Τά ἰσνάφια

ΤΑ ΑΣΚΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ

Β΄ Η ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΟΣΜΙΚΗ ΕΝΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Τά ἰσνάφια

Χαρακτηριστικό παράδειγμα τῆς χριστοκεντρικῆς ζωῆς καί χριστιανικῆς ἐπιρροῆς ἦταν ἡ ὀργάνωση καί λειτουργία τῶν ἰσναφιῶν (τῶν συντεχνιῶν-σωματείων πού εἶχαν δημιουργήσει οἱ Ρωμηοί στήν Τουρκοκρατία).

«Ὄργανα ἀποκλειστικὰ τῆς ἐργασίας, ἀλλὰ καὶ ὄργανα τῆς ἀγάπης γιὰ τὸν ἄνθρωπο, (τὰ ἰσνάφια ἐπὶ Τουρκοκρατίας) φρόντιζαν νὰ ἀποφεύγονται οἱ ἀταξίες, τὰ ἀθέμιτα κέρδη, οἱ κερδοσκοπίες…

Ἀπὸ τὸ ταμεῖο τῶν συντεχνιῶν, τὸν κορβανᾶ, συντηροῦσαν γιατρούς, φαρμακεῖα, βοηθοῦσαν ἄρρωστους συντεχνῖτες, γέροντες. Εἶχαν ταμεῖο προνοίας γιὰ νὰ περιθάλπουν μὲ τὴν ἴδια στοργὴ χριστιανούς, χῆρες, ὀρφανά, Τούρκους, Ἑβραίους. Δανείζανε –μὲ τόκο μετριότατο ἢ καὶ ἄτοκα– ὅσους γίνονταν μαστόροι καὶ δὲν μποροῦσαν νὰ πληρώσουν τὴν μαστοριά. Δίνανε μηνιαῖα χρηματικὰ βοηθήματα σ’ ἐκείνους ποὺ δὲν εἶχαν δουλειά, φρόντιζαν ὅσους ἀτυχοῦσαν, προικοδοτοῦσαν καὶ πάντρευαν κορίτσια, μάζευαν τὰ ἔκθετα παιδιά, μεριμνοῦσαν γιὰ τὰ νόθα, κάνανε κηδεῖες, μνημόσυνα φτωχῶν συντεχνιτῶν τους.

Ἐλευθερώνανε ἀπὸ τὶς φυλακὲς ὅσους κρατοῦνταν γιὰ χρέη ἢ καὶ παραπτώματα, τοὺς προμηθεύανε κατάλληλα ροῦχα, τοὺς τρέφανε.

Δίνανε φιλοδωρήματα σὲ Τούρκους διοικητικοὺς ὑπαλλήλους γιὰ νὰ ἐξαγοράζουν τοὺς χριστιανοὺς ποὺ σκλάβωναν οἱ Τοῦρκοι. Χτίζανε καὶ συντηροῦσαν σχολειά, διόριζαν καὶ πλήρωναν δασκάλους. Οἰκοδομοῦσαν καὶ διορθώνανε Ἐκκλησιές, νοσοκομεῖα καὶ κάθε εἴδους εὐαγῆ καθιδρύματα. Τυπώνανε βιβλία, σπουδάζανε παιδιά, τὰ στέλνανε σὲ οἰκοτροφεῖα ἢ ὑπότροφους σὲ ἀνώτερες σχολὲς καὶ σὲ πανεπιστήμια στὴν Εὐρώπη.

Ἀπὸ τοὺς ἐράνους ποὺ κάνανε γιὰ κάποιαν ἐπείγουσα ἀνάγκη, ὅπως σὲ περίπτωση πυρκαγιᾶς, δίνανε ἀμέσως τὴν ἄλλη μέρα στὰ θύματα οἱ ταμίες τῶν ἰσναφιῶν χρήματα καὶ μοιράζανε ροῦχα, τρόφιμα. Τὸ ἴδιο γινόταν σὰ φυλακίζανε ὁμαδικὰ πολλοὺς μαζὶ οἱ Τοῦρκοι, ποὺ γιὰ μῆνες ὁλόκληρους τοὺς ντύνανε καὶ τοὺς τρέφανε.

Ὑποδειγματικὴ καὶ θαυμαστὴ εἶναι ἡ συμπεριφορὰ τῶν ἰσναφιῶν ἀπέναντι στὴν Ἐκκλησία, στὴν θρησκεία, στὰ ἐκκλησιαστικὰ καθιδρύματα… Καὶ οἱ ἴδιοι, οἱ πρωτομαΐστορες τῶν ἰσναφιῶν, ἀπὸ τὴν ἀτομική τους περιουσία, χορηγοῦν δωρεὲς στὶς Ἐκκλησιές, στὰ Μοναστήρια ἢ ἀφήνουν μέρος τῆς περιουσίας τους μετὰ θάνατο.

Φιλοτιμοῦνται νὰ κοσμοῦν, μὲ δικά τους χρήματα τοὺς ναοὺς μὲ τοιχογραφίες, ξυλόγλυπτα τέμπλα, φορητὲς εἰκόνες, προσκυνητάρια.

Προσφέρουν ἱερὰ σκεύη, ἄμφια καὶ κάθε ἐξάρτημα ποὺ πλουτίζει τὸν ἐσωτερικὸ διάκοσμο τῶν ναῶν, ὅπως τρανὰ μᾶς διδάσκουν οἱ διάφορες κτητορικὲς ἐπιγραφές…

Στοὺς πρωτομαΐστορες τῶν ἰσναφιῶν ὡς τίμιους καὶ εὐυπόληπτους καὶ κυρίως στοὺς ἀρχιγουναράδες, σὰν ἀρχηγοὺς τοῦ ἰσχυρότερου ἰσναφιοῦ¹¹⁷ ἐμπιστεύονται, ὁ Πατριάρχης καὶ οἱ Μητροπολίτες τῶν πόλεων ‘τὸ κουτὶ τῆς ἐλεημοσύνης’ ἢ ‘τὸ κιβώτιον τοῦ ἐλέους’.

Ἡ εὐεργετική του χρήση, ποὺ καθιερώνεται ἀπὸ τὸν μέγα Χρυσόστομο, συνεχίζεται στὴ ‘βυζαντινὴ’ ἐποχὴ καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ ἐφαρμόζεται καὶ στὴν Τουρκοκρατία...

Τὰ ἰσνάφια τῶν ἐπαρχιῶν παίρνουνε ἀπὸ τὴν Πόλη καὶ τὰ Πατριαρχεῖα τὴν γενικὴ καθοδήγηση καὶ ἔχουν γιὰ πρότυπα τὰ μεγάλα ρουφέτια τῆς Πόλης. Οἱ θεσμοί τούς ἐπιτρέπανε, ὅπως καὶ στὶς κοινότητες, νὰ αὐτοδιοικοῦνται κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσία τοῦ Πατριάρχη. …

Ἦταν ὄχι μόνο μέλη τοῦ Πατριαρχικοῦ δικαστηρίου, ἀλλὰ εἶχαν καὶ τὸ δικαίωμα ἐκλογῆς τοῦ Πατριάρχη, μαζὶ μὲ τὴν Ἱερὰ Σύνοδο καὶ τοὺς Φαναριῶτες προεστούς. … Ἑνωμένοι ὅλοι μαζὶ οἱ Ἕλληνες κάτω ἀπὸ τὸ ἰδανικὸ ποὺ τοὺς συγκρατεῖ, τὸν Χριστιανισμό, ἔχουν καὶ “Ἕναν” ἱερὸ μυστικὸ σκοπό, “τὸν Ἐθνικό”, τὸ “πῶς θὰ ἐλευθερωθεῖ τὸ Ἔθνος ἀπὸ τὸν Τοῦρκο”. … Τὸν “ὅρκο γιὰ τὴ Λευτεριὰ” τὸν κληροδοτοῦσαν καὶ στὰ παιδιά τους οἱ μαστόροι ὡς τὴν Ἀπελευθέρωση»¹¹⁸.

Παρὰ τὴν ἅλωση, «τὸ βυζαντινὸ πρότυπο ἐκκλησιαστικῆς ὀργάνωσης καὶ νοοτροπίας συνέχιζε νὰ ἀνθεῖ: μοναχισμός - πνευματικότητα - μαρτύριο», ὅμως «στὰ τελευταῖα ἑκατὸν πενήντα χρόνια¹¹⁹ ὁ “βυζαντινὸς’’ πολιτισμὸς πραγματικὰ κατέρρευσε μὲ ἕναν πολὺ δραστικό, ἐπαναστατικὸ καὶ καθολικὸ τρόπο καὶ ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ μιὰ ποικιλία ἰδεολογιῶν, σὲ διάφορους συνδυασμούς, ποὺ κυριαρχοῦν στὶς κοινωνίες μας μέχρι καὶ σήμερα. Συνδέονται ὅλες μὲ τὸν Διαφωτισμὸ καὶ τὴν Γαλλικὴ ἐπανάσταση»¹²⁰ .

Ὁ Μακρυγιάννης εἶναι ἴσως ὁ πρῶτος ποὺ συνειδητοποίησε ὅτι μετὰ τὴν Τουρκοκρατία ἡ δοκιμασία ἐντεινόταν μᾶλλον παρὰ ἔπαυε: «ἂν μᾶς ἔλεγε κανένας αὐτήνη τὴ λευτεριὰ ὁποὺ γευόμαστε, θὰ περικαλούσαμεν τὸν Θεὸν νὰ μᾶς ἀφήσει εἰς τοὺς Τούρκους ἄλλα τόσα χρόνια, ὅσο νὰ γνωρίσουν οἱ ἄνθρωποι τί θὰ εἰπεῖ πατρίδα, τί θὰ εἰπεῖ θρησκεία, τί θὰ εἰπεῖ φιλοτιμία, τί ἀρετὴ καὶ τιμιότη», ἔγραφε ὁ μεγάλος ἐκεῖνος στρατηγός¹²¹. 

 Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού ἤδη κυκλοφορεῖ.

117 Βλ. Χατζημιχάλη Ἀγγελική, “Μορφὲς ἀπὸ τὴ σωματειακὴ ὀργάνωση τῶν Ἑλλήνων στὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία – οἱ συντεχνίες, τὰ ἰσνάφια”, εἰς ΙΝΕ [=Π. Δρακόπουλος (ἐπιμ.), Ἡ Ἰδιοπροσωπία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, τ. Α’-Β’, Ἀθήνα 1983], τ. Α’, σελ. 144-5, 147-8 «Ἀπὸ τὰ βυζαντινὰ χρόνια ἀκμάζει τὸ σύστημα τῶν γουναρίων καὶ γνωστὰ ἦταν τὰ μαγαζιὰ-ἀργαστήρια γιὰ τὶς γοῦνες, τὰ γουνάρια, ἢ τὰ γουναρεῖα, ὅπου πουλοῦνταν ὅλων τῶν εἰδῶν τὰ γουναρικὰ καὶ τὰ πιὸ ἐκλεκτὰ καὶ βαρύτιμα γιὰ τοὺς ἐξωτερικοὺς ἐπενδυτές καὶ τὴν ἐπένδυση τῶν ἐσωτερικῶν φορεμάτων τῶν βυζαντινῶν. Παράδοση αἰώνων ἔκανε νὰ φημίζονται ὡς ἔμποροι καὶ ἄριστοι τεχνίτες οἱ βυζαντινοὶ γιὰ τὴν ἐπεξεργασία καὶ τὴν λεπτότητα τῆς συρραφῆς τῶν μικρῶν κομματιῶν τῶν γουναρικῶν. … Τὰ ἰσνάφια τῶν γουναράδων ξαπλώνονται ἀπὸ τὰ πρῶτα χρόνια τῆς σκλαβιᾶς καὶ μάλιστα ἀκμάζουν ἀπὸ τὸν ΙΣΤ’ αἰ., κυρίως στὰ Γιάννινα, στὴ Μοσχόπολη, τὴ Λάρισσα, τὴν Καστοριά, Μπιτόλια (Μοναστήρι), Σιάτιστα, Κοζάνη, Σαλονίκη, Σέρρες, Πόλη, Ἀδριανούπολη, Φιλιππούπολη κλπ. Στὴν Πόλη μάλιστα τὸ ἰσνάφι τῶν γουναραίων ἦταν τὸ πρῶτο ἀπὸ ὅλα τὰ ἰσνάφια τῆς Βασιλίδας τῶν Πόλεων, τόσο ποὺ νὰ ἐξελιχθεῖ σὲ αὐτόνομο τραπεζικὸ ὀργανισμό. Ἐκπροσωποῦσε τὴν ἐμπορικὴ καὶ οἰκονομικὴ κίνηση ὄχι μόνο τῆς Πόλης ἀλλὰ καὶ ὁλόκληρης τῆς Χώρας… Σημαντικὸ ρόλο παίζουν παντοῦ, πρωτοστατοῦν καὶ ἔρχονται ἀρωγὰ σὲ κάθε ἐκκλησιαστικό, ἐκπαιδευτικό, κοινωφελὲς καὶ ἀγαθοεργὸ ζήτημα… Τοὺς γουναράδες τῆς Πόλης ὁρίζουν κριτὲς οἱ Ἁγιορεῖτες γιὰ νὰ ρυθμίζουν καὶ κανονίζουν τὶς ὑποθέσεις τους. Χάρις στὴ δραστηριότητα τῶν γουναράδων ἀπολυτρώνεται τὸ 1750 στὴν Πόλη, ὁ ναὸς τῶν Βλαχερνῶν, ἀπὸ τὴ δεσποτεία τῶν μωαμεθανῶν Τσιγγάνων γιὰ νὰ τὸν ξαναπάρουν οἱ Ἕλληνες ὀρθόδοξοι».

118 Χατζημιχάλη Ἀγγελικῆς, Μορφὲς ἀπὸ τὴ σωματειακὴ ὀργάνωση τῶν Ἑλλήνων στὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία…, ὅ.π., σελ. 135-143, 152.

119 Δηλαδὴ μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση (τὸ κείμενο ἔχει γραφεῖ τὸ 1978).

120 Μέγιεντορφ, Ἡ Βυζαντινὴ Κληρονομιά..., ὅ.π., σελ. 308-9. (παραθέτει ὁ π. Γ. Μεταλληνός, Τουρκοκρατία, ὅ.π., σ. 182).

121 Γ. Βαλσάμη, Ὁ Νέος Ἑλληνισμός καί ἡ Δύση, http://www.ellopos.net/gr/byzantium.asp#_ftnref60, σελ.4.