Ἡ ἀναισθησία

Η Αναισθησία

[Οίδα σου τα έργα, ότι όνομα έχεις ότι ζης, και νεκρός ει (Αποκ. Γ΄1)]

 

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου  -συγγραφέα

 

ΟΡΙΣΜΟΣ: Ο καλύτερος ορισμός για την πνευματική αναισθησία δίνεται από τον Ιωάννη τον Σιναΐτη στο έργο του Κλίμαξ: «Αναισθησία εστὶ νενεκρωμένη αίσθησις, εκ χρονίας νόσου και αμελείας εις αναισθησίαν καταλήξασα.»

ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ ΣΗΜΕΡΑ: Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από πνευματική αναισθησία. Ο άνθρωπος βυθισμένος στις καθημερινές μέριμνες της ζωής, αδιαφορεί για οτιδήποτε πνευματικό. Κουρασμένος από την άγρα υλικών αγαθών, ζαλισμένος από σειρήνες απολαύσεων, απασχολημένος πώς θα αποκτήσει περισσότερα μέσα επίδειξης, και δύναμης, ναρκώνεται πραγματικά, χωρίς να μπορεί να αντιδράσει και να αναζητήσει πνευματικά στηρίγματα. Διαβάζουμε στον Ευεργετινό: 

“Κάποιος είχε αιχμαλωτισθεί στην κακή συνήθεια τής κλοπής. Έτσι, την περίοδο του θερισμού, βλέποντας το αγρόκτημα ενός πλουσίου είναι γεμάτο θημωνιές από σιτάρι, αποφάσισε να κλέψει. Πήρε κοντά και τη μικρή του κόρη. Κοίταξε δεξιά - αριστερά, μήπως τον δει κανείς και, σίγουρος πια, άρχισε να κλέβει και να φορτώνει την άμαξά του. Τότε η κορούλα του τού λέγει «πατέρα κοίταξες σε όλα τα μέρη, αλλά ξέχασες να κοιτάξεις και προς τον ουρανό». Ακούγοντας αυτά o πατέρας ήρθε εις εαυτόν, και επέστρεψε τα αρπαγμένα”. Σήμερα η κλοπή έγινε ρουτίνα, σαν κάτι φυσιολογικό. Δεν θέλομε να θυμόμαστε, ούτε να υποταχθούμε στους νόμους τού Θεού. Η άστατη και αμαρτωλή ζωή μας δημιουργεί πολλές ενοχές, τις οποίες τις αποδιώχνει η “απουσία” από την καρδιά μας του Θεού. Αποφεύγουμε την υπακοή στο θέλημα του Θεού, και κάνομε υπακοή στους μυριάδες πειρασμούς που περικυκλώνουν την ψυχή μας. Δυστυχώς, o εγωισμός, και η φιλαυτία αιχμαλωτίζουν τον άνθρωπο, τον ταλαιπωρούν αφήνοντάς τον χωρίς ελπίδα. Χωρίς τον Χριστό, είμαστε δυστυχισμένοι, διαπλέομε τη θάλασσα της ζωής ανίκανοι να αντισταθούμε στα κύματα των παθώ κι έτσι χάνουμε και την παρούσα ζωή και την αιωνιότητα. Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέει: «o άνθρωπος διαβάζει για την Κρίση και αρχίζει να χαμογελά, για την κενοδοξία και κενοδοξεί την ώρα της αναγνώσεως. Αποστηθίζει λόγους περί αγρυπνίας, και παρευθύς καταβυθίζεται στον ύπνο. Εγκωμιάζει την προσευχή, και την αποφεύγει σαν μαστίγιο. Μόλις χορτάσει φαγητό μετανοεί, και ύστερα από λίγο τρώγει και χορταίνει περισσότερο. Μακαρίζει την σιωπή και την εγκωμιάζει με πολυλογία. Επαινεί και δοξάζει τους ελεήμονες, αλλά υβρίζει τους πτωχούς». (Λόγος 17ος). Ο Άγιος Νείλος o Μυροβλύτης λέει: “η χειρότερη κατάσταση στον άνθρωπο είναι η πώρωση της καρδίας του. Δεν μπορεί ούτε να ακούσει πνευματικό λόγο, και πολύ περισσότερο να τον πραγματοποιήση. Θεωρεί φυσιολογική την αμαρτία και δεν τον νοιάζει καθόλου o συνάνθρωπός του”.

ΑΙΤΙΕΣ: Κυρίαρχο πρόβλημα του ανθρώπου κατέστη η απουσία τού Χριστού από τη ζωή του. Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε: “χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται”. Γι' αυτό “εξαφανίζουμε” το Θεό από τη ζωή μας για να κάνουμε αυτά πού θέλουμε. Άλλοι πάλι περιγράφουν την κατάσταση της αναισθησίας ως: “Κινούμαι σαν μηχανή, δίχως να σκέφτομαι, δίχως να αισθάνομαι” (Α. Θεοφάνης ο Έγκλειστος). Η αναισθησία συνεπάγεται πνευματική ψυχρότητα, και αθυμία. Κύρια αιτία της, είναι η μακροχρόνια αμέλεια και ασθένεια της ψυχής. Η αναισθησία αυξάνεται με την δουλεία στα πάθη και παγιώνεται με την κακή συνήθεια. Όταν για παράδειγμα κάποιος χρονίζει στην γαστριμαργία, και νοιάζεται μόνο για το πώς θα τρώει και τι θα πίνει, γίνεται πνευματικά αναίσθητος. Όταν ο άνθρωπος χρονίζει στη φιλαργυρία, γίνεται άπονος και αναίσθητος στην δυστυχία γύρω του. Όταν ο άνθρωπος δε θεραπεύει τα πάθη του, θα καταλήξει στην αναισθησία, δηλαδή στη μόνιμη βλάβη. Η εγκατάλειψη από τη θεία Χάρη είναι τιμωρία, για την αδικαιολόγητη παράδοσή μας στα πάθη, που δεν τα πολεμήσαμε, και για την εμμονή στην αμαρτία, που δεν την εξαλείψαμε με μετάνοια. Κι εδώ χρειάζεται ειλικρινής αυτοέλεγχος. “Τη χάρη του Θεού απομακρύνουν κυρίως τέσσερις κακίες: η οργή, η αδικία, η κατάκριση και η έπαρση. Και την ελκύουν οι αντίθετες σ’ αυτές αρετές: η πραότητα, η δικαιοσύνη, το ακατάκριτο και η ταπεινοφροσύνη” (Α. Θεοφάνης). Είναι δύσκολο, όσο διαρκεί η κατάσταση της ψυχικής παραλυσίας, να συγκεντρώσει κανείς την προσοχή του και να προσευχηθεί. Τότε χρειάζεται πεισματώδης προσπάθεια και άσκηση βίας στη ψυχή από τον πάσχοντα. Αυτή η βία εθα ελκύσει το έλεος του Κυρίου και θα φέρει πάλι την ευλογημένη κατάσταση της χάριτος, “θα δει ο Θεός, πόσο σφοδρά ποθούμε τη χάρη Του, και θα μας τη στείλει” (Α Μακάριος).

Η ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ ΩΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ: Καταστάσεις αναισθησίας οφείλονται είτε σε δική μας υποχώρηση στο κακό είτε σε παιδαγωγία του Θεού. Στη δεύτερη περίπτωση η θεία χάρη μας εγκαταλείπει ως ένα βαθμό, για να διαπιστώσουμε πόσο αδύναμοι είμαστε χωρίς αυτήν. Η ζοφερή κατάσταση ίσως προέρχεται από τον ίδιο το Θεό, που θέλει έτσι να παιδαγωγήσει, ώστε να μη βασιζόμαστε στον εαυτό μας.

Μερικές φορές πολλά σηκώνουμε στους ώμους μας και πολλά περιμένουμε από τις δυνάμεις μας, τις ικανότητες μας, τους κόπους μας. Τότε, λοιπόν, ο Κύριος μας παίρνει τη χάρη Του. Και μένουμε μόνοι, άοπλοι, αδύναμοι. Σαν να μας λέει: “Να, δοκίμασε τώρα, πόση δύναμη έχεις!”. Όσο περισσότερα φυσικά χαρίσματα έχουμε, δώρα κι αυτά του Θεού (τάλαντα), συχνά τόσο μεγαλύτερη δοκιμασία μας χρειάζεται. Αν αυτό το συναισθανόμαστε, θα κάνουμε ευκολότερα υπομονή. Έτσι φεύγει η εγωιστική αυτοπεποίθηση, αποκτάμε ταπείνωση και στηριζόμαστε αποκλειστικά στον Θεό.

ΑΠΟΥΣΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ: Η απουσία πνευματικών αισθήσεων οδηγεί, σε θλιβερό κατάντημα που περιγράφει ο προφήτης Ησαΐας: «Κύριε, τις επίστευσε τη ακοή ημών; και ο βραχίων Κυρίου τίνι απεκαλύφθη; τετύφλωκεν αυτών τους οφθαλμούς και πεπώρωκεν αυτών την καρδίαν, ίνα μη ίδωσι τοις οφθαλμοίς και νοήσωσι τη καρδία και επιστραφώσι, και ιάσομαι αυτούς.» Από την πνευματική ασθένεια της αναισθησίας ο Ισραήλ έπασχε πάντοτε. Ο ευαγγελιστής Ιωάννης σημειώνει για τον Ισραήλ, ως προς τα επιτελούμενα θαύματα του Κυρίου: «Τοσαύτα δε αυτοίς σημεία του Κυρίου πεποιηκότος έμπροσθεν αυτών ουκ επίστευον εις αυτόν.»

“Γιατί δεν πίστευαν; Διότι δεν έβλεπαν. Με τούτα τα μάτια έβλεπαν, αλλά δεν έβλεπαν με τα μάτια της ψυχής” (Π. Αθανάσιος Μυτιληναίος). Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην Β΄Προς Κορινθίους επιστολή του για την πόρωση-αναισθησία των Ιουδαίων: “επορώθη τα νοήματα αυτών άχρι γαρ της σήμερον το αυτό κάλυμμα επί τη αναγνώσει, της παλαιάς διαθήκης μένει, μη ανακαλυπτόμενον ότι εν Χριστώ καταργείται, αλλ' έως σήμερον ηνίκα αναγιγνώσκεται Μωυσής, κάλυμμα επί την καρδίαν αυτών κείται».

Μήπως όμως ανάλογη πνευματική αναισθησία δεν πάσχει και ο νέος Ισραήλ της χάριτος, οι Χριστιανοί! Ο εμφορούμενος με Αγιο Πνεύμα σύγχρονος ερμηνευτής των Γραφών, μακαριστός Γέρων Αθανάσιος Μυτιληναίος εξηγούσε τι είναι η αναισθησία: “Είναι νόσος, είναι αρρώστια, όπως ακριβώς θα λέγαμε ότι αυτός ο άνθρωπος δεν βλέπει, συνεπώς κάτι έχουν τα μάτια του, είναι άρρωστα. ή δεν ακούει. Νόσος όμως βαρύτατη!”

Η ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ: Στον Ιούδα, έναν εκ των δώδεκα Μαθητών, ανατέθηκε το μήνυμα της Βασιλείας του Θεού. να θαυματουργεί και να εκδιώκει δαίμονες. Αλλά ο Μαθητής αυτός έφθασε να γίνει προδότης, επειδή έγινε αναίσθητος, διότι αφέθηκε να κυριευθεί από το πάθος της φιλαργυρίας. Παρ' όλο που ο Κύριος έλεγε: «εις εξ υμών διάβολός εστιν», και ο Ιούδας το άκουγε. Όταν στο τελευταίο δείπνο, τους είπε «ένας από σας θα με παραδώσει», πάλι ο Ιούδας το άκουσε. Ακόμη, κι όταν του είπε: «ο ποιείς, ποίησον τάχιον», δηλαδή «Ό,τι έχεις να κάνεις, κάν' το γρήγορα.», εκείνος έμεινε αναίσθητος και έφυγε να πραγματοποιήσει την προδοσία. Κι όταν τον πρόδωσε με φίλημα στη Γεσθημανή ο Κύριος του είπε: «Φίλε, εδώ είσαι;», ο Ιούδας όμως, ούτε με την προσφώνηση «φίλε», συγκινήθηκε. Ήταν αναίσθητος. Ο απόστολος Πέτρος, αντίθετα, με μία ματιά του Κυρίου συγκλονίστηκε, όταν Τον είχε αρνηθεί για τρίτη φορά, και έκλαψε πικρά!

ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ ΚΑΙ ΠΩΡΩΣΗ: Για τον μακαριστό Γέροντα Αθανάσιο η αναισθησία έχει δύο φάσεις: “Η δεύτερη φάση λέγεται πώρωση. Σ' αυτή δεν υπάρχει δυνατότητα πλέον διακρίσεως του καλού από το κακό. Εκείνος που έχει πάθει πώρωση δεν ξεχωρίζει τί είναι καλό και τί είναι κακό. δηλαδή έχει παντελή έλλειψη αυτογνωσίας. Μπορεί να κάνει το κακό, να κάνει έγκλημα, και να γελά! να μην αισθάνεται απολύτως τίποτε.” Και τότε ο άνθρωπος αυτός δεν έχει ελπίδα να σωθεί. είναι νεκρός, πνευματικά νεκρός. Αντίθετα η πρώτη φάση, είναι η συνηθέστερη και εκτεταμένη ενώ εμφανίζεται ως αμετανοησία ή ως στασιμότητα πνευματικής ζωής. Ο αναίσθητος, του πρώτου σταδίου και τά τον Ιωάννη της Κλίμακος πάντα δικαιολογεί τα πάθη του, λέγοντας: «Αυτό που κάνω είναι κακό πράγμα, αλλά με ευχαρίστηση παραμένει σ' αυτό το κακό. Το στόμα κατά του πάθους προσεύχεται, και το σώμα υπέρ αυτού αγωνίζεται. Λέει, Θεέ μου, σε παρακαλώ, γλίτωσέ με από τους πειρασμούς της ανηθικότητος, προσεύχεται, και περιμένει να τελειώσει την προσευχή για να επιδοθεί στο πάθος.” Ουσιαστικά, η προσευχή του πάσχοντος είναι απλή δικαιολογία για να “αναπαύσει” τη συνείδησή του και να πει κατά κάποιον τρόπο στον εαυτό του:

“Προσπαθώ, αλλά δεν κατορθώνω την απαλλαγή από τα πάθη μου!” και συνεχίζει να ικανοποιεί αυτά που “εύχεται” να αποδιώξει. Έτσι κατά τον ίδιο Άγιο Νηπτικό Πατέρα: "Περί θανάτου φιλοσοφεί, και ως αθάνατος διάκειται. Περί εγκρατείας διαλέγεται, και περί γαστριμαργίας αγωνίζεται. Την υπακοήν μακαρίζει, και αυτός πρώτος παρακούει. τους απροσπαθείς επαινεί και δια ράκος μνησικακών και πολεμών ουκ αισχύνεται (μνησικακεί ακόμη και για ένα σκουπίδι). Περί κρίσεως αναγινώσκει, και μειδιάν άρχεται (αρχίζει να χαμογελά). Κορεσθείς μεταμελείται, και μικρόν προβάς πάλιν τω κόρω προσέθηκε (Χορταίνοντας, μετανιώνει)”. Κατά τον Γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο, “χόρτασμα” εννοείται η ικανοποίηση των αισθήσεων με κάθε τρόπο: “πορνικά έργα στον κινηματογράφο ή στην τηλεόραση, παραγέμισμα της κοιλιάς, παραχόρτασμα στην πορνεία, (...) σαν ένας κορεσμός των αισθήσεων από βρώμικα, ρυπαρά πράγματα. Τί κάνει μετά; Μεταμελείται. Και πάει λίγο πιο πέρα, και ξαναγυρίζει πάλι να προσθέσει πάλι χόρτασμα.” Ακόμη, κατά τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος οι αναίσθητοι “νεκρούς ορώντες γελώσιν”, στη Θεία Λατρεία “Εν προσευχή παριστάμενοι, λιθώδεις όλοι και σκληροί και σκοτεινοί τυγχάνουσι.” Ακόμη κατά τη Θεία Κοινωνία: “του Δώρου μεταλαμβάνοντες, ως επί γεύσει ψιλού άρτου διάκεινται”. Πηγαίνουν και κοινωνούν γιατί έρχονται Χριστούγεννα ή Πάσχα και “πρέπει” να κοινωνήσουν. Και σπρώχνοντας, έρχονται να κοινωνήσουν. Όμως οι ίδιοι πιστεύουν, αισθάνονται ότι απλώς μετέλαβαν Κρασί και ψωμί. Έτσι το αισθάνονται, χωρίς καν να φτάνει ο νους τους ότι είναι ο Ίδιος ο Κύριος! Ο αναίσθητος ακόμη βλέπει άλλους που κατανύσονται, έχουν πνευματικότητα, και τους κοροϊδεύει, ενίοτε δε τους μυκτηρίζει. Ο αναίσθητος δεν ... αναισθητεί στην “καλή ζωή”. Άλλωστε ο Ιωάννης γράφει σχετικά: “Εγώ γέλωτος μήτηρ”, δηλαδή εγώ, η αναισθησία, είμαι η μάνα του γέλωτος, της κοροϊδίας και της ειρωνείας, “εγώ ύπνου τροφός” δηλαδή, θα νοιάζομαι μόνο για την άνεση και την απόλαυσή μου, άλλωστε η αναισθησία είναι “κόρου φίλη”, φίλη του χορτασμού, όλων των αισθήσεων. Για να προσθέσει ο νηπτικός Πατήρ: “εγώ ελεγχομένη ου πονώ”, όταν με ελέγχουν οι άλλοι, δεν πονώ, δεν αισθάνομαι! Τελευταίο γράφει ο Ιωάννης “ψευδευλαβεία συμπλέκομαι». Αυτό, όμως, είναι το φοβερότερο, δηλαδή ότι η αναισθησία ανακατεύεται με την ψευδευλάβεια. Και πολλές φορές όλοι μας έλεγε ο μακαριστός π. Αθανάσιος: “εμφανιζόμαστε συχνά ως ευλαβείς, ενώ στην πραγματικότητα είμαστε ψευδευλαβείς, γιατί υπάρχει στην καρδιά μας αναισθησία”.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΦΥΓΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑΣ: Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος συνιστά: “Επίμενε μελετών αγρυπνία πολλή κρίσιν αιωνίαν», δηλαδή να μελετάς βιβλία και κείμενα που ομιλούν για την Κρίση του Θεού. Πρέπει να ερευνούμε τα αίτια της αναισθησίας για να βρούμε τα αντίστοιχα φάρμακα. Αν αίτιο είναι η γαστριμαργία ή η φιλαργυρία ο πόλεμος πρέπει να επικεντρωθεί στο αντίστοιχο πάθος. Ο Ιωάννης Σιναϊτης συνιστά: “εν σοροίς προσεύχου πυκνά, εικόνα τούτων ανεξάλειπτον εν τη καρδία σου ζωγραφών” Δηλαδή πήγαινε σε κηδείες. Κάνε προσευχή μπροστά σ' έναν πεθαμένο. “Παρατήρησε το πρόσωπό του μέσα στο φέρετρο. Προσπάθησε να τον θυμηθείς άμα ζούσε, και δες τώρα ποιος είναι, κείμενος μέσα σ' ένα κασόνι, και τί θα γίνει σε λίγο όταν θα μπει στη γη. Πήγαινε όταν θα ξεθάψουν τον ίδιο, ή κάποιους άλλους, και δες τα κόκκαλα πώς τα παίρνει ο νεκροθάφτης και πώς τα πλένει, που πιάνουν ένα σεντουκάκι μόνο.” έλεγε εύστοχα ο π. Αθανάσιος. Άλλα μέσα κατά τους Αγίους Πατέρες είναι η αδιάλειπτος προσευχή, για να βοηθήσει ο Θεός, να διώξει την αναισθησία. Η νηστεία και ο φόβος Θεού Άλλωστε, όταν έχουμε φόβο Θεού, δεν μπορούμε να είμαστε αναίσθητοι. Έλεγε σχετικά σε ομιλία του ο π. Αθανάσιος: “Άμα ξέρεις ότι απ' έξω απ' το σπίτι σου υπάρχουν κακοποιοί, μπορείς να κοιμηθείς; Δεν σε πιάνει ύπνος. γιατί φοβάσαι. Έτσι κι εδώ. όταν ξέρεις ότι υπάρχει Κόλαση, δαίμονες που κυνηγούν, θα κοντοστέκεσαι ή θα τρέχεις; Γιατί; Γιατί φοβάσαι. Ο φόβος λοιπόν του Θεού, όταν εγκαθιδρυθεί μέσα στην ψυχή μας, λιώνει την αναισθησία όπως ο ήλιος το χιόνι και η φωτιά το κερί”.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ: Η αναισθησία είναι μια κατάσταση παραλύσεως, όλων των ψυχικών δυνάμεων, που επιτρέπει σε τρεις φοβερές κακίες “γίγαντες του διαβόλου” (όσιος Μάρκος ασκητής), την άγνοια, τη λήθη και τη ραθυμία, να κατακυριεύσουν τη ψυχή και να την κάνουν αναίσθητη, ρίχνοντάς την ευκολότερα σ’ όλα τα πάθη. Γι’ αυτό ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, στην τέταρτη από τις είκοσι τέσσερις μικρές προσευχές του, ικετεύει τον Κύριο να τον λυτρώσει από «αγνοίας και λήθης και ραθυμίας και της λιθώδους αναισθησίας». Οι τρεις αυτές φρικτές ερινύες-κόρες της αναισθησίας θεραπεύονται κατά τους Πατέρες ως εξής: Η λήθη, με τη μνήμη του Θεού και της Κρίσεως, η άγνοια, με τη φωτισμένη θεία γνώση, που ξαναξυπνάει την ψυχή και η ραθυμία, με το ζήλο και την προθυμία. Πολύ ακόμη βοηθά η υπομονή και η προσευχή, που θα ελκύσει την θεία Χάρη. Για να μπορέσουμε να απαλλαγούμε από το καρκίνωμα της αναισθησίας πρώτα να βάλουμε το φόβο τού Θεού. Ο προφήτης Δαβίδ λέγει ότι «αρχή σοφίας, φόβος Κυρίου». Ενώ o άγιος Ισαάκ o Σύρος λέει (Ασκητικά): “o άνθρωπος ζει αληθινά μόνο όταν φοβάται τον Θεό”. Ο Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος έλεγε: “Να πηγαίνετε συχνότερα στην εκκλησία. Η χάρη του Θεού, που ξεχύνεται πλούσια μέσ’ από τα Μυστήρια και τη Λατρεία, θα σας βοηθήσει να λυτρωθείτε από τη χαύνωση του νου και τη νάρκωση της καρδιάς. Να σκέφτεστε ακόμα πόσο μεγάλη είναι η αγάπη του Κυρίου για σας, πόση η φιλανθρωπία Του, πόση η φροντίδα Του, πόση η επιθυμία Του για τη σωτηρία σας! Όλα τούτα θα μαλακώσουν και θα κατανύξουν την καρδιά σας.”

ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Ο λίβας της πνευματικής αναισθησίας, κατά τον π. Αθανάσιο, πνέει όλο και σφοδρότερα πάνω στην Εκκλησία μας και στην πατρίδα μας. Η, κατά τον Ιωάννη της Κλίμακος, “λιθώδης μαινάδα”, η αναισθησία, μεταβάλλει σε λιθώδη, σε μαινόμενο, τον άνθρωπο απέναντι σε κάθε πνευματικό, ή σε κάθε θρησκευτική ή εθνική παράδοση. Δεν πρέπει ο άνθρωπος να ξεχνά πως για την αντιμετώπιση της αναισθησίας της ψυχής, βοηθάει η συνεχής ανάγνωση της Αγίας Γραφής, οι κατανυκτικοί λόγοι των θεοφόρων Πατέρων, “η μνήμη της κρίσεως του Θεού και της εξόδου της ψυχής από το σώμα, της συναντήσεως των φοβερών δυνάμεων, με τις οποίες συνεργάστηκε για το κακό στην ολιγοχρόνια και ελεεινή αυτή ζωή. Παρακάλεσε το Θεό να σου χαρίσει πνευματική αγρύπνια και σύνεση, για να γνωρίσεις ποιο είναι το θέλημα Του, το αγαθό και ευάρεστο και τέλειο.”. (Αβάς Δωρόθεος)

………………………………………………

Βιβλιογραφία: -Περιοδικόν δράσεων και Πνευματικής Οικοδομής της Ιεράς Μητροπόλεως Μονεμβασίας και Σπάρτης, τ. 155, Ιούλ. – Αύγ. – Σεπ. 2006

-Περί πνευματικής αναισθησίας (Περιοδικό «Όσιος Νίκων Ο "Μετανοείτε"»

-† Π. Αθαν. Μυτιληναιος, Περί πνευματικής αναισθησίας

-Αββάς Δωρόθεος, Έργα Ασκητικά» Εκδόσεις: Ετοιμασία

-Αγ. Θεοφάνους του Εγκλείστου, «Ο δρόμος της ζωής» -επιλογές-, Ι.Μ.Παρακλήτου
 http://aktines.blogspot.gr/2014/04/blog-post_2729.html