Σελίδες

Τετάρτη 8 Μαΐου 2019

Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος γιά τόν ἔλεγχο τοῦ Κυρίου πρός τούς Γραμματεῖς καί τούς Φαρισαίους, Μέρος τέταρτο


Ο ΙΕΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ
               ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥΣ

[ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ: Υπομνηματισμός των εδαφίων Ματθ.23,29-36]

   «Οα μν, γραμματες κα Φαρισαοι ποκριταί, τι οκοδομετε τος τάφους τν προφητν κα κοσμετε τ μνημεα τν δικαίων(:Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριτές, διότι κτίζετε τους τάφους των προφητών και στολίζετε τα μνήματα των δικαίων) «κα λέγετε· ε μεν ν τας μέραις τν πατέρων μν, οκ ν μεν κοινωνο ατν ν τ αματι τν προφητν(:και λέτε: ‘’εάν ζούσαμε εμείς στις ημέρες των πατέρων μας, δεν θα γινόμασταν συνεργοί και συνένοχοί τους στο φόνο των προφητών’’) «στε μαρτυρετε αυτος τι υοί στε τν φονευσάντων τος προφήτας(:Άρα λοιπόν εσείς οι ίδιοι ομολογείτε για τον εαυτό σας ότι είστε απόγονοι εκείνων που σκότωσαν τους προφήτες και έχετε κακή κληρονομικότητα, από την οποία όμως δεν φροντίσατε να απαλλαγείτε) «κα μες πληρώσατε τ μέτρον τν πατέρων μν(:Συμπληρώστε λοιπόν κι εσείς εκείνα που λείπουν ακόμη απ’ όσα άρχισαν να κάνουν οι πρόγονοί σας, ώστε να φθάσετε στο ακρότατο όριο της κακίας)».
      Δεν λέει ο Χριστός το «αλίμονο» εναντίον τους, διότι χτίζουν τους τάφους, ούτε επειδή κατηγορούν τους προγόνους τους που φόνευσαν τους προφήτες, αλλά διότι και με τον τρόπο αυτό και με όλα όσα λέγουν, προσποιούμενοι ότι κατηγορούν τους πατέρες τους, πράττουν χειρότερα. Το ότι λοιπόν ήταν προσποιητή η κατηγορία ενάντια στους πατέρες τους το λέγει ο ευαγγελιστής Λουκάς με τις λέξεις «κα συνευδοκετε(:και επιδοκιμάζετε)» και «κοσμετε(:και διακοσμείτε)», διότι λέγει: «οα μν, τι οκοδομετε τ μνημεα τν προφητν, ο δ πατέρες μν πέκτειναν ατούς. ρα μαρτυρετε κα συνευδοκετε τος ργοις τν πατέρων μν, τι ατο μν πέκτειναν ατούς, μες δ οκοδομετε ατν τ μνημεα(:Αλίμονό σας, διότι κτίζετε τα μνημεία των προφητών και φαίνεστε έτσι ότι το κάνετε αυτό από σεβασμό προς τους προφήτες. Έχετε όμως κι εσείς τις ίδιες διαθέσεις με τους προγόνους σας. Διότι οι πατέρες σας και οι πρόγονοί σας όχι μόνο δεν έδειξαν κανένα σεβασμό σε αυτούς, αλλά και τους σκότωσαν. Άρα λοιπόν, αφού δεν αποκηρύττετε τους πατέρες σας και δεν συμμορφώνετε τη ζωή σας με τη διδασκαλία των προφητών, γίνεστε μάρτυρες κατηγορίας εναντίον των απεσταλμένων του Θεού και επιδοκιμάζετε και εγκρίνετε τα έργα των πατέρων σας. Διότι εκείνοι τους σκότωσαν, κι εσείς θάβετε τους σκοτωμένους και τους κτίζετε τα μνημεία, συμπληρώνοντας έτσι το έργο των πατέρων σας)»[Λουκά 11, 47-48].

     Εδώ λοιπόν κατηγορεί την διάθεσή τους, με την οποία έχτιζαν, διότι δεν έχτιζαν αυτούς τους τάφους προς τιμήν των προφητών που σφαγιάστηκαν από τους πατέρες τους, αλλά με σκοπό να διαπομπεύσουν τις σφαγές, και φοβούμενοι μήπως με το πέρασμα του χρόνου εξαφανιστούν οι τάφοι, και μειωθεί ο έλεγχος και η ανάμνηση της τόσο μεγάλης τόλμης τους, έτσι έχτιζαν τους τάφους, χτίζοντας λαμπρές οικοδομές ως κάποιο τρόπαιο, και έτσι καυχιόντουσαν με τα τολμήματα εκείνων και επιδεικνύονταν. «Διότι αυτά που τολμάτε τώρα δείχνουν ότι και αυτά τα κάνατε με τον ίδιο σκοπό». «Διότι και αν ακόμα», λέγει ο Κύριος, «ισχυρίζεστε το αντίθετο, ότι τάχα τους κατηγορείτε, όπως ότι ‘’δεν θα συμμετείχαμε στα έργα εκείνων εάν ζούσαμε στις ημέρες εκείνες’’, αλλά όμως είναι ολοφάνερη η διάθεση με την οποία τα λέτε αυτά».
    Γι΄ αυτό και αποκαλύπτει αυτήν με αινιγματικό μεν τρόπο, οπωσδήποτε όμως την λέγει. Διότι αφού είπε ««στε μαρτυρετε αυτος τι υοί στε τν φονευσάντων τος προφήτας(:άρα λοιπόν εσείς οι ίδιοι ομολογείτε για τον εαυτό σας ότι είστε απόγονοι εκείνων που σκότωσαν τους προφήτες και έχετε κακή κληρονομικότητα, από την οποία όμως δεν φροντίσατε να απαλλαγείτε)», πρόσθεσε:« «κα μες πληρώσατε τ μέτρον τν πατέρων μν(:συμπληρώστε λοιπόν και εσείς εκείνα που λείπουν ακόμη απ’ όσα άρχισαν να κάνουν οι πρόγονοί σας, ώστε να φτάσετε στο ακρότατο όριο της κακίας)».
     Και ποια κατηγορία υπάρχει για τον υιό ενός φονιά, εάν δεν συμμετέχει στην διάθεση του πατέρα του; Καμία. Επομένως είναι φανερό ότι για αυτό τους κατηγορεί,  υπαινισσόμενος την συγγένειά τους με αυτούς ως προς την κακία. Και αυτό το φανερώνει και το εξής καθότι πρόσθεσε: «φεις, γεννήματα χιδνν!(: Φίδια,παιδιά γεννημένα από οχιές, γεμάτα κακία και θανατηφόρο δηλητήριο, το οποίο κληρονομήσατε κι απ’ τους προγόνους σας)». Διότι «όπως τα φίδια μοιάζουν με τους γονείς τους ως προς την πικρότητα του δηλητηρίου τους, έτσι και εσείς μοιάζετε προς τους πατέρες σας ως προς την φονική διάθεση».
     Στη συνέχεια επειδή εξετάζει την διάθεση που δεν είναι φανερή σε πολλούς, διατυπώνει τους λόγους Του από τα έργα τους που πρόκειται να τολμήσουν και που θα γίνουν γνωστά σε όλους. Διότι επειδή είπε «Ώστε εσείς οι ίδιοι επιβεβαιώνετε ότι είστε υιοί εκείνων που φόνευσαν τους προφήτες», δηλώνοντας ότι εννοεί και την συγγένειά τους ως προς την πονηριά και ότι ήταν πλασματικοί και υποκριτικοί οι λόγοι τους «ε μεν ν τας μέραις τν πατέρων μν, οκ ν μεν κοινωνο ατν ν τ αματι τν προφητν», πρόσθεσε «κα μες πληρώσατε τ μέτρον τν πατέρων μν», δεν προστάζει, αλλά προλέγει αυτό που θα γίνει, δηλαδή την σφαγή του εαυτού Του επάνω στον Σταυρό. Γι΄ αυτό λοιπόν, αφού συνέχισε τον έλεγχο και απέδειξε πως ήταν πρόφαση αυτά που έλεγαν δικαιολογώντας τους εαυτούς τους, όπως ότι «δεν θα συμμετέχουμε στα έργα αυτών» (διότι αυτοί που δεν απέχουν από τον φόνο του ίδιου του Κυρίου, πώς θα απέχουν από το φόνο των δούλων Του;) κάνει αυστηρότερο τον λόγο Του στη συνέχεια,  τους ονομάζει «φίδια και γεννήματα εχιδνών» και συμπληρώνει: «πς φύγητε π τς κρίσεως τς γεέννης;(:πώς είναι δυνατόν να ξεφύγετε απ΄ την καταδίκη που θα σας ρίξει στην κόλαση;) »
   Στη συνέχεια και με άλλο τρόπο τους ελέγχει, αυξάνοντας την κατηγορία Του και λέγει: «δι τοτο δο γ ποστέλλω πρς μς προφήτας κα σοφος κα γραμματες, κα ξ ατν ποκτενετε κα σταυρώσετε, κα ξ ατν μαστιγώσετε ν τας συναγωγας μν κα διώξετε π πόλεως ες πόλιν(:Γι’ αυτό, να, εγώ κάνω την τελευταία προσπάθεια να σας σώσω και σας αποστέλλω προφήτες και σοφούς και γραμματείς, τους αποστόλους μου δηλαδή και τους διαδόχους τους, που θα είναι φωτισμένοι και σοφισμένοι από το Άγιο Πνεύμα και τη διδασκαλία μου. Και άλλους απ’ αυτούς θα σκοτώσετε και θα σταυρώσετε˙ και άλλους θα μαστιγώσετε στις συναγωγές σας και θα τους διώξετε απ’ τη μία πόλη στην άλλη)». Για να μην λέγουν λοιπόν ότι «μολονότι σταυρώσαμε τον Κύριο, όμως δεν θα συμμετείχαμε και στο φόνο των δούλων Του, εάν ζούσαμε τότε, ιδού», λέγει, «και δούλους θα σας αποστείλω, προφήτες και αυτούς, και ούτε αυτούς θα λυπηθείτε».
     Και αυτά τα λέει για να δείξει ότι δεν είναι καθόλου παράξενο το να σφαγεί από τους υιούς εκείνων που είναι φονικοί και ύπουλοι και έχουν πολύ δόλο και ξεπερνούν τους πατέρες τους σε αυτά τα τολμήματα. Εκτός λοιπόν και από αυτά που ειπώθηκαν, αποδεικνύει ότι είναι και πολύ κενόδοξοι. Καθόσον όταν λέγουν «Εάν ζούσαμε κατά τις ημέρες των πατέρων μας, δεν θα συμμετείχαμε στα έργα αυτών», τα λέγουν από κενοδοξία, δείχνοντας την ευσέβειά τους μόνο με λόγια, ενώ με τα έργα τους πράττουν τα αντίθετα.
     «Φίδια και γεννήματα εχιδνών», δηλαδή, «πονηρά παιδιά πονηρών και πονηρότεροι από αυτούς που σας γέννησαν»· διότι τους αποδεικνύει ότι διαπράττουν μεγαλύτερα εγκλήματα και ότι επιχείρησαν τα ίδια με εκείνους, αλλά και πολύ χειρότερα από εκείνους και αυτά τα ελέγχουν με αυστηρότητα σαν να μην περιέπεσαν ποτέ στα ίδια. Διότι αυτοί προσθέτουν και στα εγκλήματά τους και το τελευταίο από όλα, το αποκορύφωμα των κακών: καθόσον εκείνοι μεν φόνευσαν τους δούλους που ήλθαν στον αμπελώνα, ενώ αυτοί φόνευσαν και τον ίδιο τον Υιό και αυτούς που τους προσκάλεσαν στο γάμο. Αυτά επίσης τα λέγει, αποχωρίζοντας αυτούς από την συγγένεια του Αβραάμ και αποδεικνύει ότι δεν ωφελούνται σε τίποτε από την συγγένειά τους αυτή, εάν δεν μιμηθούν τα έργα εκείνου. Για τον λόγο αυτόν και προσθέτει: «πς φύγητε π τς κρίσεως τς γεέννης;(: πώς είναι δυνατόν να ξεφύγετε απ΄ την καταδίκη που θα σας ρίξει στην κόλαση;)».Εδώ επίσης τους υπενθυμίζει και την κατηγορία του Ιωάννη του Βαπτιστή εναντίον τους, καθόσον και εκείνος έτσι τους ονόμασε, καθώς επίσης τους υπενθύμισε και τη μέλλουσα κρίση.
     Έπειτα, επειδή δεν τους φόβιζε καθόλου η μέλλουσα κρίση και η γέενα εξαιτίας του ότι δεν πίστευαν και δεν έδιναν σημασία στο πράγμα, τους συγκρατεί από γεγονότα του παρόντος και λέγει: ««δι τοτο δο γ ποστέλλω πρς μς προφήτας κα σοφος κα γραμματες, κα ξ ατν ποκτενετε κα σταυρώσετε, κα ξ ατν μαστιγώσετε ν τας συναγωγας μν κα διώξετε π πόλεως ες πόλιν(:Γι’ αυτό, να, εγώ κάνω την τελευταία προσπάθεια να σας σώσω και σας αποστέλλω προφήτες και σοφούς και γραμματείς, τους αποστόλους μου δηλαδή και τους διαδόχους τους, που θα είναι φωτισμένοι και σοφισμένοι από το Άγιο Πνεύμα και τη διδασκαλία μου. Και άλλους απ’ αυτούς θα σκοτώσετε και θα σταυρώσετε˙ και άλλους θα μαστιγώσετε στις συναγωγές σας και θα τους διώξετε απ’ τη μία πόλη στην άλλη) πως λθ φ᾿ μς πν αμα δίκαιον κχυνόμενον π τς γς π το αματος βελ το δικαίου ως το αματος Ζαχαρίου υο Βαραχίου, ν φονεύσατε μεταξ το ναο κα το θυσιαστηρίου(:για να πέσει επάνω σας η ευθύνη και η καταδίκη για κάθε δίκαιο αίμα που χύθηκε άδικα στη γη, από το αίμα του δικαίου Άβελ έως το αίμα του Ζαχαρία του γιου του Βαραχία, που τον σκοτώσατε ανάμεσα στον ναό και το θυσιαστήριο, κι έτσι γίνατε ένοχοι όχι μόνο του εγκλήματος του φόνου, αλλά και της ασεβούς βεβηλώσεως του ναού, τον οποίο βάψατε με αίμα ανθρώπου δικαίου)».
   Βλέπεις με πόσους τρόπους τους προφύλαξε; Είπε ότι «κατηγορείτε τους πατέρες σας με όσα λέγετε ότι δεν θα συμμετείχατε στα έργα τους», και αυτό δεν ήταν μικρό για να τους αποτρέψει. Είπε ότι «μολονότι κατηγορείτε εκείνους, εσείς όμως πράττετε χειρότερα»· και αυτό ήταν ικανό να τους κάνει να ντραπούν. Είπε ότι «δεν θα μείνουν αυτά ατιμώρητα», και με τους λόγους Του αυτούς εμβάλλει σε αυτούς φόβο απερίγραπτο, τους υπενθύμισε δηλαδή το πυρ της γεένης.
    Στη συνέχεια επειδή εκείνη θα συνέβαινε στο μέλλον, τους παρουσίασε τα δεινά που θα συμβούν στην παρούσα ζωή, διότι λέει: «μν λέγω μν τι ξει τατα πάντα π τν γενεν ταύτην(:Αλήθεια σας λέω  ότι όλα αυτά τα δεινά θα πέσουν πάνω στη γενιά αυτή)». Πρόσθεσε επίσης υπερβολική σφοδρότητα στην τιμωρία, λέγοντας ότι θα πάθουν χειρότερα από όλους και όμως με κανένα από αυτά δεν έγιναν καλύτεροι.
     Εάν πάλι ρωτούσε ίσως κάποιος: «και γιατί τέλος πάντων υποφέρουν χειρότερα από όλους;», θα μπορούσαμε να του απαντήσουμε ότι υποφέρουν περισσότερο από όλους επειδή διέπραξαν χειρότερα από όλους και δεν σωφρονίστηκαν με κανένα από όσα έγιναν. Ή δεν άκουσες τον Λάμεχ που λέγει «τι πτάκις κδεδίκηται κ Κάϊν, κ δ Λάμεχ βδομηκοντάκις πτά(:εφτά φορές έχει τιμωρηθεί ο Κάιν για τον φόνο του αδελφού του, ενώ εγώ ο Λάμεχ εβδομήντα εφτά φορές»[Γεν.4,24], δηλαδή «εγώ είμαι άξιος περισσότερων τιμωριών παρά ο Κάιν». Γιατί τέλος πάντων; Όχι βέβαια επειδή φόνευσε και αυτός τον αδελφό του, αλλά γιατί δεν σωφρονίστηκε με το παράδειγμα εκείνου και διέπραξε και αυτός φόνο κάποιου άλλου ανθρώπου.
      Αυτό σημαίνουν τα λόγια του Θεού που λέγει στην άλλη περίπτωση: «γ γάρ εμι Κύριος Θεός σου, Θες ζηλωτής, ποδιδος μαρτίας πατέρων π τέκνα, ως τρίτης κα τετάρτης γενες τος μισοσί με(:Εγώ είμαι Κύριος ο Θεός σου, Θεός ζηλωτής, ο οποίος επιβάλλει τιμωρίες στα τέκνα εξαιτίας των αμαρτημάτων που διέπραξαν οι πατέρες τους, μέχρι την τρίτη και τέταρτη γενιά εκείνων που με μισούν)»[Εξ.20,5]. Δεν σημαίνει αυτό ότι τιμωρούνται άλλοι για τα εγκλήματα που έπραξαν άλλοι, αλλά ότι μολονότι υπάρχουν τόσα πολλά παραδείγματα άλλων που αμάρτησαν και τιμωρήθηκαν, παρά ταύτα δεν έγιναν καλύτεροι, αλλά διέπραξαν τα ίδια πλημμελήματα και ήταν δίκαιο να υποστούν τις ίδιες τιμωρίες με εκείνους.
     Σκέψου επίσης και πως στην κατάλληλη στιγμή υπενθύμισε και τον Άβελ, δείχνοντας ότι και αυτός ο φόνος ήταν αποτέλεσμα φθόνου. «Τι θα μπορούσατε λοιπόν να πείτε; Μήπως δεν γνωρίζετε τι έπαθε ο Κάιν; Μήπως ο Θεός έδειξε αδιαφορία σε όσα συνέβησαν; Μήπως δεν επέβαλε την πιο τρομερή τιμωρία; Μήπως δεν ακούσατε όσα έπαθαν οι πατέρες σας, που φόνευσαν τους προφήτες; Δεν παρεδόθησαν σε άπειρες κολάσεις και τιμωρίες; Πώς λοιπόν δεν γίνατε καλύτεροι; Και γιατί αναφέρω τις τιμωρίες των πατέρων σας και όλα όσα έπαθαν; Εσύ ο ίδιος που καταδικάζεις τους πατέρες σου γιατί πράττεις χειρότερα; Καθόσον και εσείς οι ίδιοι εκφράσατε την γνώμη ότι ο Θεός «θα τιμωρήσει πολύ αυστηρά τους κακούς»[Ματθ.21,41: «λέγουσιν ατ· κακος κακς πολέσει ατούς(:Του απαντούν: ‘’Θα εξολοθρεύσει με τον χειρότερο θάνατο αυτούς που είναι τόσο κακοί’’)»]. Ποια λοιπόν συγχώρεση θα λάβετε, αφού διαπράττετε τέτοια έργα μετά από τέτοια γνώμη σας;»
     Αλλά ποιος είναι αυτός ο Ζαχαρίας που αναφέρει εδώ ο Κύριος; Άλλοι μεν λένε ότι είναι ο πατέρας του Ιωάννη(δηλαδή του Προδρόμου), άλλοι πάλι ότι είναι ο προφήτης, και άλλοι ότι είναι κάποιος άλλος με το ίδιο όνομα ιερέας, τον οποίο η Γραφή ονομάζει και Ιωδάε. Εσύ όμως να σκέφτεσαι εκείνο, ότι ήταν διπλό το διαπραχθέν έγκλημα· διότι δεν φόνευαν μόνο αγίους, αλλά και σε άγιο τόπο. Και λέγοντας αυτό δεν φοβίζει μόνο εκείνους, αλλά παρηγορεί και τους μαθητές Του, δείχνοντας ότι και οι πριν από αυτούς δίκαιοι τα ίδια έπαθαν. Τους Φαρισαίους επίσης τους φοβίζει προλέγοντας, ότι, όπως ακριβώς και εκείνοι τιμωρήθηκαν, έτσι και αυτοί θα υποστούν τις πιο φοβερές τιμωρίες. Γι΄ αυτό ονομάζει τους μαθητές Του και προφήτες και σοφούς και γραμματείς και αφαιρεί από τους Φαρισαίους κάθε δικαιολογία. «Διότι», λέγει, «δεν μπορείτε να πείτε ότι ‘’μας απέστειλες ειδωλολάτρες ως διδασκάλους και γι΄ αυτό σκανδαλισθήκαμε’’, αλλά αυτό συνέβη επειδή ήταν φονιάδες και διψούσαν για αίμα, ακόμα και των ίδιων των Αποστόλων που ήταν Ιουδαίοι και όχι εθνικοί».
     Και γι’ αυτό και προείπε ότι «γι’ αυτό θα αποστείλω προφήτες και γραμματείς». Για αυτό και όλοι οι προφήτες τούς κατηγορούν λέγοντας «αματα φ᾿ αμασι μίσγουσι(:αναμιγνύουν συνεχώς αίματα με αίματα)»[Ωσ. 4,2] και ότι είναι άνδρες που τους αρέσουν τα αίματα. Γι΄ αυτό και ο Θεός διέταξε το αίμα να προσφέρεται σε Αυτόν, δείχνοντας ότι, εάν αυτό αξίζει να γίνεται για τα άλογα ζώα, πολύ περισσότερο από τον άνθρωπο, πράγμα που λέγει και στον Νώε: « κχέων αμα νθρώπου, ντ το αματος ατο κχυθήσεται, τι ν εκόνι Θεο ποίησα τν νθρωπον(:Εκείνος δηλαδή ο οποίος χύνει αίμα ανθρώπου, για τιμωρία του για το αίμα που χύθηκε από τον ίδιο, θα φονευτεί και θα χυθεί έτσι και το δικό του αίμα, διότι εγώ ο Θεός δημιούργησα κατ' εικόνα δική μου τον άνθρωπο και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να του αφαιρέσει την ζωή[Γεν. 9,6] και άλλα παρόμοια άπειρα στον αριθμό είναι δυνατό να βρούμε, που παραγγέλλουν σε αυτούς να μην φονεύουν, και γι΄ αυτό και τους διέταξε ούτε και κρέας πνιγμένου ζώου να μην τρώνε.
                                                                [συνεχίζεται]
                                  ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ  ΘΕΟΥ,
                                     επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
  • http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/John%20Chrysostom_PG%2047-64/In%20Matthaeum.pdf
  • Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Υπόμνημα στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, ομιλία ΟΔ΄(κατ’ επιλογήν), πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1990, τόμος 11Α, σελίδες 534-545.
  • Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Άπαντα των αγίων Πατέρων, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, τόμος 68, ομιλία ΟΔ΄, σελ. 171-177.
  • Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
  • Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
  • Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
  • Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016
  • http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
  • http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
  • http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm





Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου