Ἱερομόναχος Κοσμᾶς Γρηγοριάτης
Ἱεραπόστολος τοῦ Κογκό
(1942-1989)
Μοναχοῦ Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου
Στήν χρυσῆ αὐτή ἁλυσίδα τῶν Πατέρων τῆς αἱματοποτισμένης Ὀρθοδοξίας μας συγκαταλέγεται τά τελευταῖα αὐτά χρόνια τοῦ αἰῶνος μας καί ὁ μακαριστός ἀρχιμ. π. Κοσμᾶς Γρηγοριάτης.
Ὅσοι ἐνδιαφέρονται νά γνωρίσουν περισσότερα ἄς ἀναζητήσουν νά διαβάσουν τό βιβλίο πού ἐξέδωκε ὁ Ἱεραποστολικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης "Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός", τό 1996 μέ τίτλο: Ὁ Ἱεραπόστολος τοῦ Κογκό (Ζαΐρ) π. Κοσμᾶς Γρηγοριάτης".
Ἐμεῖς θά ἀρκεσθοῦμε νά παρουσιάσουμε τόν ἄνδρα, ὅπως τόν γνωρίσαμε σάν Ἀδελφό συμμοναστή στήν Μονή τῆς Μετανοίας μας, τήν τοῦ Ὁσίου Γρηγορίου καί κατόπιν νά καταθέσουμε συνοπτικά, τά ὅσα θαυμαστά καί ἐξαίσια ἐτέλεσε ἡ Θεία Πρόνοια διά χειρῶν τοῦ μακαριστοῦ Ἀδελφοῦ μας στό Ἱεραποστολικό Κλιμάκιο Κολουέζι Κογκό, ὅπου, μετά τόν τραγικό θάνατό του, ἐργασθήκαμε κι ἐμεῖς μέ τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ καί τήν εὐλογία τοῦ σεβαστοῦ μας Γέροντος π. Γεωργίου ἐπί σειράν ἐτῶν.
Ἀπό τά βιογραφικά του στοιχεῖα, πρός ἐνημέρωσι των ἀναγνωστῶν μας, ὀφείλουμε νά σημειώσουμε ὅτι γεννήθηκε στήν εὔανδρο Θεσσαλονίκη τό 1942. Ὑπῆρξε τό πρῶτο ἀπό τά τέσσερα παιδιά τῆς εὐσεβοῦς ποντιακῆς οἰκογένειας τοῦ Δημητρίου καί τῆς Δέσποινας Ἀσλανίδη. Στό βάπτισμά του ἔλαβε τό ὄνομα Ἰωάννης καί τά πρῶτα ἐγκύκλια μαθήματα ἔλαβε στήν γενέτειρά του. Τό σπίτι του συνδεόταν μέ Ἁγιορεῖτες Πατέρες, γι᾿ αὐτό ἡ ἐπίδρασις στήν ζωή τῶν παιδιῶν τους ὑπῆρξε ζωντανή καί καθοριστική.
Ὁ μικρός Ἰωάννης, μετά τό δημοτικό σχολεῖο, ἐφοίτησε σέ νυκτερινή τεχνική σχολή ἠλεκτροτεχνιτῶν, μετά σέ σχολή ἐργοδηγῶν ἐπί τρία χρόνια. Παράλληλα φοιτοῦσε καί στά Κατηχητικά σχολεῖα τῆς περιοχῆς του.
Σάν στρατιώτης στό πολεμικό ναυτικό τελείωσε τό νυκτερινό γυμνάσιο Πειραιῶς. Κατόπιν προσορμίσθηκε στήν Ἀδελφότητα "Ὁ Σταυρός" τοῦ Ἐπισκόπου Φλωρίνης κ. Αὐγουστίνου, ὅπου καί ἐργάσθηκε ἐπί δέκα χρόνια στά τυπογραφεῖα καί στίς οἰκοδομικές ἐργασίες τῆς Ἀδελφότητος καί τῆς Μητροπόλεως Φλωρίνης.
Εἶχε ἤδη λάβει τήν ἀπόφασι ἀπό τά 18 χρόνια του ν᾿ ἀκολουθήση τόν ἄγαμο βίο καί τήν ἐξωτερική Ἱεραποστολή. Μία διάλεξι τό 1960 τοῦ λαϊκοῦ τότε καί νῦν Μακαριωτάτου. Ἀρχιεπισκόπου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας κ. κ. Ἀναστασίου ἀπετέλεσε τό ἔναυσμα γιά τά πρῶτα ἱεραποστολικά σκιρτήματα στήν καρδιά του.
Ὅπως ἔλεγε ὁ ἴδιος ἀργότερα, ἔπρεπε νά σπουδάση καί "τά παπαδίστικα" γιά νά ὁλοκληρώση καί τίς ἐκκλησιαστικές του σπουδές γιά τό μεγάλο ἔργο πού τόν περίμενε. Ἔτσι, γράφθηκε σάν σπουδαστής στό Ἀνώτερο Ἐκκλησιαστικό Φροντιστήριο τῆς Ριζαρείου σχολῆς. Ἤδη εἶχε γνωρισθῆ καί ἀλληλογραφοῦσε μέ σημαίνοντα ἱεραποστολικά πρόσωπα ὅπως μέ τόν π. Χρυσόστομο Παπα-σαραντόπουλο καί τόν π. Ἀμφιλόχιο Τσοῦκο, ὁ ὁποῖος ἐκεῖνο τόν καιρό ἐργαζόταν ἱεραποστολικά στό Κολουέζι.
Ἡ πρώτη συνάντησι τοῦ Ἰωάννη μέ τόν δεύτερο, χωρίς πολλές περιστροφές καί ἐπεξηγήσεις, ἔφερε τό ἀστραπιαῖο ἀποτέλεσμα. Ὁ Ἰωάννης, πρίν τελειώσει τά "παπαδίστικα", εὑρίσκεται στήν κεντρική Ἀφρική, πιστός ἀκόλουθος καί συνεργάτης τοῦ π. Ἀμφιλοχίου. Ἀποδύεται σ᾿ ἕνα ἀγῶνα ἀνοικοδομήσεως 10 ἐκκλησιῶν μέσα σέ 15 μῆνες.
Ὅπως μοῦ ἔλεγε, Προτεστάντες καί Καθολικοί ἐξεπλήσσοντο, ὅταν ἔβλεπαν μέσα σέ ἕνα μῆνα νά ξεφυτρώνουν γύρω τους σάν μανιτάρια ἐκκλησίες πού ἐλέγοντο ὀρθόδοξες. Στιγμιότυπα ἀπ᾿ αὐτό τό συνεργεῖο οἰκοδόμων, τό ὁποῖο εἶχε ὀνομάσει "Ἀστραπή" θά μάθουμε, ὅταν κάποτε κυκλοφορήσει τό ἱεραποστολικό του Ἡμερολόγιο.
Ἐπέστρεψε στήν Ἑλλάδα γεμᾶτος ἐνθουσιασμό καί ἀποφασιστικότητα γιά συνέχισι τῆς πορείας πού ἡ Θεία Πρόνοια τοῦ ἐχάραξε. Τό Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας τοῦ ἀπένειμε ἤδη τόν Σταυρό τοῦ Ἀποστόλου Μάρκου, σέ ἔνδειξι τιμῆς γιά τήν πρώτη ἱεραποστολική του διακονία ὡς λαϊκοῦ στό ἀφρικανικό ἔδαφος.
Μετά τήν ἀποφοίτησί του ἀπό τό ἐκκλησιαστικό Φροντιστήριο μπῆκε στό Ἅγιον Ὄρος. Οἱ σεβαστοί Πατέρες Γέροντας Παΐσιος καί ἱερομ. π. Σπυρίδων Νεοσκητιώτης ἐπευλόγησαν τήν εἴσοδό του στήν Ἱερά Μονή τοῦ Ὁσίου Γρηγορίου. Ὁ Ἅγιος Καθηγούμενος Ἀρχιμ. π. Γεώργιος ἀνελαβε ὑπό τήν πατρική του φροντίδα τόν νεαρόν Ἰωάννη.
Τόν εἰσήγαγε στήν τάξι τῶν Δοκίμων Ἀδελφῶν, ἐν συνεχείᾳ τόν ἐκούρευσε μοναχό δίνοντάς του τό ὄνομα Κοσμᾶς, πρός τιμήν τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, μεγάλου ἱεραποστόλου τῆς σκλαβωμένης κατά τήν τουρκοκρατία Πατρίδος μας.
Τόν Αὔγουστο τοῦ 1978 χειροτονήθηκε διάκονος καί ἱερεύς καί μετά δύο μῆνες ἀνεχώρησε καί πάλι γιά τό ἀγαπημένο του Κολουέζι.
Μά τώρα δέν ἐπιστρέφει ὡς λαϊκός, ἀλλά ὡς πατέρας πρῶτα καί μετά ὡς Κατηχητής, ἱεροκήρυκας, οἰκοδόμος, ἠλεκτρολόγος, ἐργοδηγός, σιδηρουργός, ὑδραυλικός, ὀξυγονοκολλητής, ὁδηγός, ἀγροτοκτηνοτρόφος, μηχανικός αὐτοκινήτων, κεραμοποιός, παιδοτρόφος καί νοσοκόμος.
Στό Μοναστήρι μας εὐτύχησα νά εἶμαι παλαιότερός του.
Ἔτσι παρηκολούθησα ὅλες τίς ἐκδηλώσεις τῆς μοναχικῆς του βιοτῆς καί τίς προετοιμασίες του γιά τόν Ἀγρό τοῦ Κυρίου. Διακρινόταν γιά τήν τακτική φοίτησί του στίς Ἱερές Ἀκολουθίες.
Μέ τό τετράδιο στό χέρι ζητοῦσε πληροφορίες ἀπό τόν Τυπικάρη καί ἄλλους διακονητές Ἀδελφούς καί ἔγραφε γιά νά μάθη τήν ἐπιτέλεσι τῶν Ἀκολουθιῶν μέ τό Ἁγιορείτικο Τυπικό. Στό κελλί του κατέστρωνε σχέδια ἀνοικοδομήσεως ἐκκλησιῶν.
Κοιμόταν ἐπάνω στό σανιδένιο κρεββάτι του, πού ἀντί γιά στρῶμα εἶχε μία λεπτή κουβέρτα. Ἰδιαίτερα ἐγκολπώθηκε τήν θεμελιώδη γιά τούς μοναχούς ἀρετή τῆς ὑπακοῆς στόν Γέροντα. Αὐτό φάνηκε, ὅταν μετέβη στό Κολουέζι νά ἐργασθῆ. Γιά κάθε ἱεραποστολικό προσωπικό του πρόβλημα κατέφευγε δι᾿ ἐπιστολῆς στήν πατρική συμβουλή καί καθοδήγησι τοῦ Γέροντός μας.
Εἶχε κατανοήσει τό μέγα πνευματικό ὄφελος τῆς νοερᾶς προσευχῆς καί, παρότι δέν ἔμεινε γιά πολύ διάστημα στό Μοναστήρι γιά τήν ἐξάσκησί της, ὅμως δέν ἔπαυε νά "τραβᾶ" τό κομποσχοίνι του ἐπικαλούμενος τό θεῖον ἔλεος. Ἡ βαθειά του ἐκτίμησις στό ἔργο τῆς προσευχῆς φάνηκε στό ποίμνιό του. Τούς ἐδίδαξε νά πλέκουν κομποσχοίνια καί νά προσεύχωνται μέ αὐτά. Ὅταν ἕνα χρόνο, μετά τήν κοίμησί του, μετέβην στό Κολουέζι, εἶδα σχεδόν ὅλους τούς ἰθαγενεῖς Χριστιανούς νά κρατοῦν κομποσχοίνια στά χέρια μέσα στήν ἐκκλησία.
Κατά τό διάστημα τῆς ἑνδεκαετοῦς διακονίας του στήν Ἱεραποστολή τοῦ Κολουέζι ἀναδείχθηκε ὁ βασικώτερος διοργανωτής τοῦ Κλιμακίου. Πολύ ἐπιγραμματικά θ᾿ ἀναφέρω, ὅσα εἶδαν τά μάτια μου, ὅταν μετέβην ἐκεῖ.
Ὁ διάδοχός του π. Μελέτιος, μέ ξενάγησε στούς χώρους καί στά ἔργα τῆς Ἱεραποστολῆς.
Βούρκωναν τά μάτια μου ἀπό χαρά καί συγκίνησι τίς πρῶτες ἡμέρες γιά τά ὅσα κατορθώματα ἔβλεπα ἑνός Ἀδελφοῦ τῆς Μονῆς μας. Τήν πρώτη Κυριακή τοῦ Ἀπριλίου 1990, ἔζησα κάτι ξεχωριστό μέσα στήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Ἡ χορωδία τῶν 50 περίπου ἀγοριῶν τοῦ οἰκοτροφείου τοῦ Κλιμακίου συνωδευόταν ἀπό ὁλόκληρο τό ἐκκλησίασμα τῶν 700 ὀρθοδόξων Χριστιανῶν μας τοῦ Κολουέζι.
Ἐκείνη ἡ θεία Λειτουργία δέν ἔμοιαζε μέ τίς Λειτουργίες τῆς Πατρίδος μας. Ἦταν μία μεταρσίωσις, μία παναρμόνια χορωδία ἀπό λευκές ψυχές πού κατοικοῦν σέ μελαμψά σώματα. Ἦταν μία νικητήρια ἰαχή ὅτι "Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐκ ἔννι Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδέ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ, πάντες γάρ ὑμεῖς εἷς ἐστέ εν Χριστῶ Ἰησοῦ (Γαλάτ. 3, 28).
Ὁ ἴδιος ἐπεξέτεινε τό ἔργο, ἵδρυσε κι ἄλλους ναούς καί δημιούργησε συνολικά 55 ἐνορίες. Ἐνῶ ἀπό τά χέρια του βαπτίσθηκαν περίπου 15. 000 ἰθαγενεῖς Ἀδελφοί μας.
Προτεραιότητα γιά ἕνα τέτοιο μεγάλο ἐκκλησιαστικό ἔργο ἔδωσε στήν ἀνεύρεσι καταλλήλων συνεργατῶν ἀπό τούς ἐντοπίους Ἀδελφούς. Περίπου δέκα ἄτομα ἦταν αὐτοί πού ἐσήκωναν μαζί του τόν ἐλαφρό ζυγό τοῦ Κυρίου καί τόν καύσωνα τῆς ἡμέρας. Αὐτό ἦταν
τό πρῶτο κοινόβιο τοῦ π. Κοσμᾶ. Στόν καθένα ἀπ᾿ αὐτούς ἔδωσε καί μία διακονία. Τόν ἕνα ἔμαθε ὁδηγό, τόν ἄλλο μηχανικό αὐτοκινήτων, τόν ἄλλο ὑπεύθυνο γιά τά κτισίματα καί σοβατίσματα τῶν ἐκκλησιῶν, τόν ἄλλο ἠλεκτρολόγο κι ἔτσι ὅλοι τους εἶχαν πάρει τό διακόνημά τους.
Συνέτρωγε μαζί τους. Συμπροσευχόταν στήν ἐκκλησία. Τά βράδυα, ὅπως οἱ ἴδιοι μοῦ ἔλεγαν, τούς ἐδιάβαζε ἱστορίες ἀπό τό Γεροντικό καί τούς Βίους τῶν Ἁγίων. Τούς ἐξωμολογοῦσε καί τούς κοινωνοῦσε τά Ἄχραντα Μυστήρια. Ἐκτός ἀπ᾿ αὐτό τό κοινόβιο, ὁ π. Κοσμᾶς ἵδρυσε οἰκοτροφεῖο ἀγοριῶν καί συγκέντρωσε περί τά 60 παιδιά ἀπό διάφορες ἐνορίες τοῦ Κλιμακίου.
Ὁ σκοπός του ἦταν νά τά διαφυλάξη ἀπό τούς πειρασμούς τοῦ κόσμου, νά τά σπουδάση καί, ὅσα εἶχαν τήν ἔφεσι, νά τά προωθήση γιά τό ἱερατικό στάδιο. Σέ ἀπόστασι τριῶν χιλιομέτρων ἀπό τίς ἐγκαταστάσεις τοῦ Κλιμακίου, ἀποπεράτωσε τίς ἐργασίες πού εἶχε ἀρχίσει ὁ π. Ἀμφιλόχιος γιά τήν ἵδρυσι Μοναστηριοῦ πρός τιμήν τοῦ ἁγίου Νεκταρίου.
Σήμερα ἐκεῖ ἀσκοῦνται στήν προσευχή καί τήν λατρεία τοῦ Θεοῦ μερικές Δόκιμες Ἀδελφές, οἱ ὁποῖες ἀσχολοῦνται μέ τό κέντημα καί τίς γεωργικές ἐργασίες. Ἐντός τῆς Μονῆς λειτουργεῖ καί οἰκοτροφεῖο κοριτσιῶν, τά ὁποῖα σπουδάζουν καί διαιτῶνται μέ τήν φροντίδα τοῦ Κλιμακίου.
Ὅταν ξεκίνησε ἀπό τήν Ἑλλάδα ὁ π. Κοσμᾶς δέν ἔκανε καμμία ὀργάνωσι τῶν μετόπισθεν γιά οἰκονομική συμπαράστασι τοῦ ἔργου του.
Πόσες φορές, μοῦ ἔλεγε, ὅτι ἀπέλυσε τούς ἐργάτες του, διότι δέν εἶχε χρήματα νά τούς πληρώση! Ὅμως ὁ Ἱεραποστολικός Σύλλογος "Οἱ Φίλοι τῆς Οὐγκάντας" πού λειτουργοῦσε τότε στήν Θεσσαλονίκη, πολλές φορές τόν ἐστήριξε, ἠθικά καί οἰκονομικά, καθώς ἐνίοτε καί τό Γραφεῖο Ἐξωτερικῆς Ἱεραποστολῆς τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐλλάδος.
Ὁ ἴδιος ποτέ δέν ἔχασε τήν ψυχραιμία του μπροστά σέ ὁποιοδήποτε ἐμπόδιο ὠρθώνετο μπροστά του. Ὁ φλογερός του ζῆλος, ἡ πίστις του στόν Θεό, οἱ εὐχές τοῦ Γέροντός του, τό πρακτικό του μυαλό τόν ἔβγαζαν ἀπό κάθε ἀδιέξοδο καί ἀμηχανία.
Τίς νύκτες ἐσχεδίαζε τούς ναούς καί τό πρωΐ μέ τά συνεργεῖα του ἔτρεχε νά τούς ἀνοικοδομήση. Γι᾿ αὐτό προκάλεσε τόν θαυμασμό τῶν ἐντοπίων. Γι᾿ αὐτό τόν ἀγάπησαν ὁ ἁπλός λαός καί οἱ Ἐξουσίες τοῦ τόπου, διότι ἐγνώρισαν στό πρόσωπό του ἕνα ἀνιδιοτελῆ φίλο, ἕνα ἰδανικό ἀνθρωπιστή, ἕνα συνεργάτη γιά τήν ἀνάστασι ἀπό τήν μιζέρια καί τήν κακοδαιμονία τοῦ πολύπαθου ζαϊρινοῦ λαοῦ.
Ἀπόδειξις τῆς ἐκτιμήσεως καί τοῦ σεβασμοῦ στό πρόσωπό του ἦταν ἡ παρουσία σύσσωμου τοῦ λαοῦ τοῦ Κολουέζι στήν κηδεία του, τόν Ἰανουάριο τοῦ 1989.
Ἀλλά καί μέχρι σήμερα προσέρχονται ἄνθρωποι νά στολίσουν τόν τάφο του μέ λουλούδια. Ἐνῶ οἱ Χριστιανοί μας, πρίν μποῦν στήν ἐκκλησία καί πρίν ἀναχωρήσουν, θά προσκυνήσουν τόν Σταυρό τοῦ τάφου τοῦ πνευματικοῦ τους Πατέρα. Θ᾿ ἀνάψουν τό καντήλι του. Θά γονατίσουν νά τοῦ ἐναποθέσουν λίγα λουλούδια ν᾿ ἀφήσουν τό δάκρυ τῆς εὐγνωμοσύνης τους νά κυλήση ἐπάνω στό χῶμα.
Ἀνάμεσα στά πολλά του προγράμματα ἦταν καί ἡ ἐξεύρεσις πόρων γιά τήν ὅσο τόν δυνατόν, ἀνεξαρτικοποίησι τοῦ Κλιμακίου ἀπό τίς οἰκονομικές βοήθειες τῆς Ἑλλάδος καί τοῦ Ἐξωτερικοῦ. Ἤθελε τό Κλιμάκιο νά τό κάνη αὐτοσυντήρητο, ἔτσι ὥστε σέ κάποια ἐνδεχόμενη περιπέτεια τῆς Ἑλλάδος, νά ἠμπορῆ τό Κλιμάκιο νά συνεχίση τήν πορεία του μέ τίς δικές του πλέον δυνάμεις.
Γι᾿ αὐτό προέβη μέ εὐλογία τοῦ Σεβ. μητροπολίτου του μακαριστοῦ Τιμοθέου στήν δημιουργία γεωργο-κτηνο-πτηνοτροφικῆς μονάδος, λίγα χιλιόμετρα ἔξω ἀπό τήν πόλι Κολουέζι. Οἱ ποικίλες εὐλογίες αὐτῆς τῆς Μονάδος ὄχι μόνον ἐκάλυπταν βασικές ἀνάγκες τοῦ Κλιμακίου, τῶν οἰκοτροφείων καί τῶν 200 περίπου ἐργατῶν πού ἀπασχολοῦντο τότε, ἀλλά καί προσφέρθηκαν ἄφθονα τρόφιμα, κρέατα καί ἄλλα ἀγαθά στούς ἀναξιοπαθοῦντας τῆς πόλεως.
Φυλακισμένοι, λεπροί, ἀσθενεῖς τῶν νοσοκομείων, γέροντες τῶν γηροκομείων, ὁ σύλλογος τῶν παραλύτων καί ἀνιάτων κάθε ἑβδομάδα ἤ δύο φορές τόν μῆνα ἀπολάμβαναν τούς καρπούς τῆς ἀγάπης τοῦ π. Κοσμᾶ καί τῶν συνεργατῶν του.
Ὁ π. Κοσμᾶς εὐτύχησε νά ἔχη κοντά του γιά πολύ ὀλίγο διάστημα καί συνεργάτες ἀπό τήν Ἑλλάδα. Ἀξίζει νά μνημονεύσουμε ἐδῶ, ὅσους γιά πολύ χρόνο συνέβαλαν στήν ἐπαινετή αὐτή Προσπάθεια.
Ὁ π. Κύριλλος, μοναχός Γρηγοριάτης καί αὐτός, παρέμεινε πιστός στόν π. Κοσμᾶ ἐπί 10 καί πλέον χρόνια.
Κοπίασε στόν τομέα τῆς ἱδρύσεως ἐκκλησιῶν καί τῶν Ἀγροκτημάτων. Ὁ κ. Κώστας Φιλίππου, σιδηρουργός καί ὑδραυλικός ἀπό τήν Θεσσαλονίκη, ἦταν ὁ κατασκευαστής ὅλων σχεδόν τῶν σιδερένιων θυρῶν καί παραθύρων τῶν ἐκκλησιῶν τοῦ Κλιμακίου.
Ὁ γιατρός κ. Θᾶνος Τζῶτζος ἀπό τό Ἄργος βοήθησε στόν τομέα του περίπου δύο χρόνια. Ἡ κ. Θεανώ Μουσδελεκίδου πού κατάγεται ἀπό τήν Ἔδεσσα, μοῦ ἔλεγε ὅτι, ζητοῦσε διέξοδο πρός τά Ἔθνη. Καίὁ Κύριος ὡδήγησε τά βήματά της γιά πρώτη φορά τό 1987 στό Κολουέζι.
Ἡ προσφορά της συνεχίζεται μέ πρωτοφανῆ γιά τήν ἡλικία της ζῆλο καί προσφορά μέχρι σήμερα στόν τομέα Κατηχήσεων τῶν κοριτσιῶν, στήν διδασκαλία τῆς οἰκοκυρικῆς ζωῆς καί στήν δημιουργία χριστιανικῆς οἰκογενείας, στίς ἀλλεπάλληλες ἐπισκέψεις "τῶν ἐλαχίστων ἀδελφῶν τοῦ Χριστοῦ". Σέ ὧρες ἀνάγκης ἀσχολεῖται καί μέ ἄλλες ἐργασίες πού τίς ἀναθέτει ὁ Προϊστάμενος τοῦ ἔργου.
Ἄλλο πρόσωπο πού προσφέρθηκε θυσιαστικά στήν θεραπεία τοῦ πόνου ἦταν ἡ μοναχή Ξένη, διπλωματοῦχος νοσοκόμος, ἡ ὁποία ὡς λαϊκή στήν ἀρχή καί ὡς μοναχή ὕστερον, ἐπί μία δεκαετία ἀνεκούφισε χιλιάδες κόσμο ἀπό τίς ἀρρώστειες καί τά βάσανά του.
Οἱ χῶροι ἐγκαταστάσεως τοὺ ἰδίου καί τῶν συνεργατῶν του δέν ἦσαν τίποτε περισσότερο ἀπό μία μεγάλη αἴθουσα τῆς παρακμάζουσας τότε Ἑλληνικῆς Κοινότητος, ἡ ὁποία καί τοῦ τήν παρεχώρησε. Μά ἦταν ἀδύνατο σέ μία αἴθουσα νά στοιβαχθοῦν τά πάντα, ἄνθρωποι καί ἐργαλεῖα.
Γι᾿ αὐτό ζήτησε ἀπό τό Κράτος μία ἔκτασι πού βρισκόταν πίσω ἀπό τήν Ἑλληνική Κοινότητα, περίπου 110 στρεμμάτων, προκειμένου νά τήν ἀξιοποιήση γιά τήν δημιουργία χώρων καί τήν ἐγκατάστασι στελεχῶν καί οἰκοτρόφων γιά τήν ἱεραποστολική του προσπάθεια.
Πράγματι τοῦ παραχωρήθηκε δωρεάν αὐτή ἡ ἔκτασι μέσα στήν ὁποία κατόπιν ὁ π. Κοσμᾶς ἵδρυσε τό οἰκοτροφεῖο μέ ὅλους τούς βοηθητικούς χώρους, τήν ἀποθήκη λιπασμάτων καί καλαμποκιοῦ καί τόν ἀλευρόμυλο. Ἐπίσης κατεσκεύασε καί καταλλήλους χώρους γιά τήν ἄνετη διαμονή τῶν ἐξ Ἑλλάδος Ἱεραποστόλων.
Τό ἐκπαιδευτικό ἔργο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ δέν ἔφερνε ὕπνο στά βλέφαρα τοῦ ὁμωνύμου του ἱεραποστόλου τοῦ Κογκό. Ἔπρεπε καί αὐτός νά ἱδρύση σχολεῖα, ν᾿ ἀπαλλάξη τήν νεολαία ἀπό τήν πατροπαράδοτη κακοδαιμονία, νά μεταδώση τό εὐαγγελικό Μήνυμα, νά σωθοῦν ψυχές, νά καταρτιστοῦν αὐριανοί κυβερνῆτες τοῦ κράτους καί ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας.
Μέ εὐλογία, λοιπόν, τοῦ Μητροπολίτου του, ξεκίνησε τήν ἵδρυσι δημοτικοῦ Σχολείου. Μά δέν πρόλαβε νά τό τελειώση. Εἶχε φτάσει στίς λαμαρινοσκεπές, ὅταν συνέβη τό τροχαῖο δυστύχημα τῆς 27ης Ἰανουαρίου 1989.
Ξεκίνησε Παρασκευή βράδυ γιά Λικάσι. Ὁ σύμβουλός του κ. Δημήτριος Ματζουράνης, τόν ἐμπόδιζε νά ταξιδεύση νύκτα. Ἐκεῖνος τοῦ εἶπε ὅτι πάντα νύκτα ταξιδεύει καί ὅτι πρέπει νά συναντηθῆ μέ τήν ἀδελφή Ξένη στό Λικάσι, διότι τό φορτηγό μέ τό ὁποῖο ἐρχόταν ἐκείνη ἀπό τό Κολουέζι, ἐχάλασε καί ἔμεινε στόν δρόμο.
Μαζί του εἶχε τόν ἰθαγενῆ ἑλληνομαθῆ Μωϋσῆ καί τόν Ἕλληνα Πρόξενο κ. Σπυρίδωνα Κυβετό.
Στό 60ο χιλιόμετρο τῆς διαδρομῆς τους πρός Λικάσι, στίς 8,10 συνέβη τό δυστύχημα. Ἕνα φορτηγό ἐρχόταν ἀπό τό ἀντίθετο ρεῦμα, φορτωμένο μέ τσουβάλια ἀπό ἡλιοκαμμένο ψάρι καί πάνω ἐπέβαιναν, ὡς συνήθως πολλοί ἐντόπιοι. Ἡ καρότσα τοῦ φορτηγοῦ προεξεῖχε ἐκατέρωθεν περί τούς 30 πόντους.
Ὁ π. Κοσμᾶς, ἐνῶ ἦτο καλός καί προσεκτικός ὁδηγός, δέν ἀντελήφθηκε τόν κίνδυνο. Τό φορτηγό πέρασε πλάγια καί θέρισε κυριολεκτικά τήν ἀριστερή πόρτα τοῦ Λαντρόβερ τοῦ π. Κοσμᾶ. Ἕνα "ὤχ" μόνο ἀκούσθηκε καί ὁ π. Κοσμᾶς βρέθηκε στό χῶμα. Πρόλαβε καί εἶπε τά ἑξῆς λόγια, ὅπως μοῦ εἶπε αὐτόπτης μάρτυς ἰθαγενής, ὁ κατηχητής μας Ἀντώνιος ἀπό τό παρακείμενο χωριό Σοφουμουάγκο: «Μωϋσῆ, στό πίσω κάθισμά μου ἔχω τά χρήματα.
Νά τά δώσεις στήν Ἱεραποστολή. Μαζί εἶναι καί τό ἕνα μπουκάλι μέ τό Ἅγιο Μῦρο». Καί ἀμέσως ἐξέπνευσε. Ὁ θάνατός του ἦτο ἀκαριαῖος ἀπό συγκοπή καρδίας. Εἶχε μόνο μία πληγή στό ἀριστερό του μάγουλο, ἡ ὁποία ἔτρεχε μέχρι πού τόν ἔβαλαν μέσα στόν τάφο του.
Οἱ συνταξιδιῶτες του δέν ἔπαθαν τίποτε. Μόνο ὁ Μωϋσῆς μπῆκε στό νοσοκομεῖο τοῦ Λικάσι γιά τρεῖς ἡμέρες.
Μετά ἀπό 2-3 ὧρες ἦλθε στόν τόπο τοῦ δυστυχήματος ὁ καρδιακός φίλος καί συνεργάτης του κ. Χαράλαμπος Γεωργίου ἀπό τό Λικάσι. Τόν μετέφερε στό Λου¬μπου-μπάσι καί τόν τοποθέτησε σέ ψυγεῖο. Κάτι πού ἐξένισε γιατρούς καί νοσοκόμους ἦτο τό ἑξῆς: Τό σῶμα τοῦ π. Κοσμᾶ μέσα στό ψυγεῖο περιβαλλόταν ἀπό¬ ἕνα ὑπερκόσμιο φῶς, πρᾶγμα τό ὁποῖο δέν συνέβαινε στά πτώματα ἄλλων νεκρῶν. Καί ἡ πληγή δέν σταματοῦσε νά τρέχη.
Ἕνα ἄλλο θαυμαστό σημεῖο ἐμφανίσθηκε τρεῖς ὧρες, πρίν τό μαρτυρικό του τέλος. Κάποιος ντόπιος ἔμπορος κατέβαινε ἀπό τό Λικάσι στό Λουμπουμπάσι. Εἶχε φθάσει στό μέρος ἐκεῖνο τοῦ δυστυχήματος καί ἀντίκρυσε μπροστά του ἕνα ἐξαίσιο θέαμα.
Εἶδε νά ἀνεβαίνει γοργά πρόν τόν οὐρανό ἕνα ὀρθόδοξος παπᾶς, ντυμένος στά λευκά. Σταμάτησε τό αὐτοκίνητό του ἐκεῖ. Σκέφθηκε ὅτι κάποιο σοβαρό σημάδι εἶναι αὐτό. Ἀπεφάσισε νά μείνει ἐκεῖνο τό βράδυ ἐκεῖ στό παραπλεύρως κείμενο χωριό. Ὅταν ἔγινε τό δυστύχημα, εἶδε τόν παπᾶ Κοσμᾶ καί διεπίστωσε ὅτι αὐτός ἦτο ὁ ἱερεύς πού εἶχε ἰδεῖ πρίν ἀπό τρεῖς ὧρες.
Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κεντρώας Ἀφρικῆς κ. Τιμόθεος δέχθηκε τό θλιβερό ἄγγελμα μέ δάκρυα καί στεναγμούς, λέγοντας: «Ἔχασα τόν καλλίτερο συνεργάτη μου». Κατέβηκε ἀεροπορικῶς στό Λουμπουμπάσι καί προέστη τῆς νεκρωσίμου Ἀκολουθίας, στόν ναό τῆς Ἑλληνικῆς Κοιονότητος τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου μή ἠμπορώντας νά συγκρατήσει τά δάκρυά του.
Ἦλθαν ὅλοι οἱ Ἕλληνες, οἱ ἰθαγενεῖς ὀρθόδοξοι, οἱ Ἀρχές τοῦ Τόπου καί ἀξιωματοῦχοι ἄλλων χριστιανικῶν Δογμάτων καί πλῆθος κόσμου, διότι ἦτο γνωστή σέ ὅλους ἡ θυσιαστική προσφορά του.
Τήν ἑπομένη ἡμέρα μέ ἰδιωτικό ἀεροπλάνο μεταφέρθηκε ἡ σωρός του στό Κολουέζι, ὅπου περίμεναν στό ἀεροδρόμιο πολύς κόσμος.
Μετά ἀπό τό Τρισάγιο πού ἐψάλη στήν ἐκκλησία τοῦ ἁγίου Γεωργίου, κηδεύθηκε μέ κλαυθμούς καί ὀδυρμούς ἔξω καί μπροστά ἀπό τό Ἱερό Βῆμα τοῦ ναοῦ.
Ὁ τάφος του μέχρι τώρα εἶναι ὁ μάρτυς μιᾶς φλογερῆς ψυχῆς, πού ἔδωσε τά πάντα γιά τόν Χριστό καί τόν ἄνθρωπο. Ἐτήρησε τήν ἀπόφασί του νά μείνει γιά πάντα ἀνάμεσα στούς ἀφρικανούς πού τόσο πολύ ἀγάπησε. Ἔτσι, ἄλλωστε εἶχε εἰπεῖ στόν Γέροντα τῆς Μονῆς μας καί σέ μιά ὁμάδα Ἀδελφῶν: «Ἡ ἱεραποστολή δέν εἶναι γιά λίγους μῆνες. Ὅποιος θέλει νά εἶναι ἱεραπόστολος, πρέπει ν᾿ ἀφήσει τά κόκκαλά του στό ἀφρικανικό χῶμα».
Ὁ θάνατος ἑνός τέτοιου Ἱεραποστόλου στήν πιό γόνιμη ἡλικία τῶν 47 ἐτῶν ἦταν ἕνα ἀναπάντεχο καί ἐπώδυνο γεγονός. Τόν ἔκλαυσαν γονεῖς, ἀδέλφια καί συγγενεῖς του. Τόν ἔκλαυσαν οἱ Χριστιανοί καί συνεργάτες του, τόν ἔκλαυσαν τά παιδιά τῶν οἰκοτροφείων του καί τόν συνώδευσαν στήν τελευταία του κατοικία χιλιάδες ἀνθρώπων. Τό Κράτος τοῦ Κογκό στήν περιοχή Κατάγκα, ὅπου ἐκτείνεται τό Κλιμάκιο, ἐκήρυξε τριήμερο πένθος. Θρησκευτικές καί Πολιτικές Ἀρχές τοῦ Τόπου συμμετεῖχαν στό πένθος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τοῦ Κογκό.
Ὁ σεβαστός μας Γέροντας ἔγραψε τά ἑξῆς στόν ἐπικήδειο λόγο του: «Διαχειρίσθη πολλά ἑκατομμύρια, ἀλλά ἀπέθανε πτωχός καί ἀκτήμων, ὡς ἀλήθής μοναχός. Τό τίμιο καί κουρασμένο σῶμα τοῦ π. Κοσμᾶ ἀναπαύεται τώρα στήν ἀφρικανική γῆ, δεύτερο μετά τό σῶμα τοῦ π. Χρυσοστόμου Παπασαραντοπούλου. Ἀμφότεροι γονιμοποιοῦν πνευματικά τήν Ἀφρική. Εἶναι σπόροι πού ἐσάπησαν καί σήπονται γιά νά βλαστήσουν δένδρα εὐσκιόφυλλα κάτω ἀπό τά ὁποῖα θά ἀναπαύουν καί θά δροσίζουν πολλές ταλαιπωρημένες ψυχές».
Ὁ π. Κοσμᾶς ἄφησε μνήμη φλογεροῦ καί ἀκαμάτου ἱεραποστόλου. Μέ τό αἷμα του ἐπεσφράγισε τήν μαρτυρική ζωή του καί ἐτάφη κοντά στούς ἀδελφούς του πού ἀγάπησε. Βρῆκε, ὅταν ἀνέλαβε τό ἔργο ἕνα ἱερέα καί 10 ἐνορίες μέ μερικές ἑκατοντάδες βαπτισμένους ἀφρικανούς.
Στά δέκα χρόνια τῆς ἱεραποστολικῆς ἐργασίας του ἄφησε 14 ἱερεῖς, δύο διακόνους, 15000
βαπτισμένους, 13 κτισμένες ἐκκλησίες, 35 λασποκαλύβες-ἐκκλησίες, 55 ἐνορίες, μία πλουσιώτατη φάρμα, ἕνα πανεύφορο κτῆμα στό χωριό Φουγκουροῦμε, δύο οἰκοτροφεῖα, μία τεράστια ἀποθήκη, ἕνα δημοτικό σχολεῖο στό Κολουέζι καί τρία σέ χωριά, ἕνα Μοναστήρι καί τούς κοιτῶνες (δύο πύργοι) τῶν ἱεραποστόλων.
Τό κουρασμένο σῶμα τοῦ π. Κοσμᾶ ἀναπαύεται τώρα στήν Ἀφρικανική γῆ. Εἶναι ὁ σπόρος πού ἔπεσε, ὁ ὁποῖος, ἐάν δέν πέση, δέν θά καρποφορήση. Μέ συγκατάθεσι τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῆς Μετανοίας του περέμεινε τό σῶμα του κοντά στούς ἀνθρώπους πού ἀγάπησε. Ἐξεπλήρωσε τό καθῆκον του καί τήν ὑπόσχεσί του. Διότι πολλές φορές μᾶς εἶχε πεῖ ὅτι ὁ ἱεραπόστολος πρέπει νά πέση ἐπί τῶν ἐπάλξεων τοῦ ἀγῶνος μέχρι τῆς τελικῆς νίκης.
Ἕνα κομμάτι ἀπό τήν τελευταία ἐπιστολή του πού ἔστειλε στόν σεβαστό Γέροντά μας θά καταθέσω ἐδῶ. Τήν ἐλάβαμε δέκα ἡμέρες μετά τήν κοίμησί του. Δείχνει τό ἀπτόητο καί ἀκατάβλητο τοῦ φρονήματός του, ἀλλά καί τήν πεποίθησί του ὅτι ἡ προσέλευσις τόσων ἀνθρώπων στήν Ἐκκλησία θ᾿ ἀποβῆ εἰς συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν του.
"Σεβαστέ μας Γέροντα, Πατέρες καί Ἀδελφοί, εὐλογεῖτε! Ὁ ἀγῶνας συνεχίζεται μέ τίς εὐχές σας. Δόξα τῶ Θεῶ! Σώζονται ἄνθρωποι! Παρά τήν ἁμαρτωλότητά μας, ὁ Θεός μᾶς ἀνέχεται καί μᾶς χρησιμοποιεῖ στό ἔργο Του. Ἄς εἶναι δοξασμένος. Εὐλογεῖτε! Τά τέκνα σας Ἱερομόναχος Κοσμᾶς καί μοναχός Κύριλλος".
Ἡ Ἱερά Μονή μας, μετά τήν κοίμησι τοῦ Ἀδελφοῦ μας π. Κοσμᾶ, ἀπέστειλε μετά ἀπό θερμή παράκλησι τοῦ Μητροπολίτου Κεντρώας Ἀφρικῆς κυροῦ Τιμοθέου, τόν ἱερομόναχο π.Μελέτιο, ὁ ὁποῖος συνεχίζει μέ τόν ἴδιο ἐνθουσιασμό μέχρι σήμερα τό ἀρξάμενο ἔργο τοῦ προκατόχου του.
Προσωπικότητες σάν τόν μακαριστό π.Κοσμᾶ εἶναι σπάνιες στό στερέωμα τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ φλόγα τῆς ἐν Χριστῶ ἀγάπης γιά τήν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων τόν ὠθοῦσε σέ τολμηρά καί δυσκατόρθωτα ἔργα.
Πολεμήθηκε σκληρά τόσο ἀπό τίς ἀρρώστειες καί συνθῆκες τοῦ τροπικοῦ κλίματος, ὅσο κι ἀπό κακοπροαίρετους ἀνθρώπους τῆς Ἑλλάδος καί τοῦ Κογκό. Τίποτε τό ἐπίγειο δέν τόν φόβισε, παρά μόνο ἡ ἁμαρτία καί ἡ μή σωστή ἐπιτέλεσις τοῦ θείου θελήματος.
Πίστευε ὅτι τό ἔργο δέν εἶναι δικό του. Ἔλεγε: "Ἐάν τό ἔργο εἶναι δικό μου, θά καταστραφῆ, ἐνῶ ἐάν εἶναι τοῦ Θεοῦ θά ἐπιζήση καί θά τό ἀναλάβη ἡ Ἐκκλησία, μετά τόν θάνατό μου".
Ἔβλεπε ὅτι δέν νοεῖται ἐξάπλωσι τὴς Ὀρθοδοξίας, χωρίς τήν ἵδρυσι μοναστικῶν Κέντρων. Γι᾿ αὐτό ἕνα ἀπό τά πρῶτα του ἔργα ἦταν ἡ ἵδρυσι τῆς γυναικείας Μονῆς τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου καί τό Ἡσυχαστήριον τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά περισυλλογή καί προσευχή τοῦ ἰδίου καί τῶν συνεργατῶν του.
Ὁ Θεός, τοῦ ὁποίου οἱ βουλές εἶναι ἀνεξιχνίαστες, δέν ἔπαυσε νά σηματοδοτῆ τήν παρουσία Του διά ἐνεργειῶν τοῦ π. Κοσμᾶ καί μετά τόν θάνατό του.
Πολλά θαυμαστά περιστατικά ἔχουν δημοσιευθῆ στό βιβλίο πού ἐκδόθηκε ἀπό τόν ἱεραποστολικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης μέ τίτλο: "Μέγας εἶ Κύριε, καί θαυμαστά τά ἔργα Σου". Ὀλίγα ἀπό τά ἀδημοσίευτα θά παραθέσω ἐδῶ πρό τιμήν τοῦ μακαριστοῦ Ἀδελφοῦ μας καί θά τελειώσω.
1. Ὁ Κατηχητής τῆς ἐνορίας τῆς Ἀναλήψεως τοῦ χωριοῦ Κανιάμα, ὀνόματι Σεραφείμ Ἰλούνγκα, μᾶς διηγεῖται: "Τόν Αὔγουστο τοῦ 1989 γέννησε ἡ γυναῖκα μου. Μετά ἀπό 40 ἡμέρες ἀναρωτιώμουν τί ὄνομα νά δώσω στό παιδί μου. Τήν νύκτα ἦλθε στόν ὕπνο μου ὁ π. Κοσμᾶς καί μοῦ εἶπε: "Νά δώσης τό ὄνομα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ".
2. Ὁ ἴδιος πάλι μᾶς διηγεῖται: "Δύο χρόνια μετά τόν θάνατο τοῦ π. Κοσμᾶ, δηλ. τό 1991, ἀρώστησα κι ἔφυγα ἀπό τό Λουμπουμπάσι, ὅπου σπούδαζα, γιά τό χωριό μου Κανιάμα. Ἕνα βράδυ εἶδα στό ὄνειρό μου ὅτι ἦλθε κοντά μου ὁ π. Κοσμᾶς καί μοῦ εἶπε: "Γνωρίζω τήν ἀρρώστεια σου καί ἦλθα νά σέ θεραπεύσω". Ἐγώ νόμιζα ὅτι εὑρισκόμουν μέσα στήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Κολουέζι. Ἐκεῖνος τότε μέ ἐφώναξε:
-Σεραφείμ, ἔλα ἔξω καί βγάλε τό ὑποκάμισό σου.
Τό ἔβγαλα καί εἶδα ὅτι ἔβγαινε ἀκαθαρσία ἀπό τό στῆθος μου.
Ξύπνησα καί αἰσθανόμουν τελείως καλά. Τό εἶπα στή γυναῖκα μου τήν Θεμελίνα καί σέ ἄλλους φίλους καί ἀδελφούς. Ὅλοι μας ἐδοξάσαμε τόν Θεό γιά τόν π.Κοσμᾶ πού βρῆκε παρρησία ἐνώπιόν Του. Ἀπό τότε δέν ἀρώστησα πάλι.
3. Ὁ Κατηχητής τῆς ἐνορίας τῶν ἁγίων Θεοδώρων τοῦ χωριοῦ Μουσονόϊ, ὀνόματι Συμεών, μᾶς διηγήθηκε τά ἑξῆς: "Ὁ μακαριστός διδάσκαλος καί πνευματικός μας πατέρας, ὁ παπᾶ Κοσμᾶς, κάθε χρόνο ἐπισκέπτεται τά παιδιά τῆς ἐνορίας μας, ἡλικίας ἑπτά, ὀκτώ, καί ἐννέα χρονῶν τήν ἡμέρα τοῦ μαρτυρικοῦ του θανάτου, τήν 27ην Ἰανουαρίου. Μᾶς ἐλύπησε τό γεγονός καί πολύ στενοχωρηθήκαμε, ὅταν μᾶς εἶπαν τά παιδιά μας, ὅτι τό ἔτος 1996 δέν τά ἐπισκέφθηκε".
4. Στήν παραπάνω Ἐνορία συνέβη καί τό ἑξῆς γεγονός πού ἔχει σχέσι μέ τόν π.Κοσμᾶ. Καί αὐτή τήν ἱστορία μοῦ τήν εἶπε ὁ Κατηχητής Συμεών.
Ἕνα παιδί, μιᾶς ὀρθοδόξου οἰκογενείας, ὁ Σταμάτιος, ἀρώστησε βαρειά. Ὁ πατέρας του παρακαλοῦσε τόν Θεό μέ δάκρυα νά τόν λυπηθῆ. Μιά νύκτα εἶδε στόν ὕπνο του τόν π.Κοσμᾶ, ὁ ὁποῖος καί τοῦ εἶπε: "Πᾶμε στό σπίτι σου". Ἀφοῦ πῆγαν τόν παρηγόρησε ὁ π. Κοσμᾶς λέγοντάς του: "Μή κλαῖς. Τό παιδί σου ἀπό τώρα εἶναι καλά". Πράγματι τώρα ὁ Σταμάτιος εἶναι δέκαπεντε ἐτῶν. Ἀπό τότε πού τόν ἐπισκέφθηκε ὁ π.Κοσμᾶς, δέν ἀρώστησε πάλι.
Ἱερά Μονή Ὁσίου Γρηγορίου
Ἅγιον
Ὅρος Ἄθω
2005
2005
Ἐπιμέλεια κειμένου Αναβάσεις
________________________________________________
Τό κείμενο προέρχεται ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε θερμά γιά τήν παραχώρηση τῶν ἀρχείων, ὅπως ἐπίσης εὐχαριστοῦμε καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου