Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: Ὁ φωτισμένος ἀσκητής τῶν νεώτερων χρόνων (14 Ἰουλίου †)

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου - Καθηγητοῦ

Στίς 14 Ἰουλίου ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τή μνήμη τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτη. Πρόκειται γιά μιά σπουδαία ἐκκλησιαστική προσωπικότητα τοῦ 18ου αἰῶνα, ἡ ὁποία ἔβαλε τή δική της σφραγῖδα στήν Ἐκκλησία καί τό Γένος μας τήν κρίσιμη ἐκείνη περίοδο, ὅπου ἡ Ὀθωμανική αὐτοκρατορία βρισκόταν στό ἀπόγειο τῆς δύναμής της. Συνετέλεσε ἐπίσης στήν ἀποσόβηση τοῦ κινδύνου τῆς ἀλλοιώσεως τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος, ἀπό τήν ἐπέλαση πολυαρίθμων παπικῶν καί προτεσταντικῶν «ἱεραποστόλων», οἱ ὁποῖοι ἀσκοῦσαν ἀσφυκτικό προσηλυτισμό εἰς βάρος τῶν ὑποδούλων Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων. Ὁ ἅγιος Νικόδημος, μέ τόν πολύπλευρο ἀγῶνα του βοήθησε τά μέγιστα γιά τή σωτηρία τῆς Ὀρθοδοξίας καί... τοῦ Ἑλληνισμοῦ.

Γεννήθηκε στή Νάξο τό 1749. Τό κοσμικό του ὄνομα ἦταν Νικόλαος Καλλιβρούτσης. Οἱ γονεῖς του Ἀντώνιος καί Ἀθανασία φρόντισαν νά τοῦ δώσουν χριστιανική ἀνατροφή καί νά τόν μορφώσουν μέ τό ὑστέρημά τους. Φοίτησε ἀρχικά στή Σχολή τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στή Νάξο, ἔχοντας διδάσκαλο τόν ἀδελφό τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, Χρύσανθο. Στή συνέχεια πῆγε στή Σμύρνη γιά ἀνώτερες σπουδές, στήν περίφημη Εὐαγγελική Σχολή. Ἦταν τέτοια ἡ ἐπίδοσή του ὥστε ὁ μητροπολίτης Ἰερόθεος τόν προόριζε γιά μελλοντικό διευθυντή τῆς Σχολῆς. Σπούδασε Θεολογία, Φιλολογία, Φιλοσοφία, Οἰκονομία, Ἰατρική, Ἀστρονομία, ἀκόμα καί Στρατιωτικά. Ἔμαθε ἄπταιστα γαλλικά, ἰταλικά καί λατινικά, ἔχοντας ἰσχυρότατη μνήμη.

Στά 1770 ἐπέστρεψε στήν Νάξο καί ἐργάστηκε ὡς γραμματέας στή Μητρόπολη. Τό 1775 ἀποφάσισε νά μονάσει. Ἴσως νά ἐμπνεύστηκε τή μοναχική ζωή ἀπό τήν μητέρα του, ἡ ὁποία εἶχε καρεί καί αὐτή μοναχή στή Νάξο, μέ τό μοναχικό ὄνομα Ἀγαθή. Πῆγε στό Ἅγιο Ὄρος, στή Μονή Διονυσίου, ὅπου ἐκάρη μοναχός καί ἔλαβε τό μοναχικό ὄνομα Νικόδημος καί ὑπέδειξε ἐξ' ἀρχῆς ὑποδειγματική μοναχική ζωή. Οἱ πατέρες τῆς Μονῆς, ἐκτιμῶντας τή σπάνια μόρφωσή του καί τήν καλλιγραφία του, του, τοῦ ἀνέθεσαν ὡς ἐργόχειρο, τήν ἀντιγραφή τῶν κωδίκων τῆς Μονῆς. Αὐτό τό θεώρησε πραγματική εὐλογία καί εὐκαιρία νά βρίσκεται στήν πλουσιότατη βιβλιοθήκη τῆς Μονῆς καί στίς βιβλιοθῆκες τῶν ἄλλων Μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί νά μελετᾶ μέ πάθος τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί τούς ἀρχαίους συγγραφεῖς. Παράλληλα εἶχε ἀρχίσει νά ἀλληλογραφεῖ μέ πολλούς λογίους τῆς ἐποχῆς του. Ἰδιαίτερα ἀλληλογραφοῦσε μέ τόν μαρτυρικό Οἰκουμενικό Πατριάρχη καί Ἐθνομάρτυρα ἅγιο Γρηγόριο Ε΄ καί τόν ἅγιο Ἀθανάσιο τόν Πάριο. Νυχθημερόν ἔγραφε ἀδιάκοπα, συγγράφοντας πλειάδα βιβλίων καί ἀναδεικνυόμενος ὡς ἕνας ἀπό τούς γονιμότερους ἐκκλησιαστικούς συγγραφεῖς τοῦ 18ου αἰῶνα.

Ὡς θεολόγος προσπαθοῦσε νά ἐκφράζει τή βιβλική καί ἁγιοπατερική διδασκαλία καί νά ἀποκρούει τίς δυτικές ἐπιδράσεις στή Θεολογία καί τήν πράξη τῆς Ἐκκλησίας, πού κόμιζαν οἱ δυτικοί αἱρετικοί «ἱεραπόστολοι». Τό σπουδαιότερο θεολογικό του ἔργο εἶναι τό «Πηδάλιο», ὁ ὁποῖος μέ τή βοήθεια τοῦ συμμοναστοῦ του, ἱερομονάχου Ἀγαπίου τοῦ Κρητός, στά 1790 κατόρθωσε νά συγκεντρώσει, νά κωδικοποιήσει καί νά ἑρμηνεύσει ὅλους τούς Ἱερούς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας. Πρόκειται γιά πραγματικό ἆθλο γιά τά μέσα καί τίς συνθῆκες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ἡ σπουδαιότητα τοῦ «Πηδαλίου» ἀποδεικνύεται ἀπό το ὅτι παραμένει ὡς τά σήμερα τό μοναδικό ἐγχειρίδιο τοῦ Κανονικοῦ καί Ἐκκλησιαστικοῦ Δικαίου τῆς Ἐκκλησίας μας! Ἡ δέ ἑρμηνεία του στούς Ἱερούς Κανόνες ἀποτελεῖ ἀξεπέραστη αὐθεντία!

Ὁ ἅγιος Νικόδημος συνέγραψε καί ἄλλα ἔργα, ψυχωφελοῦς περιεχομένου, τά ὁποῖα χαρακτηρίζονται ὡς ἐφάμιλλα τῶν πνευματικῶν συγγραμμάτων τῶν ἀρχαίων Πατέρων καί ἀσκητῶν τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἀναφέρουμε μερικά ἀπό αὐτά: «Ἀόρατος Πόλεμος», «Πνευματικά Γυμνάσματα», «Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον», κ.α. Σημαντικό του ἔργο ὑπῆρξε τό «Νέο Μαρτυρολόγιο», στό ὁποῖο κατέγραψε τά συναξάρια τῶν πολυπληθῶν Νεομαρτύρων, στηρίζοντας τό ὑπόδουλο Γένος καί ἀποτρέποντας τούς ἐξισλαμισμούς. Ἀνάδειξε τούς ἡρωικούς Νεομάρτυρες ὡς πνευματικούς φάρους καί πρότυπα πρός μίμηση, γιά τούς Ὀρθοδόξους, σέ μιά ἐποχή καμπῆς, ὅπου γινόταν μαζικοί ἐξισλαμισμοί.

Ὁ ἅγιος Νικόδημος μᾶς εἶναι γνωστός καί ἀπό τήν πρωταγωνιστική δράση του στό λεγόμενο κίνημα τῶν Κολλυβάδων. Τό κίνημα αὐτό ξεκίνησε ἀπό μιά μερίδα ἁγιορειτῶν μοναχῶν, οἱ ὁποῖοι ἀντιτάχτηκαν ἀρχικά στή συνήθεια νά τελοῦνται τά ἱερά μνημόσυνα τήν Κυριακή. Κατ' αὐτούς δέν ἐπιτρέπεται ἡ τέλεσή τους τήν Κυριακή, διότι εἶναι ἡμέρα χαρμόσυνη, ἡμέρα ἀφιερωμένη στήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου καί πρότειναν νά τελοῦνται τό Σάββατο, ἤ ἄλλῃ ἡμέρᾳ τῆς ἑβδομάδος. Ἐναντίων τῶν Κολλυβάδων συγκροτήθηκε ἀντικίνημα τῶν λεγομένων Ἀντικολλυβάδων, οἱ ὁποῖοι, ἐπηρεασμένοι ἀπό τή νοοτροπία τῶν αἱρετικῶν τῆς Δύσης, ἀνάλαβαν σοβαρή ἀντίδραση, ἀκόμα καί διώξεις κατά τῶν Κολλυβάδων. Μάλιστα στά 1776 Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καταδίκασε τό κίνημα τῶν Κολυβάδων καί ὅσοι ἐνέμεναν στίς ἀρχές του ὑπέστησαν διώξεις. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἐξορίστηκε στίς Βόρειες Σποράδες, ὅπου μετέφερε τό κολλυβαδικό πνεῦμα.

Πολύ γρήγορα ὅμως τό κίνημα τῶν Κολλυβάδων πῆρε τή μορφή ἀγῶνα ἀνανέωσης τῆς Ἐκκλησίας, ὡς ἐπιστροφή στίς γνήσιες πρακτικές της ἀρχαίας Ἐκκλησίας. Μερικές ἀπό τίς ἀνανεωτικές προτάσεις τῶν Κολλυβάδων ἦταν ἡ συχνή Θεία Κοινωνία τῶν πιστῶν, ἡ ἐμμονή στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί στό πνεῦμα τῶν Ἱερῶν Κανόνων, ἡ καταξίωση τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς, ἡ μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἡ ἀπόρριψη τῶν λατινογενῶν στοιχείων στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ἀπόρριψη τῆς τυπολατρίας καί κυρίως ἡ ἀπόρριψη τῆς ἐκκοσμίκευσης στήν Ἐκκλησία. Παράλληλα προωθοῦσαν τήν παιδεία, ὡς βασικό παράγοντα τῆς πνευματικῆς ὁλοκλήρωσης τοῦ ἀνθρώπου, διαμορφώνοντας ἔτσι ἕναν Ἑλληνικό καί Ὀρθόδοξο Διαφωτισμό.

Ἀξίζει νά τονίσουμε τή θετική ἐπίδραση τοῦ κολλυβαδικοῦ κινήματος στόν νέο Ἑλληνισμό, διότι, αὐτό κυρίως, συνετέλεσε στήν πνευματική ἀναγέννηση τοῦ λαοῦ μας, στό νεοσύστατο ἑλληνικό κράτος. Μεγάλες μορφές τῆς ἐκκλησιαστικῆς καί πνευματικῆς μας ζωῆς εἶχαν ἐπηρεασθεῖ βαθύτατα ἀπό τούς Κολλυβάδες Πατέρες, ὅπως ὁ ἅγιος Νικόλαος Πλανᾶς, ὁ Παπουλάκος, ὁ Παπαδιαμάντης, ὁ Μωραϊτίνης, ὁ ἅγιος Νεκτάριος, κ.α. Ὁ σύγχρονος γνήσιος μοναχισμός ἀκολουθεῖ τίς ἀρχές τοῦ κολλυβαδικοῦ κινήματος.

Ὁ ἅγιος Νικόδημος κοιμήθηκε στίς 14 Ἰουλίου τοῦ 1809 καί σέ ἡλικία 60 ἐτῶν. Τό 1955 ἀνακηρύχτηκε ἅγιος. Τά τελευταῖα του λόγια ἦταν, ὡς ἀπάντηση στούς μαθητές του, οἱ ὁποῖοι θαύμαζαν τήν ἠρεμία τῶν τελευταίων στιγμῶν του: «Τό Χριστό ἔβαλα μέσα μου καί πῶς νά μήν ἡσυχάσω;»! Ἡ ὁσιακή του ζωή καί τό πλουσιότατο συγγραφικό του ἔργο τόν συγκαταλέγουν στούς μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας.

Ἡ μνήμη του τιμᾶται στίς 14 Ἰουλίου, ἡμέρα τῆς ὁσιακῆς του κοιμήσεως.

Στή συνείδηση τοῦ ὀρθοδόξου πληρώματος ὁ ἅγιος Νικόδημος θεωρεῖται ὡς μιά ἀπό τίς μεγάλες μορφές τῆς Ἐκκλησίας μας, ἐφάμιλλος τῶν ἁγίων Πατέρων. Μέ τόν προσωπικό του ἀγῶνα γιά κάθαρση καί ἁγιασμό, ἀλλά καί τήν προσφορά του στά ἱερά γράμματα, σημάδεψε τήν ἐποχή του. Καί τό σπουδαιότερο: δημιούργησε προϋποθέσεις γιά τήν ἐπάνοδο στή γνήσια ὀρθόδοξη πίστη καί ζωή.

http://www.orthodoxia-ellhnismos.gr/2022/07/14.html#more