«Ἐπίστρεφε ἐπί Κύριον καί ἀπόλειπε ἁμαρτίας, δεήθητι κατά πρόσωπον καί σμίκρυνον πρόσκομμα»[1]. Αὐτά λέγει ἡ Σοφία Σειράχ. Γύριζε δηλαδή, λοιπόν, ὤ ἁμαρτωλέ, καί ἔλα πρός τόν Κύριον! Ἀπαρνήσου καί ἄφησε τίς ἁμαρτίες. Παρακάλεσέ Τον προσωπικῶς καί λιγόστεψε τίς παραβάσεις σου, οἱ ὁποῖες παρατίθενται πρόσκομμα μεταξύ σοῦ καί τοῦ Κυρίου. Καί πάλι λέγει, ὅταν ἁμαρτήσεις, δεῖξε ἀμέσως μετάνοια καί ἐπιστροφή πρός τόν Κύριο. «Ἐν καιρῷ ἁμαρτημάτων δεῖξον ἐπιστροφήν»[2].
Βλέπουμε πῶς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη καλεῖ τόν ἄνθρωπο σέ μετάνοια, διότι, ἐάν πεθάνει κάποιος ἀμετανόητος καί καταβεῖ στόν Ἅδη, δέν εἶναι δυνατόν ἐκεῖ νά Σέ ἐνθυμεῖται Κύριε καί νά Σέ δοξάζει. «Ὅτι οὐκ ἔστιν ἐν τῷ θανάτῳ ὁ μνημονεύων σου· ἐν δέ τῷ Ἅδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι»[3]. Στόν Ἅδη δέν ὑπάρχει μετάνοια. Στόν Ἅδη ποιός ἀμετανόητος εἶναι δυνατόν νά Σέ δοξολογήσει; Ἐγώ ὅμως Κύριε, μετανοῶν γιά τίς παραβάσεις μου κλαίω. Ἐγώ, Κύριε, μετανοῶ γιά τίς παραβάσεις μου, μετανοώντας γιά αὐτές κλαίω. Ἐκοπιάσα, ἀπέκαμα ἀπό τούς στεναγμούς μου γιά τίς παρεκτροπές μου. Ἔλουσα καί λούζω κάθε νύκτα τό κρεβάτι μου καί βρέχω μέ τά ἄφθονα δάκρυά μου τό στρώμα μου», λέγει στόν 6ο Ψαλμό. «Ἐκοπίασα ἐν τῷ στεναγμῷ μου, λούσω κάθ᾿ ἑκάστην νύκτα τήν κλίνην μου, ἐν δάκρυσί μου τήν στρωμνήν μου βρέξω»[4]. Ὁ Προφήτης καί Βασιλιάς Δαυίδ εἶναι πρότυπο μετανοίας καί ὅποιος θέλει ἀληθινά νά μετανοήσει, ἐκεῖ θά βρεῖ τόν τρόπο. Ὅπως ἔκανε ὁ Δαυίδ, ὅπως ἔβρεχε κάθε νύκτα τήν κλίνη του μέ τά δάκρυά του, ὅπως ἀγρυπνοῦσε καί κοπίαζε στενάζοντας γιά τά σφάλματά του, ἔτσι πρέπει νά κάνει ὁ καθένας μας.
«Ὁ ἄνομος ἐάν ἀποστρέψῃ ἐκ πασῶν τῶν ἀνομιῶν αὐτοῦ, ὧν ἐποίησε, καί φυλάξηται πάσας τάς ἐντολάς μου», λέει ὁ Θεός «καί ποιήσῃ δικαιοσύνην καί ἔλεος, ζωῇ ζήσεται καί οὐ μή ἀποθάνῃ∙ πάντα τά παραπτώματα αὐτοῦ, ὅσα ἐποίησεν, οὐ μνησθήσεται»[5]. Δηλαδή, λέγει ὁ προφήτης Ἰεζεκιήλ μέ τήν φώτιση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐάν ὁ ἁμαρτωλός μετανοήσει καί ἀποστραφεῖ ὅλες τίς ἁμαρτίες τίς ὁποῖες διέπραξε καί προσπαθήσει νά τηρήσει ὅλες τίς ἐντολές Μου καί νά ἐφαρμόσει δικαιοσύνη καί ἔλεος, θά μακροημερεύσει. Θά ζήσει πολύ χρόνο καί δέν θά τιμωρηθεῖ μέ πρόωρο θάνατο. Ὅλα τά ἁμαρτήματα πού εἶχε διαπράξει δέν θά τά ἐνθυμηθεῖ πλέον ὁ Θεός.
Ἡ μετάνοια καί ἡ ἐξομολόγησις, ἔλεγε καί ὁ Ἅγιος Πορφύριος, εἶναι τό ἀνώτερο. «Δέν ὑπάρχει ἀνώτερο πράγμα ἀπ' αὐτό. Αὐτό τό μυστήριο εἶναι ἡ προσφορά τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο». Ἀπό ἄπειρη φιλανθρωπία δηλαδή ὁ Θεός μᾶς χάρισε αὐτό τό μέγα μυστήριο τῆς μετάνοιας-ἐξομολογήσεως. «Μέ αὐτό τόν τέλειο τρόπο ἀπαλλάσσεται ὁ ἄνθρωπος ἀπ' τό κακό»[6], ἀπαλλάσσεται ἀπό τήν ἐνοχή καί τίς τύψεις τῆς συνειδήσεως, ἀπαλλάσσεται ἀπό τίς κακές αὐτές συνήθειες-ἕξεις, πού εἶναι τά πάθη, μέ τήν συνεχή καί ἐπιμελημένη μετάνοια καί ἐξομολόγηση.
«Πηγαίνουμε, εξὁμολογούμαστε, αἰσθανόμαστε τήν συνδιαλλαγή μετά τοῦ Θεοῦ, ἔρχεται ἡ χαρά μέσα μας, φεύγει ἡ ἐνοχή. Στήν Ὀρθοδοξία δέν ὑπάρχει ἀδιέξοδο. Δέν ὑπάρχει ἀδιέξοδο, γιατί ὑπάρχει ἐξομολόγος, πού ἔχει τήν Χάρη νά συγχωρεῖ. Μεγάλο πράγμα ὁ πνευματικός!». Ἐνῶ οἱ ἄνθρωποι μακράν τοῦ Θεοῦ δέν μποροῦν νά βροῦν διέξοδο στίς διάφορες σκέψεις τους, ἐπιθυμίες τους καί στίς διάφορες καταστάσεις πού ζοῦν καί εἶναι πραγματικά σέ μιά τραγική κατάσταση. Τούς βασανίζουν οἱ τύψεις τῆς συνειδήσεως. Ὅλα αὐτά πού δέν ἤθελαν νά κάνουν καί ἔκαναν καί δέν βρίσκουν τρόπο νά ἀπαλλαγοῦν. Ὅμως ὁ τρόπος ὑπάρχει καί εἶναι ἡ καταφυγή στό μυστήριον τό μέγα τῆς μετανοίας.
«Μεγάλο πράγμα ὁ πνευματικός! Ἐγώ», λέγει ὁ Ὅσιος Πορφύριος, «ἀπό μικρός τό εἶχα, καί τώρα ἀκόμα. Ὅταν συνέβαινε νά ἁμαρτήσω, τό εξὁμολογιόμουνα καί μοῦ ἔφευγαν ὅλα. Πετοῦσα ἀπό τήν χαρά μου. Εἶμαι ἁμαρτωλός, ἀδύνατος, καταφεύγω στήν εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ, σώζομαι, γαληνεύω, τά ξεχνάω ὅλα. Κάθε μέρα σκέπτομαι ὅτι ἁμαρτάνω, ἀλλά ἐπιθυμῶ ὅ,τι μοῦ συμβαίνει, νά τό κάνω προσευχή καί νά μήν τό κλείνω μέσα μου. Ἡ ἁμαρτία κάνει τόν ἄνθρωπο πολύ μπερδεμένο ψυχικά. Τό μπέρδεμα δέν φεύγει μέ τίποτε. Μόνο μέ τό φῶς τοῦ Χριστοῦ γίνεται τό ξεμπέρδεμα»[7]. Ὁ Ὅσιος Πορφύριος χρησιμοποιοῦσε αὐτή τήν λέξη γιά νά χαρακτηρίσει κυρίως τούς ἐγωιστές καί τούς ὑπερήφανους. Τούς ὀνόμαζε μπερδεμένους, γιατί πράγματι πίσω ἀπό τόν ἐγωισμό καί τήν ὑπερηφάνεια εἶναι ὁ πονηρός, ὁ μέγας αὐτός ὑπερήφανος, ὁ ὁποῖος στά δίχτυα του ἐμπλέκει καί παγιδεύει καί τούς ἀνθρώπους, τούς ρίχνει στόν ἐγωισμό καί τήν ὑπερηφάνεια. Γιατί ἄλλωστε τί ἄλλο εἶναι ἡ ἁμαρτία, παρά μιά μεγάλη ὑπερηφάνεια ἀπέναντι στόν Θεό. Ὁ ἁμαρτάνων δέν λογαριάζει τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Τίς παραβαίνει καί στήνεται καί στήνει τόν ἑαυτό του ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ. Τό ξεμπέρδεμα, δηλαδή ἡ ταπείνωση ἡ ἀληθινή καί ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τό δίχτυ τοῦ πονηροῦ γίνεται μέ τήν μετάνοια, μέ τόν Χριστό.
Ὅπως ἔλεγε καί ὁ Ὅσιος Παΐσιος, ὁ ἄνθρωπος, ὅσο εἶναι ἀμετανόητος καί ἀνεξὁμολόγητος, εἶναι δεσμευμένος ἀπό τόν διάβολο καί ἔχει κρατημένα ὁ διάβολος τά δικαιώματά του ἀπέναντι σέ αὐτόν τόν ἄνθρωπο. Ἀφοῦ ἡ ἁμαρτία δέν εἶναι παρά ἡ ἑκούσια ὑποταγή καί προσκύνηση τοῦ διαβόλου. Ὁ διάβολος κρατᾶ τά δικαιώματά του καί ἀπαιτεῖ νά ἐκπληρωθοῦν ἀπό τόν Θεό καί ἔτσι βασανίζει τόν ἄνθρωπο, μέχρις ὅτου ὁ ἄνθρωπος μετανοήσει.
«Τήν πρώτη κίνηση τήν κάνει ὁ Χριστός», λέγει ὁ Ὅσιος Πορφύριος. «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καί πεφορτισμένοι...»[8]. Μᾶς καλεῖ. Μετά ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι ἀποδεχόμαστε αὐτό τό φῶς μέ τήν ἀγαθή μας προαίρεση, πού τήν ἐκφράζουμε μέ τήν ἀγάπη μας ἀπέναντί Του, μέ τήν προσευχή, μέ τά μυστήρια»[9]. Βλέπουμε πῶς πολύ εὔστοχα ὁ Ὅσιος μᾶς μιλάει γιά προαίρεση.
Τί εἶναι ἡ προαίρεση καί ἡ καλή προαίρεση πού πρέπει νά ἔχουμε; Εἶναι ἡ καλή διάθεση, ἡ καλή πρώτη αἵρεση, δηλαδή ἐκλογή, αὐτό σημαίνει αἵρεση, καί εἶναι ἡ ἀρχική θέληση πού ὁ ἄνθρωπος καταθέτει μπροστά στόν Θεό. Θέλω, Θεέ μου, νά μετανοήσω. Βοήθησέ με νά θέλω. Καί τότε ὁ Θεός τοῦ δίνει τήν πλήρη θέληση καί ὅλα τά ὑπόλοιπα, ἄν ὑπάρξει αὐτή ἡ καλή πρώτη αἵρεση, πρώτη θέληση, ἡ καλή προαίρεση. Γι' αὐτό λέγει ὁ Ὅσιος, ἀνταποκρίνεται ὁ ἄνθρωπος μέ τήν προαίρεσή του καί τήν ἐκφράζει τήν καλή του προαίρεση μέ τήν προσπάθεια νά ἀγαπήσει τόν Θεό, μέ τήν προσπάθεια νά προσεύχεται καί νά συμμετέχει στά ἅγια μυστήρια.
«Γιά νά μετανοήσει ἡ ψυχή, πρέπει νά ξυπνήσει. Ἐκεῖ, στό ξύπνημα αὐτό, γίνεται τό θαῦμα τῆς μετανοίας. Κι ἐδῶ βρίσκεται ἡ προαίρεση τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ καλή προαίρεση δηλαδή ξυπνάει τόν ἄνθρωπο καί τόν παρακινεῖ σέ διαρκή μετάνοια. Τό ξύπνημα, ὅμως, δέν ἔγκειται μόνο στόν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος μόνος δέν μπορεῖ. Ἐπεμβαίνει ὁ Θεός. Τότε ἔρχεται ἡ θεια Χάρις. Χωρίς τήν Χάρη δέν μπορεῖ νά μετανοήσει ὁ ἄνθρωπος. Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ θά κάνει τό πᾶν. Μπορεῖ νά μεταχειρισθεῖ κάτι, μιά ἀσθένεια ἤ κάτι ἄλλο, ἐξαρτᾶται, γιά νά φέρει τόν ἄνθρωπο σέ μετάνοια. Ἄρα ἡ μετάνοια διά τῆς θείας Χάριτος κατωρθοῦται. Ἁπλά καί ἁπαλά ἐμεῖς θά κάνομε μιά κίνηση πρός τόν Θεό»[10]. Εἶναι αὐτό πού εἴπαμε, ἡ ἀρχική θέληση. Κι ἀπό κεῖ καί πέρα ἔρχεται ἡ Χάρις καί μᾶς κατακλύζει καί ὁλοκληρώνει τό ἔργο τῆς προαίρεσής μας, τήν μετάνοια.
«Μπορεῖ νά μοῦ πεῖτε: «Τότε, μέ τήν Χάρη γίνονται ὅλα». Αὐτό εἶναι ἕνα λεπτό σημεῖο. Γίνεται κι ἐδῶ ἐκεῖνο ἀκριβῶς πού λέω. Δέν μποροῦμε ν' ἀγαπήσουμε τόν Θεό, ἄν ὁ Θεός δέν μᾶς ἀγαπήσει. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος τό λέγει πολύ ὡραῖα: «νῦν δέ γνόντες θεόν, μᾶλλον δέ γνωσθέντες ὑπό Θεοῦ»[11]». Δηλαδή τώρα γνωρίσαμε τόν Θεό, ἤ μᾶλλον, γνωριστήκαμε ἀπό τόν Θεό, ὁ Θεός μᾶς γνωρίστηκε, μᾶς φανερώθηκε, μᾶς ἀποκαλύφθηκε. Γι' αὐτό καί ἡ Ὀρθοδοξία δέν εἶναι θρησκεία, ἀλλά εἶναι ἀποκάλυψις. Ὁ Θεός ἀποκαλύπτεται στόν ἄνθρωπο. Ἐνῶ σέ ὅλα τά ἄλλα θρησκεύματα εἶναι θρησκεῖες, δηλαδή ξεκινοῦν ἀπό τόν ἄνθρωπο καί ὁ ἄνθρωπος προσπαθεῖ νά βρεῖ τόν Θεό. Στήν Ὀρθοδοξία ὁ Θεός βρίσκει τόν ἄνθρωπο, τόν καλοπροαίρετο ἄνθρωπο καί τόν ὁδηγεῖ στήν μετάνοια.
«Δέν μποροῦμε νά μετανοήσουμε, ἄν ὁ Κύριος δέν μᾶς δώσει μετάνοια. Καί αὐτό ἰσχύει γιά τά πάντα. Δηλαδή ἰσχύει τό Γραφικό: «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»[12]. Ἄν δέν ὑπάρχουν προϋποθέσεις γιά νά ἐγκύψει μέσα μας ὁ Χριστός, μετάνοια δέν ἔρχεται. Οἱ προϋποθέσεις εἶναι ἡ ταπείνωση, ἡ ἀγάπη, ἡ προσευχή, οἱ μετάνοιες, ὁ κόπος γιά τόν Χριστό»[13]. Μέ ὅλα αὐτά ὁ ἄνθρωπος, φανερώνει τήν καλή του προαίρεση καί τότε ὁ Θεός ὁλοκληρώνει τήν μετάνοια στόν ἄνθρωπο. Καί φθάνει ὁ ἄνθρωπος νά λέγει μαζί μέ τόν Ἀββᾶ Ἰσαάκ «δῶσ’ μοι Κύριε μετάνοιαν ὁλόκληρον, καί καρδίαν ἐπίπονον εἰς ἀναζήτησίν Σου» καί προχωρεῖ ὅλο καί βαθύτερα στήν πληρέστερη μετάνοια, ὅλο καί βαθύτερα στό μυστήριο αὐτό τό τρισμέγιστο τῆς μετανοίας.
«Ἄν δέν εἶναι τό συναίσθημα ἁγνό, ἄν δέν ὑπάρχει ἁπλότητα, ἄν ἡ ψυχή ἔχει ἰδιοτέλεια, δέν ἔρχεται ἡ θεία Χάρις». Ὁ Θεός δέν προσεγγίζει τούς ὑπερήφανους, τούς φίλαυτους, αὐτούς πού κοιτάζουν πρῶτα καί πάνω ἀπό ὅλα τό συμφέρον τους. «Συμβαίνει τότε νά πηγαίνουμε νά ἐξομολογούμαστε ἀλλά νά μήν αἰσθανόμαστε ἀνακούφιση. Ἡ μετάνοια εἶναι πολύ λεπτό πράγμα. Ἡ μετάνοια ἡ ἀληθινή θά φέρει τόν ἁγιασμό. Ἡ μετάνοια μᾶς ἁγιάζει»[14]. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος μετανοεῖ, τόσο καθαρίζεται, κι ὅσο καθαρίζεται τόσο φωτίζεται, κι ὅσο φωτίζεται τόσο ἀποκτᾶ τίς προϋποθέσεις γιά τήν θέωση, γιά τήν ὁμοίωση μέ τόν Θεό.
«Μή ἀνάμενε ἐπιστρέψαι πρός Κύριον καί μή ὑπερβάλλου ἡμέραν ἐξ ἡμέρας»[15], λέει πάλι στήν Σοφία Σειράχ. Δηλαδή, μή βραδύνεις ἀναμένοντας κατάλληλο τάχα καιρό γιά νά ἐπιστρέψεις πρός τόν Κύριο καί μήν ἀναβάλλεις τήν μετάνοια καί διόρθωσή σου ἀπό τήν μιά ἡμέρα στήν ἄλλη. Δέν εἶμαι ἀκόμα ἕτοιμος, λένε πολλοί προφασιζόμενοι. Πάντα μποροῦμε νά καταθέσουμε τίς ἁμαρτίες μας. Λίγο ὡς πολύ ὅλοι καταλαβαίνουμε πού σφάλλουμε. Δέν χρειάζεται κάποια ἰδιαίτερη συνθήκη γιά νά ἐπιστρέψεις πρός τόν Κύριον. Μόνο καλή προαίρεση καί ἀπόφαση διορθώσεως. Μήν ἀναβάλλεις, διότι μπορεῖ αὔριο νά μήν ζεῖς, ὁπότε στόν Ἅδη δέν θά μπορέσεις νά μετανοήσεις.
«Ἐξάπινα γάρ ἐξελεύσεται ὀργὴ Κυρίου, καί ἐν καιρῷ ἐκδικήσεως ἐξολῇ»[16], λέει πάλι στήν Σοφία Σειράχ. Αἰφνίδια θά ἐπέλθει ἐναντίον σου ἡ ὀργή τοῦ Κύριου καί κατά τόν καιρό τῆς δικαίας παρά τοῦ Θεοῦ τιμωρίας θά καταστραφεῖς, ἄν δέν ἀξιοποιήσεις τίς εὐκαιρίες πού σοῦ δίνει ὁ φιλανθρωπότατος Θεός.
Τῷ δέ Θεῷ ἡμῶν δόξα πάντοτε νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
[1] Σοφ.Σειρ. 17, 25.
[2] Σοφ.Σειρ. 18, 21.
[3] Ψαλμ. 6, 6.
[4] Ψαλμ. 6, 7.
[5] Ἰεζ. 18, 21.
[6] Βίος καί Λόγοι, Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β΄ ἔκδοση, Ἱ.Μ. Χρυσοπηγῆς, (στό ἑξῆς: Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου).
[7] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[8] Ματθ. 11, 28.
[9] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[10] Ὅ.π.
[11] Γαλ. 4, 9.
[12] Ἰωάν. 15, 5.
[13] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[14] Ὅ.π.
[15] Σοφ.Σειρ. 5, 7.
[16] Ὅ.π.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου