Ἑρμηνεία εἰς τόν Κανόνα ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ - Ωδή γ’

Του Οσίου πατρός ημών Νικοδήμου του Αγιορείτου

Ερμηνεία εις τον Κανόνα

ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗΣ

ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

Ήτοι της λαμπροφόρου Αναστάσεως του Κυρίου

Ποίημα όντα Ιωάννου του Δαμασκηνού

Ωδή γ’. Ο Ειρμός.

Δεύτε πόμα πίωμεν καινόν, ουκ εκ πέτρας αγόνου τερατουργούμενον, αλλ’ αφθαρσίας πηγήν, εκ τάφου ομβρήσαντος Χριστού, εν ω στερεούμεθα.

Ερμηνεία.

Άξιον απορίας είναι, διατί ο Μελωδός ανέφερεν εις τον Ειρμόν τούτον το καινόν πόμα, το οποίον δεν έχει καμμίαν προσαρμογήν εις την τρίτην της Άννης Ωδήν; Εις λύσιν της απορίας λέγομεν ότι, εάν προσέχωμεν καλώς, ευρίσκομεν τον Ειρμόν τούτον προσαρμοσμένον και εις την εορτήν της Αναστάσεως, και εις την τρίτην της Άννης Ωδήν, και άκουσον. Η βασιλεία του Θεού λέγεται μεν πολλαχώς κοντά εις την θείαν Γραφήν. λέγεται δε και η του Κυρίου ανάστασις, καθώς αυτός ο Κύριος την ωνόμασεν ειπών. «Ου μη πίω απάρτι εκ τούτου του γεννήματος της αμπέλου έως της ημέρας εκείνης, ότα αυτό πίω μεθ’ υμών καινόν εν τη βασιλεία του Πατρός μου» (Ματθ. κστ’ 29). βασιλείαν γαρ εδώ ονομάζει την ανάστασίν του, κατά την ερμηνείαν του Χρυσορρήμονος και Θεοφυλάκτου. Τούτο λοιπόν ηξεύρων ο θεσπέσιος Μελωδός, προσκαλεί οικειότητα ημάς τους ορθοδόξους Χριστιανούς εις το να πίωμεν αυτό το πόμα το καινόν όπου ο Κύριος υπέσχετο. Καινόν δε πόμα είναι τούτο τη αληθεία, επειδή καινοποιεί και αφθαρτίζει ημας τους παλαιωθέντας και διαφθαρέντας από την αμαρτίαν. επειδή γαρ ημείς συνανέστημεν με τον Χριστόν δια της πίστεως, φανερόν είναι ακολούθως ότι συνανεκαινίσθημεν με αυτόν και συναφθαρτίσθημεν. Με τοιούτον τρόπον προσαρμόζεται ο Ειρμός ούτος εις την υπόθεσιν της Αναστάσεως του Κυρίου.

Προσαρμόζεται δε ο Ειρμός και εις την τρίτην Ωδήν της Άννης. καθότι τόσον εδώ γράφεται «Εν ω στερεούμεθα», όσον και εν τη Ωδή της Άννης «Εστερεώθη η καρδία μου εν Κυρίω» (Α’ Βασιλ. Β’ 1). Και κατά άλλον δε τρόπον προσαρμόζεται ο Ειρμός εις την τρίτην Ωδήν. καθότι η μεν Ωδή γράφει «Εστερεώθη η καρδία μου», ο δε Ειρμός πέτραν αναφέρει, ήτις είναι στερεωτάτη. όθεν ο Μελωδός δια να φανερώση την του Ειρμού προσαρμογήν με την Ωδήν της Άννης ανατρέχει εις την παλαιάν ιστορίαν της Εξόδου όπου γράφεται ότι εκ της ακροτόμου και στερεάς πέτρας ανέβλυσεν ύδωρ. διό λέγει. Ελάτε, ω φιλόχριστοι λαοί, να πίωμεν ύδωρ καινόν, όπου ανακαινίζει και αφθαρτίζει ημάς. όχι καθώς ήτον εκείνο όπου έπιεν ο λαός του Ισραήλ, το δια θαυματουργίας αναβλύζον από την πέτραν την άγονον και στερεάν. διότι αν και εκείνο ήτον καινούριον δια τον παράδοξον τρόπον με τον οποίον ανέλβυσε, δεν ήτον όμως καινόν, ως ανακαινίζον και αφθαρτίζον τους πίνοντας. Τοιούτον λοιπόν νερόν καινόν ας μη πίωμεν, αλλά ας πίωμεν πηγήν αφθαρσίας: ήτοι την αφθαρτίζουσαν ημάς και ανακαινίζουσαν, την οποίαν απήγασεν ο Χριστός εκ του πετρίνου τάφου του σήμερον αναστάς, καθώς και τη προτέραν πηγήν του φθαρτού ύδατος επήγασεν εκ της πέτρας ο αυτός Χριστός. εν ω Χριστώ ημείς οι πιστοί στερεούμεθα ως επάνω εις λίθον στερεόν και θεμέλιον άσειστον, ως λέγει ο Παύλος. «Ως σοφός γαρ, φησίν, αρχιτέκτων θεμέλιον τέθεικα, θεμέλικον δε άλλον ουδείς δύναται θείναι παρά τον κείμενον, ος έστιν Ιησούς ο Χριστός» (Α’ Κορ. γ’ 10-11).

Τροπάριον.

Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη, και τα καταχθόνια. εορταζέτω γουν πάσα κτίσις την έγερσιν Χριστού, εν ω εστερέωται.

Ερμηνεία.

Προτύτερα από την εις άδου κατάβασιν του Κυρίου τα μεν επουράνια τάγματα των Αγγέλων δεύτερα φώτα ήτον, μεταδοτικώς φωτιζόμενα από το πρώτον φως της Τρισηλίου Θεότητος. ο δε Ουρανός του Ουρανού: ήτοι ο καλούμενος εμπύρινος Ουρανός, τόπος ήτον φωτός και αυτός, επειδή ήτον κατοικητήριον του Θεού του πρώτου και άκρου όντος φωτός. «Ο Ουρανός γαρ, φησί, του Ουρανού τω Κυρίω» (Ψαλ. ριγ’ 24), η δε γη και τα εν τη γη εφωτίζοντο από τον Ήλιον και Σελήνην και άστρα. μόνος δε ο Άδης ήτον φωτός έρημος, και σκότους τόπος φοβερώτατος. όθεν περί αυτού έλεγεν ο Θεός εις τον Ιώβ. «Οίδας δε εν ποία γη αυλίζεται το φως, σκότους δε ποίος ο τόπος;» (Ιώβ λη’ 19). Αφ’ ού δε ο Χριστός εκατέβη εις τον άδην, τότε και ο άδης επληρώθη από τον άδυτον και ανέσπερον φως της αυτού Θεότητος.

Ταύτα λοιπόν ηξεύρων ο σοφός Ιωάννης, ούτω μελουργεί. Τώρα κατά την σημερινήν ημέραν της Αναστάσεως του Κυρίου δεν είναι άλλα μέρη του Κόσμου πεφωτισμένα, αλλά δε εσκοτισμένα, αλλά όλα ομού χωρίς καμμίαν εξαίρεσιν είναι γεμάτα και πεπληρωμένα από το νοητόν φως του αναστάντος Δεσπότου, και υπέρ τον Ήλιον εξατράποντος, ο Ουρανός, λέγω, και τα εν τω Ουρανώ πάντα, η γη και τα εν τη γη πάντα, και τα σκοτεινόμορφα δε μέρη του άδου και αυτά σήμερον είναι φωτεινόμορφα. Δια τούτο λοιπόν ας μη εορτάζη μόνη η γη και τα εν τη γη, ουδέ μόνος ο Ουρανός και τα εν τω Ουρανώ, ουδέ μόνα τα καταχθόνια, αλλά όλη ομού η Κτίσις, η ουράνιος, η επίγειος και η καταχθόνιος ας εορτάζη την Ανάστασιν του Χριστού με το φως του οποίου εφωτίσθησαν, ελαμπρύνθησαν και τόσον ευεργετήθησαν. αλλά και αυτός ο λαός των Εθνών και απίστων, ο κατά τον Ησαΐαν καθήμενος εν τω σκότει της ασεβείας και κακίας, ας ιδή το μέγα τούτο φως της Αναστάσεως του Χριστού, εν ω εστερέωται. Εις άλλα αντίγραφα γράφεται «Εν η (ήγουν αναστάσει)». Ορθότερον όμως είναι να γράφεται «Εν ω (Χριστώ δηλαδή)» κατά τους δύο ερμηνευτάς των Κανόνων, και κατά την Ωδήν της Άννης, εις την οποίαν γράφεται. «Εστερεώθη η καρδία μου εν Κυρίω»[1].

Τροπάριον.

Χθες συνεθαπτόμην σοι Χριστέ, συνεγείρομαι σήμερον αναστάτι σοι. συνεσταυρούμην σοι χθές, αυτός με συνδόξασον Σωτήρ, εν τη βασιλεία σου.

Ερμηνεία.

Και τούτο το Τροπάριον ερανίσθη ο Μελωδός από την Βραδυτήτα λόγον Γρηγορίου του Θεολόγου. ρητορεύει γαρ εκεί η εύλαλος και μεγαλοπρεπής και ογκηρά γλώσσα εκείνου. «Χθες συνεσταυρούμην Χριστώ, σήμερον συνδοξάζομαι. χθες συνενεκρούμην, συζωοποιούμαι σήμερον. χθες συνεθαπτόμην, σήμερον συνεγείρομαι». Αυτά λοιπόν τα ίδια λόγια αυτολεξεί μελουργεί ενταύθα ο χαριτώνυμος Ιωάννης. διό στρεφόμενος προς τον Δεσπότην Χριστόν, λέγει. Ω θεάνθρωπε Ιησού Χριστέ ο εκ του μνήματος αναστάς, χθες θαπτόμην μαζί με εσέ εις τον τάφον δια της πίστεως, και σήμερον ανασταίνομαι από αυτόν μαζί με εσέ δια της αυτής πίστεως. χθες εσταυρώθηκα μαζί με εσέ, διό σήμερον δοξασόν με μαζί σου εν τη Βασιλεία σου. Διατί δε ο Μελωδός άλλαξε την τάξιν, και έβαλεν πρώτον το, Συνεθαπτόμην, ύστερον δε έβαλε το, Συνεσταυρούμην; ου γαρ η ταφή προηγείται του Σταυρού, αλλ’ ο Σταυρός της ταφής. Αποκρινόμεθα ότι, κατά μεν τον Θεόδωρον, τούτο εποίησεν ο Ασματογράφος κατ’ εξουσίαν και άδειαν ποιητικήν. ιδίωμα γαρ είναι των Ποιητών να λέγωσι προθύστερα τα λόγια των: ήτοι τα μεν πρώτα να λέγουν ύστερα, τα δε ύστερα να λέγουν πρώτα. κατά δε τον σοφόν Νικήταν τον σχολιαστήν του μεγάλου Γρηγορίου, έβαλε το, Συνεσταυρούμην, διότι αυτό είναι αδοξότερον του, Συνεθαπτόμην. αντιμώτερος γαρ και αδοξότερος είναι ο Σταυρός από την ταφήν. όθεν εναντίον εις το, Συνεσταυρούμην, έβαλε τό, Συνδόξασον. διά τούτο είπε και ο ανώνυμος ερμηνευτής. «Ο θαπτόμενος εγείρεται, ο δε σταυρούμενος δοξάζεται. δόξα γαρ Χριστού ο Σταυρός».

Επειδή λοιπόν πρώτον ανίσταται τινάς και ύστερον δοξάζεται, εναντίον δε της αναστάσεως είναι η ταφή, δια τούτο έβαλε πρότερον το, Συνεθαπτόμην δια την ανάστασιν, και ύστερον έβαλε το, Συνεσταυρούμην δια την δόξαν όπου ακολουθεί μετά την ανάστασιν. Ούτω γαρ και ο Θεολόγος προς μεν το, Συνεθαπτόμην είπε το, Συνεγείρομαι, προς δε το, Συνεσταυρούμην είπε το, Συνδοξάζομαι. Πως δε ημείς συνθαπτόμεθα τω Χριστώ και συσταυρούμεθα; Κατά δύο τρόπους. Πρώτον και μερικώτερον ότι δια την κακοπάθειαν και θλίψιν όπου εδοκιμάσαμεν εν τη νηστεία της αγίας τεσσαρακοστής συνετάφημεν τω Χριστώ: ήτοι καταλιπόντες πάσαν προσπάθειαν Κόσμου, συνεσταυρώθημεν αυτώ: ήτοι επροσηλώθημεν κατά την σάρκα τω φόβω του Κυρίου, δια την χαρά δε πάλιν της αναστάσεως και του Πάσχα, συνανέστημεν και συνεδοξάσθημεν τω Χριστώ. «Είγε συμπάσχομεν, ίνα και συνδοξασθώμεν», κατά τον Παύλον (Ρωμ. η’ 17)[2]. Δεύτερον δε και καθολικώτερον, διότι ο Δεσπότης των απάντων ανέλαβεν όλην την ιδικήν μας φύσιν, κατά την οποίαν εσταυρώθη και ετάφη και ανέστη και εδοξάσθη. όθεν επειδή ημείς όχι μόνον είμεθα ομοφυείς αυτώ άνθρωποι, αλλά και πιστεύομεν αδιστάκτως εις αυτόν, δια τούτο όλοι λεγόμεθα ότι συνεσταυρώθημεν δια της πίστεως τω σταυρωθέντι ημετέρω Δεσπότη, και συνετάφημεν αυτώ ταφέντι, ακολούθως δε ότι συνανέστημεν δια της αυτής πίστεως τω εκ νεκρών αναστάντι, και συνεδοξάσθημεν τω μετά την ανάστασιν δοξασθέντι. Επειδή τα ιδικά του είναι διικά μας και τα της κεφαλής ίδια είναι και των μελών ημών. Μερικοί δε λέγουν ότι το Τροπάριον τούτο ερρέθη και δια τους βαπτισθέντας κατά την νύκτα της Κυριακής ταύτης του Πάσχα. και όρα το «Πάτερ Παντοκράτορ». Συνετάφησαν γαρ αυτώ και συνεσταυρώθησαν εν τω Βαπτίσματι, ως λέγει ο Παύλος. «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθημεν εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν. Συνετάφημεν ουν αυτώ δια του Βαπτίσματος εις τον θάνατον» (Ρωμ. ς’ 34).

[1] Σημειούμεν εδώ ότι και ο θείος Κοσμάς ο ομότροπος και ομόψυχος του θεσπεσίου Ιωάννου Κανόνα εφιλοπόνησεν εις την εορτήν ταύτην της λαμπροφόρου Αναστάσεως του Κυρίου εις ήχον δεύτερον, Ειρμόν έχοντα το «Δεύτε λαοί» . ος και σώζεται εν τη βιβλιοθήκη της βασιλικής και μεγαλοπρεπούς Μονής του Βατοπείου, καθώς οι εκείσε ανήγγειλαν ημίν. Άδεται δε λόγος εκ Πατέρων, εις ημάς ελθώ, ότι ανέγνω πρώτον ο θείος Κοσμάς τον ιδικόν του Κανόνα, και επήνησεν αυτόν ο Ιερός Ιωάννης, ύστερον ανέγνω και τον ιδικόν του ο Θείος Ιωάννης. όταν δε ήλθεν εις το Τροπάριον τούτο «Νυν πάντα πελήρωται φωτός, Ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια», τότε ο θείος Κοσμάς υπερθαυμάσας και εκπαγείς, Και συ, έφη, αδελφέ Ιωάννη, όλον το παρν μέσα εις τα τρία ταύτα συμπεριέλαβες, και ουδέν αφήκες έξωθεν. Λοιπόν εγώ ήττημαι και την ήτταν ομολογώ. όθεν ο μεν ιδικός σου Κανών ας έχη τα πρωτεία και αριστεία, και ας ψάλλεται δημοσίως εις τας του Χριστού Εκκλησίας. ο δε ιδικός μου ας μένη εν γωνία και εν τω σκότει ως μη ων φωτός άξιος και δια τα νοήματα και δια τον πεθνικόν και κλαυθμηρόν ήχον καθ’ όν συνετέθη, ος τις και πάντη ανάρμοστος εις την λαμπροτάτην και κοσμοχαρμόσυνον Ανάστασιν του Κυρίου.

[2] Όθεν προσφυώς είπε ο Αιγύπτιος Μακάριος ομιλία ιβ’ «Χρη γαρ σε συσταυρωθήναι τω σταυρωθέντι, συμπαθείν τω παθόντι, ίνα ούτω συνδοξασθής τω δοξασθέντι. ανάγκη γαρ την νύμφην συμπαθείν τω νυμφίω, και ούτω γενέσθαι κοινωνόν και συγκληρονόμον Χριστού. ουκ εγχωρεί γαρ άνευ παθημάτων και της τραχείας και στενής και τεθλιμμένης οδού εισελθείν τινα εις την πόλην των αγίων και αναπαυθήναι και συμβασιλεύσαι τω Βασιλεί εις τους απεράντους αιώνας».

https://wra9.blogspot.com/2022/04/blog-post_65.html