ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ[:Ματθ.3,1-12]
Ο ΙΕΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
ΓΙΑ ΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΝ ΒΑΠΤΙΣΤΗ
[Μέρος πέμπτο: Ματθ.3,10-12]
Επειδή οι προφητείες πραγματοποιούνταν έπειτα από πολλά έτη, δυσπιστούσαν πάντοτε στους προφήτες και έλεγαν: « οὐαὶ οἱ λέγοντες· τὸ τάχος ἐγγισάτω ἃ ποιήσει, ἵνα ἴδωμεν, καὶ ἐλθέτω ἡ βουλὴ τοῦ ἁγίου Ἰσραήλ, ἵνα γνῶμεν(:αλίμονο σε εκείνους, οι οποίοι περιφρονητικά λέγουν: “ας έλθουν, λοιπόν, σύντομα εκείνα, τα οποία ο Κύριος απειλεί να κάμει, για να τα δούμε. Ας πραγματοποιηθεί η απειλητική απόφαση του αγίου του Ισραήλ, για να την γνωρίσουμε”!)» [Ησ.5,19]. Τώρα όμως τους αφαιρεί και αυτήν την παρηγορία και στήνει τα όργανα της καταστροφής κοντά τους. Το φανέρωσε αυτό με το να πει «ἤδη» και με το να θέσει την αξίνα στη ρίζα. «Τίποτε», λέγει, «δεν μεσολαβεί· είναι ακριβώς δίπλα στη ρίζα». Και δεν είπε στους κλάδους, ούτε στους καρπούς αλλά στη ρίζα. Τους υποδεικνύει ότι αν αδιαφορήσουν θα υποστούν ανίατα δεινά, χωρίς ελπίδα σωτηρίας. Δεν είναι δούλος αυτός, που ήλθε όπως οι προηγούμενοι. Είναι ο ίδιος ο Κύριος των όλων, που επιφέρει ανυπόφορη τιμωρία και βαρύτατη.
Εξάλλου όμως, μολονότι τους φόβισε, δεν αφήνει να πέσουν σε απόγνωση. Παραπάνω δεν είπε ότι «ἢγειρεν(:δημιούργησε τέκνα)» αλλά ότι «δύναται ὁ Θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Ἀβραάμ»· τους φοβίζει συγχρόνως και τους ενθαρρύνει. Έτσι κα τώρα δεν είπε ότι «ἢγγισε την ρίζα» αλλά ότι «είναι έτοιμη κοντά στη ρίζα» και δεν δίνει καμία ένδειξη αναβολής. Εντούτοις μολονότι έφερε την τομή τόσο κοντά, την αφήνει στη δική μας απόφαση. «Αν μεταβληθείτε και βελτιωθείτε, θα απομακρυνθεί το πελέκι, χωρίς να σας προκαλέσει κανένα κακό· αν όμως επιμείνετε στα ίδια, θα αποσπάσει το δέντρο σύρριζα. Για τον λόγο αυτόν ακριβώς, ούτε απομακρύνεται από τη ρίζα, ούτε και αν είναι έτοιμο την αποκόπτει, αφενός μεν για να μην ησυχάσετε και αφετέρου για να μάθετε ότι είναι δυνατό σε σύντομο χρόνο να μεταβληθείτε και να σωθείτε».
Για τον λόγο αυτόν αυξάνει το φόβο τους με όλα, τους κρατεί σε επιφυλακή και τους ωθεί στη μετάνοια· διότι ο εκπεσμός από τους προγόνους, η εισαγωγή άλλων στη θέση τους, η παρουσία των δεινών έξω από τη θύρα και μάλιστα δεινών αθεράπευτων, που και τα δύο δήλωσε με τη ρίζα και την αξίνα, ήσαν ικανά και τους πλέον αμέριμνους να σηκώσουν και να τους γεμίσουν με αγωνία. Τούτο εννοούσε και ο Παύλος όταν έλεγε: «λόγον γὰρ συντελῶν καὶ συντέμνων ἐν δικαιοσύνῃ ὅτι λόγον συντετμημένον ποιήσει Κύριος ἐπὶ τῆς γῆς(:διότι ο Θεός πραγματοποιεί και φέρει σε πέρας σύντομα και με δικαιοσύνη, απόφαση, που είχε λάβει, ότι δηλαδή θα πραγματοποιήσει ταχέως στη γη τον λόγο Του)» [Ρωμ.9,28].
Αλλά μη φοβηθείς ή μάλλον μη φέρεις τον φόβο σου στην απόγνωση. Έχεις ακόμη ελπίδα μεταβολής· δεν είναι η απόφαση τελεσίδικη, ούτε το πελέκι άρχισε να τέμνει. Και τι θα το εμπόδιζε να αρχίσει να τέμνει, αφού είναι πλησίον της ρίζας; Αλλά συμβαίνει τούτο· με τον φόβο αυτόν θέλει να σε κάνει καλύτερο και να προετοιμάσει την καρποφορία σου. Για τον λόγο αυτόν και πρόσθεσε: «Πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται(:κάθε δένδρο λοιπόν που δεν κάνει καλό καρπό κόβεται απ’ τη ρίζα και ρίχνεται στη φωτιά. Αυτό θα πάθει και κάθε άνθρωπος που δεν έχει καρπό αρετής)». Με τη λέξη «πᾶν» στερεί πάλι τους Εβραίους από την πρωτοκαθεδρία της καταγωγής. «Και αν είσαι απόγονος του ίδιου του Αβραάμ», λέγει, «και αν μπορείς να αριθμήσεις άπειρους πατριάρχες ως προγόνους σου, θα υποστείς διπλή τιμωρία αν μείνεις άκαρπος». Με τέτοιους λόγους και τους τελώνες φόβισε και τη στρατιωτική ψυχή συγκλόνισε και χωρίς να προξενήσει απόγνωση, τους απάλλαξε από κάθε ραθυμία· διότι εκτός από τον φόβο, ο λόγος του περιέχει και πολλή ενθάρρυνση. Με τη φράση «μὴ ποιοῦν καρπὸν» έδειξε ότι αυτό που κάνει καρπό καλό, έχει αποφύγει κάθε τιμωρία.
Kaι πώς θα μπορέσουμε να δώσουμε καρπούς, όταν επίκειται η εκκοπή, τα περιθώρια του χρόνου είναι στενά και η προθεσμία σύντομη; «Θα μπορέσετε», μας λέγει. «Η δική σας καρποφορία δεν είναι όπως των δέντρων, που περιμένει πολύ χρόνο, που υπακούει στις απαιτήσεις των εποχών και έχει ανάγκη από πολλές άλλες φροντίδες. Φτάνει να θελήσετε και το δέντρο βλαστάνει αμέσως.Δεν είναι μόνο η κατάσταση της ρίζας αλλά και η τέχνη του γεωργού, που συντελεί εξαιρετικά στην καρποφορία αυτή». Για να μην προβάλλουν τέτοιους ισχυρισμούς, ότι δηλαδή: «Μας τρομάζεις, μας βιάζεις και μας πνίγεις, αφού θέτεις την αξίνα στη ρίζα, αφού μας απειλείς με τομή και ζητείς το εισόδημά σου κατά τον καιρό της τιμωρίας», γι' αυτό ακριβώς πρόσθεσε παρουσιάζοντας την ευκολία της καρποφορίας: «ἐγὼ μὲν βαπτίζω ὑμᾶς ἐν ὕδατι εἰς μετάνοιαν· ὁ δὲ ὀπίσω μου ἐρχόμενος ἰσχυρότερός μου ἐστίν, οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα βαστάσαι· αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ καὶ πυρί(:και είναι και δυνατό και εύκολο να καρποφορήσετε την αρετή·διότι εγώ βέβαια σας βαπτίζω με νερό, για να εισέλθετε σε κατάσταση μετάνοιας. Εκείνος όμως που έρχεται ύστερα από μένα είναι δυνατότερος από μένα λόγω του αξιώματός Του και της θείας Του φύσεως. Μπροστά Του εγώ δεν είμαι άξιος ούτε σαν τελευταίος δούλος να κρατήσω τα υποδήματά Του. Αυτός λοιπόν θα σας βαπτίσει με Άγιο Πνεύμα και με την καθαρτική φωτιά της θείας χάριτος)»[Ματθ.3,11]. Με τους λόγους τούτους έδειχνε ότι ζητεί διάθεση μόνο και πίστη και όχι κόπους και ιδρώτα. Όπως εύκολο είναι να βαπτιστείς, έτσι εύκολο είναι να μεταβληθείς και να γίνεις καλύτερος.
Αφού λοιπόν τάραξε την ψυχή τους με τον φόβο της κρίσεως και την προσδοκία της τιμωρίας, με την αναφορά της αξίνας την αποβολή τους από την προγονική τιμή και την εισαγωγή στη θέση των άλλων τέκνων, με τη διπλή τιμωρία, το κόψιμο και το κάψιμο και αφού μαλάκωσε από παντού τη σκληρότητά τους και τους ενέβαλε την επιθυμία της απαλλαγής από τόσα δεινά, τότε αρχίζει τον λόγο του για τον Χριστό· και όχι σαν να ήταν κάτι συνηθισμένο αλλά τονίζοντας πολύ την υπεροχή.
Έπειτα, αφού ορίζει την απόσταση του ενός από τον άλλο, για να μην νομιστεί ότι ο λόγος του είναι χαριστικός, τον συγκρατεί συγκρίνοντας τα δεδομένα καθενός από τους δύο. Δεν είπε αμέσως: «οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα βαστάσαι». Ομιλεί προηγουμένως για την ασημαντότητα του δικού του βαπτίσματος και τους βεβαιώνει ότι δεν έχει να τους προσφέρει τίποτε περισσότερο από το να τους οδηγήσει στη μετάνοια· διότι δεν είπε «ὕδατι ἀφέσεως» αλλά «ὕδατι μετανοίας». Τότε παρουσιάζει και το βάπτισμα του Χριστού, που είναι γεμάτο από ανέκφραστη δωρεά. «Για να μην ακούσετε», τους λέγει, «ότι έρχεται έπειτα από εμένα και τον περιφρονήσετε, επειδή ήλθε μετέπειτα, εννοήσατε τη δύναμη της δωρεάς του. Θα αντιληφτείτε τότε καλώς, ότι δεν είπα τίποτε ανάλογο προς την αξία τους, τίποτε υπερβολικό, βεβαιώνοντας ότι «οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα βαστάσαι».
«Ώστε, όταν ακούσετε ότι ισχυρότερός μου είναι, μη νομίσετε ότι τον συγκρίνω με τον εαυτό μου. Δεν είμαι άξιος ούτε με τους δούλους του να συγκαταλεχθώ και μάλιστα με τους κατώτερους ούτε και το πιο ταπεινωτικό έργο να αναλάβω». Για τον λόγο αυτόν δεν είπε απλώς «ὑποδήματα» αλλά «μήτε τον ιμάντα», πράγμα που το έβλεπε ως το τελευταίο όλων. Έπειτα, για να μη νομίσετε ότι τα λεχθέντα προέρχονται από ταπεινοφροσύνη, προσκομίζει και την απόδειξη από τα πράγματα. Λέγει: «Αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ καὶ πυρί(:Αυτός λοιπόν θα σας βαπτίσει με Άγιο Πνεύμα και με την καθαρτική φωτιά της θείας χάριτος)».
Βλέπετε πόση είναι η σοφία του Βαπτιστού; Όταν κηρύττει ο ίδιος, αναφέρει όσα είναι φανερά και προκαλούν αγωνία. Όταν αναφέρεται σε εκείνον, όσα είναι αγαθά και μπορούν να τους εμψυχώσουν. Δεν αναφέρει το πελέκι, ούτε το δέντρο που το κόπτουν και το ρίπτουν στη φωτιά για να καεί, ούτε τη μελλοντική οργή. Ομιλεί για τη συγχώρηση των αμαρτιών, την κατάργηση της τιμωρίας, τη δικαιοσύνη, τον αγιασμό, την απολύτρωση, την υιοθεσία, την αδελφότητα· για τη συμμετοχή στην κληρονομιά και την πλούσια χορηγία του αγίου Πνεύματος. Όλα αυτά τα άφησε να εννοηθούν, όταν είπε: «βαπτίσει ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ», καθιστώντας φανερό τον πλούτο της χάριτος με τη μεταφορική χρήση της λέξεως. Διότι δεν είπε «θα σας δώσει» το άγιο Πνεύμα, αλλά «βαπτίσει(θα βυθίσει)ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ». Και με τη συμπλήρωση «καί πυρί» φανερώνει πάλι την ορμητική και ασυγκράτητη δύναμη της χάριτος.
Στοχάσου λοιπόν σε ποια κατάσταση ήταν φυσικό να βρεθούν οι ακροατές, στη σκέψη ότι θα γίνονταν διαμιάς όμοιοι με τους προφήτες και μεγάλους εκείνους άνδρες. Για τον λόγο αυτόν ακριβώς ανέφερε και τη φωτιά για να τους οδηγήσει στην ανάμνηση εκείνων· διότι όλες σχεδόν οι θετικές εμφανίσεις που έγιναν σε αυτούς, οι περισσότερες είχαν την όψη της φωτιάς. Με την όψη της φωτιάς συνομίλησε ο Θεός με τον Μωυσή στη βάτο· έτσι στο όρος Σινά προς ολόκληρο τον λαό· έτσι στον Ιεζεκιήλ καθισμένος επάνω στα Χερουβίμ.
Πρόσεξε επίσης πώς διεγείρει την προσοχή του ακροατή, αναφέροντας πρώτα αυτό που ήταν να γίνει έπειτα από όλα. Έπρεπε βέβαια να θυσιαστεί ο Αμνός, να εξαλειφθεί η αμαρτία, να καταλυθεί η έχθρα, να γίνει η ταφή και η ανάσταση και τότε να έλθει το Άγιο Πνεύμα. Χωρίς να μνημονεύσει κανένα από αυτά, αναφέρει ως πρώτο το τελευταίο, χάριν του οποίου γίνονταν όλα και που ήταν το καταλληλότερο να διακηρύξει την αξία του. Έτσι, όταν ακούσει ο ακροατής ότι θα λάβει τόση αφθονία Πνεύματος, να ερωτήσει τον εαυτό του: «πώς θα συμβεί αυτό, ενώ είναι τόση η δύναμη της αμαρτίας;». Και έτσι, αφού τον βρει προδιατεθειμένο και παρασκευασμένο για την ακρόαση, να του εκθέσει τότε τη διδασκαλία για το πάθος, οπότε δε θα σκανδαλιζόταν κανείς πλέον με την προσδοκία της τόσης δωρεάς.
Για τον λόγο αυτόν εξάλλου έλεγε: «κἀγὼ ἑώρακα καὶ μεμαρτύρηκα ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ(:Πράγματι λοιπόν εγώ είδα το Άγιο Πνεύμα να κατεβαίνει και να μένει πάνω του. Και έχω δώσει μαρτυρία ότι αυτός είναι ο Υιός του Θεού που έγινε άνθρωπος)»[Ιω.1,34]. Δεν είπε «ὁ συγχωρήσας(αφείς)», αλλά «ὁ ἀναλαμβάνων(ο αίρων)», πράγμα που αποδεικνύει στενότερο ενδιαφέρον. Δεν είναι ίσα μεταξύ τους το να συγχωρήσει και το να αναλάβει επάνω του ο ίδιος· το ένα ήταν ακίνδυνο, το άλλο περιέκλειε τη συνέπεια του θανάτου[βλ. παραπάνω,Ιω.1,34]. Αλλά και τούτο δεν έκανε σε όσους άκουγαν ευκρινή την αξία του. Δεν γνώριζαν ακόμη πώς να τον εννοήσουν ως γνήσιο Υιό, αλλά ήταν και τούτο συνάρτηση της τόσο μεγάλης δωρεάς του Πνεύματος. Για τον λόγο αυτόν ακριβώς και ο Θεός Πατήρ, όταν έστελνε στο κήρυγμα τον Ιωάννη, αυτό του έδωσε ως πρώτο δείγμα της αξίας Εκείνου που ήλθε. Του είπε: «ἐφ᾿ ὃν ἂν ἴδῃς τὸ Πνεῦμα καταβαῖνον καὶ μένον ἐπ᾿ αὐτόν, οὗτός ἐστιν ὁ βαπτίζων ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ(:Σε όποιον δεις το Άγιο Πνεύμα να κατεβαίνει και να μένει μόνιμα πάνω Του, Αυτός είναι που βαπτίζει με Πνεύμα Άγιο και αυτός χορηγεί τις δωρεές και τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος σ’ όσους βαπτίζονται με το βάπτισμά Του)»[Ιω.1,33].Για τον λόγο αυτόν και εκείνος λέγει: «Κἀγὼ ἑώρακα καὶ μεμαρτύρηκα ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ(:Πράγματι λοιπόν εγώ είδα το Άγιο Πνεύμα να κατεβαίνει και να μένει πάνω Του. Και έχω δώσει μαρτυρία ότι Αυτός είναι ο Υιός του Θεού που έγινε άνθρωπος)» [Ιω.1,34]. Διότι από αυτό εξαρτάται και εκείνο.
Στη συνέχεια, επειδή ανέφερε τα ευάρεστα και προκάλεσε στον ακροατή κάποια άνεση και ανακούφιση, τον καθιστά πάλι προσεκτικό, ώστε να μη γίνει ράθυμος. Τέτοιοι ήταν οι Ιουδαίοι· εύκολα αποχαυνώνονταν από τα ευάρεστα και γίνονταν χειρότεροι· για τον λόγο υπενθυμίζει πάλι τα φοβερά με τους λόγους: «οὗ τὸ πτύον ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ(:Κρατάει στο χέρι το φτυάρι που λιχνίζει και ξεχωρίζει το σιτάρι από το άχυρο)»[Ματθ.3,12]. Προηγουμένως αναφέρει την τιμωρία. Τώρα και τον Κριτή παρουσιάζει και την τιμωρία χαρακτηρίζει ως αθάνατη. Λέγει: «τὸ δὲ ἄχυρον κατακαύσει πυρὶ ἀσβέστῳ(:ενώ το άχυρο, δηλαδή τους αμετανόητους, θα τους κατακάψει με φωτιά που δεν σβήνει ποτέ)». Βλέπεις εδώ τον ίδιο τον Κύριο των όντων, να είναι ο ίδιος ο γεωργός και ας αποδίδει αλλού τον ίδιο χαρακτηρισμό στον πατέρα. Λέγει: «Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή, καὶ ὁ πατήρ μου ὁ γεωργός ἐστι(:Εγώ είμαι η κληματαριά η πραγματική και άφθαρτη και πνευματική. Εγώ θα αντικαταστήσω και θα ανακαινίσω την παλαιά άμπελο της συναγωγής ιδρύοντας την Εκκλησία μου, της οποίας θα είμαι η κεφαλή. Και ο Πατέρας μου είναι ο αμπελουργός)»[Ιω.15,1].
[Συνεχίζεται]
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
· http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/John%20Chrysostom_PG%2047-64/In%20Matthaeum.pdf
· Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς», ΕΠΕ, εκδ.οίκος «Το Βυζάντιον», Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, ομιλία ΙΑ΄, τόμος 9,σελίδες 354-365, Θεσσαλονίκη 1978
· Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Άπαντα των αγίων Πατέρων, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, τόμος 63, σελ. 231 -237.
· Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
· Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
· Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου