«ΚΑΘΑΡΘΩΜΕΝ ΤΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΨΟΜΕΘΑ, Τῼ ΑΠΡΟΣΙΤῼ ΦΩΤΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ» (Ἑρμηνεία τοῦ α´τροπαρίου τῆς α´ ᾨδῆς τοῦ Κανόνος τοῦ Πάσχα)

Ἁγ. Nικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

«Καθαρθῶμεν τὰς αἰσθήσεις καὶ ὀψόμεθα, τῷ ἀπροσίτῳ φωτὶ τῆς ἀναστάσεως, Χριστὸν ἐξαστράπτοντα, καὶ χαίρετε φάσκοντα, τρανῶς ἀκουσόμεθα, ἐπινίκιον ἄδοντες».

.                 Ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος εἶναι σύνθετος ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος, ἔχει διπλᾶς τὰς αἰσθήσεις, πέντε τῆς ψυχῆς καὶ πέντε τοῦ σώματος. καὶ αἱ μὲν τῆς ψυχῆς εἶναι αὗται: νοῦς, διάνοια, δόξα, φαντασία, αἴσθησις· αἱ δὲ τοῦ σώματος εἶναι αὗται: ὅρασις, ἀκοή, ὄσφρησις, γεῦσις, ἁφή. Παραγγέλλει λοιπὸν εἰς ἡμᾶς ὁ Ἱερὸς Μελωδὸς νὰ φυλάττωμεν καθαρὰς τὰς νοερὰς αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς, ἀπὸ κακὰς ἐπιθυμίας καὶ θυμούς, ἀπὸ λογισμοὺς βλασφήμους, πονηροὺς καὶ αἰσχρούς, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν, ἀπὸ ὅλα τὰ πάθη τὰ καλούμενα ψυχικά. Ὁμοίως νὰ φυλάττωμεν καθαρὰς καὶ τὰς αἰσθήσεις τοῦ σώματός μας. Καὶ τὰ μὲν ὀμμάτιά μας πρέπει νὰ φυλάττωμεν καθαρὰ ἀπὸ θέατρα καὶ χοροὺς καὶ παιγνίδια καὶ ἀπὸ ἄλλας αἰσχρὰς καὶ πονηρὰς θεωρίας, αἱ ὁποῖαι προξενοῦσι κέντρα τῶν σαρκικῶν ἡδονῶν. Τὰς δὲ ἀκοάς μας πρέπει νὰ φυλάττωμεν καθαρὰς ἀπὸ τὸ νὰ μὴ ἀκούουν τραγούδια, αἰσχρολογίας. Ὡσαύτως δὲ παραγγέλλει εἰς ἡμᾶς νὰ φυλάττωμεν καὶ τὰς ἄλλας αἰσθήσεις μας ἀπὸ τὰ βλαπτικὰ ἀντικείμενα, ἐπειδὴ ἀπὸ τὰς αἰσθήσεις ὡς ἀπό τινας θυρίδας ἀναβαίνει ὁ τῆς ψυχῆς θάνατος, κατὰ τὸ γεγραμμένον. «Ἀνέβη ὁ θάνατος διὰ τῶν θυρίδων» (Ἱερ. θ´ 21).
.              Φαίνεται δὲ ὅτι ἐρανίσθη τὰ λόγια ταῦτα ὁ Μελωδὸς ἀπὸ τὸν Θεολόγον Γρηγόριον λέγοντα· «Διατηρεῖται δὲ εἰς πέμπτην ἡμέραν (τὸ πρόβατον τὸ ἐν τῷ Πάσχα θυόμενον δηλαδὴ καὶ τὸν Χριστὸν προτυποῦν), ἴσως ὅτι καθαρτικὸν αἰσθήσεων τὸ ἐμὸν θύμα, ἐξ ὧν τὸ πταίειν, καὶ περὶ ἂς ὁ πόλεμος, εἰσδεχομένας τὸ κέντρον τῆς ἁμαρτίας» [Λόγος εἰς τὸ Πάσχα]. Ἐὰν λοιπὸν καθαρθῶμεν κατὰ τὰς αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος, μάλιστα δὲ κατὰ τὸν νοῦν καὶ τὴν ὅρασιν, βέβαια θέλομεν ἀξιωθῆ νὰ εἰδῶμεν μὲ τοὺς νοεροὺς ὀφθαλμοὺς τῆς ψυχῆς τὸν Δεσπότην Χριστόν, ὅστις ἀνιστάμενος ἀπὸ τὸν τάφον, ἐξαστράπτει ὑπὲρ τὸν ἥλιον μὲ τόσον πολὺ καὶ ὑπερβολικὸν φῶς τῆς ἀναστάσεως, ὥστε αὐτὸ διὰ τὴν ὑπερβολὴν εἶναι ἀπλησίαστον· οὕτω γὰρ καὶ ὁ Κύριος ἐβεβαίωσεν εἰπών· «Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται» (Ματθ. ε´ 8). Τὸ δὲ «Ἀπρόσιτον» ἐρανίσθη ὁ Μελωδὸς ἀπὸ τὸν Παῦλον λέγοντα· «Ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν, φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον» (Α´ Τιμ. ϛ´ 16). Ὁμοίως, ἐὰν καθαρισθῶμεν κατὰ τὴν ἐσωτερικὴν καὶ νοερὰν ἀκοὴν τῆς ψυχῆς, καὶ κατὰ τὴν ἐξωτερικὴν ἀκοὴν τοῦ σώματος, βέβαια θέλομεν ἀκούσει καὶ ἡμεῖς τρανῶς τε καὶ καθαρῶς τὸν ἀναστάντα Χριστὸν νὰ λέγη καὶ πρὸς ἡμᾶς καθὼς εἰς τὰς Μυροφόρους τὸ «Χαίρετε».
.                 Τί λέγω; Ἐὰν καθαρισθῶμεν οὐ μόνον κατὰ τὰς δύο ταύτας αἰσθήσεις τὴν ὅρασιν καὶ τὴν ἀκοήν, ἀλλὰ καὶ καθ’ ὅλας ὁμοῦ, θέλομεν ἀπολαύσει τὰς νοητὰς χάριτας τοῦ ἀναστάντος Κυρίου· ἡ νοερὰ γὰρ ὄσφρησις ἡμῶν κεκαθαρμένη οὖσα ἔχει νὰ ὀσφραίνεται τὴν νοητὴν ὀσμὴν καὶ εὐωδίαν τοῦ μύρου τοῦ ἀποπνέοντος ἐκ τοῦ ἀναστάντος Δεσπότου, καθὼς γέγραπται. «Ὀσμὴ μύρων σου ὑπὲρ πάντα τὰ ἀρώματα» (Ἇσμ. α´ 3)· ὁμοίως καὶ ἡ νοερὰ ἡμῶν γεῦσις ἔχει νὰ γεύεται τὴν νοητὴν χρηστότητα τοῦ ἐκ νεκρῶν ἐγερθέντος, κατὰ τὸ «Γεύσασθε καὶ ἴδετε ὅτι χρηστὸς ὁ Κύριος» (Ψαλμ λγ´ 9)· ἀλλὰ καὶ ἡ νοερὰ ἡμῶν ἁφὴ θέλει αἰσθάνεται τῆς νοητῆς τοῦ ἀναστάντος περιλήψεως, κατὰ τὸ γεγραμμένον· «Εὐώνυμος αὐτοῦ ὑπὸ τὴν κεφαλήν μου, καὶ ἡ δεξιὰ αὐτοῦ περιλήψεταί με» (Ἆσμ. β´ 6)· ὅθεν ὁ Σιναΐτης εἶπε θεῖος Γρηγόριος· «Ὁ μὴ ὁρῶν καὶ ἀκούων καὶ αἰσθανόμενος πνευματικῶς, νεκρός ἐστι» (Κεφ. πζ´)· ἀλλὰ καὶ ὁ πνευματοφόρος ἐκεῖνος καὶ ὑψηλόνους ἅγιος Κάλλιστος ἕνα ὁλόκληρον ἐξοδεύει ἐν χειρογράφοις σωζόμενον, ἐν ᾧ ἀποδεικνύει ὅτι παντὶ αἰσθητηρίῳ νοερῷ ληπτὸς ὁ Θεὸς διὰ φιλανθρωπίαν γίνεται.
.                 Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος δύναται νὰ ἀπολαύση τὰς νοητὰς χάριτας τοῦ ἀναστάντος Χριστοῦ μὲ ὅλας τὰς νοερὰς καὶ σωματικὰς αἰσθήσεις, πῶς ἐδῶ ὁ θεῖος Ἰωάννης ἀναφέρει μόνας τὰς δύο, τὴν ὅρασιν τῆς ψυχῆς (ἤτοι τὸν νοῦν· ὅπερ γάρ ἐστιν ὀφθαλμὸς τῷ σώματι, τοῦτο νοῦς τῇ ψυχῇ, κατὰ τὸν θεῖον Δαμασκηνὸν) καὶ τὴν ὅρασιν τοῦ σώματος, ὁμοίως καὶ τὴν ἀκοὴν τὴν ψυχικὴν καὶ τὴν σωματικήν; Εἰς λύσιν τῆς ἀπορίας τάυτης λέγομεν ὅτι τὰς δύο μόνον ἀνέφερεν ὁ Μελωδός, πρῶτον, διότι αὐταὶ εἶναι αἱ πρῶται καὶ κύριαι καὶ κορυφαιόταται τῶν ἄλλων, δεύτερον, διότι αὐταὶ μόναι αἱ δύο ἐνεργήθησαν ὑπὸ τῶν Μυροφόρων ἐν τῇ ἀναστάσει τοῦ Κυρίου· διὰ τῆς ὁράσεως γὰρ τῶν ὀφθαλμῶν εἶδον τὸν ἀναστάντα Χριστόν, καὶ διὰ τῆς ἀκοῆς ἤκουσαν τὰ γλυκύτατα λόγια ὅπου εἶπε πρὸς αὐτὰς μετὰ τὴν Ἀνάστασιν ὁ ἀναστὰς Ἰησοῦς· διότι ἂν καὶ ἡ ἁφὴ ἐτολμήθη παρὰ τῆς Μαρίας νὰ ἐνεργηθῆ, ἔμεινεν ὅμως πάλιν ἀνενέργητος· ἤκουσε γὰρ αὕτη νὰ τὴν ἐμποδίσῃ ὁ Κύριος, λέγων· «Μαρία μή μου ἅπτου» ( Ἰω. κ´ 17).
.                 Ἐὰν λοιπὸν καθαρισθῶμεν κατὰ τὰς αἰσθήσεις, καὶ μάλιστα κατὰ τὰς δύο, θέλομεν ἀπολαύσει τὰς χάριτας τοῦ ἀναστάντος, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω· ἐὰν δὲ ἤμεθα ἀκάθαρτοι κατ’ αὐτάς, δὲν θέλομεν ἀξιωθῆ οὔτε τὸν Χριστὸν νὰ ἰδῶμεν, οὔτε τὴν φωνὴν αὐτοῦ νὰ ἀκούσωμεν· ἐπειδή, κατὰ τὸν Σολομῶντα, «Εἰς κακότεχνον ψυχὴν οὐκ εἰσελεύσεται σοφία, οὐδὲ κατοικήσει ἐν σώματι κατάχρεω ἁμαρτίας» (Σοφ. α´ 4). καὶ κατὰ τὸν Θεολόγον Γρηγόριον, «Μῦρον δοχεῖον σαπρὸν οὐ πιστεύεται»· καὶ πάλιν· «Καθαροῦ γὰρ ἅπτεσθαι οὐ θέμις μὴ καθαρῷ», καὶ αὖθις· «Διὰ τοῦτο καθαρτέον πρῶτον ἑαυτόν, εἶτα τῷ καθαρῷ, προσομιλητέον» (Λόγος α´ περὶ Θεολογίας). Τί λέγω; ὄχι μόνο ἀκάθαρτοι ὄντες κατὰ τὴν ὄψιν καὶ ἀκοὴν δὲν θέλομεν ἰδεῖ τὸ ὑπέρλαμπρον καὶ παντοπόθητον πρόσωπον τοῦ ἀναστάντος Δεσπότου, οὔτε θέλομεν ἀκούσει τὴν γλυκυτάτην αὐτοῦ φωνήν, ἀλλὰ καὶ θέλομεν ἐλεγχθῆ παρ’ αὐτοῦ πρὸς ἡμᾶς λέγοντος ἐκεῖνα τὰ τοῦ Ἠσαΐου. «Ἀκοῇ ἀκούσετε καὶ οὐ μὴ συνῆτε, καὶ βλέποντες βλέψετε καὶ οὐ μὴ ἴδητε» ( Ἠσ. ϛ´ 9), ὁ γὰρ ἀκάθαρτος ὢν κατὰ τὰς αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος, αὐτὸς εἶναι ἀκάθαρτος καὶ κατὰ τὴν καρδίαν· ἀκάθαρτος δὲ καρδία μυστήρια Θεοῦ οὐ παραδέχεται· ὅθεν εἶπεν ὁ Κύριος ὅτι οὐχὶ οἱ ἀκάθαρτον ἔχοντες τὴν καρδίαν, ἀλλ’ οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται (Ματθ. ε´ 8).

 Ἁγ. Nικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

Ἑρμηνεία τοῦ α´ τροπαρίου τῆς α´ ᾨδῆς τοῦ Κανόνος τοῦ Πάσχα (« Ἑορτοδρόμιον», ἔκδ. Σκουρταίων, ἐν Bενετίᾳ 1835)

http://christianvivliografia.wordpress.com