Εικ.: Σχηματική παράσταση της καμπύλωσης του χωροχρόνου από την ύλη
Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, η ολότητα χώρου και χρόνου και η Θεωρία Σχετικότητας
Παντελεήμων Καραφίλογλου, Καθηγητής Κβαντικής Χημείας Α.Π.Θ.
1. Οι ψευδαισθήσεις του αισθητού κόσμου
O άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής είναι από τους σημαντικότερους πατέρες της Χριστιανικής πίστεως. Μέσα στη πολύ πλούσια θεολογία του, αναφέρεται εκτός των άλλων και στον φυσικό χώρο και χρόνο: «Είναι αδύνατο να γίνει αντιληπτή η έννοια του χώρου (‘πού’), χωρίς την έννοια του χρόνου (‘πότε’), και αντιστρόφως, δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή η έννοια του χρόνου χωρίς να συγκατανοηθεί με την έννοια του χώρου»1.
Χρησιμοποιώντας αποκλειστικά και μόνον θεολογικά επιχειρήματα, και βασιζόμενος στον τρόπο με τον οποίον εκείνος ως θεόπτης βλέπει το φυσικό κόσμο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο χώρος και ο χρόνος αποτελούν στην ουσία μία ολότητα. Αναφέρεται επίσης και στην θεμελιώδη σημασία που έχουν ο χώρος και ο χρόνος για την ύπαρξη των όντων: «και οι δυο περιλαμβάνουν την αναγκαία συνθήκη για να υπάρξουν όλα τα όντα που επιδέχονται περιγραφή. Όλα τα όντα, αλλά και τα ΄γεγονότα’, δηλαδή τα δημιουργήματα, που υπόκεινται σε περιγραφική οριοθέτηση, χρειάζονται τον χώρο και τον χρόνο ως απόλυτους όρους για την ύπαρξη και την περιγραφή τους»1.
Πολλούς αιώνες αργότερα (στον 20ον αιώνα) η ανθρώπινη επιστήμη με την Θεωρία της Σχετικότητας (ΘΣ) του Einstein, χρησιμοποιώντας μεθοδολογία και εργαλεία των φυσικών επιστημών, αποδεικνύει με επιστημονικά επιχειρήματα ότι πράγματι ο χώρος και ο χρόνος αποτελούν μία ολότητα, σε αντίθεση με τις μέχρι τότε δοξασίες, και εισάγει την έννοια του λεγόμενου χωροχρονικού συνεχούς. Μέσα στο χωροχρονικό συνεχές μπορεί να συμβαίνουν πολλά και παράδοξα φαινόμενα, τα οποία δεν συνάδουν με την λογική που βασίζεται σε εμπειρίες από τον αισθητό κόσμο, ήτοι την ανθρώπινη κοινή λογική. Η ΘΣ του Einstein είτε ως Ειδική ΘΣ, είτε ως Γενική ΘΣ, έχει περάσει από την αξιολόγηση χιλιάδων επιστημόνων παγκοσμίως εδώ και περισσότερα από 100 χρόνια, και σήμερα είναι αποδεκτή από όλους. Προφανώς, ο σκοπός του Einstein και των άλλων επιστημόνων δεν ήταν να επιβεβαιώσουν τον Άγιο Μάξιμο (τον οποίον μάλλον αγνοούσαν). Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, επειδή τα συμπεράσματά του για την δομή του κτιστού κόσμου επιβεβαιώνονται στην εποχή μας και από την ‘απέναντι όχθη’, ήτοι από την ανθρώπινη επιστήμη που είναι εκ θεμελίων αγνωστική, και γενικά από τον επιστημονικό χώρο στον οποίον υπάρχουν αρκετοί αγνωστικιστές και άθεοι.
2. Χώρος και χρόνος: Μία αδιαχώριστη ολότητα στον τετραδιάστατο φυσικό χώρο
Επειδή τόσο θεολογικά όσο και επιστημονικά ο χρόνος αποτελεί μία ολότητα με τον χώρο, δεν ταυτίζεται με τον χρόνο που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος στις διάφορες δραστηριότητές του. Ο κτιστός χρόνος που μετρούν τα ρολόγια μας και τα ημερολόγιά μας είναι ανεξάρτητος από τον τρισδιάστατο ευκλείδειο χώρο (ήτοι, μήκος, πλάτος, ύψος). Η αντίληψη αυτή υπαγορεύεται από τις ανθρώπινες αισθήσεις και τις εμπειρίες μας από την καθημερινή ζωή, αλλά είναι βασικά λανθασμένη και αντίκειται στο χωροχρονικό συνεχές. Επίσης, η διδασκαλία των Θετικών Επιστημών, κυρίως στη Μέση Εκπαίδευση, προϋποθέτει και βασίζεται στο ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι διαχωρίσιμα μεγέθη, με αποτέλεσμα να αιωρείται μία εσφαλμένη γενική αντίληψη στο ευρύ κοινό.
Για να αντιληφθούμε το μέγεθος των εσφαλμένων αντιλήψεων που προκύπτουν από τον διαχωρισμό των συστατικών του χωροχρονικού συνεχούς, και για διδακτικούς λόγους, μπορούμε να αναφερθούμε μεταφορικά στα συστατικά του δυναμίτη (τρινιτρογλυκερίνη), που αποτελείται από γλυκερίνη (καλλυντικό) και νιτρικά (που χρησιμοποιούνται στα λιπάσματα), ή του βρώσιμου άλατος που αποτελείται από χλώριο (πολεμικό αέριο) και νάτριο (έντονα καυστικό). Όπως τα επιμέρους συστατικά τους είναι τελείως διαφορετικά από την ολότητα ‘δυναμίτης’ ή ‘άλας’ αντίστοιχα, έτσι και ο χρόνος και ο χώρος που διαχωρίζουμε αυθαίρετα (υπακούοντας στις αισθήσεις του περασμένου ανθρώπου), είναι διαφορετικά από τα αντίστοιχα μεγέθη μέσα στην ολότητα του χωροχρονικού συνεχούς. Την ύπαρξη αυτής της ολότητας, την οποία αντιλήφθηκε πρώτος ο άγιος Μάξιμος, μόνο ο Θεός μπορεί να γνωρίζει πώς είναι και πώς λειτουργεί επακριβώς.