Ὁ στάρετς Μακάριος

Ὁσίου Ἀμβροσίου

Ὁ στάρετς Μακάριος

Κεφ. 6ο : (μέρος α΄)

Ὅποιος διψασμένος ἐρχόταν στήν Ὄπτινα μετά τόν θάνατο τοῦ στάρετς Λέοντος, ἀναζητῶντας πηγή «τοῦ ζῶντος ὕδατος», θά κατέληγε στόν π. Μακάριο. Ἐκεῖ ὁπωσδήποτε θά δροσιζόταν καί θά ἀνακουφιζόταν. Ἐκεῖ θά εὕρισκε «τόν τόπον τῆς χλόης». Ἄν χαρακτηρίσουμε τόν Ἱερομόναχο αὐτόν «ἐπίγειο ἄγγελον καί οὐράνιον ἄνθρωπον», δέν θά ὑερβάλουμε καθόλου τά πράγματα. Ὁ στάρετς Λέων μέ τήν φωτησμένη καί ὀξεῖα κρίσι του εἶχε πεῖ: «Ὁ Μωϋσῆς (ὁ Ἡγούμενος) καί ὁ Ἀντώνιος (ὁ Προϊστάμενος τῆς Σκήτης) εἶναι μεγάλοι ἄνθρωποι. Ὁ Μακάριος ὅμως εἶναι ἅγιος».

Στό ἐμπνευσμένο αὐτό πρόσωπο τό στάρτσεστβο βρῆκε τόν ἀντάξιο συνεχιστή του.

Ἡ Ὄπτινα ἀπήλαυσε στίς ἡμέρες του μία ἄνευ προηγουμένου πνευματική λάμψι. Ἔγινε ἑστία φωτός καί ἀκτινοβόλησε σ᾿ ὅλη τήν ἔκτασι τῆς ρωσικῆς γῆς. Ἡ παρουσία πολλῶν ἁγίων μορφῶν πού πρόβαλαν στήν Ρωσία τά τέλη τοῦ 19ου αἰῶνως δέν εἶναι ἄσχετη μέ τήν ἀκμή πού σημειώθηκε ἐδῶ.

Ὁ στάρετς Μακάριος σάν ἄλλος σιτοδότης Ἰωσήφ ἄνοιξε θαυμαστές σιταποθῆκες καί χάρισε τήν ζωή στούς λιμώττοντας. Ἐστήριξες τίς καρδιές τους μέ ἄρτο ἐκλεκτό καί γλυκύτατο. Οὐράνιους θησαυρούς κρυμμένους στίς σελίδες κάποιων παλαιῶν βιβλίων τούς διέθεσε στόν λαό τοῦ Θεοῦ.

• Τί κρῖμα! Ἔλεγε. Τόσος ἀνεκτίμητος πλοῦτος νά παραμένη ἀπρόσιτος στόν ρωσικό λαό! Τόσα θεόπνευστα βιβλία – ποταμοί τῶν ἀρωμάτων τοῦ Πνεύματος – νά μένουν ἄγνωστα! Δέν χωρεῖ ἄλλη ἀδράνεια. Πάση θυσία πρέπει νά προσφερθοῦ στούς «πεινῶντας καί διψῶντας» ἀδελφούς μας.

Ἡ ἀπόφασις ἐλήφθη, τό ἔργο ξεκίνησε καί μέ τήν ὀφθαλμοφανῆ συμπαράστασι τοῦ Θεοῦ καρποφόρησε πλούσια. Πιό κάτω θά μιλήσουμε εἰδικά γιά τήν ἀξιοθαύμαστη αὐτή ἐκδοτική προσπάθεια.

Ἡ ἡμέρα πού παρεδόθη ὁ π. Ἀμβρόσιος στήν καθοδήγησι τοῦ στάρετς Μακαρίου ὑπῆρξε γι᾿ αὐτόν ἱστορική. Δέν μποροῦσε νά λησμονήση οὔτε τίς λεπτομέρειες τοῦ γεγονότος.

• Ὁ μακαριστός στάρετς Λέων, διηγεῖτο, φώναξε κοντά του τόν π. Μακάριο. Μέ ἔδειξε σ᾿ αὐτόν. «Νά, τοῦ λέει, ὁ ἄνθρωπος πού βρίσκει καταφύγιο σ᾿ ἐμᾶς τούς στάρετς. Σοῦ τόν παραδίδω χέρι μέ χέρι, καί σύ, ὅπως γνωρίζεις, φρόντισέ τον».

Τί ἀνεπανάληπτη σκηνή! Ἀπό τό ἕνα μέρος ὁ ἡλικιωμένος στάρετς ἀπό τό ἄλλο ὁ διάδοχός του καί στήν μέση ὁ τρίτος κρίκος τῆς χρυσῆς ἁλυσίδος, ὁ μελλοντικός στάρετς Ἀμβρόσιος. Καί ὁ μικρότερος ἀπό τούς τρεῖς ἐπρόκειτο νά ἀποβῆ ὁ μεγαλύτερος. Στήν ἀστρονομική γλῶσσα θά μιλούσαμε γιά «σύνοδον» λαμπρῶν ἀστέρων. Χωρίς τά τρία αὐτά ἀστέρια ἡ Ὄπτινα δέν θά γινόταν ποτέ ὀνομαστός πνευματικός φάρος.

Στά τέσσερα ὁλόκληρα χρόνια, ἀπό τό τέλος τοῦ 1841 μέχρι τίς ἀρχές τοῦ 1846, πού παρέμεινε ὁ π. Ἀμβρόσιος στό κελλί τοῦ στάρετς Μακαρίου ὡς διακονητής, συνεκέντρωσε πολύ πλοῦτο στήν ψυχή του. Τά μαργαριτάρια πού μέ πόνους καί κόπους εἶχε ἁλιεύσει ὁ στάρετς αὐτός τά ἀπελάμβανε δωρεάν. Ὅταν τύχη νά εἶναι πλούσιοι οἱ γονεῖς, τά παιδιά ἀκόπως κληρονομοῦν τήν μεγάλη τους περιουσία.

Μόλις πρωτογνώρισε τόν στάρετς Μακάριο, ἐντυπωσιάσθηκε ἀπό τήν ταπεινοφροσύνη του. Ἐνῶ μέ τόν στάρετς Λέοντα ἦταν συνασκητής καί συνοδοιπόρος στήν μοναστική ζωή, ἀποκαλοῦσε τόν ἑαυτό του μαθητή ἐκείνου. Βλέποντας ὁ ὑποτακτικός ταπεινό φρόνημα στόν διδάσκαλό του, τό ἐγκολπωνόταν καί αὐτός. Ἔτσι συνέβαινε μέ ὅλα. Ὄχι μόνο οἱ ἀρετές καί τά χαρίσματα καί οἱ τρόπο, ἀλλά καί οἱ γνώσεις τοῦ μεγάλου στάρες μεταγγίζονταν στόν μαθητή του.

Σάν σήματα καί κραυγές βοηθείας κατέφθαναν καθημερινά στό κελλί τοῦ π. Μακαρίου πολυάριθμες ἐπιστολές. Καί ἐκεῖνος σ᾿ ὅλους αὐτούς τούς ποντοπόρους τῆς ζωῆς ἔστελνε πολύτιμες ὁδηγίες γιά τό δύσκολο ταξείδι τους. Σάν διακονητής τοῦ στάρετς ὁ π. Ἀμβρόσιος ἔκανε καί χρέη γραφέως. Ἔτσι καί ἐκεῖνον ξεκούραζε στό φορτίο τῆς ἀλληλογραφίας, ἀλλά καί ὁ ἴδιος ἐπλούτιζε μέ πνευματική πεῖρα. Οἱ σοφές λύσεις σέ πολυποίκιλα προβλήματα, πρίν φθάσουν στόν προορισμό τους, ἐσόφιζαν προηγουμένως αὐτόν. Μοναδική εὐκαιρία! Ὅσα μάθαινε ἐδῶ ὁ π. Ἀμβρόσιος, πουθενά ἀλλοῦ δέν μποροῦσε νά τά βρῆ. Ἡ θεία πρόνοια μ᾿ αὐτόν τόν τρόπο προετοίμαζε τόν αὐριανό καθοδηγητή τῶν ψυχῶν.

Ὅταν ὑπηρετοῦσε ὁ διδάσκαλος Γρένκωφ στήν Σχολή τοῦ Λίπετσκ φημιζόταν γιά τίς παραδόσεις του στά ἀρχαῖα ἑλληνικά. Κατεῖχε πολύ καλά τήν γλῶσσα. Καί οἱ γνώσεις του αὐτές δέν ἐπρόκειτο νά ἀχρηστευθοῦν μέ τήν εἴσοδό του στήν μοναχική ζωή. Ὁ στάρετς Μακάριος σχεδιάζοντας τίς ἐκδόσεις τῶν Πατερικῶν κειμένων, θά ἀξιοποιοῦσε κατά τόν καλύτερο τρόπο τίς ἱκανότητες τοῦ ὑποτακτικοῦ του. Θαυμάζει κανείς πῶς ὁδηγεῖ ὁ Θεός τά πράγματα στήν ζωή τῶν ἀφιερωμένων δούλων του. Ὁ Ποκρόφσκι ἐπίσης – ὁ γνωστός διδάσκαλος Παῦλος – ἐγκωμιαζόταν στήν ἴδια Σχολή γιά τίς γνώσεις του στά λατινικά. Καί αὐτός, ὅταν ἀργότερα ἀφιερώθηκε στήν Ὄπτινα, εἶδε τίς φιλολογικές του ἱκανότητες νά χρησιμοποιοῦνται κατά τόν καλύτερο τρόπο.

Τό πῶς βρέθηκε ὁ Παῦλος συμμοναστής τοῦ π. Ἀμβροσίου ἀξίζει, κάνοντας μία παρέκβασι, νά τό περιγράψουμε.

Εἶχαν περάσει ἐννέα χρόνια ἀπό τότε πού ἐπισκέφθηκε τήν Ὄπτινα. Ἡ ἐπίσκεψις αὐτή, ὅπως εἴδαμε, τόν ἀποκαρδίωσε. Τό φτωχικό κελλί τοῦ φίλου του, τό μάλωμα ἀπό τόν «ὠργισμένο» στάρετς Λέοντα, ὅλη ἡ ἐξωτερική πενιχρότης καί στενότης, ὑποβάθμισαν τόν ζῆλο του γιά τήν μοναχική ζωή. Δέν εἶχε διάθεσι νά ἀκολουθήση τήν πορεία τοῦ συναδέλφου του. Ἀπό τό ἄλλο μέρος πάλι δέν ἀπεφάσιζε νά δέση τόν ἑαυτό του στό ἅρμα τοῦ κόσμου. Ἀμφιταλαντευόταν θά λέγαμε ἀνάμεσα στήν Ἱερουσαλήμ καί στήν Βαβυλῶνα. Οὔτε πίσω πήγαινε, ἀλλά οὔτε ἐμπρός προχωροῦσε, μέχρις ὅτου φάνηκε τό τραγικό καλοκαίρι τοῦ 1848.

Καί γιατί ἦταν τραγικό αὐτό τό καλοκαίρι; Διότι στό Λίπετσκ ἔπεσε «θρῆνος καί κλαυθμός καί ὀδυρμός πολύς». Ἐπιδημία χολέρας! Πιό ἀποτρόπαιος ἐπισκέπτης δέν εἶχε περάσει ἀπό τήν πόλη. Τό συνηθέστερο θέαμα ἦταν νά βλέπη κανείς δεκάδες φέρετρα πού κατευθύνονταν στό κοιμητήριο. Ἡ φοβερή αὐτή ἀρρώστια κτύπησε μέ τό θανατηφόρο μαστίγιό της καί τόν Παῦλο. Τό κτύπημα ὑπῆρξε δυνατό, ἀπό τά πιό ἰσχυρά. Ὁ γιατρός πού τόν εἶδε ἀπελπίσθηκε. Ἡ νόσος βρισκόταν στό τελευταῖο στάδιο τῆς ἀναπτύξεώς της, καί κάθε ἰατρική βοήθεια περίττευε. Οἱ συνάδελφοι τοῦ ἀσθενοῦς γύρω ἀπό τό κρεββάτι του ἄκουσαν νά βγαίνουν ἀπό τό στόμα τοῦ γιατροῦ τά σκληρά καί τρομερά λόγια:

• Αὔριο νά εἶναι ἕτοιμο τό φέρετρο.

Ὁ Παῦλος φαινόταν πώς δέν κατάλαβε τίποτε. Οἱ ἄλλοι τοὐλάχιστον ἔτσι νόμιζαν.

• Ἐγώ (διηγήθηκε ἀργότερα ὁ Παῦλος) τά ἄκουσα πολύ καθαρά τά φοβερά ἐκεῖνα λόγια. Εἶδα πώς οἱ ἐλπίδες ὅλες ἔσβηναν. Θά πέθαινα σέ λίγο! Ἀλλοίμονό μου! Τότε, ἀφοῦ οἱ ἄνθρωποι ἀδυνατοῦσαν νά προσφέρουν βοήθεια, σκέφθηκα τόν Θεόν. Μέ τό βλέμμα στραμμένο στόν παντοδύναμο Ἰατρό προσευχήθηκα. «Κύριε», τοῦ εἶπα μέ πόνο, «λύτρωσέ με ἀπό τόν θάνατο, καί ἐγώ, μόλις θεραπευθῶ, θά φύγω γιά τό Μοναστήρι».

Τήν ἄλλη ἡμέρα φάνηκε πάλι ὁ γιατρός, γιά νά δῆ, ὅπως πίστευε, τόν Παῦλο νεκρό μέσα στό φέρετρο. Διαπιστώνοντας ὅμως τήν ἀνέλπιστη βελτίωσι, ἀνεφώνησε μέ θαυμασμό:

• Μπροστά μας ἔχουμε ἕνα θαῦμα.

Ὁ Ποκρόφσκι, ἀφοῦ ἀνέλαβε ἀπό τήν ἀσθένεια ἄρχισε τίς προετοιμασίες γιά τήν ἀσκητική ζωή. Μέ τήν στράτευσί του στήν μοναχική παράταξι ἐπαληθεύθηκε καί ἡ προφητεία τοῦ ἀσκητοῦ π. Ἱλαρίωνος τοῦ Τροεκουρώφ.

Ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ ἐνεργοῦσε ὁλοφάνερα καί συμπαρίστατο στό ἔργο τῶν Πατερικῶν ἐκδόσεων. Ἐκεῖ πού παρουσιάζονταν λίθοι προσκομμάτων, ἐμφανίζονταν πρόσωπα πού τούς ἀπεμάκρυναν.

Ὅλοι αὐτοί οἱ κόποι ἔφεραν πολλούς καί πλουσίους καρπούς. Τά ἱερά καί πνευματοφόρα κείμενα, τό ἕνα κατόπιν τοῦ ἄλλου ἔβλεπαν τό φῶς τῆς δημοσιότητος. Ἡ ὑποδοχή τους ὑπῆρξε ἐνθουσιώδης. Οἱ μυστικοί Πατέρες, οἱ διδάσκαλοι αὐτοί τῶν ἱερῶν πτήσεων καί τῶν οὐρανίων ἀναβάσεων, ἀποκτοῦσαν θερμούς καί ἀφωσιωμένους ὀπαδούς. Ὄχι μόνο ἀνάμεσα στούς μοναστικούς καί ἐκκλησιαστικούς κύκλους, ἀλλά καί μεταξύ τῶν διανοουμένων καί τῶν μελῶν τῆς ἀριστοκρατικῆς κοινωνίας ἀνεπτύχθη ἐνδιαφέρον γιά μιά ἀνώτερη πνευματική ζωή. Οἱ ψυχές διαποτίσθηκαν βαθειά ἀπό τό Πατερικό ἀσκητικό πνεῦμα.

Ὁ στάρετς Μακάριος δόξαζε τόν Θεόν πού εὐλόγησε πλουσιοπάροχα τό ἔργο. Ὁ θερισμός, τόσο ἄφθονος καί τόσο δαψιλής, ὑπερέβαινε τίς προσδοκίες του. Τό ἐπιτελεῖο τῶν μεταφραστῶν εἰδικώτερα εἶχε δρέψει τούς πιό πολλούς καί εὔχυμους καρπούς. Ὁ π. Ἀμβρόσιος ἁλίευσε τόσους ἰχθῦς σ᾿ αὐτή τήν ἐργασία, πού δέν ἄντεχαν ἄλλο τά δίχτυα του.

Ἡ πρώτη ἁγιασμένη θάλασσα πού ἔκανε τήν πνευματική ἁλιεία ὁ π. Ἀμβρόσιος ἦταν ἡ Κλῖμαξ. Ἡ σοφία, ἡ χάρις καί ἡ ἁγιότης τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου σκόρπισαν τίς ἀνταύγειές τους στήν ψυχή του. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι κουράσθηκε πολύ στό ἱερό αὐτό βιβλίο. Ἡ παλαιότερη ἔκδοσις στήν σλαβωνική, ἀκατανόητη γιά τόν πολύ λαό, ἔπρεπε νά ἀντικατασταθῆ μέ καινούργια μετάφρασι. Στήν ἐργασία του δίπλα στό σλαβωνικό κείμενο εἶχε καί τό ἑλληνικό πρωτότυπο. Ἄν στήν παλαιότερη ἔκδοσι εἶχε σημειωθῆ κάποιο μεταφραστικό λάθος, τώρα πρόσεχε νά τό διορθώση. Τά δύσκολα χωρία τά ξεχώριζε γιά νά τά συζητήση μέ τούς ἄλλους συνεργάτες ἤ μέ τόν στάρετς Μακάριο. Δουλειά πολλή.

Στόν Παῦλο πρώτη περιοχή ὅπου συνέλεξε Πατερικά ἄνθη ὑπῆρξε ὁ πνευματικός κόσμος τοῦ Ἀββᾶ Ἡσαΐα. Οἱ διδασκαλίες τοῦ μεγάλου Αἰγυπτίου ἀναχωρητοῦ, εἰκοσιεννέα θαυμάσιοι λόγοι, ἐσώζοντο ἄριστα στήν λατινική γλῶσσα. Ἐπιχειρῶντας τήν μετάφρασι τους στήν ρωσική ἀπελάμβανε μεταξύ τῆς ἄλλης σοφίας καί τίς ὡραιότατες ἀλληγορικές ἑρμηνεῖες σέ ἁγιογραφικές περικοπές. Στά δύσκολα σημεῖα ζητοῦσε τήν συμπαράστασι τοῦ π. Ἀμβροσίου, ὁ ὁποῖος σάν περισσότερο προχωρημένος στήν πνευματική ζωή εἰσχωροῦσε εὐκολώτερα στίς διάφορες ἔννοιες τοῦ κειμένου.

Ὅταν κάποιος ἔθιγε στόν π. Μακάριο ἕνα ὑψηλό πνευματικό θέμα π.χ. περί θείων ἐλλάμψεων ἤ περί ἁρπαγῆς τοῦ νοός, ὁ ταπεινός στάρετς ἀποκρινόταν:

• Ἐγῶ δέν τό γνωρίζω αὐτό. Αὐτό δέν εἶναι στά μέτρα μου. Μπορεῖ ἐσύ νά τό κατώρθωσες, ἀλλά ἐγώ τό ἀγνοῶ. Ἐκεῖνο πού πρέπει νά μέ ἀπασχολῆ εἶναι τό «Κύριε, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τά ἐμά πταίσματα». Ὅταν ἡ καρδιά καθαρίση, τότε εὔκολα κατανοοῦνται τά πνευματικά.

Στήν περίπτωσι τῶν μεταφράσεων ὁ στάρετς δέν μποροῦσε νά ἀκολουθήση τήν ἴδια τακτική. Ὅταν οἱ συνεργάται του συναντοῦσαν δυσκολίες στήν κατανόησι λεπτῶν πνευματικῶν ἐννοιῶν καί κατέφευγαν στήν σοφία του ἐκεῖνος τούς ἀνέπτυσε μέ σαφήνεια τό θέμα. Ἐδῶ ἐπρόκειτο γιά τήν ὀρθή καί ἀλάνθαστη ἀπόδοσι τοῦ κειμένου. Ἔτσι ἐκεῖνοι μέ εὔσχημο τρόπο εἰσχωροῦσαν στά ἄδυτα τῆς μυστικῆς ζωῆς τοῦ στάρετς καί μάθαιναν τίς ἱερές πτήσεις του καί τίς οὐράνιες ἐμπειρίες του.

Ἔλεγε κάποιος ἀπό τούς μεταφραστάς:

• Εἶναι ἀλήθεια πώς κουραζόμαστε πολύ στίς μεταφράσεις, ἀλλά εἴχαμε πλούσια ἀνταμοιβή. Τί καί τί δέν ἄκουσαν τ᾿ αὐτιά μας ἀπό τό στόμα τοῦ στάρετς Μακαρίου! Ἄν ἔλειπε αὐτή ἡ ἐνασχόλησις, ποιός θά τολμοῦσε ν᾿ ἀνοίξη τέτοιες συζητήσεις μαζί του; Ποιός θά ἀξιωνόταν ν᾿ ἀκούση τίς ὑπέροχες ἐξηγήσεις του;

Δέν μπορεῖ κανεῖς παρά νά ζηλέψη τά πνευματικά ὀφέλη πού εἶχαν οἱ μεταφρασταί ἀπό τό ἔργο τους. Ὁ Ἰσαάκ ὁ Σύρος, ὁ Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος, οἱ Βρσανούφιος καί Ἰωάννης, ὁ ἀββᾶς Δωρόθεος, ὁ ἀββᾶς Σαββάτιος, ὁ Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ὁ Παΐσιος Βελιτσκόφσκι σάν δένδρα τοῦ Παραδείσου τούς προσέφεραν τούς πιό γλυκεῖς καρπούς τῆς οὐρανίου σοφίας.

Τῷ Θεῷ δόξα!

Ἀμήν!

Συνεχίζεται...

Ἀπό τό βιβλίο: “Ο ΟΣΙΟΣ ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ ΤΗΣ ΟΠΤΙΝΑ”

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ ΩΡΩΠΟΣ ΑΤΤΙΚΗ.