Αἱ ψυχικαί ἰδιότηται τῶν κατωτέρων τοῦ ἀνθρώπου ἐμψύχων ὄντων καί ἡ ἀνθρώπινη ψυχή. Μητροπολίτου Πειραιῶς Σεραφείμ.

Θ. Αἵ ψυχικαί ἰδιότηται τῶν κατωτέρων τοῦ ἀνθρώπου ἐμψύχων ὄντων καί ἡ ἀνθρώπινη ψυχή

  Μητροπολίτου Πειραιῶς Σεραφείμ
 

Ἑτέρα ἀπόδειξις τῆς δημιουργίας τοῦ  κόσμου ὑπό τοῦ Θεοῦ εἶναι αἱ πολυποίκιλαι ψυχικαί ἰδιότητες καί δυνάμεις (ἔνστικτα- ὁρμέμφυτα κ.ἄ.), αἱ ἐμφανιζόμεναι εἰς τά κατώτερα τοῦ ἀνθρώπου ἔμψυχα ὄντα. 

Πᾶσαι αἱ ἰδιότητες αὗται καί δυνάμεις, μή προϋπάρχουσαι, ὡς ἀνεπτύξαμεν, εἰς τήν ἀνόργανον ὕλην, ἐξ ᾖς οἱ ὀργανισμοὶ τῶν ὄντων, ἀψύχων τε καί ἐμψύχων, σχηματίζονται, ὡσαύτως δέ εἰς τά ἔμψυχα μόνον ὄντα ἐκδηλούμεναι τό πρῶτον, καίτοι ταῦτα ἐμφανίζονται εἰς τό εἶναι πολὺ μετά τά φυτά καί τά δένδρα, ἐδόθησαν προδήλως ἔξωθεν - ὑπό τοῦ Θεοῦ καί πάλιν- εἰς τά ἔμψυχα ὄντα κατά τήν δημιουργίαν αὐτῶν.   

Ὁμοία δέ ἀπόδειξις εἶναι ἡ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ μόνον ἐμφαινομένη καί διά τοῦ ἀνθρώπου μόνον ἀμέσως ἐκδηλουμένη ἐνσυνείδητος νόησις, δι' ἧς νοοῦμεν ἡμᾶς αὐτοὺς ὑπάρχοντας (ὅπως καί τόν περιβάλλοντα ἡμᾶς κόσμον), τῶν πρό τῆς ἐμφανίσεώς τοῦ ἀνθρώ­που ὄντων, ἐμψύχων τε καί ἀψύχων, χαρακτηριζομένων ὑπό τῆς τελείας ἀνοίας. 

Εἶναι ὅθεν καί ἡ ἀνθρωπίνη ἐνσυνείδητος νόησις πνευ­ματική δύναμις τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς δοτή ἔξωθεν. Ἐδόθη δηλαδή-καί δίδεται-δημιουργικῶς μόνον εἰς τόν ἄνθρωπον, ἐξ οὗ καί μό­νον ἡ ἀνθρωπίνη ψυχή εἶναι ἐνσυνείδητος πνευματική, ἄρα δέ καί ἐλευθέρα ὑπόστασις, κατ' εἰκόνα τοῦ Θεοῦ (Γενεσ. Α΄ 26).

Διά τῆς πνευματικῆς του δέ ψυ­χῆς ἐχωρίσθη ὁ ἄνθρωπος ἀποτόμως ἀπό τοῦ συνόλου τῶν ἐμψύχων ὄντων, ὅπως καί ἀπό τῆς λοιπῆς δημιουργίας καθόλου^[1]. Ἐνῶ δηλαδή σύμ­πασα ἡ ἀνόργανος ὕλη καί τό σύνολον τῶν ἐνοργάνων ὄντων, τῶν κατω­τέρων τοῦ ἀνθρώπου, ἀψύχων τε καί ἐμψύχων, στεροῦνται τελείως νοή­σεως, ἄρα δέ καί συνειδέναι, ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου μόνον, ἐμφανιζομένου ἐπὶ τῆς σκηνῆς τῆς ζωῆς μετά τήν ἐμφάνισιν ὅλων τῶν ἐνοργάνων ὄντων, φέρει τήν δύναμιν τῆς ἐνσυνειδήτου νοήσεως. 

Πόθεν λοιπόν καί ἡ δύναμις αὕτη, ἡ μή ὑπάρχουσα εἰς τό σύνολον τῆς συμπαντικῆς ὕλης (ἐξ ὡρισμένων στοιχείων τῆς ὁποίας καί τό σῶμα ἡμῶν σχηματίζε­ται) ἀλλά καί εἰς πάντα τά κατώτερα καί πρό τοῦ ἀνθρώπου ἐμφανισθέντα ἐπὶ τῆς σκηνῆς τῆς ζωῆς ἐνόργανα ὄντα; Ἀναντιρρήτως καί πάλιν ἐκ τῆς δημιουργικῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ.

Καί αἱ ψυχικαί συνεπῶς ἰδιότητες ὅλων τῶν κατωτέρων τοῦ ἀνθρώπου ἐμψύχων ὄντων, ὅπως καί ἡ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ μόνον ἐμφαινομένη καί δι' αὐτοῦ ἀμέσως ἐκδηλουμένη ἐνσυνείδητος νόησις εἶναι περιφανεῖς ἐπίσης ἀποδείξεις τῆς δημιουργίας  τῆς συμπαντικῆς ὕλης ὑπό τοῦ δοτῆρος καί τούτων, ἤτοι τοῦ πανσόφου καί παντοδυνάμου Θεοῦ. Ἀλλά καί περί τῆς ἐν τῷ ἀνθρώπῳ μόνον- καί διά τοῦ ἀνθρώπου- ἀμέσως ἐκδηλουμένης νοήσεως, καλόν ἐθεωρήσαμεν νά καταθέσωμεν τάς σκέψεις ταπεινοῦ στοχαστοῦ:

«...Ἡ ἔκφανσις τῆς νοήσεως ὑπῆρξεν ἐν χρόνῳ ἤ εἶναι ἄχρονος; Ἰδοὺ ἕν δίλημμα, μεταξὺ τῶν δύο θέσεων τοῦ ὁποίου συντρίβεται ἀφράστως ὁ ὑλισμός... Καί ἐνταῦθα, ὡς καί ἐν τῷ προηγουμένῳ διλήμματι (σ.σ. τῆς προελεύσεως δη­λαδή τῶν Φυσικῶν νόμων, περί ὧν ἠσχολήθημεν ἐν τοῖς προηγουμένοις) δύο θέσεις μόνον ὑπάρχουν... Ἤ ἡ ἔκφανσις τῆς νοήσεως ὑπῆρξεν ἐν χρόνῳ ἤ εἶναι ἄχρονος. Πάντως δέ ἡ μία ἐκ τῶν δύο τούτων θέσεων ἀληθεύει, τῆς ἑτέρας ἀναγκαίως ψευδομένης διά τήν ἄκραν πρός τήν ἄλλην ἀντίφασιν. Φέρε λοιπόν διερευνήσωμεν ἐν ἐσχάτῃ ἀκριβείᾳ τήν πρώτην... Ἰδοὺ αὐτή: Ἡ ἔκφανσις τῆς νοήσεως ὑπῆρξεν ἐν χρόνῳ. Ἀλλ' ἡ ἔννοια τοῦ χρόνου περιέχει ἐν αὐτῇ φύσει τήν ἔννοιαν τοῦ ὁρίου. Πᾶν τό γενόμενον ἐν χρόνῳ ἔχει ἀναγκαίως ὅριον, ἐντεῦθεν τοῦ ὁποίου ἄρχεται, ἐπέκεινα τούτου ἑπομένως μή ὄν. Ἄρα, ἐάν ἡ ἔκ­φανσις τῆς νοήσεως ὑπῆρξεν ἐν χρόνῳ, ἕπεται ἀναγκαίως ἐντεῦθεν ὅτι πρό τῆς χρονικῆς ἐκείνης στιγμῆς... νοοῦν δέν ὑπῆρχεν....

» Ἀλλ' ἂν ἡ θέσις αὐτή ἀληθεύη, ἂν δηλονότι ἐν χρόνῳ ἡ νόησις ὑπῆρξεν, ἀκολουθεῖ ἄρα ἐκ τούτου ὅτι ἡ ἔγχρονος ἔκφανσις τῆς νοήσεως, χωριζομένη δι' ἀποτόμου γραμμῆς, ὅλως ἀποκλειστικοῦ ὁρίου, ἀπό τοῦ πρό ταύτης κρατοῦντος ἀπολύτου κυριολεκτικῶς ἐρέβους, προέκυψεν ἐκ τῆς ἀνοίας, ἀνοίας ἀπολύτου.

» Ἐν ἄλλαις λέξεσιν οἱ ἀριθμοὶ ἕν, δύο, τρία... ἑκατόν... χίλια... προέκυ­ψαν ἐκ τοῦ μηδενός, ὅπερ ἀποτελεῖ πλήρη τῆς μονάδος ἄρνησιν... Τό μηδέν, καθ' οἱονδήποτε τρόπον καί ἂν ἐπαναληφθῇ... εἶναι ἀνίκανον νά δώσῃ ἀριθμόν... Ἡ ἔννοια τοῦ ἀριθμοῦ καί ἡ ἔννοια τοῦ μηδενός ἀποκλείονται.

» Οἱ ὑλισταὶ ἐνόμισαν ὅτι, ἂν παρεμβάλουν ἀπό τῆς χρονικῆς στιγμῆς τῆς ἐπὶ τῆς γῆς ἐμφάνειας τοῦ ἀνθρώπου 250.000 ἐτῶν μέχρι σήμερον, θά κατώρθουν, διά τοῦ ὄγκου τῶν χιλιάδων τούτων, νά ἐξηγήσουν τό θαυμάσιον φαινόμενον τῆς ἐλλόγου νοήσεως, τοῦ μυστηριώδους τούτου ὄντος, ὅπερ ὁ Ἰσοκράτης ὥριζεν ὡς μέγιστον ἐν ἐλαχίστῳ. Ἀλλ' ἐκτός τοῦ ὅτι εἶναι ψευδέστατος ὁ χρονικός οὗτος ὄγκος, δέν ἠδυνήθησαν νά ἐννοήσουν ὅτι ὄχι διά 250.000, ὄχι διά 250.000.000 ἐτῶν, ἀλλ' οὐδέ δι' οἱουδήποτε ἀφαντάστου ὄγκου χρόνου εἶναι δυνατή ἡ γεφύρωσις τοῦ χάσματος ἀναμέσου τῆς πλήρους καί ὁλοσχεροῦς ἀνοίας ἀφ’ ἑνός καί τῶν θεσπεσίων τῆς νοήσεως ἀστραπῶν ἀφ’ ἑτέρου...

» Ἡ νόησις - καί εἶναι τοῦτο πάσης ἀμφιβολίας ἐκτός -ἐξαστράπτει ἐν ὀργανισμοῖς. Ἀλλ' ἡ διαμόρφωσις τούτων προϋποθέτει ἤδη νόησιν, τόσῳ θαυμασίως τά ὄργανα τούτων νοήσασαν καί διαπλάσσασαν, τόσον ὑπερφυῶς πρός ἄλληλα προσαρμόσασαν. Οἱ ὑλισταὶ εἶναι ἀνίκανοι νά ἐννοήσουν τόν φαῦλον κύκλον εἰς ὃν ἀνεπιστημόνως ἐμπίπτουσιν, ὡς ἐν κλοιῷ... Ἡ νόησις ἐμφαίνεται ἡμῖν ἐν ὀργανισμοῖς, ἀλλ' ἡ διαμόρφωσις τοῦ ὀργανισμοῦ καί συλλήβδην καί ἐν τοῖς μέρεσι, προϋποτίθησιν ἀναγκαίως νόησιν, διότι ταύτης εἶναι ἔργον.

» Ἐάν εἶναι ἀνάγκη νά προηγηθοῦν τεράστιαι... προπαρασκευαστικαί ἐργασίαι ὅπως μεταβληθῇ ἡ ἀπόλυτος ἄνοια εἰς νόησιν, δι' ἀνατολῆς ὀργανισμοῦ καταλλήλου ἀρχομένου ἐξ ἀτελεστάτης τινός κυτταρώδους ὑφῆς, ὄχι, ἐπαναλαμβάνομεν, 250.000 ἐτῶν ἂν παρεμβάλωμεν ἀπό τῆς ἐμφάνειας τοῦ ἀνθρώπου μέχρι σήμερον, ἄλλα 250 δισεκατομ. ἤ τρισεκ. κ.ο.κ., τό ζήτημα θά ὑπολείπηται πάλιν ἄλυτον, τῆς ἀνοίας μενούσης τοιαύτης, διότι ἡ διαμόρφωσις τῆς κυτταρώδους ἐκείνης ὑφῆς θά εἶναι ἀναγκαίως ἔργον νοῦ, ὡς ἐμφαίνεται ἐκ τῆς λελογισμένης ἐννοίας τῶν μελῶν ἀποδιδόντων ὡρισμένην ἰδέαν, ἑκάστου ἐπιτελοῦντος ἰδίαν ἐργασίαν, θαυμασίως πρός τάς τῶν ἄλλων ἐναρμονιζομένην, πρός πραγμάτωσιν διά τε τῶν ἐπὶ μέρους ἐργασιῶν ἀλλά καί τῆς συλλογικῆς τοιαύτης ὡρισμένων σκοπῶν.

» Οἱ ὑλισταί εἰσίν ἀνίκανοι νά ἐννοήσουν ὅτι τό ἄπειρον δέν εἶναι ἐν ταυτῷ καί πεπερασμένον. Ἡ ἐγχρονος δ' ἀνατολή τῆς νοήσεως παρεμβάλλει, παρά τήν ἀδυναμίαν τῶν ὑλιστῶν ὅπως νοήσουν τοῦτο, τήν ἔννοιαν τοῦ ἀπείρου – πεπε­ρασμένου^[2], ἔννοιαν ἀπολύτως ἀντιστρατευομένην εἰς ὕπατον τῆς λογικῆς νοήσεως νόμον. Διότι ἡ ἄνοια, ἂν εἶναι ἔγχρονος ἡ ἔκφανσις τῆς νοήσεως, τερματιζομένη ἐν τῷ ὁρίῳ τῆς ἐπαφῆς τῆς ἐν ὡρισμένῃ χρονικῇ στιγμῇ ἀνατελλούσης νοήσεως θά ἦτο οὕτως ἄπειρος μέν ἄνωθεν, πε­περασμένη, δ' ἐν τῷ ὁρίῳ τούτῳ (σ.σ. καί διότι ὑπέστη τροπήν...), ὅπερ ἀπολύτως ἀδύνατον. Διότι τό ἄπειρον εἶναι ἀπείρως ἄπειρον καί ὄχι ἄπειρόν τε καί πεπερασμένον.

» Ἄρα τῆς ἐγχρόνου νοήσεως ἀποκλειομένης, ἡ νόησις εἶναι ἄχρο­νος, ἄναρχος, ἑπομένως παντός ὁρίου ἐλευθέρα. Ἐπειδή δέ δύο ἀρχαὶ ἀπόλυτοι ἀποκλείουν ἀλλήλας, ἄρα εἶναι αὐτή καί μόνη ἡ ἀρχή ἁπαξαπάντων τῶν πραγματικῶς ὑπαρχόντων (σ.σ. δηλαδή τῶν κτισμάτων ἤ δημι­ουργημάτων) καί τῶν ἐν αὐτοῖς λειτουργουσῶν δυνάμεων).

Ἀλλά καί εἰς τούς ὑπερόχους καί ἀμαχήτους τούτους φιλοσοφικούς συλλογισμοὺς καλόν θεωροῦμεν νά προσθέ­σωμεν ὅτι, τό «ἄναρχον» τῆς νοήσεως καί ἡ ὑπ' αὐτῆς, ἤ δι' αὐτῆς, διαμόρφωσις τῶν διαφόρων φαινομένων τῆς Συμπαντικῆς ὕλης -  ἐνεργείας δέν ἀποδεικνύεται μόνον ἐκ τοῦ ὅτι αὐτή ἐξαστράπτει - ἐμμέσως - ἐν ὀργανισμοῖς, ἡ σκόπιμος καί ἔλλογος διαμόρφωσις ἤ διάπλασις, ζωή, κίνησις, ἀναπαραγωγή καί ἀλληλεπίδρασις τῶν ὁποίων προϋποθέτουν ἀναντιρρήτως νόησιν.

 Ἡ προΰπαρξις καί τό ἄναρχον, ἄρα δέ καί ἄχρονον τῆς νοήσεως ἀποδεικνύεται ἐπίσης ἐμμέσως ἀλλ' ἐξ ἴσου, ἵνα μή εἴπωμεν καί περισσότερον πανηγυρικῶς, καί ἐκ τῆς ὅλης διαμορφώσεως καί διατάξεως τῆς συμπαντικῆς ὕλης ἐν τῷ χώρῳ, τόσον εἰς τά ἐλάχιστα αὐτῆς (ἤτοι εἰς τά ἠλεκτρόνια κλπ. καί τά ὑπ' αὐτῶν σχηματιζόμενα στοιχεῖα καί μόρια), ὅσον καί εἰς τά μέγιστα, τούς ἀστέρας δηλαδή καί τάς διαφόρους ἀστερισμούς, τούς Γαλαξίας, τάς ὁμάδας καί τάς συστροφάς τῶν Γαλαξιῶν.

 Ἡ ὅλη διαμόρφωσις τῆς μάζης καί τοῦ βάρους τῶν ἠλεκτρονίων κ.λπ. ὡς ἁπλῶν μονάδων, ὅπως καί ἡ ἀλληλεπίδρασις αὐτῶν˙ ἡ διαμόρφωσις, ἀκολούθως, τῶν ἐξ αὐτῶν σχηματιζομένων στοιχείων καί μορίων καί τῶν ἐκ τούτων, ἐν συνεχείᾳ, ἀποτελουμένων μεγαλυτέρων «φαινο­μένων» τῆς ὑλικῆς δημιουργίας˙ ἡ ἀναντίρρητος ἔννομος κίνησις, ἕλξις καί ἀλληλεπίδρασις πάν­των, ὑπό τό κράτος πανσόφων Φυσικῶν νόμων (ἐννόμων δυνάμεων) ἀτέγκτων καί ἀναλλοιώτων καί ἡ ὑπέροχος, τέλος, συμπαντική τάξις καί ἁρμονία, ὑφ' ἅς ἀναντιρρήτως συνέχεται ἡ κτίσις, ἀπ' ἀρχῆς τῆς «ἐξ οὐκ ὄντων» ὀντοποιήσεώς της - πολύ δηλαδή πρό τῆς ἐμφανίσεως ἐπί τοῦ πλανήτου τούτου τῶν διαφόρων ἐνοργάνων ὄντων, ἀψύχων τε καί ἐμψύχων - ὡσεί τυρρηνικαί σάλπιγγες ἐμμέσως ἐπίσης διαγγέλλουν, ὅτι προϋπῆρξε πάντων «ΝΟΗΣIΣ» 

- Νοῦς ἄπειρος, πάνσοφος καί παν­τοδύναμος, καί ὑπ' Αὐτοῦ ἐγένετο ἡ τόσον ἐναρμόνιος, περικαλλής καί θαυ­μαστή, ἐν κυριολεξία, διαμόρφωσις, συσχέτισις καί ἀλληλεπί­δρασις ὅλων των κτισμάτων, διά νά ἀποτελοῦν ταῦτα καί κατ' ἰδίαν ἕκαστον, ἀλλά καί καθ' ὁμάδας, ὅπως καί ὡς σύνολον, τά θαυμάσια «φαινόμενα» τῆς ὑλικῆς δημιουργίας. 

Ἡ ἄχρονος δέ καί ἄναρχος, ἄρα δέ καί ἄπειρος αὕτη ΝΟΗΣIΣ -  ὁ Θεός - δέν ὑπῆρξε ἁπλῶς ὁ διακο­σμητής τοῦ ὑλικοῦ σύμπαντος, ὅπως πλανηθεῖσα ἐπίστευσε καί ἡ ἀρχαία Ἑλληνική Φιλοσοφία. Εἶναι ὁ «ἐξ οὐκ ὄντων» καλέσας τήν συμπαντικήν ὕλην εἰς τό «εἶναι» διά τῶν πανσθενῶν προσταγμάτων Του (Γενεσ. Α΄), ὁ  παντοδύναμος καί πάνσοφος δημιουργός αὐτῆς.

---

^[1] Σχετικῶς, ὁ πολὺς Πασκὰλ γράφει τὰ ἑξῆς: «Ἔναντι τοῦ μεγαλείου τοῦ κό­σμου ἐγώ εἰμι... σκιὰ καὶ κάλαμος. Ναί,... ἀλλὰ κάλαμος σκεπτόμενος...., προικισμένος διὰ τῶν ἀπεράντων τοῦ γνωστικοῦ δυνάμεων, ὧν στεροῦνται οἱ πλανῆται καὶ ἡ κτίσις».

^[2] σ.σ. Ἐφόσον βεβαίως οἱ ὑλισταί δέν παραδέχονται τήν ὕπαρξιν ἄλλης πηγῆς καί αἰτίας τῆς νοήσεως, ἐκτός τῆς ὕλης κειμένης.

http://anavaseis.blogspot.gr/2012/11/blog-post_9796.html?utm_source=BP_recent