Σταυρῷ πεποιθώς, ὕμνον ἐξερεύγομαι
Ἑρμηνεία
Ἐγώ, λέγει ὁ Μελωδός Κοσμᾶς, πεποιθώς καί θαρρῶν ὅλος διόλου εἰς τήν δύναμιν τοῦ Σταυροῦ, ἐκβάλλω ἔσωθεν ἀπό τήν καρδίαν μου ὕμνον: ἤτοι τόν Κανόνα τοῦτον, τόν εἰς τήν ὕψωσιν ψαλλόμενον τοῦ Σταυροῦ.
Εἶπε δέ ὁ ἱερός Κοσμᾶς, ὅτι πέποιθεν εἰς τόν Σταυρόν διότι εἶναι ἄνθρωπος δίκαιος· ὁ δέ δίκαιος, κατά τόν Παροιμιαστήν, ὥσπερ λέων πέποιθεν. (Παρ. κη' 1). Ὁμοίως εἶπε καί ὅτι ἐξερεύγεται· διότι καί ἡ ἐρυγή: ἤτοι τό ρέψιμον, ἴδιον εἶναι τοῦ λέοντος, κατά τόν Προφήτην Ἀμώς λέγοντα «λέων ἐρεύξεται, καί τίς οὐ φοβηθήσεται;» (Ἀμ. γ' 8). Θέλει λοιπόν νά φανερώσῃ ὁ Μελωδός μέ τό ἐξερεύγομαι, ὅτι φοβερά τινα καί μεγάλα καί λεοντώδη νοήματα ἔχει νά παραστήσῃ διά τοῦ Κανόνος τούτου.
Εἶπε δέ ὁ ἱερός Κοσμᾶς, ὅτι πέποιθεν εἰς τόν Σταυρόν διότι εἶναι ἄνθρωπος δίκαιος· ὁ δέ δίκαιος, κατά τόν Παροιμιαστήν, ὥσπερ λέων πέποιθεν. (Παρ. κη' 1). Ὁμοίως εἶπε καί ὅτι ἐξερεύγεται· διότι καί ἡ ἐρυγή: ἤτοι τό ρέψιμον, ἴδιον εἶναι τοῦ λέοντος, κατά τόν Προφήτην Ἀμώς λέγοντα «λέων ἐρεύξεται, καί τίς οὐ φοβηθήσεται;» (Ἀμ. γ' 8). Θέλει λοιπόν νά φανερώσῃ ὁ Μελωδός μέ τό ἐξερεύγομαι, ὅτι φοβερά τινα καί μεγάλα καί λεοντώδη νοήματα ἔχει νά παραστήσῃ διά τοῦ Κανόνος τούτου.
Ἐπειδή δέ τό μέν ρέψιμον τοῦ λέοντος εἶναι βρωμερόν, καταπληκτικόν, καί ἀποστροφῆς ἄξιον, τό δέ ρέψιμον ἐδῶ τοῦ ἱεροῦ Κοσμᾶ εἶναι εὐῶδες, κεχαριτωμένον, καί εἰς τήν ψυχήν περιπόθητον· διά τοῦτο κατά τόν πτωχόν Πρόδρομον, ἁρμόζει καλλίτερα εἰς τόν θεσπέσιον τοῦτον Μελωδόν, τό ψαλμικόν ἐκεῖνο ρητόν τοῦ Δαβίδ, τό λέγον «ἐξηρεύξατο ἡ καρδία μου λόγον ἀγαθόν» (Ψαλ. μδ' 2).
Καθότι ἐκεῖνα τά πνευματικά καί κεχαριτωμένα νοήματα, ὅπου εἶχεν εἰς τήν καρδίαν του, ταῦτα ἐρεύγετο καί ἐπρόφερε διά τοῦ στόματός του. «Ὤσπερ γάρ ἐπί τῆς ἐρυγῆς, κατά τήν ἑρμηνείαν τοῦ Βασιλείου καί Νικήτα, τῆς τῶν σιτίων ποιότητός ἐστι τό γινόμενον οὕτω καί ἐπί τῆς πνευματικῆς διδασκαλίας, τοιαῦτα ἠρεύγετο, οἶα καί ἐσιτεῖτο... Διά τοῦτο, ἐπειδή λογική ἦν καί ἀγαθή ἡ τροφή, οὖ σιτίον οὐδέ ποτόν ἐρεύγεται, ἀλλά τόν συγγενή τῇ λογικῇ τραπέζῃ, λόγον ἀγαθόν τόν περί τοῦ μονογενοῦς».
Βλέπε δέ, ἀγαπητέ, τάξιν ἀρίστην, ὅπου μεταχειρίζεται ὁ θεσπέσιος Μελωδός. Συνήθεια γάρ ἁγία ἐπικρατεῖ εἰς τούς χριστιανούς, νά ποιῶσι διά τῆς χειρός τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ, ὅταν μέλλουν νά ἀρχίσουν κάθε ἔργον καί ἐπιχείρημα· καθώς παραγγέλλει εἰς αὐτούς ὁ θεῖος Κύριλλος ὁ Ἱεροσολύμων, λέγων ἐν Κατηχήσει Δ'. «Μή ἐπαισχυνθῶμεν τῷ Σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ· ἀλλά κἄν ἄλλος ἀποκρύπτῃ, σύ φανερῶς ἐπί τῷ μετώπω σφραγίζου· ἵνα οἱ δαίμονες, τό σημεῖον ἰδόντες τό Βασιλικόν, μακράν φύγωσι τρέμοντες. Ποίει δέ τοῦτο τό σημεῖον ἐσθίων καί πίνων, καθήμενος, κοιταζόμενος, ἐξανιστάμενος, λαλῶν, περιπατῶν, ἁπαξαπλῶς ἐν παντί πράγματι.
Ἀλλά καί ὁ Χρυσορρήμων εἰς τοῦτο παρακινεῖ τούς πιστούς, λέγων «ὅταν μέλλῃς ὑπερβαίνειν τά πρόθυρα τοῦ πυλώνος, τοῦτο φθέγξαι τό ρῆμα πρότερον· ἀποτάσσομαί σοι Σατανά, καί τῇ πομπῇ σου, καί τῇ λατρεία σου, καί συντάσσομαί σοι Χριστέ· καί μηδέποτε χωρίς τῆς φωνής ταύτης ἐξέλθῃς. Καί μετά τοῦ ρήματος τούτου, καί τόν Σταυρόν ἐπί τοῦ μετώπου διατύπωσον· οὔτω γάρ οὐ μόνον ἅνθρωπος ἀπαντῶν, ἀλλ' οὐδέ αὐτός ὁ Διάβολος βλάψαι τι δυνήσεται, μετά τούτων σε ὁρῶν τῶν ὅπλων πανταχοῦ φαινόμενον» (Λόγ. εἰς τούς Ἀνδριάντας).
Τῇ ἁγίᾳ συνηθείᾳ λοιπόν ταύτη ἀκολουθῶν καί ὁ ἱερός Κοσμᾶς ἐδῶ, μέλλων νά ἀρχίσῃ τόν Κανόνα τοῦτον, ἀντί νά κάμῃ τόν τύπον τοῦ Σταυροῦ διά τῆς χειρός του, ἀρχήν ποιεῖται αὐτοῦ τό ὄνομα τοῦ Σταυροῦ, εἰπών «Σταυρῷ πεποιθώς».
Διατί δέ ὀνομάζεται Ἀκροστιχίς; Ἐπειδή ὅσα στοιχεῖα περιέχονται εἰς αὐτήν, ταῦτα γίνονται ἄκρα καί ἀρχαί τῶν στίχων, ἤτοι τῶν Τροπαρίων τοῦ Κανόνος. Οἶον ἐπί παραδείγματος τῆς ἐνταῦθα Ἀκροστιχίδος «Σταυρῷ». Τό μέν Σ γίνεται ἀρχή τοῦ πρώτου Τροπαρίου τοῦ Κανόνος, τοῦ λέγοντος «Σταυρόν χαράξας Μωσῆς». Το δέ Τ γίνεται ἀρχή τοῦ δευτέρου Τροπαρίου, τοῦ λέγοντος «Τόν τύπον πάλαι». Τό δέ Α γίνεται ἀρχή τοῦ τρίτου Τροπαρίου, τοῦ λέγοντος «Ἀνέθηκε Μωϋσῆς». Ὁμοίως καί τά λοιπά στοιχεῖα τῆς Ἀκροστιχίδος, ἀρχαί γίνονται τῶν λοιπῶν Τροπαρίων.
Δύο δέ εἶναι τά αἴτια, διά τά ὁποῖα γίνεται ἡ Ἀκροστιχίς εἰς τούς Κανόνας. Ἕν μέν, διά νά δείξουν οἱ Μελωδοί τῶν Κανόνων τήν φιλοτιμίαν καί τέχνην των· καθότι ὁ Κανών ὁ ἔχων Ἀκροστιχίδα, αὐτός εἶναι ἀξιολογώτερος τοῦ μή ἔχοντος, καί ἀκολούθως περισσοτέραν δυσκολίαν προξενεῖ εἰς τόν Μελῳδόν, ὅπου τόν συνθέτει, πάρεξ ἐκεῖνος ὅπου δέν ἔχει Ἀκροστιχίδα. Καθώς τοῦτο ἠξεύρουν οἱ τῶν τοιούτων τήν πεῖραν ἔχοντες, καί ἄλλο, ἐπειδή διά τῆς Ἀκροστιχίδος γίνεται εὐκολομνημόνευτος ὁ Κανών. Ἀρκεῖ γάρ εἰς τόν καθ' ἕνα νά ἐνθυμῆται μόνην τήν Ἀκροστιχίδα τοῦ Κανόνος, καί σύν τῇ Ἀκροστιχίδι εὐθύς εὐρίσκει καί τάς ἀρχάς ἑκάστου Τροπαρίου τοῦ Κανόνος.
Καθότι ἐκεῖνα τά πνευματικά καί κεχαριτωμένα νοήματα, ὅπου εἶχεν εἰς τήν καρδίαν του, ταῦτα ἐρεύγετο καί ἐπρόφερε διά τοῦ στόματός του. «Ὤσπερ γάρ ἐπί τῆς ἐρυγῆς, κατά τήν ἑρμηνείαν τοῦ Βασιλείου καί Νικήτα, τῆς τῶν σιτίων ποιότητός ἐστι τό γινόμενον οὕτω καί ἐπί τῆς πνευματικῆς διδασκαλίας, τοιαῦτα ἠρεύγετο, οἶα καί ἐσιτεῖτο... Διά τοῦτο, ἐπειδή λογική ἦν καί ἀγαθή ἡ τροφή, οὖ σιτίον οὐδέ ποτόν ἐρεύγεται, ἀλλά τόν συγγενή τῇ λογικῇ τραπέζῃ, λόγον ἀγαθόν τόν περί τοῦ μονογενοῦς».
Βλέπε δέ, ἀγαπητέ, τάξιν ἀρίστην, ὅπου μεταχειρίζεται ὁ θεσπέσιος Μελωδός. Συνήθεια γάρ ἁγία ἐπικρατεῖ εἰς τούς χριστιανούς, νά ποιῶσι διά τῆς χειρός τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ, ὅταν μέλλουν νά ἀρχίσουν κάθε ἔργον καί ἐπιχείρημα· καθώς παραγγέλλει εἰς αὐτούς ὁ θεῖος Κύριλλος ὁ Ἱεροσολύμων, λέγων ἐν Κατηχήσει Δ'. «Μή ἐπαισχυνθῶμεν τῷ Σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ· ἀλλά κἄν ἄλλος ἀποκρύπτῃ, σύ φανερῶς ἐπί τῷ μετώπω σφραγίζου· ἵνα οἱ δαίμονες, τό σημεῖον ἰδόντες τό Βασιλικόν, μακράν φύγωσι τρέμοντες. Ποίει δέ τοῦτο τό σημεῖον ἐσθίων καί πίνων, καθήμενος, κοιταζόμενος, ἐξανιστάμενος, λαλῶν, περιπατῶν, ἁπαξαπλῶς ἐν παντί πράγματι.
Ἀλλά καί ὁ Χρυσορρήμων εἰς τοῦτο παρακινεῖ τούς πιστούς, λέγων «ὅταν μέλλῃς ὑπερβαίνειν τά πρόθυρα τοῦ πυλώνος, τοῦτο φθέγξαι τό ρῆμα πρότερον· ἀποτάσσομαί σοι Σατανά, καί τῇ πομπῇ σου, καί τῇ λατρεία σου, καί συντάσσομαί σοι Χριστέ· καί μηδέποτε χωρίς τῆς φωνής ταύτης ἐξέλθῃς. Καί μετά τοῦ ρήματος τούτου, καί τόν Σταυρόν ἐπί τοῦ μετώπου διατύπωσον· οὔτω γάρ οὐ μόνον ἅνθρωπος ἀπαντῶν, ἀλλ' οὐδέ αὐτός ὁ Διάβολος βλάψαι τι δυνήσεται, μετά τούτων σε ὁρῶν τῶν ὅπλων πανταχοῦ φαινόμενον» (Λόγ. εἰς τούς Ἀνδριάντας).
Τῇ ἁγίᾳ συνηθείᾳ λοιπόν ταύτη ἀκολουθῶν καί ὁ ἱερός Κοσμᾶς ἐδῶ, μέλλων νά ἀρχίσῃ τόν Κανόνα τοῦτον, ἀντί νά κάμῃ τόν τύπον τοῦ Σταυροῦ διά τῆς χειρός του, ἀρχήν ποιεῖται αὐτοῦ τό ὄνομα τοῦ Σταυροῦ, εἰπών «Σταυρῷ πεποιθώς».
Διατί δέ ὀνομάζεται Ἀκροστιχίς; Ἐπειδή ὅσα στοιχεῖα περιέχονται εἰς αὐτήν, ταῦτα γίνονται ἄκρα καί ἀρχαί τῶν στίχων, ἤτοι τῶν Τροπαρίων τοῦ Κανόνος. Οἶον ἐπί παραδείγματος τῆς ἐνταῦθα Ἀκροστιχίδος «Σταυρῷ». Τό μέν Σ γίνεται ἀρχή τοῦ πρώτου Τροπαρίου τοῦ Κανόνος, τοῦ λέγοντος «Σταυρόν χαράξας Μωσῆς». Το δέ Τ γίνεται ἀρχή τοῦ δευτέρου Τροπαρίου, τοῦ λέγοντος «Τόν τύπον πάλαι». Τό δέ Α γίνεται ἀρχή τοῦ τρίτου Τροπαρίου, τοῦ λέγοντος «Ἀνέθηκε Μωϋσῆς». Ὁμοίως καί τά λοιπά στοιχεῖα τῆς Ἀκροστιχίδος, ἀρχαί γίνονται τῶν λοιπῶν Τροπαρίων.
Δύο δέ εἶναι τά αἴτια, διά τά ὁποῖα γίνεται ἡ Ἀκροστιχίς εἰς τούς Κανόνας. Ἕν μέν, διά νά δείξουν οἱ Μελωδοί τῶν Κανόνων τήν φιλοτιμίαν καί τέχνην των· καθότι ὁ Κανών ὁ ἔχων Ἀκροστιχίδα, αὐτός εἶναι ἀξιολογώτερος τοῦ μή ἔχοντος, καί ἀκολούθως περισσοτέραν δυσκολίαν προξενεῖ εἰς τόν Μελῳδόν, ὅπου τόν συνθέτει, πάρεξ ἐκεῖνος ὅπου δέν ἔχει Ἀκροστιχίδα. Καθώς τοῦτο ἠξεύρουν οἱ τῶν τοιούτων τήν πεῖραν ἔχοντες, καί ἄλλο, ἐπειδή διά τῆς Ἀκροστιχίδος γίνεται εὐκολομνημόνευτος ὁ Κανών. Ἀρκεῖ γάρ εἰς τόν καθ' ἕνα νά ἐνθυμῆται μόνην τήν Ἀκροστιχίδα τοῦ Κανόνος, καί σύν τῇ Ἀκροστιχίδι εὐθύς εὐρίσκει καί τάς ἀρχάς ἑκάστου Τροπαρίου τοῦ Κανόνος.
http://paterikakeimena.blogspot.com/2011/09/blog-post.html#more
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου