Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΗΣ «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑΣ»
Ἡ «Φιλοκαλία», ἡ «φιλία τοῦ καλοῦ», τό βιβλίο μέ τήν ὑψηλότατη διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων εἶναι σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Νικόδημο «...ταμεῖο τῆς νήψεως, φυλακτήριο τοῦ νοῦ, μυστικὸ σχολεῖο τῆς νοερᾶς προσευχῆς, ἐξαίρετη ὑποτύπωση τῆς πρακτικῆς ἀγωγῆς, ἀπλανὴς ὁδηγὸς τῆς πνευματικῆς θεωρίας, ὁ πατερικὸς Παράδεισος, ἡ χρυσὴ ἁλυσίδα τῶν ἀρετῶν, ἡ συνεχὴς ἐνασχόληση μὲ τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ, ἡ σάλπιγγα ποὺ ἐπαναφέρει τὴ χάρη καὶ τὸ μυριοπόθητο ὄργανο τῆς θεώσεως...»[1].
«Οἱ χαρακτηρισμοὶ αὐτοὶ» παρατηρεῖ ὁ Γέρων Θεοκλητὸς Διονυσιάτης «ἀναφέρονται κυρίως στὴ νοερὰ προσευχή. Καὶ ὅπως καταφαίνεται ἀπὸ ὅλο τὸ Προοίμιο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, σκοπὸς τῶν ἐκδοτῶν τῆς Φιλοκαλίας (τοῦ Ἁγίου Μακαρίου ἐπισκόπου Κορίνθου καί τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου) ἦταν ἡ προβολὴ τῆς προσευχῆς αὐτῆς, πράγμα πιστούμενο ὄχι μόνον ἀπὸ ἄλλα ἔργα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν ἀδιάλειπτη νοερὰ προσευχή, ποὺ ἀσκοῦσαν οἱ δύο αὐτοὶ Ὅσιοι σὲ ὅλο τὸ βίο τους»[2].
Ποιὰ εἶναι ἡ ἱστορία τῆς «Φιλοκαλίας»;
«Ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὸ βίο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου», γράφει ὁ π. Θεοκλητὸς Διονυσιάτης «ὕστερα ἀπὸ διετῆ παραμονὴ στὴ Μονὴ τοῦ ἁγίου Διονυσίου, ἀναχώρησε τὸ 1777 γιὰ τὶς Καρυὲς τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ὅπου συναντήθηκε μὲ τὸν Ἅγιο Μακάριο ἐπίσκοπο Κορίνθου, ἐκθρονισθέντα ἀπὸ τοὺς Τούρκους γιὰ τὴ συμμετοχὴ τῆς βυζαντινῆς προελεύσεως οἰκογένειάς του τῶν Νοταράδων, στὴν ἐξέγερση τοῦ 1770.
Ἐκεῖ του παρέδωσε χειρόγραφα ἀπὸ ἀνθολογίες πατερικῶν κειμένων (μοναστικῶν, ἀσκητικῶν, ἡσυχαστικῶν, θεολογικῶν) γιὰ νὰ τὰ ἐπεξεργαστεῖ πρὸς ἔκδοση.
Τὰ κείμενα ἀντεγράφησαν προφανῶς ἀπὸ χειρόγραφους κώδικες τῶν Μοναστηριῶν τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν στοιχεῖα ποὺ νὰ διαφωτίζουν, ἂν ἀπὸ τὰ ἐπιλεγέντα ἀφαιρέθησαν ἢ προσετέθησαν ἀπὸ τὸν ἅγιο Νικόδημο.
Πάντως, ὁ θεῖος Νικόδημος, ἀφοῦ διόρθωσε φιλολογικῶς τὰ κείμενα, τὰ παρέβαλλε κριτικῶς μὲ ἄλλους κώδικες, παρέθεσε στὰ παρασέλιδα μερικὲς παρατηρήσεις του, ἔγραψε τὸ Προοίμιο καὶ τὶς σύντομες βιογραφίες τῶν συγγραφέων καὶ παρέδωσε τὸ ὅλο ἔργο ὕστερα ἀπὸ μία διετία στὸν ἅγιο Μακάριο.
Αὐτὸς στὴν συνέχεια, κατέφυγε στὸν γνωστὸ «καλὸ καγαθὸν» πρίγκιπα τῆς Μολδοβλοχίας Ἰωάννη Μαυρογορδάτο, ποὺ συνάντησε στὴν Σμύρνη, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε τὶς δαπάνες τῆς ἐκδόσεως.
Στὰ κείμενα αὐτά, ποὺ στὸ σύνολό τους ἐκφράζουν τὴν ἀγάπη τοῦ καλοῦ μὲ πνευματικὴ ἔννοια, ποὺ ταυτίζεται μὲ τὸ ἀγαθό, δόθηκε ὁ τίτλος «Φιλοκαλία», μὲ τὴν ἐπεξηγηματικὴ δήλωση, ὅτι ἡ φιλία αὐτὴ τοῦ καλοῦ, εἰς αὐτὰ τὰ ὑψηλὰ πνευματικὰ ἐπίπεδα, ἀνήκει στοὺς «Ἱεροὺς Νηπτικούς», δηλαδὴ στοὺς ἀσκητικοὺς ἐκείνους ἁγίους Πατέρες, ποὺ ἔφτασαν στὴν θεία κατάσταση τῆς ἀδιάλειπτης νήψεως καὶ ἐγρηγόρσεως τοῦ θεωθέντος νοῦ τους.
Καὶ σὲ ἕνα τόμο μεγάλου σχήματος εἶδε ἡ Φιλοκαλία τὸ φῶς τῆς δημοσιότητος στὴν Βενετία τὸ 1782, ποὺ ἔλαμψε σὰν τηλαυγὴς πνευματικὸς φάρος σὲ ὅλη τὴν ἑλληνόφωνη Ὀρθοδοξία»[3].
Εἶναι ἡ «Φιλοκαλία» βιβλίο πού διδάσκει μόνο περὶ τῆς νοερᾶς προσευχῆς;
«Ἡ Φιλοκαλία», σημειώνει ὁ Γέρων Θεοκλητὸς Διονυσιάτης, «δὲν ἀποτελεῖ μόνο διδασκαλία τῆς νοερᾶς προσευχῆς, ἀλλὰ καὶ τὸ σύνολο τῆς πνευματικῆς ἐμπειρίας τῶν ἁγίων Πατέρων, σὲ ὅλες τὶς διαστάσεις τῶν κινήσεων τοῦ νοῦ καὶ τῆς καρδιᾶς.
Καὶ ἀντιφεγγίζει τὶς ἀστραπὲς καὶ τὶς ἐλλάμψεις τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπάνω στὶς καθαρὲς ψυχὲς τῶν Ἁγίων, ὡς «καρπὸς τοῦ Πνεύματος», ὅπως καὶ τὰ ἀπηχήματα τῶν πολέμων μὲ τοὺς ἀόρατους δαίμονες, τὰ ψεκτὰ πάθη καὶ τὶς γοητεῖες τοῦ κόσμου»[4].
Πανηγυρίζει ὁ Ἅγιος Νικόδημος διότι βρέθηκε ἄνθρωπος πού θὰ χρηματοδοτήσει τὴν πρώτη ἔκδοση τῆς Φιλοκαλίας καὶ σημειώνει τὰ ἑξῆς: «Νά, ὅμως, ὁ σὲ ὅλα καλὸς καγαθός, ὁ πραγματικὰ φίλος του Χριστοῦ κύριος Ἰωάννης Μαυρογορδάτος· σὲ κανένα ἀπολύτως δὲν παραχωρεῖ τὰ πρωτεῖα, ὅσα ἀναφέρονται στὴν ἐλευθεριότητα, στὴ φιλοπτωχία, στὴ φιλοξενία καὶ στὴν ὑπόλοιπη χορεία τῶν ἀρετῶν.
Πυρπολεῖται πάντοτε ἀπὸ τὸν ἔνθεο ζῆλο νὰ ὠφελήσει τὸ κοινό.
Αὐτὸς λοιπόν, αὐτὸς ἐμπνευσμένος ἀπὸ τὴ χάρη τοῦ Χριστοῦ, ποῦ θέλει νὰ σωθοῦν καὶ νὰ θεωθοῦν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, μεταβάλλει τὸ θρῆνο μας σὲ χαρὰ βγάζοντάς μας ἀπὸ τὸ ἀδιέξοδο. Ἐκθέτει μπροστὰ στὸ κοινὸ τὸ μέσο τῆς θεώσεως μὲ ὅλη του τὴν ψυχὴ καί, γιὰ νὰ πῶ ἔτσι, βοηθᾶ μὲ χέρια καὶ πόδια καὶ συνεργεῖ μὲ κάθε τρόπο, στὸ σημεῖο τοῦτο, στὸ προαιώνιο – ὅπως εἰπώθηκε - σχέδιο τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ εἶναι δόξα καὶ μεγαλεῖο»[5].
Τὰ πολύτιμα κείμενα τῆς Φιλοκαλίας «αὐτὰ πού κοίτονταν στὴ γωνιά, ἐν κρυπτῶ καὶ παραβύστω, περιφρονημένα καὶ σκοροφαγωμένα, παραριγμένα καὶ σκορπισμένα ἐδῶ κι ἐκεῖ», ὅπως παρατηρεῖ ὁ μέγας Ἅγιος Νικόδημος, «αὐτὰ πού μᾶς χειραγωγοῦν συστηματικὰ στὴν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, στὴ νήψη τοῦ νοῦ, στὴν ἀνάκληση τῆς μέσα μας χάρης ... καὶ τῆς θεώσεως»[6], αὐτὰ ὑπάρχουν σήμερα στὴ διάθεση τῶν εὐλαβῶν χριστιανῶν χάρις στὸν Ἅγιο Νικόδημο καὶ τὸν Ἅγιο Μακάριο Κορίνθου.
Ἂς εὐχαριστοῦμε τὸν Κύριο γιά τούς Ἁγίους Του καί γι’ αὐτὰ. Ἄς τὰ ἀξιοποιοῦμε ὄχι ἁπλῶς μελετώντας τα, ἀλλὰ καὶ ἐφαρμόζοντας τα, μὲ τὴν καθοδήγηση τοῦ διακριτικοῦ Πνευματικοῦ μας Πατέρα.
Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτης
http://HristosPanagia3.blogspot.com
[1]Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, Μετάφραση Ἀντώνιος Γαλίτης, Τόμος Α΄, Ἐκδόσεις Τό Περιβόλι τῆς Παναγίας, στ΄ ἔκδοση 2004 σελ. 21-22.
Τό πρωτότυπο κείμενο ἔχει ὡς ἑξῆς: «Βίβλον, τό τῆς νήψεως ταμιεῖον∙ τό τοῦ νοός φυλακτήριον∙ τό μυστικόν διδασκαλεῖον τῆς νοερᾶς προσευχῆς. Βίβλον, τῆς πρακτικῆς τήν ἐξαίρετον ὑποτύπωσιν∙ τῆς θεωρίας τήν ἀπλανῆ ὁδηγίαν∙ τόν τῶν Πατέρων Παράδεισον∙ τῶν ἀρετῶν τήν χρυσῆν σειράν. Βίβλον, τό πυκνόν τοῦ Ἰησοῦ ἀδολέσχημα, τήν ἀνακλητικήν τῆς χάριτος σάλπιγγα καί, συνελόντα φάναι, αὐτό δή αὐτό τό τῆς θεώσεως ὄργανον, χρῆμα εἴπέρ τι ἄλλο μυριοπόθητον» (Ἁγίων Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί Μακαρίου τοῦ Νοταρᾶ, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν συνερανισθεῖσα παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων, ἐν ᾗ διά τῆς κατά τήν πράξιν καί θεωρίαν ἠθικῆς φιλοσοφίας ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καί τελειοῦται καί εἰς ἥν προσετέθησαν τά ἐκ τῆς ἐν Βενετίᾳ ἐκδόσεως ἐλλείποντα κεφάλαια τοῦ μακαρίου Πατριάρχου Καλλίστου, ἔκδοσις Ε΄, ἐκδοτικός οἶκος «Ἀστήρ», Ἀλ. καί Ἐ. Παπαδημητρίου, Λυκούργου 10-Ἀθῆναι, 1982 , τόμος Α΄, Προοίμιον εἰς τήν παροῦσαν βίβλον, σελ. κγ΄).
[2] Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, Μετάφραση Ἀντώνιος Γαλίτης, Τόμος Α΄, Ἐκδόσεις Τό Περιβόλι τῆς Παναγίας, στ΄ ἔκδοση 2004 Εἰσαγωγή Γέροντος Θεοκλήτου Διονυσιάτου, σελ. 14.
[3] Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, Μετάφραση Ἀντώνιος Γαλίτης, Τόμος Α΄, Ἐκδόσεις Τό Περιβόλι τῆς Παναγίας, στ΄ ἔκδοση 2004 Εἰσαγωγή Γέροντος Θεοκλήτου Διονυσιάτου, σελ. 11-12.
[4]Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, Μετάφραση Ἀντώνιος Γαλίτης, Τόμος Α΄, Ἐκδόσεις Τό Περιβόλι τῆς Παναγίας, στ΄ ἔκδοση 2004 Εἰσαγωγή Γέροντος Θεοκλήτου Διονυσιάτου, σελ. 14.
[5]Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, Μετάφραση Ἀντώνιος Γαλίτης, Τόμος Α΄, Ἐκδόσεις Τό Περιβόλι τῆς Παναγίας, στ΄ ἔκδοση 2004 σελ. 21.
Τό πρωτότυπο κείμενο ἔχει ὡς ἑξῆς:
«Ἀλλ’ ἰδού ὁ πάντα καλός κἀγαθός, ὁ τῷ ὄντι φιλόχριστος Κύριος Ἰωάννης Μαυρογορδάτος∙ ὁ μηδενί τῶν ἁπάντων∙ τῶν πρωτείων παραχωρῶν, ὅσα γε εἰς ἐλευθεριότητος ἥκει λόγον, φιλοπτωχίας τε καί φιλοξενίας καί τῆς ἄλλης χορείας τῶν ἀρετῶν∙ ὁ τῷ ἐνθέῳ ζήλῳ ὑπέρ τῆς τοῦ κοινοῦ ὠφελείας διαπαντός πυρπολούμενος.
Οὗτος δή οὗτος παρά τῆς τοῦ Χριστοῦ χάριτος, τοῦ πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καί θεωθῆναι ἐθέλοντος[5] ἐμπνευσθείς, εἰς χαράν μεταβάλλει τόν θρῆνον, λύων τό ἄπορον. Εἰς τό Κοινόν γάρ προτιθείς τό τῆς θεώσεως Μέσον, ὁλοψύχως, καί ἵν’ οὕτως εἴπω, χερσί τε ποσί τε συντρέχει καί τρόπῳ παντί συνεργεῖ ἐν τῷ μέρει τούτῳ τῇ, ὡς εἴρηται, προαιωνίῳ βουλῇ τοῦ Θεοῦ. Βαβαί τῆς δόξης! Εὖγε τῶν μεγαλείων!» (Ἁγίων Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί Μακαρίου τοῦ Νοταρᾶ, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν συνερανισθεῖσα παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων, ἐν ᾗ διά τῆς κατά τήν πράξιν καί θεωρίαν ἠθικῆς φιλοσοφίας ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καί τελειοῦται καί εἰς ἥν προσετέθησαν τά ἐκ τῆς ἐν Βενετίᾳ ἐκδόσεως ἐλλείποντα κεφάλαια τοῦ μακαρίου Πατριάρχου Καλλίστου, ἔκδοσις Ε΄, ἐκδοτικός οἶκος «Ἀστήρ», Ἀλ. καί Ἐ. Παπαδημητρίου, Λυκούργου 10-Ἀθῆναι, 1982, τόμος Α΄, Προοίμιον εἰς τήν παροῦσαν βίβλον, σελ. κβ΄).
[6]Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, Μετάφραση Ἀντώνιος Γαλίτης, Τόμος Α΄, Ἐκδόσεις Τό Περιβόλι τῆς Παναγίας, στ΄ ἔκδοση 2004 σελ. 21.
Τό πρωτότυπο κείμενο ἔχει ὡς ἑξῆς:
«Ἰδού γάρ τά ποτέ μηδέποτε ἐν τοῖς ἀνωτέρῳ χρόνοις ἐκδοθέντα· ἰδού τά ἐν παραβύστῳ καί σκότῳ καί γωνίᾳ που κείμενα ἀκλεῆ καί σητόβρωτα καί τῇδε κἀκεῖσε παρερριμμένα τε καί διεσπαρμένα∙ ἰδού τά πρός τήν καθαρότητα καρδίας καί νῆψιν νοός καί ἀνάκλησιν τῆς ἐν ἡμῖν χάριτος, πρόσθες δέ καί θεώσεως, ἐπιστημονικῶς χειραγωγοῦντα» (Ἁγίων Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί Μακαρίου τοῦ Νοταρᾶ, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν συνερανισθεῖσα παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων, ἐν ᾗ διά τῆς κατά τήν πράξιν καί θεωρίαν ἠθικῆς φιλοσοφίας ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καί τελειοῦται καί εἰς ἥν προσετέθησαν τά ἐκ τῆς ἐν Βενετίᾳ ἐκδόσεως ἐλλείποντα κεφάλαια τοῦ μακαρίου Πατριάρχου Καλλίστου, ἔκδοσις Ε΄, ἐκδοτικός οἶκος «Ἀστήρ», Ἀλ. καί Ἐ. Παπαδημητρίου, Λυκούργου 10-Ἀθῆναι, 1982,τόμος Α΄, Προοίμιον εἰς τήν παροῦσαν βίβλον, σελ. κβ΄).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου