Ὀρθοδοξία καί Νεωτερικότητα: Ἡ “Μεταπατερική” θεολογία

Ολοκληρώνουμε σήμερα την εμβριθή μελέτη της Δρος Ειρήνη Αρτέμη για τη θέση της Ορθοδοξίας στο σκηνικό της Νεωτερικότητας . Στο τελευταίο αυτό απόσπασμα, η συγγραφέας εξετάζει την εμφάνιση της λεγόμενης “Μεταπατερικής Θεολογίας”, κλείνει με τις επιλογικές παρατηρήσεις της και παραθέτει τη σχετική Βιβλιογραφία και τις συναφείς με το θέμα διαδικτυακές πηγές.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄: ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΚΑΙ «ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗ» ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Μεταπατερική θεολογία η αίρεση στα πλαίσια της Νεωτερικότητας;

Στην εποχή μας, πολλές φορές έχει προβληματίσει το ζήτημα της σχέσεως -εάν αυτή υπάρχει- μεταξύ πατερικής και μεταπατερικής [63] θεολογίας ή αίρεσης. Η ορθόδοξη θεολογία οφείλει να πηγάζει από τα συγγράμματα των Πατέρων, από την Παράδοση της Εκκλησίας αλλά και τη γενικότερη αποκαλυπτική αλήθεια της Εκκλησίας. Όλα τα παραπάνω πρέπει να συνοδεύονται από τη μετοχή του θεολόγου στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, ώστε ο θεολογών να εμβαθύνει στα νοήματα της θεολογίας, να μελετά, να διδάσκει και να βιώνει αυτήν με τη βοήθεια της χάριτος του Αγίου Πνεύματος.

Στον αντίποδα της ορθόδοξης θεολογίας βρίσκεται η μεταπατερική θεολογία. Η τελευταία αποτελεί προέκταση των ποικίλων νεώτερων θεολογιών, που αναπτύχθηκαν στη Δύση και κυρίως στη θεολογία του προτεσταντισμού. Στην τελευταία γίνεται αναφορά για τη θεολογία της συνάφειας, τη φεμινιστική, την πολιτική, την κοινωνική κ.λπ.  Όλες αυτές οι θεολογίες στηρίζονται κυρίως στην τάση εκκοσμικεύσεως της Δυτικής Προτεσταντικής κυρίως θεολογίας. Έτσι στο κέντρο αυτών των θεολογιών δε βρίσκεται η Γέννηση, τα Πάθη, η Σταύρωση και η Ανάσταση του Θεανθρώπου αλλά τα διάφορα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά δεδομένα της εκάστοτε εποχής. Όλα αυτά πολλοί ορθόδοξοι ιεράρχες και λαϊκοί τα απολυτοποιούν είτε θετικά είτε αρνητικά δημιουργώντας ερωτήματα για το εάν πρέπει η όχι να σχετίζονται τα παραπάνω θέματα «θεολογίας» με την ορθόδοξη Θεολογία η όχι.

Έτσι σαν αποτέλεσμα όλης αυτής της διαμάχης μεταξύ των υποστηρικτών η των διαφωνούντων για τη θεολογία της συνάφειας τίθεται το ερώτημα κατά πόσο μπορεί η ορθόδοξη θεολογία να έχει σχέση θετική με όλα αυτά. Μήπως, εάν οι ορθόδοξοι κρατήσουν μία τελείως αρνητική στάση απέναντι σε όλες αυτές τις φιλοσοφίες που σχετίζονται με τη δυτική χριστιανική θεολογία χάσουν την ευκαιρία να προσεγγίσουν τους πλανεμένους χριστιανούς των άλλων ομολογιών και να τους διδάξουν την ορθοδοξία; Η μήπως με τη θετική στάση τους κινδυνέψουν και οι ίδιοι οι ορθόδοξοι να πλανηθούν και έτσι να συντελέσουν στην αποδόμηση της μέχρι τώρα ελληνοχριστιανικής παραδόσεως;

Φυσικά, πρέπει από την αρχή να τεθεί ως σημαντικός όρος για τη διαπραγμάτευση του παραπάνω θέματος μέσα στα ορθόδοξα όρια ότι η πατερική Θεολογία ούτε μπορεί να διαγραφεί ούτε να παραποιηθεί για να εξυπηρετηθεί οποιαδήποτε σκοπιμότητα. Αυτό, όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να διακοπούν κάθε είδους διάλογοι με τα διάφορα «αιρετικά» Δόγματα η Ομολογίες. Άλλωστε στόχος των Ορθοδόξων οφείλει να είναι η παρουσίαση της Πατερικής Θεολογίας ως βάση του διαλόγου με όλους αυτούς. Έτσι θα μπορέσουν να τους επισημανθούν τα λάθη τους και οι παρεκκλίσεις από την ορθόδοξη θεολογία και να τους δοθεί η ευκαιρία της επιστροφής στην ορθή διδασκαλία της Αγίας Γραφής και των Πατέρων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η σχέση κάθε θρησκείας με την περίοδο ιδρύσεώς της, η αναφορά της στην ιστορία και η αντιμετώπιση της επικαιρότητας καθορίζουν αποφασιστικά σε κάθε εποχή την ικανότητα επιβίωσης του θρησκευτικού φαινομένου μέσα στον πολιτισμό. Ανάμεσα στη θρησκεία και στην κοινωνία σήμερα υπάρχει μία αυξανόμενη άβυσσος: η θρησκεία γενικότερα ως φαινόμενο είναι παραδοσιακή, προμοντέρνα, προνεωτερική και σχετίζεται με το παρελθόν, ενώ η κοινωνία ως κάτι τι ενεργό είναι νεωτερική, μοντέρνα, σύγχρονη και αναφέρεται στο μέλλον. Όσο απέχουν παρελθόν και μέλλον τόσο απέχει η θρησκεία από την κοινωνία[64].

Η Ορθοδοξία από την πρώτη στιγμή της ιδρύσεως της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας είχε οικουμενικό χαρακτήρα. Παρόλο όμως την οικουμενική της διάσταση αντιδρά έντονα στην Παγκοσμιοποίηση. Η εξήγηση είναι απλή. Η Παγκοσμιοποίηση αποτελεί το μηχάνημα κάτω από οποίο επιχειρείται να συνθλιβεί η μοναδικότητα της Ορθόδοξης πίστης σε συνδυασμό με την εθνική ταυτότητα των Ελλλήνων.

Η νεωτερικότητα όπως εκείνη εμφανίστηκε κατά τη βιομηχανική επανάσταση? αμφισβήτησε κάθε είδους Θρησκεία, κάθε είδους άρχοντες, το κατεστημένο και τις υπάρχουσες θεολογικές αντιλήψεις. Εξαιτίας του ιστορικού γίγνεσθαι στην Ελλάδα δεν μπόρεσε να γεννηθεί και να αναπτυχθεί η νεωτερικότητα όπως συνέβηκε στη Δυτική Ευρώπη. Ακόμα και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός που ήρθε σε αντίθεση με την Εκκλησία δεν είχε ακραίες τάσεις. Άλλωστε την πρώτη περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, η Εκκλησία μέσω των ιερέων της σήκωσε το βάρος για την πνευματική αφύπνιση του Γένους μας.

Η πίστη και η προσκόλληση στην αλήθεια της διδασκαλίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας θα αποτελέσει τη βάρκα με την οποία η Ορθοδοξία θα μπορέσει να κάνει διάφορα ανοίγματα στον κόσμο της νεωτερικότητας και αντί να κινδυνεύει  να συνθλιβεί από τις νεωτεριστικές αντιλήψεις θα μπορέσει να αποτελέσει σανίδα σωτηρίας και επιστροφής των διαφόρων ετεροδόξων στην αγκαλιά της Μίας, Καθολικής και Αποστολικής μητέρας Εκκλησίας. Στο σημείο αυτό η ξενοφοβία, ο φανατισμός και η μισαλλοδοξίας δεν πρέπει να έχουν θέση στην αναζωπύρωση της διδασκαλίας της παραδοσιακής θρησκείας και κυρίως του χριστιανισμού, ο οποίος είναι θρησκεία της αγάπης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αγουρίδη, Σ., «Ορθοδοξία και Ελληνικότητα», Θρησκείες και πολιτική στη νεωτερικότητα,, εκδ. Κριτική, 2002, σσ. 364-389.
• Anastasios of Albania, «Τhe Global Vision of Proclaiming the Gospel», The Greek Orthodox Theological Review 43 (1998)
• Ἀνδριανόπουλου, Α., «Ἡ παγκοσμιοποίηση καὶ οἱ ἐχθροί της», Τὰ Νέα, 2001, Ἰούλιος 7-8, σ. 9.
• Ἀργύρη, Ι. Ἀρχιμ., «Παγκοσμιοποίηση καὶ Ἐκκλησία». Στὸ Π.Ν. Λύτρας (ἐπιμ.), Παγκοσμιοποίηση: ὅραμα, χίμαιρα, κατάρα ἢ ἐφιάλτης, ἔκδ. Παπαζήση, Ἀθήνα 2000 σσ. 27-47.
• Αρτέμη, Ε. «Αποκλίνοντα στοιχεία στις διδασκαλίες του Ορθοδόξου Χριστιανισμού και του Ισλάμ», υποσ. 1, http://www.impantokratoros.gr/DAAAB9B8.el.aspx (2011)
• Της ιδίας, «Οι Βασικότεροι Σταθμοί στη Ρήξη των Σχέσεων Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησιάς μέχρι το Μέγα Σχίσμα του 1054», http://orthodoxiagr.gr/index.php/2011-07-06-05-40-12/78-2011-07-15-04-51-25/301-2012-01-08-17-20-49.html (2012)
• Βαλλιάνου, Π., Φιλοσοφία στην Ευρώπη, Νεότερα και σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα, (19^ος-20^ος αιώνας), Τόμος Γ΄, Πάτρα 2000.
• Του ιδίου., Η Επιστημονική Επανάσταση και η Φιλοσοφική Θεωρία της Επιστήμης. Ακμή και Υπέρβαση του Θετικισμού, Τόμος Β΄, Πάτρα 2001.
• Bloch, M., Febvre, L., Braudel, F., κ.ά., Κείμενα Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Παπαζήσης, Αθήνα 1985. 
• Boll, B., «Θρησκεία, πολιτική και εκλογική συμπεριφορά στη Γερμανία. Ιστορικές εμπειρίες , σύγχρονα ερωτήματα και αβεβαιότητες για το μέλλον», Θρησκείες και πολιτική στη νεωτερικότητα,, εκδ. Κριτική, 2002, σ. 235-296.
• Βurns, E., Ευρωπαϊκή Ιστορία, Α΄, επιμ. Ι. Σ. Κολλιόπουλου, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, χ.ο.
• Βurns, E., Ευρωπαϊκή ιστορία: Ο δυτικός πολιτισμός: Νεότεροι χρόνοι, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006. 
• Βέμπερ, Μ., Η προτεσταντική ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού, Gutenberg, Αθήνα 1978. 
• Δεληκωσταντή, Κ., «Η Εκκλησία και η Παγκοσμιοποίηση», http://www.ec-patr.org/youth/delikonstandis.htm, (12 Ιουνίου 2007)
• Φραγκοπούλου, Στ., Ιστορία της Τεχνολογίας. Με παρεκβάσεις σε συναφή γεγονότα που επηρέασαν την επιστήμη, την τεχνολογία και τον πολιτισμό, 2008.
• Γιακωβάκη, Ν., Ευρώπη μέσω Ελλάδας: Μια καμπή στην ευρωπαϊκή αυτοσυνείδηση, 17ος – 18ος αιώνας, Εστία, Αθήνα 2006.
• Γιαννουλάτου, Αναστασίου, Αρχιεπ. Τιράνων και Αλβανίας,, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, Ακρίτας 2000.
• Γκίντενς, Α. Ο κόσμος των ραγδαίων αλλαγών. Πώς επιδρά η παγκοσμιοποίηση στη ζωή μας, μτφρ. Κ.Δ. Γεώργα, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2001.
• Gudmundur, H., Τα έθνη κράτη στην ευρωπαϊκή ιστορία, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006.
• Hobsbawm, E, Έθνη και Εθνικισμός από το 1780 μέχρι σήμερα, Καρδαμίτσας, Αθήνα 1990.  
• Hobsbawm, E, Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1992.
• Hobsbawm, E., Η εποχή του Κεφαλαίου, 1848-1875, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1994.Ηλιού, Φ., «Νεοελληνικός Διαφωτισμός: Η νεωτερική πρόταση», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ. 2, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
• Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την προς Εφεσίους , Ι΄, PG 62, 75Β.Kallscheuer, Ο., «Ο ψυχρός πόλεμος στο χριστιανισμό», Θρησκείες και πολιτική στη νεωτερικότητα,, εκδ. Κριτική, 2002, σ. 301-326.
• Kαντ, Ε., Κριτική του Καθαρού Λόγου, εκδόσεις Παπαζήση, 2000.
• Του ίδιου, Τι είναι Διαφωτισμός, Berlinische Monatsschrift, Berlin1784
• Κογκούλη, Ι.Β., Κατηχητική και Χριστιανική παιδαγωγική. Εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2000².
• Κοκοσαλάκη, Ν., «Παραδοσιακή θρησκεία και κοινωνία στην ύστερη νεωτερικότητα», Θρησκείες και πολιτική στη νεωτερικότητα,, εκδ. Κριτική, 2002.
• Κορώση, Κ. «Παγκοσμιοποίηση και θρησκευτική ταυτότητα», http://www.pee.gr/wp-content/uploads/praktika_synedrion_files/new_soft/nees_eisigiseis/mer_g_th_en_v/korosis.htm (2012).
• Κρικώνη, Χ. Θ., Η Αυθεντία της Εκκλησίας, το Κύρος της Παραδόσεως της και η Διδασκαλία των Πατέρων, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1998.
• Lefevre, G., Η Γαλλική Επανάσταση, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2005.Λιπόβατς, Θ., «Χριστιανισμός και Νεωτερικότητα», (2001), http://www.acadimia.gr/content/view/80/76/lang,el (2012).
• Λίποβατς, Θ., Γεωργιάδου, B, «Θρησκεία, νεωτερικότητα, παγκοσμιοποίηση», http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26533&subid=2&pubid=17209 (2012).
• Luckmann, T., The invisible Religion, MacMillan, London 1967.
• Μάγιεντορφ, Ι, «Η σημασία της Μεταρρύθμισης στην ιστορία της Χριστιανοσύνης», Σύναξη, 51 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1994), 9-26.
• Μεταλληνού, Γ., (πρωτοπρ.), ομ. Καθηγητού Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, «Ορθόδοξη Οικουμενικότητα και Παγκοσμιοποίηση»  http://www.impantokratoros.gr/B505BE3B.el.aspx (2012
• Μπασδέκη, Α., Εμείς και οι άλλοι. Η Ορθόδοξη Εκκλησία και οι άλλες Εκκλησίες και Ομολογίες. Τι μας ενώνει και τι μας χωρίζει, εκδ. Κ. Σφακιανάκη, Θεσσαλονίκη 2012.
• Μπέγζου, Μ., «Θρησκεία και Κοινωνία ένα αγεφύρωτο χάσμα», Βήμα, 10 Απριλίου 2005.
• Μπιλάλη, Σπ.  (αρχιμ.), Ορθοδοξία και Παπισμός, Α’, Αθήναι 1969.
• Πελεγρίνη, Θ., Ν., Οι πέντε εποχές της φιλοσοφίας, Ελληνικά Γράμματα 1997.
• Του ιδίου,. Εμπειρία και πραγματικότητα, Καρδαμίτσα, 1988.
• Ρεράκη, Η., «Παγκοσμιοποίηση – Πολυπολιτισμικότητα – Διαφωτισμός – Χριστιανικός λόγος», http://thriskeftika.blogspot.gr/2012/02/blog-post_5656.html (2012)
• Σεραφείμ, μοναχού, «Οικουμενισμός», Θεοδρομία Α΄ (2012), 138.
• Tilly, Ch., Οι ευρωπαϊκές επαναστάσεις, 1492-1992, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998.
• Θεοδώρου Α, Βασική Δογματική Διδασκαλία – Πιστεύω εις ένα Θεόν, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2007².
• Του ιδίου, Βασική Δογματική Διδασκαλία – Απαντήσεις σε ερωτήματα Συμβολικά, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2006².
• Του ιδίου, Η Ουσία της Ορθοδοξίας, εκδ. Παρουσία, Αθήνα 1998²
• Θεοδώρου, Ε, “Εκκλησία”, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 5, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1964, στ. 465-519
• Του ιδίου, «Εκκλησιολογικές Διαστάσεις της Ευχαριστιακής Θεολογίας», ΘΕΟΛΟΓΙΑ 80, 4 (2009) 45-75
• Τσαούση, Δ. Η κοινωνία του ανθρώπου. Εισαγωγή στην κοινωνιολογία, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1989.
• Weber, M., Sociology of World Religions: Introduction, http://www.ne.jp/asahi/moriyuki/abukuma/weber/world/intro/world_intro_frame.html (2012)
• Ware, Κ. (επίσκ. Διοκλείας), Η Ορθόδοξη Εκκλησία (μτφρ. Ροηλίδης Ι.), έκδ., Ακρίτας, Αθήνα 2007⁴

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• «Πολιτική και Δίκαιο. Βιβλίο Β Λυκείου Γενικού Λυκείου, Γενικής Κατεύθυνσης», http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B103/94/758,2775/unit=1096 (2012).
• http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1029 (2012)
• «Τι είναι ο Οικουμενισμός;», http://www.impantokratoros.gr/ti_einai_ oikounmenismos.el.aspx (2012)
• http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1029 (2012)

 Υποσημειώσεις Κειμένου

[63] «Η νέα αυτή επιστημονική ορολογία επιδέχεται ποικίλες ποικίλες ερμηνείες, οι επικρατέστερες όμως είναι οι εξής δύο: α) Όταν στο πρώτο συνθετικό της λέξεως μετα-προσδίδεται χρονική σημασία, οπότε στην προκειμένη περίπτωση γίνεται λόγος για το τέλος της Πατερικής εποχής και β) όταν στο πρώτο συνθετικό της λέξεως προσδίδεται κριτική σημασία, οπότε η σύνθετη λέξη«μετα-πατερικός σημαίνει σχετικοποίηση, μερική η ολική αμφισβήτηση, επαναθεώρηση, νέα ανάγνωση, η και υπέρβαση της θεολογικής σκέψεως των Πατέρων της Εκκλησίας», Δ. Τσελεγγίδη, ««Μετα-πατερική» ή «Νεο-Βαρλααμική» Θεολογία; Άγνοια η άρνηση της αγιότητας; Κριτήρια του Ορθοδόξως και απλανώς θεολογείν», Πρακτικά Ημερίδος Πατερική Θεολογία και Μεταπατερική Αίρεση, 15 Φεβρουαρίου 2012, σ. 35, 36 (35-46)

[64] Μ. Μπέγζου, «Θρησκεία και Κοινωνία ένα αγεφύρωτο χάσμα», Βήμα, 10 Απριλίου 2005.

http://www.pemptousia.gr/2013/11/%CE%BF%CF%81%CE%B8%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CE%BE%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BD%CE%B5%CF%89%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CE%B7-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CF%80%CE%B1/