Η ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΆΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΤΩΝ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ. Ἡ ὑπεροχή τοῦ Παύλου ἔναντι τῶν προσώπων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ.

Η ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΆΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΤΩΝ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ.

Η υπεροχή του Παύλου έναντι των προσώπων της Παλαιάς Διαθήκης

Στην ενότητα αυτή θα εξετάσουμε τη σύγκριση την οποία κάνει ο ιερός Χρυσόστομος ανάμεσα στον Παύλο από τη μία μεριά και τα πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης από την άλλη. Όπως γνωρίζουμε ο απεριόριστος θαυμασμός του Χρυσοστόμου για τον Παύλο πολλές φορές τον οδηγεί σε αυτές τις συγκρίσεις προκειμένου να αναδείξει την ανωτερότητα του αγαπημένου του αποστόλου. Στην πρώτη λοιπόν από τις επτά ομιλίες του για τον Παύλο, ο ιερός Χρυσόστομος εκφράζει καταρχάς την απορία του σχετικά με τη δυνατότητα που υπάρχει να εξυμνηθούν από κάποιον τα παύλεια κατορθώματα. ¨Τίς οὖν ἀρκέσε λόγος τοῖς τούτου κατορθώμασι; ἤ ποία δυνήσεται γλῶσσα ἐφικέσθαι τῶν ἐγκωμίων ἐκείνου;Ὅταν γάρ ἅπαντα τά ἐν ἀνθρώποις καλά συλλαβοῦσα ἔχῃ ψυχή μία, και πάντα μεθ’ ὑπερβολῆς, οὐ μόνον δε τά τῶν ἀνθρῶπων, ἀλλά καί τά τῶν ἀγγέλων, πῶς περιεσόμεθα τοῦ μεγέθους τῶν έγκωμίων;¨

Οι αρετές του Παύλου είναι ανώτερες όχι μόνο σε σχέση με τις αντίστοιχες ανθρώπινες αλλά και με εκείνες των αγγέλων και ξεπερνούν κατά πολύ την ευχέρεια του λόγου με τον οποίο θα μπορούσε κάποιος να τις εξυμνήσει. Τα χαρίσματα των πατριαρχών, των δικαίων, των αποστόλων, των μαρτύρων βρίσκονται συγκεντρωμένα στον Παύλο πουχαρακτηρίζεται ως ¨λειμώνας αρετών¨ και ¨πνευματικός παράδεισος¨.

Η εγκωμιαστική ομιλία που προαναφέραμε, αποτελεί υπόδειγμα ρητορικής συγκριτικής τέχνης μέσα από την οποία ο ιερός συγγραφέας παρουσιάζει στους πιστούς ακροατές του τον Παύλο ως τον κατεξοχήν ζώντα εν Χριστῶ και ασκούντα τις χριστιανικές αρετές στο έπακρο ενώ παράλληλα τους καλεί να τον μιμηθούν.

Όντας μαθητής του Λιβάνιου ο Χρυσόστομος χρησιμοποιεί την σύγκριση για την επίτευξη του ποιμαντικού του στόχου με γνωστά στους ακροατές του ρητορικά σχήματα. Η χρήση της σύγκρισης στη ρητορική ήταν γνωστή ήδη από τους αρχαίους χρόνους αλλά και βασικό στοιχείο της διδασκαλίας του Λιβάνιου. Ωστόσο δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι βασικό μέλημα του Χρυσοστόμου ήταν η αποδοχή από τους πιστούς της αποκεκαλυμμένης αλήθειας και όχι η ακριβής άσκηση της ρητορικήςτέχνης. Χαρακτηριστική είναι η θέση του Στυλιανού Παπαδοπούλου που εντοπίζει τη διαφορά στο έργο των δύο ανδρών (Χρυσοστόμου και Λιβανίου) κυρίως στο γεγονός ότι ο ένας υπήρξε επαγγελματίας ρήτοραςενώ ο άλλος κήρυκας – ρήτορας του σταυροαναστάσιμου μηνύματος του  Χριστού.

 Γι’αυτό και όπως θα δούμε στη συνέχεια, ο Χρυσόστομος μέσα από τη χρήση του ρητορικού σχήματος της σύγκρισης, ενδιαφέρεται όχι τόσο να εντυπωσιάσει δια των λόγων του, αλλά να επιβεβαιώσει και να ανάδειξει την ανωτερότητα του φωτισθέντος από το Άγιο Πνεύμα Παύλου σε σχέση με τα πρόσωπα της παλαιάς Διαθήκης.

α΄.΄Αβελ

Το πρώτο παλαιοδιαθηκικό πρόσωπο με το οποίο ο Χρυσόστομος συγκρίνει τον Παύλο είναι ο Άβελ . Ο ιερός συγγραφέας αντιπαραθέτει τις θυσίες των δύο ανδρών. Η θυσία του Παύλου προς το Θεό παρουσιάζεται τόσο ανώτερη από την αντίστοιχη του Άβελ, όσο η διαφορά μεταξύ ουρανού και γης. Ο Άβελ προσέφερε στο Θεό πρόβατα και βόδια, ενώ ο Παύλος πρόσφερε τον ίδιο του τον εαυτό. Η προσφορά του ΄Αβελ έγινε μία φορά, ο Παύλος όμως προσέφερε τον εαυτό του ως σφάγιο καθημερινά. 

Η θυσία του ήταν διπλή και επιτελούνταν τόσο δια της νέκρωσης των παθών που επιχειρούσε στο σώμα του, όσο και δια των καθημερινών διώξεων που αντιμετώπιζε από τους εχθρούς του κηρύγματος του. ¨Τούτο μέν καθ’ ἑκάστην ἡμέραν ἀποθνήσκων, τοῦτο δε  την νέκρωσιν ἐν τῷ σωμάτι αὐτοῦ περιφέρων¨. Γι’αυτό άλλωστε είχε το θάρρος να πει ¨ ἐγώ γάρ ἤδη σπένδομαι¨αποκαλώντας σπονδή το δικό του αίμα.

Ο Παύλος όμως δεν αρκέστηκε μόνο σε αυτές τις θυσίες αλλά ¨ἐπειδή καλῶς ἑαυτόν καθιέρωσε, καί τήν οίκουμένην προσήνεγκε¨. Έφερε ως προσφορά στο θυσιαστήριο όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και ολόκληρο τον κόσμο διατρέχοντας γη και θάλασσα, ξεριζώνοντας απ παντού τα αγκάθια των αμαρτημάτων και σπέρνοντας τον λόγο της αληθείας. Τίποτε λοιπόν δεν θα μπορούσε να υπάρξει ισάξιο με τη θυσία αυτή την οποία προσέφερε με την μάχαιρα του Αγίου Πνεύματος στο ουράνιο θυσιαστήριο .

 Ο Χρυσόστομος στη συνέχεια συγκρίνει τον τρόπο θανάτου των δύο προσώπων. Ο Άβελ έγινε ένδοξος γιατί δολοφονήθηκε από τον αδελφό του. Ο Παύλος όμως υπέστη απείρους θανάτους, τόσες μέρες όσες κήρυττε τον Χριστό. Και ο μεν Άβελ έχασε τη ζωή του από ένα πρόσωπο το οποίο δεν είχε ευεργετήσει. Αντιθέτως ο απόστολος Παύλος υπέμεινε θανάτους καθημερινά από εκείνους τους οποίους πάσχιζε να σώσει:

¨Οὗτος δέ ὑπό τούτων ἀνῃρεῖτο, οὕς ἐξαρπάσαι τῶν μυρίων ἐπείγετο κακῶν, καί δι’ οὕς πάντα ἔπασχεν, ἅπερ ἔπαθεν¨.

β΄. Νώε

Η σύγκριση με τον Νώε είναι χαρακτηριστική καθώς οι επιστολές του Παύλου παρομοιάζονται από το Χρυσόστομο ως η κιβωτός με την οποία σώθηκε ολόκληρη η οικουμένη. Ο Νώε αν και δίκαιος κατάφερε δια της κιβωτού, να διασώσει μόνο την οικογένεια του ενώ ο Παύλος έδωσε με το κήρυγμα του τη δυνατότητα της σωτηρίας σε όλο τον κόσμο. και ενώ η σωτηρία στην κιβωτό του Νώε ήταν προσωρινή, το σταυρικό μήνυμα του Χριστού σώζει τους ανθρώπους ανά τους αιώνες ωσάν άλλη κιβωτός. Και στην μεν κιβωτό του Νώε εισήλθαν ζώα τα οποία εξήλθαν από αυτήν με την αρχική τους αγριότητα. Ο Παύλος όμως εισήγαγε στην Κιβωτό του, ανθρώπους πιο ανοήτους και από τα ζώα τους οποίους έκανε ισάξιους με τις ουράνιες δυνάμεις. Υποδέχτηκε λύκους και τους μετέτρεψε σε πρόβατα, υποδέχτηκε γεράκια και τα μεταμόρφωσε σε περιστέρια.

Καί πᾶσαν ἀλογίαν και θηριωδίαν τῆς τῶν ἀνθρώπων φύσεως ἐκβαλών, τήν τοῦ Πνεύματος έπεισήγαγεν ἡμερότητα, καί μέχρι νῦν μένει πλέουσα ἡ κιβωτός αὕτη, και οὐ διαλύεται¨. Άλλωστε η Κιβωτός του Νώε ήταν αλειμμένη με άσφαλτο και πίσσα. Ο Παύλος όμως άλειψε την Κιβωτό του με το Άγιο Πνεύμα πράγμα που την κατέστησε άτρωτη στη θύελλα της κακίας.

γ΄. Αβραάμ

Ο Χρυσόστομος δε διστάζει να συγκρίνει τον Παύλο ακόμη και με τους πατριάρχες της Παλαιάς Διαθήκης ξεκινώντας με τον Αβραάμ. Η πίστη του Αβραάμ στο Θεό φανερώθηκε αρχικά από το γεγονός ότι δέχτηκε αμέσως να εγκαταλείψει την πατρίδα του και να πορευτεί στο δρόμο που εκείνος θα του υποδείκνυε. Ωστόσο η αντίστοιχη πράξη του Παύλου παρουσιάζεται ανώτερη. ¨Τόν Ἀβραάμ θαυμάζουσι ἅπαντες, ὅτι ἀκούσας, ¨ Ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου καί ἐκ τῆς συγγενείας σου¨, ἀφῆκε πατρίδα, καί οίκίαν, καί φίλους καί συγγενεῖς…Ἀλλά τί Παύλου γένοιτ’ ἄν ἴσον; Ὅς οὐ πατρίδα και οἰκίαν καί συγγενεῖς ἀφῆκεν, ἀλλ’ αὐτόν τον κόσμον διά τόν Ἰησοῦν, μᾶλλον δέ αὐτόν τον οὐρανόν¨.

Στη συνέχεια ο Χρυσόστομος παραθέτει το περιστατικό τη διάσωσης του Λωτ από τον θείο του , τον Αβραάμ. Για να σώσει τον ανηψιό του από τα χέρια των βαρβάρων ο Αβραάμ ριψοκινδύνευσε τη ζωή του. 

Και σε αυτό όμως το σημείο ο Παύλος αναδεικνύεται ανώτερος αφού διέσωσε όχι μόνο ένα πρόσωπο αλλά ολόκληρη την οικουμένη ¨οὐκ ἀπό βαρβάρων, ἀλλ’ ἀπ’ αὐτῆς τῆς τῶν δαιμόνων χειρός¨.

Για να το επιτύχει αυτό ο απόστολος υπέμεινε καθημερινά άπειρου κινδύνους ¨τοῖς οἰκείοις θανάτοις ἑτέροις πολλήν ἀσφάλειαν κτώμενος¨

Η σύγκριση ολοκληρώνεται με την αναφορά στη θυσία του Ισαάκ. Ο Αβραάμ δέχτηκε λόγω της μεγάλης του πίστης να θυσιάσει ακόμη και το γιο του. Η θυσία όμως του Παύλου είναι απείρως ανώτερη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο απόστολος προσέφερε τον ίδιο του τον εαυτό και όχι τον υιό του για την σωτηρία των συνανθρώπων του. ¨ Ἀλλ’ και ενταῦθα τά πρωτεῖα παρά τῷ Παύλῳ ὄντα εὑρήσομεν. Οὐ γάρ υἱόν, ἀλλ’ ἑαυτόν μυριάκις κατέθυσεν¨

δ΄. Ισαάκ

Η ανεξικακία προβάλλεται από το Χρυσόστομο ως η κύρια αρετή του Ισαάκ, που ήταν ανεκτικός με την κακία και το μίσος των συνανθρώπων του που τον έδιωχναν από τον τόπο διαμονής του. Ενώ άνοιγε σε κάθε μέρος που μετανάστευε πηγάδια, στη συνέχεια ανεχόταν χωρίς να επιτίθεται, τον διωγμό του από την περιοχή και παραιτούνταν από οποιαδήποτε διεκδίκηση, έως ότου χόρτασε την άδικη επιθυμία των εχθρών του . Ο Παύλος ωστόσο έβλεπε να σκεπάζουν με πέτρες και χώμα όχι τα πηγάδια του αλλά το ίδιο του το σώμα. Και δεν ανεχόταν απλώς τους διώκτες και τους λιθοβολιστές του, αλλά προσπαθούσε να τους ανυψώσει στον ουρανό. ¨ Ὅσο γάρ κατεχώννυτο ἡ πηγή, τοσούτῳ μᾶλλον ἐξερρήγνυτο, καί πλείους ἐξέχεε ποταμούς εἰς ὑπομονήν¨

ε΄. Ιακώβ

 Ο γιος του Ισαάκ, ο Ιακώβ θαυμάζεται και προβάλλεται στην αγία Γραφή για την υπομονή που επέδειξε. Εργάστηκε δεκατέσσερα χρόνια για την απόκτηση της συζύγου του. Παρόλα αυτά η αρετή του καθίσταται απείρως μικρότερη μπροστά στην υπομονή που επέδειξε ο απόστολος των εθνών . Ο Παύλος δεν εργάστηκε μόνο δεκατέσσερα χρόνια για την νύμφη του Χριστού, την Εκκλησία, αλλά ολόκληρη τη ζωή του. και ενώ ο Ιακώβ υπέμενε τον καύσωνα της ημέρας και το κρύο της νύχτας, ο Παύλος μαχόταν ασταμάτητα για τη σωτηρία των προβάτων από το στόμα του διαβόλου: ¨Mυρίας νιφάδας πειρασμών ὑπομένων, νῦν μεν μάστιγας λαμβάνων, νῦν δε λίθους το σῶμα βαλλόμενος, καί νῦν μεν θηρίοις μαχόμενος, νῦν δε πελάγει πυκτεύων…και πανταχοῦ ὑπέρ τα σκάμματα πηδῶν¨

στ΄. Ιωσήφ

Η σύνεση αλλά και η εγκράτεια που επέδειξε ο Ιωσήφ στις ηδονές της σάρκός είναι η βασική αρετή για την οποία η Εκκλησία τον θαυμάζει και τον προβάλλει. Οι αρετές του όμως αυτές, παρουσιάζονται πολύ κατώτερες από τις αντίστοιχες του Παύλου. Ενώ ο Ιωσήφ απέφυγε τις σαρκικές ηδονές, ο Παύλος εμφανίζεται εγκρατής ως προς όλες τις επιθυμίες της ανθρώπινης φύσης και παραμένει ασυγκίνητος μπροστά σε  αυτές όπως ο νεκρός : ¨…ἀλλά πάντα τά πράγματα οὕτως ἑώρα, ὡς ἡμεῖς την κόνιν και την τέφραν, και ὡς ἄν νεκρός πρός νεκρόν ἀκίνητος

γένοιτο.¨

 Με αυτό τον τρόπο, κατευνάζοντας προσεχτικά όλες τιςεπιθυμίες της ανθρώπινης φύσης, δεν έπαθε τίποτε ποτέ μπροστά σε κανένα ανθρώπινο πάθος.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΑΤΣΗ

 Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ

 ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ

Διδακτορική διατριβή που υποβλήθηκε

στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας

της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ

Τομέας Αγίας Γραφής και Πατερικής Γραμματείας

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Πρωτοπρεσβύτερος Καθηγητής Θεόδωρος Ζήσης

Καθηγητής Βασίλειος Φανουργάκης

Καθηγητής Γεώργιος Θεοδωρούδης

 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008 

http://apantaortodoxias.blogspot.com/2019/06/blog-post_444.html