Σελίδες

Παρασκευή 1 Ιανουαρίου 2016

Πρωτοχρονιά.

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ
Ἀπό τό βιβλίο  «ΛΟΓΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ»
Ι. Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ

Τήν 1η ανουαρίου ώρτασε κκλησία μας τήν Περιτομή το Χριστο καί τήν μνήμη το γίου Βασιλείου το Μεγάλου. Τό διπλό ατό ορτολογικό περιεχόμενο χει μία λαμπρά κπροσώπησι στήν κολουθία τς μέρας. Καί δικαίως, γιατί μέν περιτομή καί νοματοδοσία το Χριστο κατά τήν γδόη μέρα πό τς γεννήσεως Του ποτελε, τήν βεβαίωσι τς σαρκώσεως καί τς προσλήψεως πό τόν Λόγο το Θεο τς τελείας νθρωπίνης μορφς ναλλοιώτως καί τς εσόδου Του στόν λαό το Θεο. δέ Μέγας Βασίλειος εναι ληθινά μέγας εράρχης, πού μέ τήν γιότητα το βίου του, τά σοφά του συγγράμματα καί τήν ξοχο δρσι του νεδείχθη Πατήρ καί φωστήρ τς κκλησίας το Χριστο, φάμιλλο το ποίου δέν γνώρισε σως λλον χριστιανικός κόσμος. Καί δεσποτική ορτή τς Περιτομς καί μνήμη το Μεγάλου Βασιλείου περιττό καί νά επομε, τι δέν χουν καμμία σχέσι πρός τήν ναρξι το τους, τήν πρωτοχρονιά. περιτομή τέθη τήν 1η ανουαρίου, γιατί ατή εναι γδόη μέρα πό τά Χριστούγεννα. μνήμη το Μεγάλου Βασιλείου, γιατί κατά τήν 1η ανουαρίου το τους 379 συνέβη θάνατος, κοίμησις πί τό χριστιανικώτερον, το γίου Πατρός. σύνδεσις το δευτέρου πρός τήν πρωτοχρονιά, τά δρα, τά γλυκίσματα κλπ., χει καθαρς λαογραφικό χαρακτρα.

κκλησία πισήμως φαίνεται σάν νά γνο τήν λλαγή το τους, τίς πανηγύρεις καί τίς κδηλώσεις πού τήν συνοδεύουν, καί νά ζ σ᾿ να λλο δικό της κόσμο, πού δέν πηρεάζεται πό τήν λλοίωσι τν φθαρτν καί ρεόντων χρονικν συστημάτων το προσκαίρου ατο κόσμου. μολογουμένως ατό δέν θά ταν σύμφωνο πρός τόν περκόσμιο χαρακτρα τς λατρείας μας. Γιά τόν ναρχο, αώνιο καί τελεύτητο Θεό μέρες, μνες καί τη δέν πάρχουν. Χίλια τη γιά κενον εναι σάν τήν χθεσινή μέρα πού πέρασε καί σάν να τρίωρο νυκτερινς φρουρς, κατά τόν ψαλμδό (Ψαλμ. 89, 4). , πως συμπληρώνει πόστολος Πέτρος, «μία μέρα παρά Κυρί ς χίλια τη καί χίλια τη ς μέρα μία» (Β Πετρ. 3, 8). Ατήν κριβς τήν προσήλωσι καί τήν δουλική προσκόλλησι στά «σθεν καί πτωχά στοιχεα» τν κοσμικν πολογισμν καταδικάζει καί πόστολος Παλος γράφοντας στούς Γαλάτας: «μέρας παρατηρεσθε καί μνας καί καιρούς καί νιαυτούς! Φοβομαι μς μήπως εκ κεκοπίακα ες μς» (Γαλάτ. 4, 10).

Χωρίς μως κκλησία νά ρνηθ τόν περκόσμιο χαρακτρα τς λατρείας της καί χωρίς νά δουλωθ στούς καιρούς το κόσμου τούτου, ταν πόμενο καί νά μή μπορ νά παραβλέψ τήν διάκρισι καιρν καί νιαυτν. Δέν εναι μόνο θεος ργανισμός, λλά καί νθρώπινος. Δέν εναι μόνο περκόσμιος, λλά καί γκόσμιος. Τέλειος τύπος συγκερασμο τν δύο ατν στοιχείων τς δόθη πό τόν νανθρωπήσαντα Θεό. πως κενος το «τέλειος Θεός καί τέλειος νθρωπος», «μοούσιος τ Πατρί κατά τήν Θεότητα καί μοούσιος μν κατά τήν νθρωπότητα», πως α δύο φύσεις νώθησαν στόν Θεάνθρωπο Χριστό ρμονικά καί χώριστα, τσι κριβς καί κκλησία, κατά τό πρότυπο τς κεφαλς της, διεμορφώθη σέ θεανθρώπινο ργανισμό. Καί λατρεία της κριβς συνεκέρασε τό θεο καί τό νθρώπινο τρέπτως καί χωρίστως. πως δέ κριβς θεία φύσις στόν Χριστό προσέλαβε καί θέωσε καί τήν νθρωπίνη, τσι καί λατρεία τς κκλησίας προσέλαβε καί ξαγίασε τά σχήματα το κόσμου τούτου. Τά ξεχριστιάνισε, τά θέωσε. Δέν τά πέρριψε οτε τά συνέτριψε, πως καί Χριστός δέν πέρριψε οτε κατέκαυσε μέ τό πρ τς Θεότητος τό στράκινο σκεος τς νθρωπίνης σαρκός πού περιεβλήθη.

Τήν φαρμογή τν νωτέρω ερίσκομε καί στό ορτολόγιο τς κκλησίας. ταν κούσθηκε στόν κόσμο τό εαγγέλιο τς σωτηρίας καί συνεκροτήθη κκλησία, δέν φρόντισε νά φεύρ κανένα νέο μερολόγιο, οτε νά πινοήσ νέες περκόσμιες χρονικές ποδιαιρέσεις. Στά μέρη που διεδόθη βρκε πολλά συστήματα καταμετρήσεως το χρόνου, διάφορα μερολόγια. Τά υοθέτησε καί τά ξεχριστιάνισε. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εδαμε στήν ναδρομή πού κάμαμε κατά καιρούς στό λειτουργικό τος. Τίς ερές μέρες τν μερολογίων τν βραίων εδωλολατρν δέν τίς κατήργησε· τίς βάπτισε ες Χριστόν καί τίς νέδυσε τόν Χριστόν, πως καί τούς βραίους καί τούς εδωλολάτρας. 14η το Νισάν, τό Πάσχα τν βραίων, νάμνησις τς διαβάσεως τς ρυθρς Θαλάσσης, γινε Πάσχα Κυρίου, διάβασις το Χριστο καί λων μν μαζί Του κ το θανάτου ες τήν ζωήν. ορτή τς παραδόσεως το Νόμου καί το θερισμο, Πεντηκοστή, γινε ορτή τς καθόδου το γίου Πνεύματος καί τς νάρξεως το πνευματικο θερισμο. Τό Σάββατο, βδομαδιαία ορτή τς καταπαύσεως τν ργων, γινε Κυριακή, βδομαδιαία ορτή τς ναστάσεως. 25η Δεκεμβρίου, εδωλολατρική ορτή τς γεννήσεως το λίου, γινε ορτή τς γεννήσεως το λίου τς δικαιοσύνης, το Χριστο, κ.ο.κ.

Καί πρώτη το τους; δ τά πράγματα εναι περισσότερο πολύπλοκα, γι᾿ ατό καί στορία το κχριστιανισμο τς πρωτοχρονις εναι μακρά καί νώμαλος. σως μως γι᾿ ατό χει καί περισσότερο νδιαφέρον. Δέν θά παρακολουθήσωμε λον ατόν τόν λαβύρινθο. Καί μόνο μιά ματιά στό πλθος καί στήν ποικιλία τν μερολογίων, πού βρκε Χριστιανισμός κατά τήν πρώτη περίοδο τς ζως του, εναι κανή νά μς δημιουργήσ τήν ντύπωσι βιβλικς Βαβέλ. Σχεδόν κάθε πόλις καί περιοχή εχε τό δικό της μερολόγιο, πού πολλές φορές καί ατό διεκρίνετο σέ παλαιό καί σέ νέο. Ατό κυρίως φείλετο στήν λλειψι σταθερο κριτηρίου γιά τήν μέτρησι το χρόνου, φυσικά καί στήν διάσπασι τν λαν τς γς. λιος καί σελήνη καί τά φυσικά φαινόμενα διδαν σέ λους τούς λαούς τά μέτρα τς διαιρέσεως το χρόνου. Τό γράφει καί Γένεσις: «Καί επεν Θεός· γενηθήτωσαν φωστρες ν τ στερεώματι το ορανο ες φασιν πί τς γς, το διαχωρίζειν νά μέσον τς μέρας καί νά μέσον τς νυκτός· καί στωσαν ες σημεα καί ες καιρούς καί ες μέρας καί ες νιαυτούς» (Γενέσ. 1, 14). λλ᾿ πό το σημείου ατο μέχρι το νά πάρξ κοινός τρόπος καταμετρήσεως το χρόνου πόστασις εναι μεγάλη. Τό λιακό καί τό σεληνιακό τος, ναλλαγή τν ποχν το τους καί τν φάσεων τς σελήνης, δέν μς δίδουν τό διο μέτρο. Οτε ταν εκολος, δίως μέ τίς στρονομικές γνώσεις τς ποχς, πολογισμός μέ πόλυτο κρίβεια τς διαρκείας τν περιόδων ατν. ς προστεθ σ᾿ ατά καί παράλογος πολλές φορές, δίως σέ τέτοιου εδους θέματα, συντηρητικότης τν νθρώπων, πού προτιμον νά μένουν προσκεκολλημένοι σέ μία παλαιά, ποδεδειγμένως σφαλμένη, μορφή, πό φόβο πρός τό νέο καί τό γνωστο. Εδικώτερα γιά τήν κλογή τς μέρας τς νάρξεως το τους τό κριτήριο ταν κόμη περισσότερο σταθές, νάλογα μέ τίς προϋποθέσεις πού πικρατοσαν. ν δηλαδή θά λαμβάνετο ς ρχή τό λιοστάσιο καί ποο πό τά δύο, τό θερινό τό χειμερινό, ν σημερία καί ποία πό τίς δύο, αρινή φθινοπωρινή, ν ο ποχές το τους καί ποιά πό τίς τέσσαρες, ν καμμία θρησκευτική ορτή κάποιο σημαντικό πολιτικό γεγονός. λοι ατοί ο σταθμοί χρησιμοποιονται ς φετηρία το τους στά πί μέρους τοπικά μερολόγια. Πολλές φορές χομε στό διο μερολόγιο διάφορες πρωτοχρονιές, παλαιά καί νεωτέρα, θρησκευτική καί πολιτική κλπ.

τσι στήν Ρώμη κατά τό παλαιό μερολόγιο το Ναουμ Πομπηλίου ρχή το τους ταν 1η Μαρτίου, το πρώτου μηνός τς νοίξεως. πό ατό τό μερολόγιο διατηρονται κόμη τά νόματα το βδόμου, γδόου, νάτου καί δεκάτου μηνός (Σεπτέμβριος, κτώβριος, Νοέμβριος καί Δεκέμβριος), καίτοι κατά τό νεώτερο μερολόγιο ρίθμησίς των εναι διαφορετική. ούλιος Κασαρ μετερρύθμισε τό μερολόγιο το Ναουμ τό τος 45 π.Χ (ουλιανόν μερολόγιον) καί πρώτη το τους καθωρίσθη ανουαρίου. μέρα ατή ωρτάζετο πό τούς θνικούς μέ μεγάλη πισημότητα, θυσίες, μεταμφιέσεις, τυχηρά παιγνίδια, μέθες καί ργια. Μερικά πό τά θιμα ατά πεβίωσαν στίς χριστιανικές κοινωνίες, παρά τήν ντίδρασι τν Πατέρων καί τίς παγορεύεις τν Συνόδων. ανουαρίου πάντως παρέμεινε ς πρώτη το τους στήν Δύσι καί μετά τήν πλήρη πικράτησι το χριστιανισμο, ν καί σέ ρισμένα μέρη της ς πρώτη το τους θεωρετο 1η Μαρτίου, παλαιά πρωτοχρονιά, τά Χριστούγεννα, Εαγγελισμός τό Πάσχα.

Στήν νατολή πρχαν περισσότερα μερολόγια καί περισσότερες πρωτοχρονιές. Ο βραοι ς πρτο μνα θεωροσαν τόν σεληνιακό μνα Νισάν, τόν πρτο τς νοίξεως, κατά τήν πανσέληνο το ποίου (14 Νισάν) ώρταζαν τό Πάσχα. ργότερα ς πρτο μνα ρισαν τόν Τισρί, τόν πρτο σεληνιακό μνα το φθνοπώρου. πί μακρό πάντως χρονικό διάστημα συνυπρχαν ο δύο πρωτοχρονιές, 1η το Νισάν καί 1η το Τισρί.

Τά περισσότερα τοπικά προχριστιανικά μερολόγια τς νατολς, πως τς Μικρς σίας καί τς φέσου, τς Κρήτης, τς Κύπρου, τς Βιθυνίας καί τς λιουπόλεως τς Συρίας εχαν ς πρωτοχρονιά τήν μέρα τς φθινοπωρινς σημερίας, τήν 24η Σεπτεμβρίου, τήν πλησιεστέρα πρός ατήν ρχή νέου μηνός, δηλαδή τήν 1η κτωβρίου, πως τά μερολόγια τς ντιοχείας καί τς Σελευκείας τς Συρίας. 23η Σεπτεμβρίου ν τ μεταξύ γινε θνική ορτή το ρωμαϊκο κράτους, γιατί ταν γενέθλιος μέρα το κταβιανο Αγούστου. Στήν 23η λοιπόν το Σεπτεμβρίου μετετέθη πό τήν 24η πρώτη το τους. 23η Σεπτεμβρίου ρίσθη τό 312 μ. Χ. ς ρχή τς νδίκτου τς νδικτινος, δηλαδή τς περιόδου το περί φόρου ρωμαϊκο διατάγματος, πού σχυε γιά 155 τη. νδικτος βραδύτερον κατήντησε νά σημαίν καί τήν περίοδο νός τους, ρχή δέ τς νδίκτου τήν πρωτοχρονιά. Ατήν τήν πρωτοχρονιά τς 23ης Σεπτεμβρίου δέχθη κατά πρτον καί ξεχριστιάνισε κκλησία τς νατολς. Σ᾿ ατήν τέθη τό πρτο γεγονός τς εαγγελικς στορίας, σύλληψις το Βαπτιστο. πό ατήν τήν μετά πό ατήν Δευτέρα ρχιζε κατά συνέχειαν νάγνωσις το Εαγγελίου, πό τό Κατά Λουκ Εαγγέλιο, πού κτός πό τήν σύλληψι το Βαπτιστο μς φηγεται καί λλα γεγονότα τς ρχς τς στορίας τς Καινς Διαθήκης, πού δέν μς διέσωσαν ο λλοι εαγγελισταί, πως τόν εαγγελισμό τς Θεοτόκου, τήν πίσκεψι στήν λισάβετ καί τήν γέννησι το Προδρόμου. Τό τος 462 μ.Χ. μετετέθη πρώτη το τους στήν 1η Σεπτεμβρίου γιά πρακτικούς λόγους καί γιά νά συμπίπτ πρώτη το τους καί πρώτη το μηνός. μέρα ατή ταν ες τό ξς ρχή τς νδίκτου, πρωτοχρονιά, καθ᾿ λη τήν βυζαντινή περίοδο. Καί ατή καθηγιάσθη πό τήν κκλησία.

κολουθία τς 1ης Σεπτεμβρίου, πού περιέχεται σήμερα στά λειτουργικά μας βιβλία, ναφέρεται κατά μέγα μέρος στήν πρώτη το τους. Τό εαγγελικό νάγνωσμα τς λειτουργίας λήφθη πάλι πό τόν εαγγελιστή Λουκ, πού περιγράφει τήν πρώτη δημοσία μφάνισι το Κυρίου στήν συναγωγή τς Ναζαρέτ καί τό πρτό Του κήρυγμα γιά τόν «νιαυτόν Κυρίου δεκτόν» (Λουκ. 4, 16 ξ.). Τό Τυπικό τς γίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως το Ι αἰῶνος προβλέπει λιτανεία «ες τόν φόρον» καί τό Τυπικό τς γίας Σοφίας Θεσσαλονίκης το ΙΕ αἰῶνος λιτανεία νά τήν πόλιν καί γιασμό δάτων. Τό τελευταο ατό μς διασώζει καί τίς ατήσεις τς κτενος, πού λέγοντο πό τόν ρχιερέα ες τό τέλος τς λιτανείας: «πέρ τς οκουμενικς καταστάσεως καί εσταθείας τν γίων το Θεο κκλησιν καί τς τν πάντων νώσεως…». «πέρ τς πολυτρώσεως τν ψυχν μν καί πέρ το συντριβναι τόν Σατανν πό τούς πόδας μν καί πέρ το σειστον καί φλεκτον καί ναίμακτον διαφυλαχθναι τήν πόλιν ταύτην καί πσαν πόλιν καί χώραν…».

ταν κατά τούς νεωτέρους χρόνους ρωμαϊκή πρωτοχρονιά τς 1ης ανουαρίου λθε καί στήν νατολή, κκλησία γιά διαφόρους λόγους δέν εχε πιά τήν δύναμι νά τήν φομοίωσ καί νά τήν κχριστιανίσ. μεινε προσκεκολλημένη στήν μεσαιωνική της πρωτοχρονιά, στήν ρχή τς νδίκτου, τήν 1η Σεπτεμβρίου, σέ μία μέρα πού δέν ταν πιά πρωτοχρονιά. Κατά τήν 1η ανουαρίου κούονται σήμερα στούς ναούς μας λόγοι γιά τήν πρώτη το τους κατά τό κήρυγμα – καί ατό εναι μέρος τς θείας λατρείας – καί στό τέλος τς λειτουργίας γίνεται μία δοξολογία νάμικτη μέ δέησι γιά τήν ελογία το νέου χρόνου, πού χει εσαχθ κάπως μβαλωματικά στό κατά τά λλα σχετο πρός τήν πρώτη το τους λειτουργικό περιεχόμενο τς μέρας. να παραμίλλου μως κάλλους μνογραφικό λικό μένει νεκμετάλλευτο, καταχωσμένο κάτω πό τά ρείπια τς παλαις πρωτοχρονις, τς 1ης Σεπτεμβρίου. πό ατό θά νασύρωμε μερικά κλεκτά τροπάρια: Τό διόμελο το πλ. β χου, ποίημα το μνογράφου Βυζαντίου, πού ψάλλεται στό «Καί νν» τν στιχηρν το σπερινο· « Πνεύματι γί συνημμένος…». Τό πρτο κάθισμα το πλ. δ χου, προσόμοιον το «Τήν Σοφίαν καί Λόγον»· « καιρούς καρποφόρους…».Τό πρτο ξαποστειλάριο «Θεέ θεν καί Κύριε…». Καί τέλος τό δεύτερο στιχηρό τν ανων, διόμελο το δ χου, ποίμα ωάννου μοναχο· « βασιλεία σου, Χριστέ Θεός…». Καί τά τέσσαρα ατά τροπάρια, πως καί λα τά λλα τς μέρας κείνης, εναι γεμτα μπιστοσύνη πρός τόν Θεό, τόν δημιουργό καί προνοητή το παντός· στά χέρια Του φήνουν τούς πόθους καί τούς φόβους το λαο Του· ζητον νά χαρίσ Θεός στόν κόσμο Του τήν ερήνη, νά κατευθύν τά ργα τν χειρν τν δούλων Του, νά δώσ φεσιν μαρτιν καί εκαιρίες δοξολογίας το νόματός Του καί νά ελογήσ «τόν στέφανον το νιαυτο τς χρηστότητός» Του. Τί λλα καλλίτερα καί πληρέστερα ατήματα θά μποροσε νά πευθύν νθρωπος στόν Θεό κατά τήν νατολή το νέου τους;

« Πνεύματι γί συνημμένος,
ναρχε Λόγε καί Υέ,
πάντων ρατν καί οράτων
συμπαντουργός καί συνδημιουργός,
τόν στέφανον το νιαυτο ελόγησον,
φυλάττων ν ερήν
τν ρθοδόξων τά πλήθη,
πρεσβείας τς Θεοτόκου
καί πάντων τν γίων σου».



« καιρούς καρποφόρους καί ετούς
ορανόθεν παρέχων τος πί γς
καί νν προσδεχόμενος
τάς ατήσεις τν δούλων σου,
πό πάσης λύτρωσαι
νάγκης τήν πόλιν σου·
ο οκτιρμοί καί γάρ σου
ες πάντα τά ργα σου.
θεν τάς εσόδους
ελογν καί ξόδους,
τά ργα κατεύθυνον
φ᾿ μς τν χειρν μν
καί πταισμάτων τήν φεσιν
δώρησαι μν, Θεός·
σύ γάρ ξ οκ ντων τά σύμπαντα,
ες τό εναι παρήγαγες»
  

«Θεέ θεν καί Κύριε,
τρισυπόστατε φύσις,
πρόσιτε, ἀΐδιε,
κτιστε καί τν λων
δημιουργέ, παντοκράτορ,
σοί προσπίπτομεν πάντες
καί σέ καθικετεύομεν·
Τό παρόν τος τοτο,
ς γαθός,
ελογήσας φύλαττε ν ερήν
τούς βασιλες καί παντα
τόν λαόν σου, οκτίρμον».

« βασιλεία σου, Χριστέ Θεός,
βασιλεία πάντων τν αώνων
καί δεσποτεία σου
ν πάσ γενε καί γενε·
πάντα γάρ ν σοφί ποίησας,
καιρούς μν καί χρόνους προθέμενος·
διό εχαριστοντες κατά πάντα
καί διά πάντα βομεν·
Ελόγησον τόν στέφανον το νιαυτο
τς χρηστότητός σου
καί καταξίωσον μς
κατακρίτως βον σοι·
Κύριε, δόξα σοι».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου