Αρχιμανδρίτου Δαμασκηνού Κατρακούλη
ΕισαγωγικόνΗ μετάνοια είναι μυστήριον της αγάπης του Θεού. Είναι χάρις και μέγιστον δώρον του ουρανίου Πατρός προς τον πεπτωκότα άνθρωπον, η οποία εδόθη εις αυτόν μετά την χάριν του αγίου βαπτίσματος και ανανεώνει και ανακαινίζει το μολυνθέν εκ της αμαρτίας βάπτισμα. Δια της μετανοίας αναγεννάται εν τω Θεώ κάθε ψυχή, ήτις ενεκρώθη υπό της αμαρτίας.
Η άπειρος αγάπη του Θεού εδημιούργησε τον άνθρωπον, δια να μετέχη εις την θείαν Ζωήν, να ζη εν τω Θεώ με τους αδελφούς του εντός της Εκκλησίας. Κάθε απομάκρυνσις από τον Θεόν και τον συνάνθρωπον αποτελεί αμαρτίαν, ήτις χωρίζει και αποκόπτει την ψυχήν από τον Θεόν και απομονωμένην την οδηγεί εις τον θάνατον. «Τα γαρ οψώνια της αμαρτίας θάνατος»1.
Το προπατορικόν αμάρτημα εκληροδότησεν εις την ανθρωπίνην φύσιν την ροπήν προς το κακόν. Δια τούτο είναι εύκολος η κατολίσθησις και η πτώσις του ανθρώπου εις την αμαρτίαν, αλλά και εύκολος η επανόρθωσις αυτού και αποκάθαρσις δια της μετανοίας.
Η μετάνοια είναι θεοσύστατον μυστήριον και αποτελεί την θύραν του θείου ελέους, δια της οποίας εισερχόμεθα και πάλιν εις την αιώνιον ζωήν. Η ευαγγελική ρήσις «μετανοείτε και πιστεύετε εν τω ευαγγελίω»2, περικλείει όλην την αγάπην του Θεού. Ο Πανάγιος Θεός παρέχει εις τον άνθρωπον δύο μεγάλα και σωτήρια δώρα. Το δώρον της πίστεως και το δώρον της μετανοίας. Δι' αυτών καλεί πάντα άνθρωπον εις επιστροφήν εν τη θεία ζωή. «Ως και τους εθνικούς, οπόταν θέλουσι μετανοείν, εις την εκκλησίαν προσδεχόμεθα»3.
Θύρα θείου ελέους η μετάνοια! Αλλά τί είναι μετάνοια; Οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας λέγουν ότι μετάνοια είναι η αλλαγή του νοός. Είναι η συναίσθησις της αμαρτωλότητος, η αναγνώρισις των αμαρτημάτων και η αυτοκαταδίκη, η κατά Θεόν λύπη δια την προσβολήν της θείας αγάπης, η εκούσιος άρνησις του κακού και η σταθερά απόφασις να μη επαναληφθή η αμαρτία. Διότι αμαρτία είναι άρνησις του Θείου θελήματος, απομάκρυνσις από του Θεού, απώλεια της ζωοποιού χάριτος του Αγίου Πνεύματος και, κατά συνέπειαν, θάνατος της ψυχής. Δια της μετανοίας, όμως, παρέχεται η συγχώρησις και γίνεται παντελής απάλειψις πασών των αμαρτιών εις τον μετανοούντα και εξομολογούμενον και ανασύνδεσις αυτού μετά του Θεού.
«Το σφάλλεσθαι ανθρώπινον, το μετανοείν θείον δώρον». Διότι «ουκ έστι ουδεμία κακία, μετανοία μη λυομένη»4. Η συναίσθησις της αμαρτωλότητος και η αναγνώρισις των αμαρτημάτων δεν είναι εύκολος εις τον άνθρωπον, ο οποίος ετρώθη υπό της αμαρτίας και εκυριεύθη υπό της φιλαυτίας και του εγωισμού. Δια τούτο η μετάνοια, ως θείον χάρισμα, αποκτάται δια θερμής προσευχής. Μόνον αν η θεία Χάρις φωτίση τον νουν του ανθρώπου και ίδη την θείαν ωραιότητα και την οικείαν ασχημοσύνην, μόνον τότε είναι δυνατή η μετάνοια, η αλλαγή του νοός, του φρονήματος, η αλλαγή της ζωής. Τότε ο νους αφήνει τα υλικά και μάταια, τα χαμερπή και νεκροποιά, και αρπάζεται υπό της θείας Χάριτος εις τα ουράνια, εις τον κόσμον του Θεού, εις την αιώνιον ζωήν.
Η μετάνοια βιώνεται μόνον με το φως του Χριστού. Όταν ο νους αντικατοπτρίζεται εις τον Θεάνθρωπον Χριστόν, θεωρεί την αμαύρωσιν της θεοειδείας εαυτού και πλήττει την καρδίαν του ανθρώπου με την κατά Θεόν λύπην, που φέρει την μετάνοιαν. Ο Θεάνθρωπος Χριστός είναι το μέτρον του ανθρώπου, που έχει πλασθή, δια να φθάση εις την κατά χάριν θέωσιν. Δια τούτο είναι απαραίτητος η Χριστογνωσία, δια να γίνη εφικτή η αυτογνωσία, που οδηγεί εις την μετάνοιαν.
Δια της Χριστογνωσίας κατερχόμεθα εις το μυστηριώδες καταγώγιον της ψυχής και με το φως του Θεανθρώπου Χριστού ανιχνεύομεν τα εσώτερα βάθη της ψυχής μας. ανακαλύπτομεν ημαυρωμένην την εικόνα του επουρανίου, την οποίαν εδώρισεν εις ημάς η άπειρος φιλανθρωπία του Θεού.
Η ανακάλυψις αυτή είναι πολύ οδυνηρά και τοσούτον μάλλον όσον βαθυτέρα έγινε η Χριστογνωσία. Ο πόνος της ψυχής δια την καταστροφήν της θείας εικόνος, δια την απώλειαν της θείας Χάριτος και τον χωρισμόν από του Θεού, γίνεται οξύτατος και οδηγεί τον άνθρωπον εις πραγματικήν μετάνοιαν, η οποία δεν έχει τέλος εις την επίγειον ζωήν. Η μετάνοια αρχίζει με την ενατένισιν της θείας και παναπείρου φιλανθρωπίας και αγαθότητος του Θεού και την συναίσθησιν της ανθρωπίνης μηδαμινότητος και κακίας.
Η αντιπαραβολή της θείας Αγαθωσύνης και της ανθρωπίνης αμαρτωλότητος προκαλεί παροξυσμόν συντριβής και αρχήν μετανοίας, η οποία ελκύει την θείαν Χάριν δια της ενωδύνου προσευχής.
Πηγή και αφορμαί της μετανοίας
Η άπειρος αγάπη του Θεού χειρίζεται παντοίους τρόπους, δια να επαναφέρη τον άνθρωπον εις την αρχαίαν αυτού κατάστασιν και να ποιήση αυτόν μέτοχον της θείας ζωής. Εις κάθε είσοδον των οδών της μετανοίας η παναγαθότης του Θεού αναμένει τον άνθρωπον, δια να βοηθήση να βαδίση τον στενόν και τεθλιμμένον δρόμον, ο οποίος οδηγεί εις την απέραντον και πανευφρόσυνον ασιλείαν του ουρανού.
Όλαι αι αφορμαί της μετανοίας έχουν την εκκίνησίν των εις την άμετρον φιλανθρωπίαν του Θεού. Η θεία φιλανθρωπία εξεδηλώθη από την πρώτην στιγμήν της πτώσεως των πρωτοπλάστων. Ο Πανάγαθος Πατήρ με φιλόστοργον απαλότητα ανεκάλεσε τον Αδάμ αμέσως μετά την πτώσιν. «Αδάμ πού ει;»5. Με την κλήσιν αυτήν εφανέρωσεν ο Θεός όλην την φιλικήν Του διάθεσιν και πρόθεσιν προς συγχώρησιν. Διότι δεν επέπληξε το πεπτωκός πλάσμα Του, ούτε καν ήλεγξεν αυτό, αλλ' ήνοιξε διάλογον πατρικόν μετ' αυτού και το παρώτρυνε να ομολογήση το σφάλμα του και να μετανοήση, δια να του χαρίση την συγγνώμην και την άφεσιν. Εάν ο Αδάμ μετενόει και εμέμφετο τον εαυτόν του, δεν θα εγεύετο της αυστηρότητος του Θεού ούτε του επιτιμίου της εξώσεως εκ του Παραδείσου και του πικρού θανάτου. Η δικαιολογία των πρωτοπλάστων και η αμετανοησία των επέβαλον την τιμωρίαν, η οποία δεν είχεν εκδικητικόν χαρακτήρα, αλλά παιδαγωγικόν και σωτηριώδη, δια να οδηγηθή ο άνθρωπος δια της μετανοίας εις την σωτηρίαν. Η απώλεια της θείας Χάριτος, η έξωσις εκ του παραδείσου, η ενώδυνος ζωή και ο επικείμενος θάνατος έφερον τον Αδάμ εις μετάνοιαν, αλλά πλέον δεν ήτο δυνατή η επαναφορά του εις την προτέραν κατάστασιν. Εχρειάζετο το μυστήριον της θείας ενανθρωπήσεως, της σταυρικής θυσίας του μονογενούς Υιού του Θεού και η Ανάστασις Αυτού, δια να γίνη δυνατή η απολύτρωσις του ανθρωπίνου γένους εκ της αμαρτίας.
Ο Θεάνθρωπος Ιησούς κατά την ενανθρώπησίν Του ήρχισε το απολυτρωτικόν έργον Του με τους λόγους: «Μετανοείτε.6. Η μετάνοια είναι η επιστροφή προς τον Θεόν. Ο ίδιος όμως ο Κύριος μας λέγει: «ουδείς δύναται ελθείν προς με, εάν μη ο Πατήρ ο πέμψας με ελκύση αυτόν»7. ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών»
Ο Θεός εν τη απείρω αγαθότητι Αυτού ελκύει τον απομακρυθέντα άνθρωπον και πάλιν πλησίον του. Αυτός ρίπτει τον σπόρον της μετανοίας εις την χερσωμένην γην της καρδίας του ανθρώπου και Αυτός δημιουργεί συνθήκας καταλλήλους, δια να βλάστηση ο σπόρος της μετανοίας. Ο Θεός με την αγάπην Του ελκύει προς εαυτόν. Η μετάνοια, την οποίαν προσφέρομεν εις τον Θεόν, είναι δώρον της ιδικής Του ευσπλαχνίας: «Τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν».
Η γνώσις του Θεού, ως Θεού ελέους και αγάπης και η συναίσθησις της ιδίας αμαρτωλότητος είναι θείον δώρον, το οποίον χαρίζεται εις τον άνθρωπον κατόπιν πολυμόχθου και ενωδύνου προσευχής. Αλλά και η δύναμις της προσευχής είναι δώρον Θεού και παραχωρείται εις όποιον ταπεινούται ενώπιον του θείου μεγαλείου και αναζητεί ενθέρμως την θείαν αγάπην. Εις το μυστήριον της μετανοίας τα πάντα εξαρτώνται από την θείαν Χάριν. Ο Θεός αναμένει το πρώτον μικρόν και αβέβαιον βήμα του ανθρώπου προς την πατρικήν αγάπην και τότε Εκείνος ως φιλόστοργος Πατήρ δρομαίως κάνει τα ενενήκοντα εννέα βήματα και εναγκαλίζεται τον επιστρέφοντα άνθρωπον.
«....δια τούτο είρηκα υμίν ότι ουδείς δύναται ελθείν προς με, εάν μη η δεδομένον αυτώ εκ του Πατρός μου»8. Το θείον έλεος είναι αυτό που καλεί τους πάντας εις μετάνοιαν, μετερχόμενον διαφόρους τρόπους δι' εκάστην ψυχήν, αναλόγους προς την πνευματικήν κατάστασιν αυτής.
Υπάρχουν ευαίσθητοι ψυχαί, αι οποίαι κατατρυφούν εις την θείαν αγάπην και συντρίβονται από την απειρίαν αυτής. εξ ευγνωμοσύνης δε ορμούν εις την οδόν της μετανοίας, δια να δυνηθούν να ανταποκριθούν εις το θείον έλεος με την αυταπάρνησιν και την αυτοθυσίαν. Αι ψυχαί αυταί ταπεινούνται ευκόλως, γίνονται δεκτικαί της θείας Χάριτος και ανυψούνται ταχέως εις την αγάπην του Θεού.
Ο Θεός εν τη απείρω αγαθότητι Αυτού ελκύει τον απομακρυθέντα άνθρωπον και πάλιν πλησίον του. Αυτός ρίπτει τον σπόρον της μετανοίας εις την χερσωμένην γην της καρδίας του ανθρώπου και Αυτός δημιουργεί συνθήκας καταλλήλους, δια να βλάστηση ο σπόρος της μετανοίας. Ο Θεός με την αγάπην Του ελκύει προς εαυτόν. Η μετάνοια, την οποίαν προσφέρομεν εις τον Θεόν, είναι δώρον της ιδικής Του ευσπλαχνίας: «Τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν».
Η γνώσις του Θεού, ως Θεού ελέους και αγάπης και η συναίσθησις της ιδίας αμαρτωλότητος είναι θείον δώρον, το οποίον χαρίζεται εις τον άνθρωπον κατόπιν πολυμόχθου και ενωδύνου προσευχής. Αλλά και η δύναμις της προσευχής είναι δώρον Θεού και παραχωρείται εις όποιον ταπεινούται ενώπιον του θείου μεγαλείου και αναζητεί ενθέρμως την θείαν αγάπην. Εις το μυστήριον της μετανοίας τα πάντα εξαρτώνται από την θείαν Χάριν. Ο Θεός αναμένει το πρώτον μικρόν και αβέβαιον βήμα του ανθρώπου προς την πατρικήν αγάπην και τότε Εκείνος ως φιλόστοργος Πατήρ δρομαίως κάνει τα ενενήκοντα εννέα βήματα και εναγκαλίζεται τον επιστρέφοντα άνθρωπον.
«....δια τούτο είρηκα υμίν ότι ουδείς δύναται ελθείν προς με, εάν μη η δεδομένον αυτώ εκ του Πατρός μου»8. Το θείον έλεος είναι αυτό που καλεί τους πάντας εις μετάνοιαν, μετερχόμενον διαφόρους τρόπους δι' εκάστην ψυχήν, αναλόγους προς την πνευματικήν κατάστασιν αυτής.
Υπάρχουν ευαίσθητοι ψυχαί, αι οποίαι κατατρυφούν εις την θείαν αγάπην και συντρίβονται από την απειρίαν αυτής. εξ ευγνωμοσύνης δε ορμούν εις την οδόν της μετανοίας, δια να δυνηθούν να ανταποκριθούν εις το θείον έλεος με την αυταπάρνησιν και την αυτοθυσίαν. Αι ψυχαί αυταί ταπεινούνται ευκόλως, γίνονται δεκτικαί της θείας Χάριτος και ανυψούνται ταχέως εις την αγάπην του Θεού.
Υπάρχουν όμως και αδιάφοροι ή και ανάλγητοι και σκληροκάρδιοι άνθρωποι, οι οποίοι δεν συγκινούνται από τας θείας δωρεάς και την πατρικήν αγάπην του Θεού. Εις αυτάς τας περιπτώσεις το έλεος του Θεού καταδιώκει τους μακρύνοντας εαυτούς από του Θεού με παιδαγωγικούς τρόπους. Παραχωρούνται διάφοροι δοκιμασίαι, αι οποίαι γίνονται αφορμαί μετανοίας και καταφυγής εις τους πατρικούς κόλπους. Αι δοκιμασίαι αυταί άλλοτε αφορούν εις την ψυχήν του ανθρώπου και άλλοτε εις το σώμα αυτού. Ψυχικαί είναι: η κατολίσθησις εις αμαρτίας, ο σκοτασμός της ψυχής, η διασάλευσις της πίστεως, η απώλεια της ελπίδος, η στέρησις της χαράς, η έλλειψις της αγάπης, η κατάθλιψις και απογοήτευσις και, το χείριστον πάντων, η απομάκρυνσις της θείας Χάριτος και η εγκατάλειψις. Πειρασμοί δε που αφορούν εις το σώμα είναι αι διάφοροι ασθένειαι και ο κόπος και ο μόχθος προς ζωοτροφίαν.
Όλαι αυταί αι δοκιμασίαι και ποικίλαι άλλαι, όπως συκοφαντίαι, εξουδενώσεις, αδικίαι, προπηλακίσεις, προδοσίαι, καταδιώξεις, θάνατοι προσφιλών ανθρώπων, που προκαλούν μελέτην του μυστηρίου του θανάτου και διάφοροι άλλοι εσωτερικοί και εξωτερικοί πειρασμοί, είναι σταυροί που παραχωρούνται από τον Θεόν, ζυγισμένοι αναλόγως με την δύναμιν εκάστου, και οι οποίοι αναγκάζουν τον άνθρωπον να ταπεινωθή έστω και οικονομικώς και να αναζητήση το έλεος του Θεού. Ούτως ανοίγεται η οδός της μετανοίας, καθ' όσον «η παιδεία Κυρίου ανοίγει μου τα ώτα»9.
Εις τας καλοπροαιρέτους ψυχάς ο Θεός ανοίγει την θύραν της μετανοίας δια του λόγου των θείων Γραφών και των Πατερικών κειμένων, δι' ενός κηρύγματος, μιας καλής συναναστροφής, δι' ενός καταιγισμού θείας Χάριτος κατά την ώραν της προσευχής ή της θείας Λειτουργίας, δι' ενός θαύματος, μιας θαυματουργικής επεμβάσεως της θείας προνοίας, εις κάποιαν κρίσιμον στιγμήν της ζωής, δι' αποκαλύψεων θείων μυστηρίων κ.λπ.
Είναι άμετροι οι τρόποι που χειρίζεται ο Θεός, δια να φέρη τον άνθρωπον εις μετάνοιαν, διότι άπειρος είναι και η αγάπη Αυτού και η φιλανθρωπία. Βεβαίως ο εξ αγάπης Σταυρωθείς Θεός θέλει πάντας σωθήναι δια της γλυκείας οδού της αγάπης, και όχι δια της οδού των θλίψεων και των δοκιμασιών. Ο Λυτρωτής ημών δια χάριν μας υπέστη τα φρικτά πάθη, τον Σταυρόν και τον θάνατον και εν τω Αίματι Αυτού έχομεν την απολύτρωσιν. Εις ημάς απομένει να βαδίζωμεν την οδόν της μετανοίας δι' αγάπης και ευγνωμοσύνης.
Όλαι αυταί αι δοκιμασίαι και ποικίλαι άλλαι, όπως συκοφαντίαι, εξουδενώσεις, αδικίαι, προπηλακίσεις, προδοσίαι, καταδιώξεις, θάνατοι προσφιλών ανθρώπων, που προκαλούν μελέτην του μυστηρίου του θανάτου και διάφοροι άλλοι εσωτερικοί και εξωτερικοί πειρασμοί, είναι σταυροί που παραχωρούνται από τον Θεόν, ζυγισμένοι αναλόγως με την δύναμιν εκάστου, και οι οποίοι αναγκάζουν τον άνθρωπον να ταπεινωθή έστω και οικονομικώς και να αναζητήση το έλεος του Θεού. Ούτως ανοίγεται η οδός της μετανοίας, καθ' όσον «η παιδεία Κυρίου ανοίγει μου τα ώτα»9.
Εις τας καλοπροαιρέτους ψυχάς ο Θεός ανοίγει την θύραν της μετανοίας δια του λόγου των θείων Γραφών και των Πατερικών κειμένων, δι' ενός κηρύγματος, μιας καλής συναναστροφής, δι' ενός καταιγισμού θείας Χάριτος κατά την ώραν της προσευχής ή της θείας Λειτουργίας, δι' ενός θαύματος, μιας θαυματουργικής επεμβάσεως της θείας προνοίας, εις κάποιαν κρίσιμον στιγμήν της ζωής, δι' αποκαλύψεων θείων μυστηρίων κ.λπ.
Είναι άμετροι οι τρόποι που χειρίζεται ο Θεός, δια να φέρη τον άνθρωπον εις μετάνοιαν, διότι άπειρος είναι και η αγάπη Αυτού και η φιλανθρωπία. Βεβαίως ο εξ αγάπης Σταυρωθείς Θεός θέλει πάντας σωθήναι δια της γλυκείας οδού της αγάπης, και όχι δια της οδού των θλίψεων και των δοκιμασιών. Ο Λυτρωτής ημών δια χάριν μας υπέστη τα φρικτά πάθη, τον Σταυρόν και τον θάνατον και εν τω Αίματι Αυτού έχομεν την απολύτρωσιν. Εις ημάς απομένει να βαδίζωμεν την οδόν της μετανοίας δι' αγάπης και ευγνωμοσύνης.
Συναίσθησις και συντριβή
Η συναίσθησις της αμαρτωλότητος του ανθρώπου είναι το πρώτον βήμα εις την οδόν της μετανοίας. Η κατανόησις και η αποδοχή της αμαρτωλότητος δεν είναι εύκολος εις τον αμαρτωλόν άνθρωπον. Η φιλαυτία και ο εγωισμός υψώνονται ως τείχος αδιαπέραστον και παχυλόν σκότος εις την ψυχήν. Χωρίς το φως του Χριστού ο άνθρωπος δεν δύναται να ίδη το σκότος και την ασχήμιαν της ψυχής του, ούτε να διαπιστώση την φθοράν και επικάλυψιν, δια βορβορώδους ύλης, αμαρτιών της θεομόρφου εικόνος αυτού. Δια τούτο ο άνθρωπος πρέπει πάντοτε να αναλογίζεται την προαιώνιον βουλήν του Θεού δια την κατά Χάριν θέωσιν του ανθρώπου. Η μελέτη αυτή της αγάπης του Θεού και της απερισκεψίας του πεπτωκότος ανθρώπου είναι λυτρωτική, διότι φέρει εις μετάνοιαν.
Η συναίσθησις της αμαρτωλότητος προϋποθέτει ταπείνωσιν. Και η ταπείνωσις δίδεται εις την ψυχήν που επιδίδεται εις την Χριστογνωσίαν. «Μάθετε απ' εμού ότι πράος ειμί και ταπεινός τη καρδία»10.
Όταν ο άνθρωπος μελετά τον εσταυρωμένον Θεάνθρωπον, ταπεινούται και αρχίζει να συναισθάνεται ότι αυτός είναι ο αίτιος της σταυρικής θυσίας του Θεού. Η παραμικρά νύξις συναισθήσεως της αμαρτωλότητος ανοίγει τους κρουνούς του ελέους του Θεού, ο Οποίος ανά πάσαν στιγμήν αναμένει την μετάνοιαν του ανθρώπου, δια να χαρίση εις αυτόν την Χάριν και την σωτηρίαν.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας διαβεβαιώνουν ότι η πλήρης συναίσθησις της αμαρτωλότητος και του σκότους της ψυχής ημών, φανερώνει ότι επεσκέψατο την ψυχήν η θεία Χάρις, κομίζουσα το ανεκτίμητον δώρον της μετανοίας, το οποίον είναι μεγαλύτερον και από την θέαν των αγγέλων και των αγίων. Το να γνωρίση δηλαδή ο άνθρωπος τας αμαρτίας του και την πνευματικήν του πτωχείαν είναι ανώτερον της οπτασίας αγγέλων!
Από την συναίσθησιν της πτωχείας και της αμαρτωλότητος ημών και την εντρύφησιν εις την φιλανθρωπίαν και άπειρον αγάπην του Θεού γεννάται εις την ψυχήν του ανθρώπου το λυτρωτικόν πνεύμα της συντριβής και της μετανοίας. Το Φως του Χριστού, αμυδρόν κατ' αρχάς, ρίπτει τας ακτίνας του εις το αδιαπέραστον σκότος της υπερηφανείας και φιλαυτίας της ψυχής και φανερώνει την απεχθή ασχημοσύνην της κατεστραμμένης εικόνος. Όταν ο άνθρωπος κατανοήση την απώλειαν της θεοειδείας αυτού, την άγνοιαν και το σκότος του νοός του και την απομάκρυνσίν του από τον Θεόν της αγάπης, τότε η καρδία αυτού συνθλίβεται και αρχίζει να οδυνάται, διότι επίκρανε τον φιλανθρωπότατον Θεόν. Το πνεύμα της συντριβής φέρει το πένθος και τα δάκρυα της μετανοίας, τα οποία καθαρίζουν την ψυχήν. «Ήμαρτες; πένθησον και λύεις την αμαρτίαν», λέγει ο κήρυξ της μετανοίας Άγιος Χρυσόστομος και συνεχίζει: «σβέσωμεν την πυρκαϊάν των αμαρτημάτων ουχ ύδασι πολλοίς αλλά μικροίς δάκρυσι. Το γαρ δάκρυον αποπλύνει δυσωδίαν αμαρτίας... ότι λουτρόν εστι και καθάρσιον αμαρτημάτων τα δάκρυα»11.
Το πνεύμα της συντριβής δεν εγκαταλείπει ποτέ τον διηνεκώς μετανοούντα άνθρωπον, ο οποίος ομολογεί την αμαρτίαν του και αυτό αποδεικνύει ότι εμίσησεν αυτήν. Τον Απόστολον Παύλον ουδέποτε εγκατέλειψεν η μνήμη της αμαρτίας του, δια τούτο και ωμολόγει: «εγώ γαρ ειμί ο ελάχιστος των Αποστόλων, ος ουκ ειμί ικανός καλείσθαι Απόστολος, διότι εδίωξα την Εκκλησίαν του Θεού»12. Και πάλιν: «τον πρότερον όντα βλάσφημον και υβριστήν. αλλ' ηλεήθην ότι αγνοών εποίησα τη απιστία»13. Αυτή όμως η συντριβή και η μετάνοια έκανε τον μέγαν Απόστολον των Εθνών να αναβή έως τρίτου ουρανού και να ακούση τα άρρητα ρήματα «α ουκ εξόν ανθρώπω λαλήσαι»14.
Από την συντριβήν της καρδίας και το πένθος πηγάζει η κατά Θεόν λύπη. «Η γαρ κατά Θεόν λύπη μετάνοιαν εις σωτηρίαν αμεταμέλητον κατεργάζεται»15, λέγει ο Απόστολος Παύλος. Από την κατά Θεόν λύπην δίδεται εις την ψυχήν η παράκλησις και η ευφροσύνη. «οι την αμαρτίαν ολοφυρόμενοι, καν αμέτρως θρηνήσωσιν ευφροσύνην καρπούνται, μεταμέλειαν ου δεχόμενοι» (Θεοδώρητος). Δια τούτο ο Κύριος μακαρίζει τους πενθούντας «ότι αυτοί παρακληθήσονται»16. Η κατά Θεόν λύπη είναι χαρμολύπη, που βλαστάνει από το συντετριμμένον και τεταπεινωμένον πνεύμα. Αυτή είναι η αληθής μετάνοια. Η κατάθλιψις και η απόγνωσις είναι εκ του πονηρού και απορρέει από την υπερηφάνειαν και τον πληγωμένον εγωισμόν. Χρειάζεται διάκρισις και προσοχή.
Μετάνοια χωρίς ελπίδα, δεν είναι αληθής μετάνοια. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας τονίζουν την ουράνιον χαράν της μετανοίας. Την χαράν των αγγέλων «επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι»17. Οι οφθαλμοί του μετανοούντος διανοίγονται εις ατέρμονας ορίζοντας θείου φωτός και βλέπει τον Σωτήρα Χριστόν και βιώνει την ελπίδα της σωτηρίας και της αιωνίου ζωής. Από την Άβυσσον της ταπεινώσεως δια της μετανοίας, υψούται εις την Άβυσσον της αγάπης του Θεού.
Η συναίσθησις της αμαρτωλότητος προϋποθέτει ταπείνωσιν. Και η ταπείνωσις δίδεται εις την ψυχήν που επιδίδεται εις την Χριστογνωσίαν. «Μάθετε απ' εμού ότι πράος ειμί και ταπεινός τη καρδία»10.
Όταν ο άνθρωπος μελετά τον εσταυρωμένον Θεάνθρωπον, ταπεινούται και αρχίζει να συναισθάνεται ότι αυτός είναι ο αίτιος της σταυρικής θυσίας του Θεού. Η παραμικρά νύξις συναισθήσεως της αμαρτωλότητος ανοίγει τους κρουνούς του ελέους του Θεού, ο Οποίος ανά πάσαν στιγμήν αναμένει την μετάνοιαν του ανθρώπου, δια να χαρίση εις αυτόν την Χάριν και την σωτηρίαν.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας διαβεβαιώνουν ότι η πλήρης συναίσθησις της αμαρτωλότητος και του σκότους της ψυχής ημών, φανερώνει ότι επεσκέψατο την ψυχήν η θεία Χάρις, κομίζουσα το ανεκτίμητον δώρον της μετανοίας, το οποίον είναι μεγαλύτερον και από την θέαν των αγγέλων και των αγίων. Το να γνωρίση δηλαδή ο άνθρωπος τας αμαρτίας του και την πνευματικήν του πτωχείαν είναι ανώτερον της οπτασίας αγγέλων!
Από την συναίσθησιν της πτωχείας και της αμαρτωλότητος ημών και την εντρύφησιν εις την φιλανθρωπίαν και άπειρον αγάπην του Θεού γεννάται εις την ψυχήν του ανθρώπου το λυτρωτικόν πνεύμα της συντριβής και της μετανοίας. Το Φως του Χριστού, αμυδρόν κατ' αρχάς, ρίπτει τας ακτίνας του εις το αδιαπέραστον σκότος της υπερηφανείας και φιλαυτίας της ψυχής και φανερώνει την απεχθή ασχημοσύνην της κατεστραμμένης εικόνος. Όταν ο άνθρωπος κατανοήση την απώλειαν της θεοειδείας αυτού, την άγνοιαν και το σκότος του νοός του και την απομάκρυνσίν του από τον Θεόν της αγάπης, τότε η καρδία αυτού συνθλίβεται και αρχίζει να οδυνάται, διότι επίκρανε τον φιλανθρωπότατον Θεόν. Το πνεύμα της συντριβής φέρει το πένθος και τα δάκρυα της μετανοίας, τα οποία καθαρίζουν την ψυχήν. «Ήμαρτες; πένθησον και λύεις την αμαρτίαν», λέγει ο κήρυξ της μετανοίας Άγιος Χρυσόστομος και συνεχίζει: «σβέσωμεν την πυρκαϊάν των αμαρτημάτων ουχ ύδασι πολλοίς αλλά μικροίς δάκρυσι. Το γαρ δάκρυον αποπλύνει δυσωδίαν αμαρτίας... ότι λουτρόν εστι και καθάρσιον αμαρτημάτων τα δάκρυα»11.
Το πνεύμα της συντριβής δεν εγκαταλείπει ποτέ τον διηνεκώς μετανοούντα άνθρωπον, ο οποίος ομολογεί την αμαρτίαν του και αυτό αποδεικνύει ότι εμίσησεν αυτήν. Τον Απόστολον Παύλον ουδέποτε εγκατέλειψεν η μνήμη της αμαρτίας του, δια τούτο και ωμολόγει: «εγώ γαρ ειμί ο ελάχιστος των Αποστόλων, ος ουκ ειμί ικανός καλείσθαι Απόστολος, διότι εδίωξα την Εκκλησίαν του Θεού»12. Και πάλιν: «τον πρότερον όντα βλάσφημον και υβριστήν. αλλ' ηλεήθην ότι αγνοών εποίησα τη απιστία»13. Αυτή όμως η συντριβή και η μετάνοια έκανε τον μέγαν Απόστολον των Εθνών να αναβή έως τρίτου ουρανού και να ακούση τα άρρητα ρήματα «α ουκ εξόν ανθρώπω λαλήσαι»14.
Από την συντριβήν της καρδίας και το πένθος πηγάζει η κατά Θεόν λύπη. «Η γαρ κατά Θεόν λύπη μετάνοιαν εις σωτηρίαν αμεταμέλητον κατεργάζεται»15, λέγει ο Απόστολος Παύλος. Από την κατά Θεόν λύπην δίδεται εις την ψυχήν η παράκλησις και η ευφροσύνη. «οι την αμαρτίαν ολοφυρόμενοι, καν αμέτρως θρηνήσωσιν ευφροσύνην καρπούνται, μεταμέλειαν ου δεχόμενοι» (Θεοδώρητος). Δια τούτο ο Κύριος μακαρίζει τους πενθούντας «ότι αυτοί παρακληθήσονται»16. Η κατά Θεόν λύπη είναι χαρμολύπη, που βλαστάνει από το συντετριμμένον και τεταπεινωμένον πνεύμα. Αυτή είναι η αληθής μετάνοια. Η κατάθλιψις και η απόγνωσις είναι εκ του πονηρού και απορρέει από την υπερηφάνειαν και τον πληγωμένον εγωισμόν. Χρειάζεται διάκρισις και προσοχή.
Μετάνοια χωρίς ελπίδα, δεν είναι αληθής μετάνοια. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας τονίζουν την ουράνιον χαράν της μετανοίας. Την χαράν των αγγέλων «επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι»17. Οι οφθαλμοί του μετανοούντος διανοίγονται εις ατέρμονας ορίζοντας θείου φωτός και βλέπει τον Σωτήρα Χριστόν και βιώνει την ελπίδα της σωτηρίας και της αιωνίου ζωής. Από την Άβυσσον της ταπεινώσεως δια της μετανοίας, υψούται εις την Άβυσσον της αγάπης του Θεού.
Τρόποι μετανοίας
Η αναγέννησις του νεκρωθέντος υπό της αμαρτίας ανθρώπου επιτυγχάνεται δια του μυστηρίου της Μετανοίας και εξομολογήσεως. Εις την ψυχήν του ανθρώπου αποτυπώνονται όλοι οι λογισμοί και αι πράξεις της επιγείου ζωής αυτού, είτε καλοί είτε κακοί. Και αι μεν καλαί σκέψεις και πράξεις λαμπρύνουν την ψυχήν και είναι ανεξίτηλα κοσμήματα αυτής, αι δε ρυπαίνουν αυτήν και αμαυρώνουν το θείον κάλλος της εικόνος του Θεού. Η κηλίς του πονηρού λογισμού εξαλείφεται μόνον δια του μυστηρίου της μετανοίας και εξομολογήσεως. Η αυτομεμψία και αυτοαποστροφή, που φέρει την συναίσθησιν της αμαρτωλότητος και την συντριβήν της καρδίας, οδηγεί εις αληθή μετάνοιαν και ειλικρινή εξομολόγησιν και ούτως εξαλείφονται πάσαι αι αμαρτίαι ημών. Ο Κύριος είπεν: «Ουδέν δε συγκεκαλυμμένον εστίν, ο ουκ αποκαλυφθήσεται και κρυπτόν, ο ου γνωσθήσεται»18. Εάν ημείς δεν ομολογήσωμεν τας αμαρτίας ημών, δια να απαλείψωμεν αυτάς δια του μυστηρίου της μετανοίας, θα καταστήσωμεν αυτάς φανεράς ενώπιον του φρικτού βήματος του Χριστού εις άπαντας τους αγγέλους και τους ανθρώπους όλων των αιώνων. «Εάν ομολογώμεν τας αμαρτίας ημών, πιστός εστι και δίκαιος, ίνα αφή ημών τας αμαρτίας και καθαρίση ημάς από πάσης αδικίας»19.
Δια να έχη η μετάνοια ημών τα αγαθά αποτελέσματα της αφέσεως των αμαρτιών και της εν Χριστώ αναγεννήσεως ημών, πρέπει να πληροί ορισμένους όρους. Ήδη ελέχθησαν τα περί συναισθήσεως και συντριβής, αι οποίαι είναι τα θεμέλια της μετανοίας. Δεν αρκεί όμως μόνον αυτό. Μετά την κατά Θεόν λύπην και το λουτρόν των δακρύων, είναι απαραίτητον να ακολουθήση η στερρά πίστις και βεβαία ελπίς δια το θείον έλεος. Εις τούτο βοηθεί η εντρύφησις εις το μυστήριον της αγάπης του Θεού. Ο σκληρός αγών κατά των εμπαθών λογισμών και των δαιμονικών υποδείξεων δεν είναι πάντοτε ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος δια την υπερνίκησιν του κακού. Συχνάκις ο καλύτερος και ευκολώτερος τρόπος είναι η πνευματική ανάβασις προς τας θείας κορυφάς της αγάπης του Θεού, η θεωρία του θείου Μεγαλείου20 και η μελέτη της προαιωνίου βουλής του Θεού, του υψίστου προορισμού ημών προκαταβολής κόσμου δια το πλήρωμα της τελειότητος. Αξίζει να κατατρυφώμεν εις τους θεσπεσίους λόγους του Αποστόλου Παύλου: «Καθώς εξελέξατο ημάς εν αυτώ προκαταβολής κόσμου είναι ημάς αγίους και αμώμους κατενώπιον αυτού, εν αγάπη προορίσας ημάς εις υιοθεσίαν δια Ιησού Χριστού εις Αυτόν.... εις έπαινον δόξης της χάριτος Αυτού....»21.
Η μελέτη της εκπτώσεως ημών από την αγαπητικήν βουλήν του Θεού δια την συμμετοχήν μας εις την θείαν ζωήν και την κατά χάριν θέωσιν ημών, είναι δυνατόν να γίνη το αποτελεσματικώτερον κέντρισμα προς μετάνοιαν και επίτευξιν του θείου προορισμού ημών. Η πίστις, λοιπόν, και η ελπίς εις το θείον έλεος συνδυασμέναι με την μελέτην της προαιωνίου αγάπης του Θεού προς ημάς είναι αι βασικώτεραι προϋποθέσεις της μετανοίας.
Άλλον γνώρισμα και τρόπος της ειλικρινούς μετανοίας είναι η διόρθωσις του βίου, η σταθερά απόφασις της αποστροφής της αμαρτίας. Ο μετανοών αποστρέφεται τας ρυπαράς πληγάς που του κατέφερεν η αμαρτία και αι οποίαι προσέβαλαν την θείαν αγάπην. Δια τούτο παίρνει πλέον σταθεράν την απόφασιν να μη προσβάλη τον Άγιον Θεόν, αλλά να πορεύεται κατά το θέλημα Αυτού και να τηρή τας θείας εντολάς Του. Εάν δε παρ' ελπίδα εξ αδυναμίας αμαρτήση πάλιν, πρέπει με μεγαλύτερον σθένος να επιρρίπτη εαυτόν εις το θείον έλεος και να μετανοή και πάλιν. Μετάνοια δε σημαίνει αλλαγή νοός, αλλαγή βίου. Ο μετανοών εγκαταλείπει τας αμαρτωλάς συνηθείας και πράξεις και πορεύεται κατά το θείον θέλημα. «Έκκλινον από κακού και ποίησον αγαθόν»22, λέγει ο Προφήτης της μετανοίας Δαυίδ. Και ο Άγιος Χρυσόστομος, ο εγγυητής των αμαρτωλών, λέγει ότι αρχή της μετανοίας είναι η αποχή από την αμαρτίαν. Άνευ αλλαγής βίου και διορθώσεως δεν νοείται μετάνοια23.
Ακολουθεί η αποκατάστασις των ηδικημένων και των αδικημάτων γενικώς. Δια να δοθή τελεία άφεσις, χρειάζεται η δυνατή επανόρθωσις των αμαρτημάτων. «Μετανοείτε και ποιήσατε καρπούς αξίους της μετανοίας», λέγει ο Άγιος Πρόδρομος24.
Εάν η αμαρτία έγινε προς τον ίδιον τον Κύριον, χρήζει πολλών δακρύων και οδύνης καρδιακής και προσευχών διαπύρων και αυτοτιμωρίας και πράξεων των αντιθέτων αρετών. Εάν η αμαρτία έπληξε τον συνάνθρωπον, χρειάζεται την δυνατήν αποκατάστασιν. Αν η αδικία είναι υλική, πρέπει να αποδοθή το ίσον, αν όχι το τετραπλούν, κατά τον Ζακχαίον25. Αν η αμαρτία αφορά εις την τιμήν και το πρόσωπον του συνανθρώπου, πρέπει να ανακαλεσθούν τα συκοφαντικά ή λοιδορικά λόγια και να αποκατασταθή πλήρως η υπόληψις του αδικηθέντος. Γενικώς δε κάθε αμαρτία αποκαθίσταται δια της μετανοίας και της εκπληρώσεως της αντιθέτου αρετής.
Δια να λάβη ο αμαρτωλός την άφεσιν των αμαρτιών, πρέπει πρώτος αυτός να συγχωρή τους εχθρούς του και τους αδικούντας αυτόν. Ο Κύριος μας διαβεβαιώνει λέγων: «Εάν αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, αφήσει και υμίν ο Πατήρ υμών ο ουράνιος. εάν δε μη αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, ουδέ ο Πατήρ υμών αφήσει τα παραπτώματα υμών»26. Όσον και να μετανοήση ο Χριστιανός και όσους καρπούς μετανοίας να επιδείξη, δεν λαμβάνει την άφεσιν των αμαρτιών, αν δεν συγχώρηση τον εχθρόν του. Αυτός ο τρόπος της μετανοίας είναι ο πλέον απαραίτητος δια την απαλλαγήν από την αμαρτίαν. Αν μάλιστα κατορθώση ο χριστιανός να προχωρήση από την συγχώρησιν των εχθρών εις την θεόμορφον αγάπην των εχθρών, τότε δια μιας ανέρχεται την κλίμακα των αρετών και ομοιάζει με τον Θεόν. Η αγάπη των εχθρών φέρει το Πνεύμα το Άγιον εις την ψυχήν του ανθρώπου και ο πιστός λαμβάνει όλην την αφθονίαν των θείων χαρισμάτων και εξασφαλίζει την άφεσιν των αμαρτιών του27.
Παραμένει τώρα η δευτέρα πράξις του μυστηρίου, η ιερά εξομολόγησις, δια της οποίας ολοκληρούται το μυστήριον.
Δια να έχη η μετάνοια ημών τα αγαθά αποτελέσματα της αφέσεως των αμαρτιών και της εν Χριστώ αναγεννήσεως ημών, πρέπει να πληροί ορισμένους όρους. Ήδη ελέχθησαν τα περί συναισθήσεως και συντριβής, αι οποίαι είναι τα θεμέλια της μετανοίας. Δεν αρκεί όμως μόνον αυτό. Μετά την κατά Θεόν λύπην και το λουτρόν των δακρύων, είναι απαραίτητον να ακολουθήση η στερρά πίστις και βεβαία ελπίς δια το θείον έλεος. Εις τούτο βοηθεί η εντρύφησις εις το μυστήριον της αγάπης του Θεού. Ο σκληρός αγών κατά των εμπαθών λογισμών και των δαιμονικών υποδείξεων δεν είναι πάντοτε ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος δια την υπερνίκησιν του κακού. Συχνάκις ο καλύτερος και ευκολώτερος τρόπος είναι η πνευματική ανάβασις προς τας θείας κορυφάς της αγάπης του Θεού, η θεωρία του θείου Μεγαλείου20 και η μελέτη της προαιωνίου βουλής του Θεού, του υψίστου προορισμού ημών προκαταβολής κόσμου δια το πλήρωμα της τελειότητος. Αξίζει να κατατρυφώμεν εις τους θεσπεσίους λόγους του Αποστόλου Παύλου: «Καθώς εξελέξατο ημάς εν αυτώ προκαταβολής κόσμου είναι ημάς αγίους και αμώμους κατενώπιον αυτού, εν αγάπη προορίσας ημάς εις υιοθεσίαν δια Ιησού Χριστού εις Αυτόν.... εις έπαινον δόξης της χάριτος Αυτού....»21.
Η μελέτη της εκπτώσεως ημών από την αγαπητικήν βουλήν του Θεού δια την συμμετοχήν μας εις την θείαν ζωήν και την κατά χάριν θέωσιν ημών, είναι δυνατόν να γίνη το αποτελεσματικώτερον κέντρισμα προς μετάνοιαν και επίτευξιν του θείου προορισμού ημών. Η πίστις, λοιπόν, και η ελπίς εις το θείον έλεος συνδυασμέναι με την μελέτην της προαιωνίου αγάπης του Θεού προς ημάς είναι αι βασικώτεραι προϋποθέσεις της μετανοίας.
Άλλον γνώρισμα και τρόπος της ειλικρινούς μετανοίας είναι η διόρθωσις του βίου, η σταθερά απόφασις της αποστροφής της αμαρτίας. Ο μετανοών αποστρέφεται τας ρυπαράς πληγάς που του κατέφερεν η αμαρτία και αι οποίαι προσέβαλαν την θείαν αγάπην. Δια τούτο παίρνει πλέον σταθεράν την απόφασιν να μη προσβάλη τον Άγιον Θεόν, αλλά να πορεύεται κατά το θέλημα Αυτού και να τηρή τας θείας εντολάς Του. Εάν δε παρ' ελπίδα εξ αδυναμίας αμαρτήση πάλιν, πρέπει με μεγαλύτερον σθένος να επιρρίπτη εαυτόν εις το θείον έλεος και να μετανοή και πάλιν. Μετάνοια δε σημαίνει αλλαγή νοός, αλλαγή βίου. Ο μετανοών εγκαταλείπει τας αμαρτωλάς συνηθείας και πράξεις και πορεύεται κατά το θείον θέλημα. «Έκκλινον από κακού και ποίησον αγαθόν»22, λέγει ο Προφήτης της μετανοίας Δαυίδ. Και ο Άγιος Χρυσόστομος, ο εγγυητής των αμαρτωλών, λέγει ότι αρχή της μετανοίας είναι η αποχή από την αμαρτίαν. Άνευ αλλαγής βίου και διορθώσεως δεν νοείται μετάνοια23.
Ακολουθεί η αποκατάστασις των ηδικημένων και των αδικημάτων γενικώς. Δια να δοθή τελεία άφεσις, χρειάζεται η δυνατή επανόρθωσις των αμαρτημάτων. «Μετανοείτε και ποιήσατε καρπούς αξίους της μετανοίας», λέγει ο Άγιος Πρόδρομος24.
Εάν η αμαρτία έγινε προς τον ίδιον τον Κύριον, χρήζει πολλών δακρύων και οδύνης καρδιακής και προσευχών διαπύρων και αυτοτιμωρίας και πράξεων των αντιθέτων αρετών. Εάν η αμαρτία έπληξε τον συνάνθρωπον, χρειάζεται την δυνατήν αποκατάστασιν. Αν η αδικία είναι υλική, πρέπει να αποδοθή το ίσον, αν όχι το τετραπλούν, κατά τον Ζακχαίον25. Αν η αμαρτία αφορά εις την τιμήν και το πρόσωπον του συνανθρώπου, πρέπει να ανακαλεσθούν τα συκοφαντικά ή λοιδορικά λόγια και να αποκατασταθή πλήρως η υπόληψις του αδικηθέντος. Γενικώς δε κάθε αμαρτία αποκαθίσταται δια της μετανοίας και της εκπληρώσεως της αντιθέτου αρετής.
Δια να λάβη ο αμαρτωλός την άφεσιν των αμαρτιών, πρέπει πρώτος αυτός να συγχωρή τους εχθρούς του και τους αδικούντας αυτόν. Ο Κύριος μας διαβεβαιώνει λέγων: «Εάν αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, αφήσει και υμίν ο Πατήρ υμών ο ουράνιος. εάν δε μη αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, ουδέ ο Πατήρ υμών αφήσει τα παραπτώματα υμών»26. Όσον και να μετανοήση ο Χριστιανός και όσους καρπούς μετανοίας να επιδείξη, δεν λαμβάνει την άφεσιν των αμαρτιών, αν δεν συγχώρηση τον εχθρόν του. Αυτός ο τρόπος της μετανοίας είναι ο πλέον απαραίτητος δια την απαλλαγήν από την αμαρτίαν. Αν μάλιστα κατορθώση ο χριστιανός να προχωρήση από την συγχώρησιν των εχθρών εις την θεόμορφον αγάπην των εχθρών, τότε δια μιας ανέρχεται την κλίμακα των αρετών και ομοιάζει με τον Θεόν. Η αγάπη των εχθρών φέρει το Πνεύμα το Άγιον εις την ψυχήν του ανθρώπου και ο πιστός λαμβάνει όλην την αφθονίαν των θείων χαρισμάτων και εξασφαλίζει την άφεσιν των αμαρτιών του27.
Παραμένει τώρα η δευτέρα πράξις του μυστηρίου, η ιερά εξομολόγησις, δια της οποίας ολοκληρούται το μυστήριον.
Η Εξομολόγησις
Το μυστήριον της μετανοίας ολοκληρούται με την εξομολόγησιν των αμαρτιών ημών ενώπιον του ιερέως. Όταν ο Κύριος συνέστησεν το μυστήριον της μετανοίας, έδωκεν εις τους Μαθητάς Του την εξουσίαν του δεσμείν και λύειν τας αμαρτίας των ανθρώπων. Δια της Αποστολικής δε διαδοχής η εξουσία αυτή εδόθη εις τους Επισκόπους και δι' αυτών εις τους εντεταλμένους ιερείς. Ο Κύριος είπεν εις τους Αποστόλους Του: «άν τινων αφήτε τας αμαρτίας, αφίενται αυτοίς, άν τινων κρατήτε κεκράτηνται»28. εις δε τον Απόστολον Πέτρον είπεν: «και δώσω σοι τας κλεις της Βασιλείας των ουρανών, και ο εάν δήσης επί της γης, έσται δεδεμένον εν τοις ουρανοίς και ο εάν λύσης επί της γης, έσται λελυμένον εν τοις ουρανοίς»29.
Η φιλάνθρωπος αγάπη του Θεού εχάρισεν εις τους ανθρώπους το ύψιστον δώρον του μυστηρίου της μετανοίας και εξομολογήσεως, επισφραγίζει δε την άφεσιν των αμαρτιών δια των επισκόπων και ιερέων: «άπερ αν εργάσωνται κάτω οι ιερείς, ταύτα ο Θεός άνω κυροί και την των δούλων γνώμην ο Δεσπότης βεβαιοί»30, λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Δεν αρκεί λοιπόν να μετανοήση ο άνθρωπος και να ομολογήση τας αμαρτίας του μόνον εις τον Θεόν. Δια να ολοκληρωθή το μυστήριον της μετανοίας, είναι απαραίτητος και η ενώπιον του ιερέως εξομολόγησις των αμαρτιών. Εάν δεν προηγηθή η ενώπιον του Θεού μετάνοια και δεν ακολουθήση η ενώπιον του Ιερέως εξομολόγησις, το μυστήριον δεν επιτελείται, αλλ' αποβαίνει άκαρπον και ανωφελές δια τον αμαρτωλόν άνθρωπον, ο οποίος παραμένει δέσμιος της αμαρτίας και του θανάτου.
Πρέπει να κατανοήσωμεν καλώς ότι η μετάνοια και η εξομολόγησις είναι αλληλένδετα και απαραίτητα στοιχεία του σωτηριώδους μυστηρίου. Πάντοτε προηγείται η μετάνοια και έπεται η εξομολόγησις. Ο μετανοών πρέπει με συντετριμμένον πνεύμα και βαθείαν μετάνοιαν να αναγνωρίζη την ενοχήν του, να παραδέχεται τα σφάλματά του και μεμφόμενος εαυτόν να λυπήται, διότι δια των αμαρτιών του επίκρανε την αγάπην του Θεού. Εάν δεν προηγηθή της εξομολογήσεως η μετάνοια, το μυστήριον δεν έχει τον απολυτρωτικόν του χαρακτήρα, ούτε επιφέρει την μεταβολήν του βίου και την σωτήριον αλλαγήν και επιστροφήν προς τον Θεόν.
Όταν υπάρχη βαθεία μετάνοια και ειλικρινής εξομολόγησις, όλαι αι αμαρτίαι συγχωρούνται, όσον πολλαί και βαρείαι αν είναι. Η δια του μυστηρίου παρεχομένη συγχώρησις είναι πλήρης και τελεία! Τα δε επιβαλλόμενα υπό του πνευματικού εις τους εξομολογουμένους επιτίμια είναι φάρμακα θεραπευτικά, τα οποία παιδαγωγούν προς αρετήν και πνευματικήν προκοπήν τους μετανοούντας. Δεν έχουν χαρακτήρα εξιλαστικόν ή ποινικόν ή ικανοποιητικόν, αλλά ιαματικόν και παιδαγωγικόν.
Η εξομολόγησις, δια να δίδη τους πλουσίους καρπούς της, πρέπει να γίνεται με σωστόν τρόπον. Κυρίως να γίνεται με μετάνοιαν και συντριβήν. Η ομολογία των αμαρτιών να γίνεται με απόλυτον ειλικρίνειαν και ταπείνωσιν, χωρίς υπεκφυγάς και δικαιολογίας. Η εξομολόγησις να χαρακτηρίζεται από την ευθύτητα και την αυτομεμψίαν. Με αποστροφήν προς την αμαρτίαν να κατηγορώμεν εαυτούς και να ομολογώμεν την υπευθυνότητά μας, δι' ό,τι κακόν επράξαμεν, χωρίς να επιρρίπτωμεν τας ευθύνας εις άλλους. Η εντροπή κατά την ώραν της εξομολογήσεως πρέπει να έχη μέτρον, δια να μη εμποδίζη το μυστήριον. Ο πανούργος εχθρός της σωτηρίας μας διάβολος διώχνει την εντροπήν κατά την ώραν της αμαρτίας και φέρει υπερβολικήν αυτήν κατά την ώραν της εξομολογήσεως, δια να μη απελευθερωθώμεν από τα δεσμά του. Η αιδώς, λοιπόν, να χαρακτηρίζη την μετάνοιάν μας, αλλά να μη την εμποδίζη.
Η εξομολόγησις να είναι σύντομος και συγκεκριμένη χωρίς πολυλογίας ή μισόλογα. «Ου γαρ αρκεί ειπείν αμαρτωλός ειμι, αλλά δει και κατ' είδος αυτών μεμνήσθαι των πλημμελημάτων»31, μας λέγει ο κήρυξ της μετανοίας Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, διότι δια της ομολογίας των συγκεκριμένων αμαρτιών επέρχεται η ταπείνωσις και η συντριβή, που αποπλύνει την ψυχήν.
Δεν αρκεί λοιπόν να μετανοήση ο άνθρωπος και να ομολογήση τας αμαρτίας του μόνον εις τον Θεόν. Δια να ολοκληρωθή το μυστήριον της μετανοίας, είναι απαραίτητος και η ενώπιον του ιερέως εξομολόγησις των αμαρτιών. Εάν δεν προηγηθή η ενώπιον του Θεού μετάνοια και δεν ακολουθήση η ενώπιον του Ιερέως εξομολόγησις, το μυστήριον δεν επιτελείται, αλλ' αποβαίνει άκαρπον και ανωφελές δια τον αμαρτωλόν άνθρωπον, ο οποίος παραμένει δέσμιος της αμαρτίας και του θανάτου.
Πρέπει να κατανοήσωμεν καλώς ότι η μετάνοια και η εξομολόγησις είναι αλληλένδετα και απαραίτητα στοιχεία του σωτηριώδους μυστηρίου. Πάντοτε προηγείται η μετάνοια και έπεται η εξομολόγησις. Ο μετανοών πρέπει με συντετριμμένον πνεύμα και βαθείαν μετάνοιαν να αναγνωρίζη την ενοχήν του, να παραδέχεται τα σφάλματά του και μεμφόμενος εαυτόν να λυπήται, διότι δια των αμαρτιών του επίκρανε την αγάπην του Θεού. Εάν δεν προηγηθή της εξομολογήσεως η μετάνοια, το μυστήριον δεν έχει τον απολυτρωτικόν του χαρακτήρα, ούτε επιφέρει την μεταβολήν του βίου και την σωτήριον αλλαγήν και επιστροφήν προς τον Θεόν.
Όταν υπάρχη βαθεία μετάνοια και ειλικρινής εξομολόγησις, όλαι αι αμαρτίαι συγχωρούνται, όσον πολλαί και βαρείαι αν είναι. Η δια του μυστηρίου παρεχομένη συγχώρησις είναι πλήρης και τελεία! Τα δε επιβαλλόμενα υπό του πνευματικού εις τους εξομολογουμένους επιτίμια είναι φάρμακα θεραπευτικά, τα οποία παιδαγωγούν προς αρετήν και πνευματικήν προκοπήν τους μετανοούντας. Δεν έχουν χαρακτήρα εξιλαστικόν ή ποινικόν ή ικανοποιητικόν, αλλά ιαματικόν και παιδαγωγικόν.
Η εξομολόγησις, δια να δίδη τους πλουσίους καρπούς της, πρέπει να γίνεται με σωστόν τρόπον. Κυρίως να γίνεται με μετάνοιαν και συντριβήν. Η ομολογία των αμαρτιών να γίνεται με απόλυτον ειλικρίνειαν και ταπείνωσιν, χωρίς υπεκφυγάς και δικαιολογίας. Η εξομολόγησις να χαρακτηρίζεται από την ευθύτητα και την αυτομεμψίαν. Με αποστροφήν προς την αμαρτίαν να κατηγορώμεν εαυτούς και να ομολογώμεν την υπευθυνότητά μας, δι' ό,τι κακόν επράξαμεν, χωρίς να επιρρίπτωμεν τας ευθύνας εις άλλους. Η εντροπή κατά την ώραν της εξομολογήσεως πρέπει να έχη μέτρον, δια να μη εμποδίζη το μυστήριον. Ο πανούργος εχθρός της σωτηρίας μας διάβολος διώχνει την εντροπήν κατά την ώραν της αμαρτίας και φέρει υπερβολικήν αυτήν κατά την ώραν της εξομολογήσεως, δια να μη απελευθερωθώμεν από τα δεσμά του. Η αιδώς, λοιπόν, να χαρακτηρίζη την μετάνοιάν μας, αλλά να μη την εμποδίζη.
Η εξομολόγησις να είναι σύντομος και συγκεκριμένη χωρίς πολυλογίας ή μισόλογα. «Ου γαρ αρκεί ειπείν αμαρτωλός ειμι, αλλά δει και κατ' είδος αυτών μεμνήσθαι των πλημμελημάτων»31, μας λέγει ο κήρυξ της μετανοίας Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, διότι δια της ομολογίας των συγκεκριμένων αμαρτιών επέρχεται η ταπείνωσις και η συντριβή, που αποπλύνει την ψυχήν.
Να ομολογώμεν, λοιπόν, μόνον τας ιδικάς μας αμαρτίας και να μη αναφέρωμεν τας αρετάς και τα καλά έργα μας, διότι και αν όλον τον θείον νόμον τηρήσωμεν, πάλιν ένοχοι είμεθα, διότι δεν γνωρίζομεν αν αι πράξεις μας ευαρεστούν τον Άγιον Θεόν και αν τα κίνητρά μας είναι πάντοτε κατά Θεόν.
Επίσης να μη εξομολογούμεθα αμαρτίας δια τας οποίας έχομεν λάβει την άφεσιν, εκτός εάν επανελάβομεν αυτάς. Κυρίως όμως, να μη αποκρύπτωμεν τας αμαρτίας μας. Ο Θεός δεν κρίνει δύο φοράς. Ή θα υποστώμεν το κριτήριον της εξομολογήσεως ενώπιον του ιερέως ή το παγκόσμιον κριτήριον της Δευτέρας Παρουσίας ενώπιον Θεού, αγγέλων και ανθρώπων.
Εκείνο όμως, το οποίον πρέπει να συνέχη ημάς κατά την τέλεσιν του μυστηρίου, είναι η παρουσία του Θεού! Ναι μεν η εξομολόγησις γίνεται ενώπιον του ιερέως, αλλ' όμως ο ίδιος ο Κύριος είναι παρών και Αυτός δέχεται την μετάνοιάν μας και μας δίδει την άφεσιν των αμαρτιών δια του ιερέως32.
Ο θείος φόβος, λοιπόν, ας διακατέχη ημάς, κατά την τέλεσιν του μυστηρίου και ας ευχαριστώμεν τον Θεόν δια την άπειρον φιλανθρωπίαν Του.
Καρποί της μετανοίας
Εις τo μυστήριον της μετανοίας κρύπτεται η άπειρος αγάπη και φιλανθρωπία του Θεού. Η μετάνοια, ως πλουσιοπάροχον και μοναδικόν θεόσδοτον φάρμακον, αναγεννά τον άνθρωπον και ελευθερώνει αυτόν από τους βρόγχους της απογνώσεως και παρέχει την παρρησίαν της υιοθεσίας, ήτις είναι ακαταμάχητον όπλον κατά του διαβόλου.
Ο Κύριος, δια να εντυπωθή μονιμώτερον εις τον άνθρωπον το περί μετανοίας κήρυγμα, αφήκε ως εικόνα ζώσαν την απαράμιλλον του Ασώτου παραβολήν33, το ανεκτίμητον τούτο του Ευαγγελίου κειμήλιον, μετανοίας κήρυγμα διαπρύσιον. Όταν μελετώμεν την παραβολήν του Ασώτου υιού, μένομεν κατάπληκτοι από την άφατον μακροθυμίαν, ανεξικακίαν και ευσπλαχνίαν του Θεού. Βλέπομεν τον Πατέρα να αναμένη τον άσωτον και να αναγνωρίζη αυτόν μακρόθεν. Δεν τον αναμένει να φθάση, αλλά «δραμών επέπεσεν επί τον τράχηλον αυτού και κατεφίλησεν αυτόν»34. Δεν επιτιμά, δεν παραπονείται δικαίως, δεν αναξέει τας πληγάς του υιού του, αλλά δίδει εντολήν: «εξενέγκατε την στολήν την πρώτην και ενδύσατε αυτόν»35. Ασύλληπτος φιλανθρωπία! Δεν τον ενδύει απλώς με μίαν στολήν ζητεί να του φορέσουν την στολήν την «πρώτην». Αλλά δεν αρκείται μόνον εις αυτό ο πανεύσπλαχνος Πατήρ. δίδει και άλλην εντολήν: «Και δότε δακτύλιον εις την χείρα αυτού και υποδήματα εις τους πόδας»36. Ω της απείρου θείας και πατρικής αγάπης! Ω της δυνάμεως της μετανοίας!
Η «πρώτη στολή» που εδόθη εις τον άσωτον είναι η καθαρότης που λαμβάνομεν με το μυστήριον του Αγίου Βαπτίσματος. Δια του μυστηρίου της μετανοίας αποκαθίσταται πλήρως η πρώτη καθαρότης. Το δακτυλίδιον συμβολίζει τον αρραβώνα του Αγίου Πνεύματος, την αποκατάστασιν της εν Χριστώ υιοθεσίας. Τα δε υποδήματα, σύμβολα της ελευθερίας, (διότι οι δούλοι δεν έφερον υποδήματα) συμβολίζουν την ενίσχυσιν που δίδει ο Θεός εις τον μετανοούντα, δια να πορεύεται πλέον σταθερώς εις την οδόν της σωτηρίας.
Η «πρώτη στολή» που εδόθη εις τον άσωτον είναι η καθαρότης που λαμβάνομεν με το μυστήριον του Αγίου Βαπτίσματος. Δια του μυστηρίου της μετανοίας αποκαθίσταται πλήρως η πρώτη καθαρότης. Το δακτυλίδιον συμβολίζει τον αρραβώνα του Αγίου Πνεύματος, την αποκατάστασιν της εν Χριστώ υιοθεσίας. Τα δε υποδήματα, σύμβολα της ελευθερίας, (διότι οι δούλοι δεν έφερον υποδήματα) συμβολίζουν την ενίσχυσιν που δίδει ο Θεός εις τον μετανοούντα, δια να πορεύεται πλέον σταθερώς εις την οδόν της σωτηρίας.
Την μετάνοιαν ακολουθεί η πλήρης δικαίωσις του μετανοούντος. Ο μετανοών μετά την εξομολόγησιν λαμβάνει την συγχώρησιν και την πλήρη άφεσιν πασών των αμαρτιών αυτού. Συνχωρείται και πάλιν εις τους Πατρικούς κόλπους και απολαμβάνει την υιοθεσίαν.
Δια της αμαρτίας ο άνθρωπος χωρίζεται από τον Θεόν και καθίσταται εχθρός Αυτού. Το «μεσότοιχον του φραγμού»37 ορθώνεται ανά μέσον του Θεού Πατρός και του αμαρτωλού. Η εν μετανοία εξομολόγησις όμως κρημνίζει το μεσότοιχον και ο Πατήρ συνχωρεί τον μετανοούντα εν Εαυτώ. Συμφιλιώνεται μαζί του και τον εναγκαλίζεται φιλοστόργως και τον καταφιλεί, βεβαιών αυτόν δια το αδιάπτωτον της αγάπης Του. Ο πιστός γίνεται και πάλιν τέκνον Θεού, επανακτά την χάριν της υιοθεσίας, αι δε ουλαί της αμαρτίας απαλείφονται εντελώς.
Ο μετανοών δεν συμφιλιώνεται μόνον με τον Θεόν, αλλά και με όλην την Εκκλησίαν, επουράνιον και επίγειον. Συνχωρείται εις την Εκκλησίαν και ενοποιείται με όλους τους αγίους και τους αδελφούς του. Όθεν και «χαρά έσται εν ουρανώ επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι»38. Επίσης ο μετανοών συμφιλιώνεται και με τον εαυτόν του. Η πάλη της συνειδήσεως σταματά και ο άνθρωπος ειρηνεύει εν εαυτώ. Η γαλήνη και η ισορροπία της ψυχής αποκαθίστανται και η καρδία ειρηνική χαίρει και αγάλλεται με θείαν ευφροσύνην, η οποία αντανακλάται και εις το πρόσωπον του μετανοούντος. «Το συνειδός αγαλλόμενον, συγκαλλωπίζει αυτώ και το πρόσωπον, και άρδει τας παρειάς ή της ψυχής ευρωστία. Και γαρ ουχ απλώς είρηται τω Σοφώ. καρδίας ευφραινομένης, πρόσωπον θάλλει.»39, μας διαβεβαιοί ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Και πράγματι το πρόσωπον του εξομολογουμένου μετά το μυστήριον λάμπει. Χαρά εν ουρανώ γίνεται, αλλά χαρά και εν τη γη.
Η απερινόητος αγάπη του ουρανίου Πατρός δεν γνωρίζει όρια. δια τούτο και συνεχίζει: «Και ενέγκαντες τον μόσχον τον σιτευτόν θύσατε και φαγόντες ευφρανθώμεν, ότι ούτος ο υιός μου νεκρός ην και ανέζησε και απολωλός ην και ευρέθη»40. Η θυσία αυτή δεν είναι άλλη από την σταυρικήν θυσίαν του «μόσχου του αμώμου»41, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ο Οποίος εθυσιάσθη, δια να λυτρώση τους αμαρτωλούς. Η θυσία του Χριστού επί του Σταυρού διαιωνίζεται δια του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας. Και ο μετανοών πιστός καλείται να μετάσχη της θείας Κοινωνίας. Εκεί πλέον κρύπτεται το αποκορύφωμα της Πατρικής συνχωρήσεως. Εις την ανάκρασιν εν τω Αγίω Ποτηρίω ο πιστός ενούται όλος με όλον τον Θεόν. Χωρείται όλος εν τω Θεώ και χωρεί Όλον εν εαυτώ. Δια τούτο μας παρέδωσε το μυστήριον της θείας Ευχαριστίας, «ίν' όλοις ημίν ενωθήναι δυνηθή και δι' όλων ημών χωρήση και προς εαυτόν ημάς αναλύση, πάσι πάντα συνάψας τοις ημετέροις τα εαυτού»42.
Γλυκύτατοι οι καρποί της μετανοίας και απερινόητοι! Δια της υιοθεσίας και της ενώσεως εν τω μυστηρίω της θείας Ευχαριστίας καθίσταται ο αμαρτωλός αλλά μετανοών άνθρωπος συγκληρονόμος Χριστού και κληρονομεί τα αγαθά της ουρανίου Βασιλείας!
Είθε να βιώσωμεν την αληθή μετάνοιαν, η οποία θα μας οδηγήση εις την θέωσιν, δια να μετάσχωμεν εις την θείαν ζωήν μετά πάντων των αγγέλων και των αγίων, εις την αιώνιον και ασάλευτον Βασιλείαν.
Δια της αμαρτίας ο άνθρωπος χωρίζεται από τον Θεόν και καθίσταται εχθρός Αυτού. Το «μεσότοιχον του φραγμού»37 ορθώνεται ανά μέσον του Θεού Πατρός και του αμαρτωλού. Η εν μετανοία εξομολόγησις όμως κρημνίζει το μεσότοιχον και ο Πατήρ συνχωρεί τον μετανοούντα εν Εαυτώ. Συμφιλιώνεται μαζί του και τον εναγκαλίζεται φιλοστόργως και τον καταφιλεί, βεβαιών αυτόν δια το αδιάπτωτον της αγάπης Του. Ο πιστός γίνεται και πάλιν τέκνον Θεού, επανακτά την χάριν της υιοθεσίας, αι δε ουλαί της αμαρτίας απαλείφονται εντελώς.
Ο μετανοών δεν συμφιλιώνεται μόνον με τον Θεόν, αλλά και με όλην την Εκκλησίαν, επουράνιον και επίγειον. Συνχωρείται εις την Εκκλησίαν και ενοποιείται με όλους τους αγίους και τους αδελφούς του. Όθεν και «χαρά έσται εν ουρανώ επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι»38. Επίσης ο μετανοών συμφιλιώνεται και με τον εαυτόν του. Η πάλη της συνειδήσεως σταματά και ο άνθρωπος ειρηνεύει εν εαυτώ. Η γαλήνη και η ισορροπία της ψυχής αποκαθίστανται και η καρδία ειρηνική χαίρει και αγάλλεται με θείαν ευφροσύνην, η οποία αντανακλάται και εις το πρόσωπον του μετανοούντος. «Το συνειδός αγαλλόμενον, συγκαλλωπίζει αυτώ και το πρόσωπον, και άρδει τας παρειάς ή της ψυχής ευρωστία. Και γαρ ουχ απλώς είρηται τω Σοφώ. καρδίας ευφραινομένης, πρόσωπον θάλλει.»39, μας διαβεβαιοί ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Και πράγματι το πρόσωπον του εξομολογουμένου μετά το μυστήριον λάμπει. Χαρά εν ουρανώ γίνεται, αλλά χαρά και εν τη γη.
Η απερινόητος αγάπη του ουρανίου Πατρός δεν γνωρίζει όρια. δια τούτο και συνεχίζει: «Και ενέγκαντες τον μόσχον τον σιτευτόν θύσατε και φαγόντες ευφρανθώμεν, ότι ούτος ο υιός μου νεκρός ην και ανέζησε και απολωλός ην και ευρέθη»40. Η θυσία αυτή δεν είναι άλλη από την σταυρικήν θυσίαν του «μόσχου του αμώμου»41, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ο Οποίος εθυσιάσθη, δια να λυτρώση τους αμαρτωλούς. Η θυσία του Χριστού επί του Σταυρού διαιωνίζεται δια του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας. Και ο μετανοών πιστός καλείται να μετάσχη της θείας Κοινωνίας. Εκεί πλέον κρύπτεται το αποκορύφωμα της Πατρικής συνχωρήσεως. Εις την ανάκρασιν εν τω Αγίω Ποτηρίω ο πιστός ενούται όλος με όλον τον Θεόν. Χωρείται όλος εν τω Θεώ και χωρεί Όλον εν εαυτώ. Δια τούτο μας παρέδωσε το μυστήριον της θείας Ευχαριστίας, «ίν' όλοις ημίν ενωθήναι δυνηθή και δι' όλων ημών χωρήση και προς εαυτόν ημάς αναλύση, πάσι πάντα συνάψας τοις ημετέροις τα εαυτού»42.
Γλυκύτατοι οι καρποί της μετανοίας και απερινόητοι! Δια της υιοθεσίας και της ενώσεως εν τω μυστηρίω της θείας Ευχαριστίας καθίσταται ο αμαρτωλός αλλά μετανοών άνθρωπος συγκληρονόμος Χριστού και κληρονομεί τα αγαθά της ουρανίου Βασιλείας!
Είθε να βιώσωμεν την αληθή μετάνοιαν, η οποία θα μας οδηγήση εις την θέωσιν, δια να μετάσχωμεν εις την θείαν ζωήν μετά πάντων των αγγέλων και των αγίων, εις την αιώνιον και ασάλευτον Βασιλείαν.
Σύντομο βιογραφικό σημείωμα του μακαριστού πατρός Δαμασκηνού
Ο πατήρ Δαμασκηνός εγεννήθηκε στην πόλι των Μεγάρων την 2α Ιουλίου του έτους 1921.
Οι γονείς του Ιωάννης και Μαρία Κατρακούλη, ήσαν πιστοί και ενάρετοι. Ήσαν στολισμένοι με την υψοποιό ταπείνωσι, και ζούσαν την πατροπαράδοτη ευσέβεια μέσα στην Εκκλησία με ανεπιτήδευτη απλότητα... Είχαν αποκτήσει και δύο κόρες, την Καλλιόπη και την Αναστασία.
Κυρίως, όμως, και οι δύο διακρίνοντο για την ευλάβεια, τον καθαρό βίο και την σωφροσύνη τους.
Στο άγιο βάπτισμα έλαβε το όνομα Σπυρίδων.
Από την παιδική του ηλικία έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για τον Χριστό και για τους «ελαχίστους αδελφούς» του Κυρίου. Αγωνιζόταν να αισθανθή ζωντανή την παρουσία Του, όπως ωμολογούσε: «Όταν ήμουν μικρό παιδάκι, προσπαθούσα να βάλω τον Χριστό μέσα στην καρδιά μου... Προσπαθούσα να γεμίσω την καρδιά μου και την ψυχή μου με την εικόνα του Χριστού, με το πρόσωπο του Κυρίου!».
Από την μικρή του ηλικία ο Σπυρίδων ήταν «παιδαριογέρων» και εφιλοσοφούσε την ζωή. Εγαλουχήθηκε με τα νάματα της πίστεως όχι μόνο από το οικογενειακό του περιβάλλον, αλλά και από το σχολείο, που τότε ήταν και εκπαιδευτήριο ευσέβειας... Ως μαθητής του δημοτικού σχολείου ήταν φιλόπονος, εξυπνότατος, επιμελής, και η επίδοσίς του στα μαθήματα ήταν αρίστη.
Μετά το Δημοτικό σχολείο, ο Σπυρίδων αναγκάστηκε να διακόψη τις σπουδές του και να στραφή προς την σκληρή αγροτική ζωή, εργαζόμενος σκληρά.
Τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια εκύλισαν με χειρωνακτική εργασία μέσα στον ναό της φύσεως, ενώ η Θεία Χάρις τον εσκέπαζε και τον ετοίμαζε να εργασθή στον αγρό της Εκκλησίας.
Στην πόλι των Μεγάρων την εποχή εκείνη υπήρχε βαθιά ριζωμένη η ορθόδοξη παράδοσις, την οποία εκαλλιεργούσαν σεμνοί και παραδοσιακοί ιερείς, στην πνευματική καθοδήγησι των οποίων κατέφυγε ο Σπυρίδων.
Αργότερα έλεγε ο πατήρ Δαμασκηνός: «Τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος αρχίζουν να ενεργούν εις τον άνθρωπον, μόλις γίνη η πρώτη γνωριμία του με τον Χριστόν, κατόπιν βεβαίως σκληρών αγώνων».
Οι γονείς του Ιωάννης και Μαρία Κατρακούλη, ήσαν πιστοί και ενάρετοι. Ήσαν στολισμένοι με την υψοποιό ταπείνωσι, και ζούσαν την πατροπαράδοτη ευσέβεια μέσα στην Εκκλησία με ανεπιτήδευτη απλότητα... Είχαν αποκτήσει και δύο κόρες, την Καλλιόπη και την Αναστασία.
Κυρίως, όμως, και οι δύο διακρίνοντο για την ευλάβεια, τον καθαρό βίο και την σωφροσύνη τους.
Στο άγιο βάπτισμα έλαβε το όνομα Σπυρίδων.
Από την παιδική του ηλικία έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για τον Χριστό και για τους «ελαχίστους αδελφούς» του Κυρίου. Αγωνιζόταν να αισθανθή ζωντανή την παρουσία Του, όπως ωμολογούσε: «Όταν ήμουν μικρό παιδάκι, προσπαθούσα να βάλω τον Χριστό μέσα στην καρδιά μου... Προσπαθούσα να γεμίσω την καρδιά μου και την ψυχή μου με την εικόνα του Χριστού, με το πρόσωπο του Κυρίου!».
Από την μικρή του ηλικία ο Σπυρίδων ήταν «παιδαριογέρων» και εφιλοσοφούσε την ζωή. Εγαλουχήθηκε με τα νάματα της πίστεως όχι μόνο από το οικογενειακό του περιβάλλον, αλλά και από το σχολείο, που τότε ήταν και εκπαιδευτήριο ευσέβειας... Ως μαθητής του δημοτικού σχολείου ήταν φιλόπονος, εξυπνότατος, επιμελής, και η επίδοσίς του στα μαθήματα ήταν αρίστη.
Μετά το Δημοτικό σχολείο, ο Σπυρίδων αναγκάστηκε να διακόψη τις σπουδές του και να στραφή προς την σκληρή αγροτική ζωή, εργαζόμενος σκληρά.
Τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια εκύλισαν με χειρωνακτική εργασία μέσα στον ναό της φύσεως, ενώ η Θεία Χάρις τον εσκέπαζε και τον ετοίμαζε να εργασθή στον αγρό της Εκκλησίας.
Στην πόλι των Μεγάρων την εποχή εκείνη υπήρχε βαθιά ριζωμένη η ορθόδοξη παράδοσις, την οποία εκαλλιεργούσαν σεμνοί και παραδοσιακοί ιερείς, στην πνευματική καθοδήγησι των οποίων κατέφυγε ο Σπυρίδων.
Αργότερα έλεγε ο πατήρ Δαμασκηνός: «Τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος αρχίζουν να ενεργούν εις τον άνθρωπον, μόλις γίνη η πρώτη γνωριμία του με τον Χριστόν, κατόπιν βεβαίως σκληρών αγώνων».
* «Όταν εγνώρισα τον Θεόν, ενόμιζα πως δεν επατούσα στην γη, πως ευρισκόμουν στον ουρανό. Μόλις Τον αγάπησα θερμά, ο κόσμος εξαφανίστηκε. και έλεγα: "Θεέ μου, Σ' αγαπώ! Σ' αγαπώ! Σ' αγαπώ!" Περπατούσα με ξυλωμένα παπούτσια μόνο και μόνο για τον Χριστό».
* «Όταν αγαπάς τον Θεό, δεν αισθάνεσαι ουδεμίαν ανάγκη και ουδένα φόβο. Στα πρώτα χρόνια που εγνώρισα τον Χριστό, μου είχε φύγει ο φόβος παντελώς. Σκεφθήτε, επήγαινα για δουλειά και εκοιμόμουν νύκτες στα δάση, ενώ δίπλα μου υπήρχαν οπλοφόροι με μαχαίρια. Την δουλειά μου εγώ... Θεία συνομιλία! Αυτό το λέω, γιατί ήταν της Θείας Χάριτος! Όταν έχης την Θεία Χάρι, αγκαλιάζεις τα πάντα. ακόμη και τους εγκληματίες!».
* «Όταν εγνώρισα τον Κύριον, δεν ήθελα κανένα άλλο φίλο. Ήθελα να μένω κατά μόνας μαζί Του. Ουδενός την φιλίαν επιθυμούσα, παρά μόνον του Χριστού. Όταν ήμουν μόνος, είχα να συζητήσω τα δικά μου με τον Θεόν και δεν ήθελα κανένα. Όμως, κατόπιν ο Κύριος μας συνέδεσε με τους δικούς Του ανθρώπους και μας εχάρισε το μεγάλο δώρο της εν Χριστώ φιλίας. Και θυμάμαι, τα πρώτα χρόνια, μόλις εγνωρίζαμε κάποιον άνθρωπο του Θεού, γινόμασταν αμέσως ένα μαζί του!»....
* «Επιθυμώ να ομιλώ στον Θεόν με λαχτάρα, με αγαπητική προσευχή. Να αγαπώ θεολογικώς και να θεολογώ αγαπητικώς».
Εκοιμήθη οσίως την 23 Φεβρουαρίου του 2001.
* «Επιθυμώ να ομιλώ στον Θεόν με λαχτάρα, με αγαπητική προσευχή. Να αγαπώ θεολογικώς και να θεολογώ αγαπητικώς».
Εκοιμήθη οσίως την 23 Φεβρουαρίου του 2001.
Λαχτάρα Αιωνιότητος43
Ό,τι και να κάνωμε, όσο και να προσπαθήσωμε και να αγωνισθούμε, εάν δεν προσανατολισθούμε προς την αιώνιο ζωή και την ανέσπερη βασιλεία, νομίζω ότι μέσα μας δεν θα έχωμε την πληροφορία της σωτηρίας. Όταν τηρώ τας εντολάς, η συνείδησίς μου είναι αναπαυμένη απέναντι του Θεού. Αλλά για να επιτύχωμε την τελεία ανάπαυσι, είναι απαραίτητη και η καλλιέργεια της προσδοκίας της αναχωρήσεώς μας και η δίψα αυτής της στιγμής του θανάτου.
Είδατε; Μόλις ακούμε την λέξι «θάνατος», μας πιάνει φόβος. Πρέπει όλοι όμως να έχωμε δίψα θανάτου. ιδιαίτερα οι μοναχοί, αλλά και κάθε χριστιανός. Να διψάμε αυτήν την ώρα της μεταβάσεώς μας στα ουράνια σκηνώματα. Αυτήν την δίψα είχαν όλοι οι Άγιοι της Εκκλησίας μας και αυτήν έχουν και οι σημερινοί άγιοι και ειδικώτερα οι Αγιορείτες. Αλλά και οι πιστοί στον κόσμο και οι εργάται του Ευαγγελίου και οι ιεραπόστολοι, με αυτήν την δίψα του θανάτου πραγματώνουν τον θείο λόγο και τελούν τα έργα της πίστεως. μετακινούν ακόμη και όρη. Και εμείς, λοιπόν, δια της πίστεως να μετακινήσωμε την ψυχή μας. Και από τον άδη να την ανεβάσωμε στην βασιλεία του Θεού. Ας παρακαλούμε τον Κύριο να μας ανοίγη φωτεινούς ορίζοντας πίστεως και αγάπης προς Αυτόν. Η πίστις δεν είναι απλό πράγμα ούτε ο άνθρωπος, που είναι εικόνα του Θεού. Ο άνθρωπος έχει άπειρες διαστάσεις. Επειδή επλάσθη «κατ' εικόνα» Θεού, κατευθύνεται προς το άπειρο, προς την άνω Ιερουσαλήμ. Όταν λέω «κατευθύνομαι προς τον άπειρο», σημαίνει σκέπτομαι τον άπειρο Θεό και την μετάβασί μου στην αιωνιότητα.
Αλλά πώς θα αγαπήσω τον Θεόν; πώς θα ανοίξω την ψυχή μου προς Αυτόν και πώς θα διαθέσω όλη μου την ύπαρξι στην αγάπη Του; Υπάρχουν πολλοί τρόποι της αγάπης του Θεού. Και όταν ο άνθρωπος είναι διατεθειμένος να θυσιάζεται για τον Θεόν, δεν κάνει και αμαρτίες. Έτσι δεν είναι, παιδιά; Προσέχει τον λόγο του, προσέχει τις σκέψεις του, τις διαθέσεις του.
Με την αγάπη του Θεού ανοίγει ο ορίζων της ψυχής αμέσως και ο άνθρωπος γίνεται διάπλατος. Η ύπαρξίς του αμέσως ευρύνεται, γιατί τείνει προς τον άπειρο Θεόν και την αιώνιο ζωή. Αυτόν τον άπειρο Θεόν αγαπήσαμε και ξεκινήσαμε να Τον συναντήσωμε. Γι' αυτό μας αναπαύει η ησυχία και η ερημία. Δεν μας αναπαύει ο κόσμος και τα του κόσμου, παρά μόνον η ησυχία και η ερημία. Και επιθυμούμε να βασιλεύη στην ψυχή μας η ειρήνη του Θεού και η αγάπη του Θεού....
Είδατε; Μόλις ακούμε την λέξι «θάνατος», μας πιάνει φόβος. Πρέπει όλοι όμως να έχωμε δίψα θανάτου. ιδιαίτερα οι μοναχοί, αλλά και κάθε χριστιανός. Να διψάμε αυτήν την ώρα της μεταβάσεώς μας στα ουράνια σκηνώματα. Αυτήν την δίψα είχαν όλοι οι Άγιοι της Εκκλησίας μας και αυτήν έχουν και οι σημερινοί άγιοι και ειδικώτερα οι Αγιορείτες. Αλλά και οι πιστοί στον κόσμο και οι εργάται του Ευαγγελίου και οι ιεραπόστολοι, με αυτήν την δίψα του θανάτου πραγματώνουν τον θείο λόγο και τελούν τα έργα της πίστεως. μετακινούν ακόμη και όρη. Και εμείς, λοιπόν, δια της πίστεως να μετακινήσωμε την ψυχή μας. Και από τον άδη να την ανεβάσωμε στην βασιλεία του Θεού. Ας παρακαλούμε τον Κύριο να μας ανοίγη φωτεινούς ορίζοντας πίστεως και αγάπης προς Αυτόν. Η πίστις δεν είναι απλό πράγμα ούτε ο άνθρωπος, που είναι εικόνα του Θεού. Ο άνθρωπος έχει άπειρες διαστάσεις. Επειδή επλάσθη «κατ' εικόνα» Θεού, κατευθύνεται προς το άπειρο, προς την άνω Ιερουσαλήμ. Όταν λέω «κατευθύνομαι προς τον άπειρο», σημαίνει σκέπτομαι τον άπειρο Θεό και την μετάβασί μου στην αιωνιότητα.
Αλλά πώς θα αγαπήσω τον Θεόν; πώς θα ανοίξω την ψυχή μου προς Αυτόν και πώς θα διαθέσω όλη μου την ύπαρξι στην αγάπη Του; Υπάρχουν πολλοί τρόποι της αγάπης του Θεού. Και όταν ο άνθρωπος είναι διατεθειμένος να θυσιάζεται για τον Θεόν, δεν κάνει και αμαρτίες. Έτσι δεν είναι, παιδιά; Προσέχει τον λόγο του, προσέχει τις σκέψεις του, τις διαθέσεις του.
Με την αγάπη του Θεού ανοίγει ο ορίζων της ψυχής αμέσως και ο άνθρωπος γίνεται διάπλατος. Η ύπαρξίς του αμέσως ευρύνεται, γιατί τείνει προς τον άπειρο Θεόν και την αιώνιο ζωή. Αυτόν τον άπειρο Θεόν αγαπήσαμε και ξεκινήσαμε να Τον συναντήσωμε. Γι' αυτό μας αναπαύει η ησυχία και η ερημία. Δεν μας αναπαύει ο κόσμος και τα του κόσμου, παρά μόνον η ησυχία και η ερημία. Και επιθυμούμε να βασιλεύη στην ψυχή μας η ειρήνη του Θεού και η αγάπη του Θεού....
1. Ρωμ. στ', 23.
2. Μάρκ. α', 18.
3. Άγ. Κλήμης Ρώμης.
4. Ιω. Χρυσοστόμου. Εις την επίλυσιν της Χαναναίας, 2, Minge P.G. 52, 451.
5. Γεν, γ', 9.
6. Ματθ. δ', 17.
7. Ιω. στ', 44.
8. Ιω. στ', 65.
9. Ησ. ν', 5.
10.Ματθ. ια', 29.
11. Ε.Π.Ε. Θεσ/κη τ. 30, σελ. 266.
12. Α', Κορ. ιε', 9.
13. Α', Τιμ. α', 13.
14. Β΄, Κορ. ιβ΄, 4.
15. Β΄, Κορ. ζ΄, 9-ιο.
16. Ματθ. ε', 4.
17. Λουκ. ιε', 7.
18. Λουκ. ιβ', 2.
19. Α' Ιω. α', 8-9.
20.πρβλ. Μαξίμου Ομολογητού: «...Επί μεν των λογιωτέρων, η θεωρία προηγείται της πράξεως. επί δε των αγροικοτέρων, της θεωρίας η πράξις. εις εν δε τέλος Χριστού αμφότεραι καταλήγουσιν. Συντομώτερον δε τούτο οφθήσεται, οις η θεωρία προηγείται της πράξεως». Κεφάλαια ηθικά, Minge P.G. 90, στ' 1435. 1437.
21. Εφ. α', 4-6.
22. Ψαλμ. λγ', 15.
23. πρβλ. «Προς επανάστασιν ξένου πολέμου, ξένως αγωνισώμεθα.... των πονηρών πράξεων την φάλαγγα ρήξωμεν..... απόφασις απωλείας μετάνοιαν σπουδαίαν ιδούσα, ώς καπνός ευθύς διαλύεται...». Εις μετάνοιαν Νινευιτών, Ε.Π.Ε. Θεσ/κη τ. 8Α, 512-514. Ο, Μΐη§ε, Ρ.Ο. 64, 428 ΑΒ. τα της κακίας οχυρώματα καταβάλλωμεν
24. Λουκ. γ', 8.
25. πρβλ. Λουκ. ιθ', 8.
26. Ματθ. στ', 14-15.
27. πρβλ. Αρχιμ. Σωφρονίου, ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, 1995, σελ. 474-475.
28. Ιω. κ', 23.
29. Ματθ. ιστ', 16-19.
30. Προς τον εγκαλούντα επί τω διαφυγείν την Ιερωσύνην Λόγος Γ', Κεφ. 5, 18, Minge P.G. τ. 48.
31. Ομιλία ότι επικίνδυνον και τοις λέγουσιν... Minge P.G. τ. 50, 662, 30.
32. πρβλ. Ιω. Χρυσοστόμου, «...εννοείς ότι αυτός αοράτως ενταύθα πάρεστιν ο Δεσπότης και εκάστου την κίνησιν αναμετρεί και το συνειδός εξετάζει;» Εις Ησαΐα, ομιλία, Α', 2, Ε.Π.Ε. Θεσ/ κη τ. 8Α, 324 ή Minge P.G. 59, 99.
33. πρβλ. Λουκ. ιε', 11-32.
34. αυτόθι, στ'. 20.
35. αυτόθι, στ'. 22.
36. αυτόθι.
37. Α' στιχηρόν ιδιόμελον του εσπερινού των Χριστουγέννων, ήχος β'.
38. Λουκ. ιε', 7.
39. Περί κακοϋ συνειδότος, Minge P.G. 96, 89.
40. Λουκ. ιε', 23-24.
41. Οπισθάμβωνος ευχή της θ. Λειτουργίας του Μ. Βασιλείου.
42. Νικόλαος Καβάσιλας, Περί της εν Χριστώ ζωής, Λόγος Δ'. §12, Ε.Π.Ε. Θεσ/κη Φιλοκαλία τ. 22 σελ. 428.
43. Από ομιλία του Γέροντος Δαμασκηνού προς τις αδελφές της Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου Μακρυνού μεταφέρουμε ένα απόσπασμα.
2. Μάρκ. α', 18.
3. Άγ. Κλήμης Ρώμης.
4. Ιω. Χρυσοστόμου. Εις την επίλυσιν της Χαναναίας, 2, Minge P.G. 52, 451.
5. Γεν, γ', 9.
6. Ματθ. δ', 17.
7. Ιω. στ', 44.
8. Ιω. στ', 65.
9. Ησ. ν', 5.
10.Ματθ. ια', 29.
11. Ε.Π.Ε. Θεσ/κη τ. 30, σελ. 266.
12. Α', Κορ. ιε', 9.
13. Α', Τιμ. α', 13.
14. Β΄, Κορ. ιβ΄, 4.
15. Β΄, Κορ. ζ΄, 9-ιο.
16. Ματθ. ε', 4.
17. Λουκ. ιε', 7.
18. Λουκ. ιβ', 2.
19. Α' Ιω. α', 8-9.
20.πρβλ. Μαξίμου Ομολογητού: «...Επί μεν των λογιωτέρων, η θεωρία προηγείται της πράξεως. επί δε των αγροικοτέρων, της θεωρίας η πράξις. εις εν δε τέλος Χριστού αμφότεραι καταλήγουσιν. Συντομώτερον δε τούτο οφθήσεται, οις η θεωρία προηγείται της πράξεως». Κεφάλαια ηθικά, Minge P.G. 90, στ' 1435. 1437.
21. Εφ. α', 4-6.
22. Ψαλμ. λγ', 15.
23. πρβλ. «Προς επανάστασιν ξένου πολέμου, ξένως αγωνισώμεθα.... των πονηρών πράξεων την φάλαγγα ρήξωμεν..... απόφασις απωλείας μετάνοιαν σπουδαίαν ιδούσα, ώς καπνός ευθύς διαλύεται...». Εις μετάνοιαν Νινευιτών, Ε.Π.Ε. Θεσ/κη τ. 8Α, 512-514. Ο, Μΐη§ε, Ρ.Ο. 64, 428 ΑΒ. τα της κακίας οχυρώματα καταβάλλωμεν
24. Λουκ. γ', 8.
25. πρβλ. Λουκ. ιθ', 8.
26. Ματθ. στ', 14-15.
27. πρβλ. Αρχιμ. Σωφρονίου, ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, 1995, σελ. 474-475.
28. Ιω. κ', 23.
29. Ματθ. ιστ', 16-19.
30. Προς τον εγκαλούντα επί τω διαφυγείν την Ιερωσύνην Λόγος Γ', Κεφ. 5, 18, Minge P.G. τ. 48.
31. Ομιλία ότι επικίνδυνον και τοις λέγουσιν... Minge P.G. τ. 50, 662, 30.
32. πρβλ. Ιω. Χρυσοστόμου, «...εννοείς ότι αυτός αοράτως ενταύθα πάρεστιν ο Δεσπότης και εκάστου την κίνησιν αναμετρεί και το συνειδός εξετάζει;» Εις Ησαΐα, ομιλία, Α', 2, Ε.Π.Ε. Θεσ/ κη τ. 8Α, 324 ή Minge P.G. 59, 99.
33. πρβλ. Λουκ. ιε', 11-32.
34. αυτόθι, στ'. 20.
35. αυτόθι, στ'. 22.
36. αυτόθι.
37. Α' στιχηρόν ιδιόμελον του εσπερινού των Χριστουγέννων, ήχος β'.
38. Λουκ. ιε', 7.
39. Περί κακοϋ συνειδότος, Minge P.G. 96, 89.
40. Λουκ. ιε', 23-24.
41. Οπισθάμβωνος ευχή της θ. Λειτουργίας του Μ. Βασιλείου.
42. Νικόλαος Καβάσιλας, Περί της εν Χριστώ ζωής, Λόγος Δ'. §12, Ε.Π.Ε. Θεσ/κη Φιλοκαλία τ. 22 σελ. 428.
43. Από ομιλία του Γέροντος Δαμασκηνού προς τις αδελφές της Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου Μακρυνού μεταφέρουμε ένα απόσπασμα.
ΠΗΓΗ: «ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ»
Αρχιμανδρίτου Δαμασκηνού Κατρακούλη
ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ»
Αρχιμανδρίτου Δαμασκηνού Κατρακούλη
ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ»
http://www.impantokratoros.gr/5B627B54.el.aspx
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου