Λόγος γιά τόν κανόνα τοῦ κελιοῦ (Ἁγίου Ἰγνατίου Μπριαντσανίνωφ)

Ἀπό τό βιβλίο “ΑΣΚΗΤΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ”
Τόμος γ΄

«Μπές στό ἰδιαίτερο δωμάτιό σου, κλεῖσε τήν πόρτα σου καί προσευχήσου ἐκεῖ κρυφά στόν Πατέρα σου· καί ὁ Πατέρας σου, πού βλέπει τίς κρυφές πράξεις, θά σέ ἀνταμείψει φανερά»¹. Νά πῶς ὁρίζει ὁ Χριστός τήν προσευχή στή μόνωση τοῦ κελιοῦ.
Ὁ Κύριος, πού μᾶς πρόσταξε νά προσευχόμαστε στή μόνωση, ἔκανε πολύ συχνά κι Ἐκεῖνος τό ἴδιο στή διάρκεια τῆς ἐπίγειας παρουσίας Του, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ τό Εὐαγγέλιο². Ὥστόσο, μήν ἔχοντας ποῦ νά γείρει τό κεφάλι³, ἀντί ν᾿ ἀναζητεῖ ἕνα ἥσυχο κελί, συνήθιζε νά καταφεύγει στίς σιωπηλές βουνοκορφές καί στά σκιερά ἀμπέλια.

Πρίν σταυρωθεῖ γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων, ὁ Κύριος προσευχήθηκε ἔξω ἀπό τήν Ἱερουσαλήμ, σ᾿ ἕναν ἀπόμερο τόπο, πού λεγόταν Γεσθημανή⁴. Ὁ Θεάνθρωπος γονάτισε ἐκεῖ. Ἀπό τόν ἔντονο προσευχητικό ἀγώνα Του ἄφθονος ἱδρώτας, πού γινόταν σάν σταγόνες αἵματος, κυλοῦσε ἀπό τό πρόσωπό Του κι ἔπεφτε στή γῆ⁵. Στή Γεσθημανή ὑπῆρχαν αἰωνόβια ἐλαιόδενδρα. Τήν ἡμέρα, ὅταν ὁ ἥλιος ἔριχνε τίς ἀκτίνες του στή γῆ, ἐκεῖ ἁπλωνόταν πυκνή σκιά. Τότε, ὅμως, ἦταν νύχτα, ἡ σκοτεινή νύχτα τῆς Παλαιστίνης. Ὁ Κύριος δέν μοιραζόταν μέ κανέναν τήν προσευχή Του.
Μακριά Του ἦταν οἱ κοιμισμένοι μαθητές, γύρω Του ἡ κοιμισμένη φύση. Σ᾿ αὐτόν τόν τόπο ἥρθε μέ τό ὁπλισμένο πλῆθος ὁ προδότης. Ὁ Ἰούδας γνώριζε ποῦ καί πότε συνήθιζε νά προσεύχεται ὁ Ἰησοῦς⁶.
Τό σκοτάδι τῆς νύχτας κρύβει τά ἀντικείμενα ἀπό τά βλέμματα τῶν περιέργων. Ἡ ἡσυχία τῆς νύχτας ἀποτρέπει τόν διασκορπισμό τοῦ νοῦ μέσω τῆς ἀκοῆς. Μέσα στό σκοτάδι καί τήν ἡσυχία μπορεῖ κανείς νά προσευχηθεῖ, προτίμησε τή νύχτα καί τή μόνωση, ὥστε, ἐκτός ἀπό τήν ἐντολή Του γιά τήν προσευχή, νά ἔχουμε καί τό παράδειγμα Του. Μήπως ὁ Ἴδιος χρειαζόταν τήν προσευχή; Ἐνῶ ὡς ἄνθρωπος ἦταν μαζί μας στή γῆ, ὡς Θεός ἦταν ἀχώριστα ἑνωμένος μέ τόν Πατέρα καί τό Πνεῦμα, τά δύο ἄλλα Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἔχοντας μ᾿ Αὐτά ἐνιαία βούληση καί ἐξουσία.


«Μπές στό ἰδιαίτερο δωμάτιό σου, κλεῖσε τήν πόρτα σου καί προσευχήσου ἐκεῖ κρυφά στόν Πατέρα σου». Τήν προσευχή σου ἄς μήν τή γνωρίζει οὔτε τό ἀριστερό σου χέρι⁷! Ἄς μήν τή γνωρίζει οὔτε φίλος οὔτε συγγενής οὔτε κι ἡ ἴδια ἡ κενοδοξία, πού κατοικεῖ στήν καρδιά σου καί σέ παρακινεῖ νά μιλήσεις, ὑπαινικτικά ἔστω, γιά τήν προσευχητική ἄσκησή σου.


Κλεῖσε τήν πόρτα τοῦ κελιοῦ σου στούς ἀνθρώπους, πού ἔρχονται ν᾿ ἁρπάξουν τήν προσευχή σου καί νά σοῦ δώσουν κούφια λόγια. Κλεῖσε τήν πόρτα τοῦ νοῦ σου στίς ἀσήμαντες σκέψεις, πού ἐμφανίζονται γιά νά σέ ἀποσπάσουν ἀπό τήν προσευχή. Κλεῖσε τήν πόρτα τῆς καρδιᾶς σου στά ἁμαρτωλά αἰσθήματα, πού προσπαθοῦν νά σέ ταράξουν καί νά σέ μολύνουν, «καί προσευχήσου ἐκεῖ κρυφά στόν Πατέρα σου».

Μήν ἀποτολμήσεις νά προσφέρεις στόν Θεό πολύλογες καί μεγαλόστομες προσευχές, συνταγμένες ἀπό σένα, ὅσο γλαφυρές ἤ συγκινητικές κι ἄν σοῦ φαίνονται. Τέτοιες προσευχές εἶναι καρποί τῆς μεταπτωτικῆς ἀνθρωπίνης νοήσεως καί δέν γίνονται δεκτές στό πνευματικό θυσιαστήριο τοῦ Θεοῦ, γιατί ἀποτελοῦν θυσία μιαρή. Ἄν ἱκανοποιεῖσαι μέ τά κομψολογήματα τῶν δικῶν σου προσευχῶν, θά παρασυρθεῖς μακριά ἀπό τήν προσευχή. Γιατί, δίχως νά τό ἀντιλαμβάνεσαι, θά δέχεσαι ἐσωτερικά τήν παρηγοριά ἀπό τήν ἐνέργεια τῆς κενοδοξίας καί τῆς φιληδονίας σάν παρηγοριά τῆς χάριτος. Θά παρασυρθεῖς, λοιπόν, τότε ἀκριβῶς πού θά νομίζεις ὅτι προσεύχεσαι πολύ καί ὅτι ἤδη ἔχεις εὐαρεστήσει ὥς ἔναν βαθμό τόν Θεό.
Ἡ ψυχή στήν ἀρχή τῆς πορείας της πρός τόν Κύριο εἴναι βυθισμένη σέ βαθιά ἀγνωσία ὡς πρός καθετί τό θεῖο καί πνευματικό, ὅσο πλοῦτο κοσμικῆς σοφίας κι ἄν ἔχει. Λόγω τῆς ἀγνωσίας της αὐτῆς δέν γνωρίζει πῶς καί πόσο νά προσεύχεται. Γιά νά βοηθήσει, λοιπόν, ἡ ἁγία Ἐκκλησία μας τήν ψυχή πού βρίσκεται σέ νηπιακή πνευματική ἡλικία, ὅρισε προσευχητικούς κανόνες. Προσευχητικός κανόνος λέγεται ἕνα σύνολο προσευχῶν, πού ἔχουν συντάξει οἱ θεόπνευστοι ἅγιοι Πατέρες καί ἔχουν προσαρμόσει στίς διάφορες συνθῆκες καί ἀνάγκες τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Σκοπός τοῦ κανόνα εἶναι νά τροφοδοτήσει τήν ψυχή μέ προσευχητικές σκέψεις καί αἰσθήματα ὄχι μόνο ἐπαρκή ἀλλά καί ὀρθά, ἅγια, εὐάρεστα στόν Θεό. Ἀπό τέτοιες σκέψεις καί τέτοια αἰσθήματα ξεχειλίζουν οἱ θεοχαρίτωτες προσευχές τῶν ἁγίων Πατέρων.
Γιά τήν πρωινή προσευχητική ἄσκηση⁸ ὑπάρχει ἰδιαίτερο σύνολο προσευχῶν, πού ὀνομάζεται ὀρθρινές προσευχές ἤ ὀρθρινός κανόνας. Γιά τή βραδινή -πρίν ἀπό τόν ὕπνο- προσευχητική ἄσκηση ὑπάρχει ἄλλο σύνολο προσευχῶν, οἱ προσευχές «πρό τοῦ ὑπνῶσαι» ἤ βραδινός κανόνας. Ἄλλο σύνολο προσευχῶν διαβάζουν ὅσοι ἑτοιμάζονται γιά τή θεία Κοινωνία τῶν ἁγίων Μυστηρίων τοῦ Χριστοῦ, κι αὐτό λέγεται Ἀκολουθία τῆς Θείας Μεταλήψεως. Ὅσοι ἀφιερώνουν τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ἡμερήσιου χρόνου τους στίς πνευματικές ἀσκήσεις, διαβάζουν ἕνα σύνολο προσευχῶν πού λέγεται καθημερινός ἤ μοναχικός κανόνας καί καλύπτει χρονικά ἀπό ἕνα τρίωρο μέχρι καί τό μισό τῆς ἡμέρας. Κάποιοι διαβάζουν καθημερινά μερικά «καθίσματα» ἀπό τό Ψαλτήρι ἤ μερικά κεφάλαια ἀπό τήν Καινή Διαθήκη καί κάνουν ἀρκετές μετάνοιες. Ὄλα αὐτά ὀνομάζονται κανόνες.
Κανόνας! Τί ἀκριβής, ἀλήθεια, ὀνομασία! Δηλώνει, βλέπετε, μέ σαφήνεια τόν σκοπό καί τή λειτουργία τῶν προσευχῶν πού ὀνομάζονται ἔτσι: Κατευθύνουν τήν ψυχή ἀλάθητα καί ἅγια, τή διδάσκουν νά προσεύχεται στόν Θεό «πνευματικά καί ἀληθινά»⁹. Γιατί μόνη της ἡ ψυχή δέν θά μποροῦσε νά βαδίσει σωστά στόν δρόμο τῆς προσευχῆς. Ἀρρωστημένη ἀπό τά πάθη καί σκοτισμένη ἀπό τήν ἁμαρτία, θά ξεστράτιζε καί ὄχι σπάνια θά ἔπεφτε σέ πνευματικούς γκρεμούς -ἄλλοτε μέ τόν περισπασμό, ἄλλοτε μέ τήν ὀνειροπόληση καί ἄλλοτε μέ διάφορες κούφιες καί ἀπατηλές ψευδαισθήσεις ὑψηλῶν δῆθεν προσευχητικῶν καταστάσεων, ψευδαισθήσεις πού γεννοῦν ἡ ὑπερηφάνεια καί ἡ φιλαυτία.
Ὁ προσευχητικός κανόνας συγκρατεῖ τόν ἀγωνιστή τῆς προσευχῆς στή σωτήρια κατάσταση τῆς ταπεινοφροσύνης καί τῆς μετάνοιας· τόν διδάσκει τήν ἀδιάλειπτη αὐτοκριτική καί τήν αὐτομεμψία· τόν τρέφει μέ τήν κατάνυξη· τόν δυναμώνει μέ τήν ἐλπίδα στήν πανάγαθη καί πολυέλεη θεία πρόνοια· τοῦ χαρίζει τήν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ καί τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τόν πλησίον.


Πόσο ὑψηλές καί πόσο βαθιές εἶναι οἱ προσευχές τῆς θείας Μεταλήψεως! Πόσο ἔξοχα προετοιμάζουν τόν ἄνθρωπο πού πλησιάζει στά ἄχραντα Μυστήρια τοῦ Χριστοῦ! Καθαρίζουν καί στολίζουν τόν ναό τῆς ψυχῆς του μέ θεσπέσιους λογισμούς καί θεάρεστα αἰσθήματα. Στίς προσευχές αὐτές μέ μεγαλοπρέπεια παρουσιάζεται καί ἐξηγεῖτε τό πιό μεγάλο Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας μας. Στίς προσευχές αὐτές μέ ἐνάργεια καί ἀκρίβεια ἀπαριθμοῦνται οἱ ἐλλείψεις καί ἀποκαλύπτεται ἡ ἀναξιότητα τοῦ ἀνθρώπου. Στίς προσευχές αὐτές λάμπει, ὅπως στόν οὐρανό ὁ ἥλιος, ἡ ἀσύλληπτη ἀγαθότητα τοῦ μεγάλου Θεοῦ, ὁ ὁποῖος συγκαταβαίνει νά ἑνωθεῖ μέ τόν μηδαμινό ἄνθρωπο.Οἱ ὀρθινές προσευχές ἀποπνέουν τήν αἰσιοδοξία τῆς πρωινῆς φρεσκάδας. Βλέπονας τό φῶς τοῦ αἰσθητοῦ ἥλιου καί τό φῶς τῆς ἐπίγειας ἡμέρας, διδάσκεσαι νά ἐπιθυμεῖς καί νά βλέπεις νοερά τό ἀνώτερο φῶς, τό πνευματικό, καί τήν αἰώνια ἡμέρα, πού πηγή τους ἔχουν τόν Ἥλιο τῆς δικαιοσύνης, τόν Χριστό.

Ἡ σύντομη νυχτερινή ἀνάπαυση μέ τόν ὕπνο ἀποτελεῖ προεικόνιση τοῦ ἀτέλειωτου ὕπνου τοῦ ἀνθρώπου μέσα στόν σκοτεινό τάφο. Ἔτσι, καί οἱ προσευχές πού διαβάζουμε πρίν ἀπό τόν ὕπνο, μᾶς θυμίζουν τή μετάβασή μας στήν αἰωνιότητα, μᾶς καθοδηγοῦν σέ μιάν ἀνασκόπησηη ὅλης τῆς ἡμερήσιας δραστηριότητάς μας, μᾶς διδάσκουν νά προσφέρουμε στόν Θεό τή μετάνοια καί τήν ἐξομολόγησή μας γιά ὅσα ἁμαρτήματα διαπράξαμε.
Ἡ προσευχητική ἀνάγνωση τοῦ Κανόνα στόν γλυκύτατό μας Ἰησοῦ¹⁰, ἐκτός ἀπό τήν γενικότερη πνευματική ὠφέλεια πού μᾶς παρέχει, ἀποτελεῖ καί ἐξαιρετική προετοιμασία γιά τήν ἄσκηση τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ, τῆς ὁποίας ἡ πλήρης μορφή είναι: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με, τόν ἁμαρτωλόν». Αὐτή ἡ προσευχή εἶναι σχεδόν ἡ μοναδική ἄσκηση τῶν προχωρημένων στήν πνευματική ζωή ἀσκητῶν, ἐκείνων πού ἔφτασαν στήν καθαρότητα καί τήν ἁπλότητα τῆς καρδιᾶς. Γι᾿ αὐτούς κάθε περισπασμός καί κάθε περιττός λόγος, πού ἐπιφέρουν νοητικό διασκορπισμό, εἶναι φορτικοί καί ἀνεπιθύμητοι. Ὁ Κανόνας αὐτός, λοιπόν, δείχνει μέ ποιές ἱερές σκέψεις μπορεῖ νά συνοδεύεται ἡ προσευχή τοῦ Ἰησοῦ, ἡ ὁποία συχνά στούς ἀρχαρίους φαίνεται μονότονη καί ἀνιαρή. Ἀπό τήν ἀρχή ὥς τό τέλος του ἀποτελεῖ μιάν ἱκεσία τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό γιά τήν παροχή τοῦ ἐλέους Του. Αὐτή ἡ ἱκεσία, ὅμως, διατυπώνεται μέ διάφορους τρόπους, πού ἀνταποκρίνονται στό νοητικό ἐπίπεδο τῶν ἀρχαρίων. Στά βρέφη, βλέπετε, δίνουν τροφή ἀλεσμένη.

Μέ τόν Ἀκάθιστο Ὕμνο στήν Θεοτόκο¹¹ ὑμνοῦνται τόσο ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ Λόγου ὅσο καί τό μεγαλεῖο τῆς Μητέρας Του, τήν ὁποία «μακαρίζουν ὅλες οἱ γενιές»¹² τῶν ἀνθρώπων, λόγω τοῦ κορυφαίου ρόλου της στό ἔργο τῆς θείας οἰκονομίας γιά τή σωτηρία τους. Σάν ἕνας τεράστιος πίνακας, πού ἀπαρτίζεται ἀπό ἐπάλληλες θαυμαστές παραστάσεις μέ ὑπέροχα χρώματα καί σκιάσματα, ἀπεικονίζεται στόν Ἀκάθιστο τό μεγάλο μυστήριο τῆς σαρκώσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἡ ζωντάνια τῶν παραστάσεων τοῦ Ἀκαθίστου ὀφείλεται στόν σοφό φωτισμό του ἀπό τό ὑπερκόσμιο φῶς τῆς θείας χάριτος. Τό φῶς αὐτό ἐνεργεῖ διττά: Ἀφενός φωτίζει τόν νοῦ καί ἀφετέρου γεμίζει τήν καρδιά μέ χαρά καί πληροφορία¹³. Χάρη στή θαυμαστή ἐνέργεια τῆς χάριτος πάνω στόν νοῦ καί τήν καρδιά, τό ἀσύλληπτο γίνεται δεκτό σάν πλήρως κατανοητό.

Πολλοί εὐσεβεῖς χριστιανοί, κατεξοχήν μάλιστα οἱ μοναχοί, ἐπιτελοῦν πολύωρο βραδινό κανόνα, ἀξιοποιώντας τήν ἡσυχία καί τό σκοτάδι τῆς νύχτας. Ἔτσι, στήν ἀκολουθία τοῦ Ἀποδείπνου προσθέτουν τήν ἀνάγνωση τοῦ Ψαλτηρίου, τοῦ Εὐαγγελίου καί τῶν Ἀποστολικῶν Ἐπιστολῶν, τήν ἀνάγνωση Κανόνων καί Ἀκαθίστων, καθώς καί τήν ἐπιτέλεση στρωτῶν μετανοιῶν μέ ταυτόχρονη ἐπανάληψη τῆς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ. Τίς ὥρες πού ὁ τυφλωμένος κόσμος παραδίνεται σέ γλέντια καί ξεφαντώματα, οἱ δοῦλοι τοῦ Χριστοῦ κλαῖνε μέσα στήν ἡσυχία τῶν κελιῶν τους, προσφέροντας ἐγκάρδιες προσευχές στόν Κύριο. Οἱ δοῦλοι τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ περάσουν τή νύχτα μέ ἀγώνα στήν προσευχή, καλωσορίζουν τήν ἡμέρα μέ πνευματική χαρά καί ἐγρήγορση, νιώθοντας ἐξαιρετικά ἱκανοί γιά θεάρεστες σκέψεις καί καλά ἔργα.

Ὁ Κύριος, ὅταν προσευχόταν, γονάτιζε¹⁴. Κι ἐσύ δέν πρέπει νά περιφρονεῖς τίς γονυκλισίες, ἄν οἱ σωματικές σου δυνάμεις σοῦ τίς ἐπιτρέπουν. Μέ τό γονάτισμα στή γῆ, λένε οἱ Πατέρες, «εἰκονίζεται ἡ πτώση στήν ἁμαρτία καί γίνεται ἕνα εἵδος ἐξομολογήσεως, ἐνῶ μέ τήν ἀνόρθωση ἀπό τή γῆ ὑποδηλώνεται ἡ μετάνοια καί συμβολίζεται ἡ ὑπόσχεση γιά ἐνάρετο βίο»¹⁵. Πρίν ἀρχίσει κανείς τόν βραδινό του κανόνα, εἶναι ἰδιαίτερα ὠφέλιμο νά κάνει ὅσες μετάνοιες μπορεῖ. Μ᾿ αὐτές τό σῶμα θά κουραστεῖ λίγο καί θά ζεσταθεῖ, ἐνῶ ἡ καρδιά θά αἰσθανθεῖ μιά εὐλογημένη θλίψη. Μέ τέτοια προετοιμασία τοῦ σώματος καί τῆς καρδιᾶς, ὁ κανόνας θά γίνει πιό προσεκτικά καί πιό ἐγκάρδια.


Ὁ κανόνας σου πρέπει νά εἶναι ἀνάλογος μέ τίς δυνατότητές σου. Τά λόγια τοῦ Κυρίου, «Τό Σάββατο ἔγινε γιά τόν ἄνθρωπο καί ὄχι ὁ ἄνθρωπος γιά τό Σάββατο»¹⁶, ἀφορᾶ ὅλες τίς πνευματικές ἀσκήσεις, ἀνάμεσα στίς ὁποῖες εἶναι καί ὁ προσευχητικός κανόνας. Ὁ κανόνας, λοιπόν, ἔγινε γιά τόν ἄνθρωπο καί ὄχι ὁ ἄνθρωπος γιά τόν κανόνα. Ὁ κανόνας πρέπει νά βοηθήσει τόν ἄνθρωπο στήν ἐπιτέλεση πνευματικῆς προόδου καί ὄχι νά γίνει ζυγός ἀσήκωτος, πού θά συντρίβει τό σῶμα καί θά ταράζει τήν ψυχή. Πολύ περισσότερο, ὁ κανόνας δέν πρέπει νά γίνει αἰτία τῆς καταστροφικῆς ὑψηλοφροσύνης καί τῆς κατακρίσεως τοῦ πλησίον.

Ὁ συνετός καθορισμός τοῦ κανόνα τῆς προσευχῆς, ἀνάλογα μέ τίς δυνατότητες καί τόν τρόπο ζωῆς τοῦ πνευματικοῦ ἀγωνιστῆ, συμβάλλει καθοριστικά στή σωτηρία του. Ἡ σταθερή ἐπιτέλεση αὐτοῦ τοῦ κανόνα στίς καθορισμένες ὥρες γίνεται τελικά ἀπαραίτητη συνήθεια, κάτι σάν φυσική ἀνάγκη. Ὅποιος ἀπέκτησε αὐτή τήν εὐλογημένη συνήθεια, μόλις πλησιάσει στόν τόπο ὅπου ἐπιτελεῖ τόν κανόνα, αἰσθάνεται ἔντονη προσευχητική διάθεση. Καί πρίν προλάβει ἀκόμα ν᾿ ἀρχίσει τίς προσευχές, ἀπό τήν καρδιά του ξεχύνεται ἡ κατάνυξη καί ὁ νοῦς του βυθίζεται ὅλος στά ἐνδότερα τῆς ψυχῆς του.

«Προτιμῶ (πνευματική) ἐργασία ἐλαφριά καί συνεχή, παρά ἐπίπονη ἐξαρχῆς, πού γρήγορα σταματᾶ», εἶπε κάποιος ἀπό τούς μεγάλους ὁσίους Πατέρες¹⁷. Τέτοια τύχη ἔχουν, γρήγορα δηλαδή σταματοῦν, οἱ προσευχητικοί κανόνες, ὅταν εἶναι δυσανάλογοι τῶν δυνάμεων τοῦ ἀνθρώπου. Μέ τή θερμότητα τοῦ ἀρχικοῦ του ζήλου ὁ ἀγωνιστής ἐπιτελεῖ πρόθυμα ἕναν βαρύ κανόνα γιά κάποιο χρονικό διάστημα, δίνοντας πάντως μεγαλύτερη σημασία στήν ποσότητα παρά στήν ποιότητά του. Μέ τόν καιρό, ὅμως, ἡ σωματική ἀδυναμία, πού προκαλεῖται ἀπό τήν ὑπέρμετρη ἄσκηση, τόν ἀναγκάζει νά περικόψει τόν κανόνα του ἤ καί νά τόν ἐγκαταλείψει ἐντελῶς. Ἡ ἐγκατάλειψη ἤ ἀκόμα καί ἡ περικοπή μόνο τοῦ κανάνα προξενεῖ στόν ἀγωνιστή σύγχυση καί ταραχή, ἀπό τίς ὁποῖες γεννιέται ἡ ἐπιθυμία. Ἡ ἀθυμία, ὅταν αὐξηθεῖ, προκαλεῖ ἀτονία. Ἡ ἀτονία παραδίνει τόν ἀσκητή στήν ὀκνηρία, κι αὐτή διαδοχικά στόν διασκορπισμό τοῦ νοῦ, στήν ἀπρόσεκτη ζωή καί στήν ἀδιαφορία γιά τήν ἄσκηση, γιά νά τόν ρίξει τελικά ἀκόμα καί σέ βαριά ἁμαρτήματα.

Ἀφοῦ, λοιπόν, καθορίσεις γιά τόν ἑαυτό σου προσευχητικό κανόνα ἀνάλογο τῶν σωματικῶν δυνάμεων καί τῶν ψυχικῶν ἀναγκῶν του, ἀγωνίσου νά τόν ἐπιτελεῖς μέ ἐπιμέλεια καί σταθερότητα. Ἡ ἐπιμέλεια καί ἡ σταθερότητα εἶναι ἀπαραίτητες γιά τήν ἐνίσχυση τῶν ψυχικῶν σου δυνάμεων, ὅπως ἀπαραίτητη γιά τήν ἐνίσχυση τῶν σωματικῶν σου δυνάμεων εἶναι ἡ λήψη, σέ καθορισμένες ὥρες, ἀρκετῆς καί ὑγιεινῆς τροφῆς.

«Τήν ἡμέρα τῆς Κρίσεως», λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ ὁ Σύρος, «ὁ Θεός δέν θά μᾶς καταδικάσει γιά τήν παράλειψη τῶν ψαλμῶν καί τῆς προσευχῆς, ἀλλά γιά τό ὅτι μέ τήν ἐγκατάλειψή τους ἀφήνουμε τούς δαίμονες νά μποῦν μέσα μας. Κι ὅταν αὐτοί βροῦν τόπο καί μποῦν καί κλείσουν τίς θύρες τῶν ματιῶν μας (σκοτίσουν τήν πνευματική μας ὅραση), τότε μέ βιαιότητα καί σφοδρή ἐκδικητικότητα θά ἐκπληρώσουν σ᾿ ἐμᾶς ὅλα ἐκείνα τά ἀκάθαρτα πράγματα πού κάνουν οἱ ἐργάτες τους καί πού ἀπαγορεύει ὁ Θεός. Ἐτσι, ἐγκαταλείποντας τόν μικρό μας κανόνα, πού εἶναι ἀξιος κάθε ἐπιμέλειας γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ, γινόμαστε ὑποχείριοι τῶν δαιμόνων, ὅπως ἔχουν γράψει οἱ σοφοί. Ὅποιος δέν ὑποτάσσει στόν Θεό τό θέλημά του, θά ὑποταχθεῖ στόν ἀντίπαλό του. Αὐτοί οἱ κανόνες, πού σοῦ φαίνονται μικρῆς σημασίας, θά γίνουν γιά σένα τείχη ἀπέναντι σ᾿ ἐκείνους πού θέλουν νά μᾶς αἰχμαλωτίσουν. Ἡ ἐπιτέλεσή τους μέσα στό κελί ἔχει ὁριστεῖ, μέ ἀποκάλυψη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀπό τούς σοφούς πού θέσπισαν τήν τάξη τῆς Ἐκκλησίας, γιά τή φύλαξη τῆς ζωῆς μας»¹⁸.

Οἱ μεγάλοι Πατέρες, μολονότι ἀπό τήν ἄφθονη ἐνέργεια τῆς θείας χάριτος εἵχαν φθάσει στήν ἀδιάλειπτη ἐσωτερική προσευχή, δέν ἄφηναν τούς κανόνες τους, τούς ὁποίους ἐπιτελοῦσαν πάντοτε στίς καθορισμένες ὥρες τοῦ ἡμερονυκτίου. Τό ἀποδεικνύουν τά συναξάρια τους. Ἔτσι, γιά παράδειγμα, ὁ Μέγας Ἀντώνιος ἀξιώθηκε νά δεχθεῖ θεία ἀποκάλυψη, ἐνῶ ἔκανε τόν κανόνα τῆς Ἐνάτης Ὥρας¹⁹. Καί στόν ὁσιο Σέργιο τοῦ Ραντονέζ, τήν ὥρα πού αὐτός διάβαζε τόν Ἀκάθιστο Ὕμνο στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, ἐμφανίστηκε Ἐκείνη μαζί μέ τούς ἁγίους ἀποστόλους Πέτρο καί Ἰωάννη²⁰.

Ἀγαπητέ μου ἀδελφέ, ὑπόταξε τήν ἐλευθερία σου στόν κανόνα σου. Κι αὐτός, ἀφοῦ σοῦ στερήσει τήν ὀλέθρια ἐλευθερία, θά σέ δέσει, ἀλλά μόνο καί μόνο γιά νά σέ ὁδηγήσει στήν πνευματική ἐλευθερία, τήν ἐλευθερία πού χαρίζει ὁ Χριστός. Τά δεσμά σου θά τά αἰσθανθεῖς στήν ἀρχή βαριά, μέ τόν καιρό ὅμως θά διαπιστώσεις πώς εἶναι ὄχι μόνο ἐλαφριά ἀλλά καί ἀνεκτίμητα. Ὅλοι οἱ ἅγιοι τοῦ Θεοῦ σήκωσαν ἐπάνω τους τόν καλό ζυγό τοῦ κανόνα τῆς προσευχῆς. Μιμήσου τους κι ἐσύ. Μιμήσου καί τόν Κύριο μας Ἰησοῦ Χριστό, πού ἐνανθώπισε καί, γιά νά μᾶς δείξει μέ τό παράδειγμά Του τήν ὀρθή διαγωγή, ἔκανε αὐτό πού ἔβλεπε νά κάνει ὁ Πατέρας Του²¹, ἔλεγε αὐτό πού Τοῦ ὅρισε ὁ Πατέρας Του νά πεῖ²², ἐπιζητοῦσε σέ κάθε περίπτωση τήν ἱκανοποίηση τοῦ θελήματος τοῦ Πατέρα Του²³.

Τό θέλημα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἴναι ἕνα. Ὡς πρός τούς ἀνθρώπους αὐτό συνίσταται στή σωτηρία τους.

Παναγία Τριάς, Θεέ μας, δόξα σοι! Ἀμήν.

Τέλος καί τῷ Θεῷ δόξα!

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ ΩΡΩΠΟΣ ΑΤΤΙΚΗ.

1Ματθ. 6:6.
2Βλ. Ματθ. 14:23. Μαρκ. 1:35. Λουκ. 5:16.
3Πρβλ. Ματθ. 8:20.
4Βλ. Ματθ. 26:36-46.
5Βλ. Λουκ. 22:41, 44.
6Βλ. Ἰω. 18:2.
7Πρβλ. Ματθ. 6:3.
8Σ.τ.Μ.:Ὅσα ἀναφέρει στή συνέχεια ὁ ἱερός συγγραφέας ἐν μέρει ἐκφράζουν καί ἀποτελοῦν ρωσική ἐκκλησιαστική παράδοση.
9Ἰω. 4:23.
10Σ.τ.Μ.: Ὁ κατανυκτικότατος Κανών ἱκετήριος εἰς τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, ποίημα τοῦ μοναχοῦ Θεοκτίστου τοῦ Στουδίτου, περιέχεται στό Μέγα Ὡρολόγιον.
11Σ.τ.Μ.: Ὁ γνωστός καί ἔξοχος Ἀκάθιστος Ὕμνος ( ἤ οἱ «Χαιρετισμοί») εἰς τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον, ἔργο ἄγνωστου ποιητῆ, περιέχεται κι αὐτός στό Μέγα Ὡρολόγιον.
12Λουκ. 1:48.
13Σ.τ.Μ.: Π λ η ρ ο φ ο ρ ί α , στήν ἀσκητική γλώσσα, λέγεται ἡ συνειδησιακή βεβαιότητα γιά τήν ὀρθότητα ἑνός λογισμοῦ (ἤ μιᾶς ἐνέργειας) ἤ γιά τήν ἀποκάλυψη τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ.
14Βλ. Λουκ. 22:41.
15Ὁσίου Θεολήπτου, μητροπολίτου Φιλαδελφείας, βλ. σελ. 262, σημ. 33.
16Μάρκ. 2:27.
17Τό Γεροντικόν, Ἀββάς Ματώης, ἀπόφθεγμα α΄.
18Ἀββᾶ Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, Λόγοι Ἀσκητικοί, ΜΒ΄, 7-8.
19Βλ. Συναξάρι ὁσίου Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου, 17 Ἰανουαρίου.
20Βλ. Συναξάρι ὁσίου Σεργίου τοῦ Ραντονέζ, 25 Σεπτεμβρίου.
21Βλ. Ἰω. 5:19.
22Βλ. Ἰω. 12:49.
23Βλ. Ἰω. 5:30.