Κατά Θεόν πένθος και μνήμη θανάτου
του μακαριστού Γέροντος Ιωσήφ Βατοπαιδινού
Κάθε
τι που είναι υπερφυσικό μπορεί με την επίνοιά του ο άνθρωπος να προσπαθή μόνο
να το προκαλέση. Το να παραμείνη όμως αυτό ως ενδημούσα κατάσταση, είναι μόνο
δωρεά καθαρά της Χάριτος. Όταν κάποιος επιθυμή τον φόβο του Θεού και κρατάη με
λεπτομέρεια την συνείδηση του, τον αξιώνει η θεία Χάρις και έρχεται μέσα του ως
ενδημούσα κατάσταση ο θείος φόβος. Και έτσι αυτός ο άνθρωπος βρίσκεται σε
συνεχή επιφυλακή.
Μετά, δεν τον αφήνει να ησυχάση ούτε νύκτα, ούτε μέρα ο φόβος
του Θεού. Του παριστάνει συνεχώς τον Θεόν ως κριτήν, του παριστάνει συνεχώς το
καθήκον του ως έναν απαράβατον όρο, και αλλοίμονό του αν το παραβή. Και μέχρι
σε τέτοιο σημείο μπορεί να αυξηθή αυτό, που του κόβεται η αναπνοή από τον φόβο.
Ούτε να φάη τον αφήνει, ούτε να κοιμηθή, ούτε να ειρηνεύση. Και αυτό όταν
παραμένη μόνο σαν ενδημούσα κατάσταση, τότε έχομε την ενέργεια του Θείου φόβου.
Υπό αυτή την έννοια είναι και τα δύο υπόλοιπα χαρίσματα. Όπως της κατανύξεως το χάρισμα, που ερεθίζει κανείς τον εαυτό του σε πένθος και μετά σε κλάμα. Το κλάμα είναι γέννημα του πένθους. Το πένθος όταν παραμείνει μόνιμα διά της Χάριτος, ως δωρεά, τότε φέρνει και το κλάμα. Όταν επιθυμή αυτό το πράγμα ο άνθρωπος, συνεχώς ενθυμείται ότι ελύπησε τον Θεό. Αναλογίζεται μέσα του την αγάπη του Θεού και όλη την κοσμοσωτήριο οικονομία, όλους τους υπόλοιπους τρόπους στο πώς ο Θεός δημιούργησε τα πάντα και τα προνοεί- τον τρόπο που ανέχεται την ανθρώπινη αποστασία, παρ’ όλο που την ευηργέτησε με την κένωσή Του. Ύστερα το γυρίζει και σ’ αυτή την δική του προσωπική ατέλεια και προδοσία, την οποία προκαλεί στην θεία Χάριν με την σπατάλη της ανοχής του Θεού. Με αυτόν τον τρόπο προκαλεί μια λυπηρά κατάσταση μέσα του. Αυτή είναι και η αρχή του πένθους.
Όταν ο αγωνιστής επιμένη και το προκαλή, τότε η Θεία Χάρις του δίνει το χάρισμα του πένθους, ώστε να βρίσκεται συνεχώς σε μια λυπηρά πενθική κατάσταση, σε όλη του τη ζωή, αν προσέχη βέβαια την συνείδησή του. Γιατί το πένθος είναι πάρα πολύ λεπτό και ευγενές, δεν ανέχεται να παραβίαση την συνείδηση του αυτός που το έχει, ιδίως στο ζήτημα της αγάπης. Αν πληγώση, αν καταφρόνηση, αν αδικήση, αν κατακρίνη κάποιον, το πένθος αμέσως τον απειλεί και αν δεν διορθωθή, τότε φεύγει και τον αφήνει. Αν κρατήση με συνείδηση το πένθος,, αυτό φέρνει το δάκρυ. Και αυτό είναι άχρι καιρού, δεν είναι πάντοτε· ανάλογα με ποια πάθη και τι χαρακτήρα έχει. Υπάρχουν μερικοί χαρακτήρες που είναι πολύ σκληροί, ή άλλοι που έχουν αμαρτήματα παρά φύσιν και τα οποία χρειάζονται περισσότερα δάκρυα. Σ’ αυτούς παραμένει η θεία Χάρις για μεγαλύτερο διάστημα, έως ότου ξέρει αυτή πότε θα τους καθαρίση. Μετά φεύγει αυτό, εναλλάσσεται μάλλον, και έρχεται η αίσθηση η εν Θεω. Αρχίζει η αίσθηση της αγάπης του Θεού, οπόταν πλέον παύει ο φόβος, παύει το πένθος του πόνου για την ενοχή και παραμένει ένα πένθος από αγάπη. Και είναι αδιάλειπτο, δεν φεύγει. Αλλά αυτό δεν είναι πένθος, υπό την στενή σημασία του όρου, διότι δεν κλαίει γιατί αμάρτησε ή γιατί λύπησε τον Θεόν. Αυτά δεν μπορεί να τα ενθυμηθή- έχουν φύγει- δεν υφίστανται πλέον. Άλλά κλαίει από αγάπη, συνεχώς ενθυμούμενος την αγάπη του Θεού. Αυτό παραμένει και είναι αμετάβλητο. Το ίδιο είναι και η μνήμη του θανάτου. Η μνήμη του θανάτου είναι ένας καλός παράγων για να ενισχύση κανείς μέσα του τον θείο φόβο και από τον θείο φόβο να έλθη το πένθος. Προηγείται η μνήμη του θανάτου, ως μέσον, εάν ξέρει ο άνθρωπος να την χειρισθή. Εάν το καλλιεργήση ως μέσον, πολύ τον βοηθεί. Διότι μπροστά στη μνήμη του θανάτου δεν ισχύουν ούτε οι πονηριές του διαβόλου, ούτε οι διάφορες υπεκφυγές που προβάλλει η ακηδία. Μπροστά στον καθρέπτη του θανάτου, τα πάντα είναι γυμνά. Εκεί ο άνθρωπος συγκλονίζεται ολόκληρος. Μπροστά στον θάνατο φαίνεται ποιος είναι ο άνθρωπος.
Η μνήμη του θανάτου ενισχύει και τελειοποιεί τον θείο φόβο, ο οποιος φέρνει το πένθος και οδηγεί προς την κάθαρση. Μετά την κάθαρση, έρχεται ο φωτισμός.
Υπάρχει και ένας άλλος τρόπος εκδηλώσεως του θείου φόβου, μέσω της κρίσεως και της οργής του Θεού. Είναι και αυτό ένα μέσον το οποίο κι αυτό άχρι καιρού, αν το καλλιεργήση ο άνθρωπος, του προκαλεί τις καλές αυτές αφορμές που είπα, για να τον οδηγήση στην πραγματική κάθαρση και εν συνεχεία στον φωτισμό και τον αγιασμό. Είναι επίνοιες αυτές με τις οποίες βοηθά η θεία Χάρις και ολοκληρώνεται έτσι η ανθρώπινη προσωπικότητα. Πάντως όλα ξεκινούν από την προαίρεση. Η προαίρεση του ανθρώπου τα προγραμματίζει, η δύναμη της μετανοίας τα εφαρμόζει και η Χάρις με την παρουσία της τα ολοκληρώνει.
Επειδή, ιδίως η μνήμη του θανάτου είναι φυσικό φαινόμενο, είναι έργο εύκολο και συνάμα επωφελέστατο. Βλέπεις έναν άνθρωπο, ο οποίος μπορεί να συγκεντώση τόσες ιδιοφυΐες, ώστε να μπορή να κυβερνήση όλη τη γη, να επινόηση τόσους τρόπους για να ευκολύνη την ζωή των ανθρώπων και να κάνη τόσα καλά, ώστε να ξεκουράση ολόκληρα έθνη και φυλές, και τον βλέπεις, μπροστά στον θάνατο, αμέσως να σκύβη, να υποκύπτη και να διαλύεται! Όλα αυτά πραγματικά συγκλονίζουν τον άνθρωπο και τον βοηθούν στο να προχωρήση επιτυχώς στον θείο φόβο. Εδώ είναι η πραγματικότης. Δεν είναι μια θεωρία την οποίαν πλάθει κανείς και ανάλογα μπορεί να την πιάση. Κάθε ένας γνωρίζει το γενεαλογικό του δένδρο. Πού είναι οι γονείς μας; πού είναι η μητέρα μας και τόσα άλλα αγαπητά πρόσωπα; Αυτός είναι ο πραγματικός καθρέπτης που δείχνει την ουσία της προσωρινής ζωής· εδώ είναι ο θάνατος.
Υπό αυτή την έννοια είναι και τα δύο υπόλοιπα χαρίσματα. Όπως της κατανύξεως το χάρισμα, που ερεθίζει κανείς τον εαυτό του σε πένθος και μετά σε κλάμα. Το κλάμα είναι γέννημα του πένθους. Το πένθος όταν παραμείνει μόνιμα διά της Χάριτος, ως δωρεά, τότε φέρνει και το κλάμα. Όταν επιθυμή αυτό το πράγμα ο άνθρωπος, συνεχώς ενθυμείται ότι ελύπησε τον Θεό. Αναλογίζεται μέσα του την αγάπη του Θεού και όλη την κοσμοσωτήριο οικονομία, όλους τους υπόλοιπους τρόπους στο πώς ο Θεός δημιούργησε τα πάντα και τα προνοεί- τον τρόπο που ανέχεται την ανθρώπινη αποστασία, παρ’ όλο που την ευηργέτησε με την κένωσή Του. Ύστερα το γυρίζει και σ’ αυτή την δική του προσωπική ατέλεια και προδοσία, την οποία προκαλεί στην θεία Χάριν με την σπατάλη της ανοχής του Θεού. Με αυτόν τον τρόπο προκαλεί μια λυπηρά κατάσταση μέσα του. Αυτή είναι και η αρχή του πένθους.
Όταν ο αγωνιστής επιμένη και το προκαλή, τότε η Θεία Χάρις του δίνει το χάρισμα του πένθους, ώστε να βρίσκεται συνεχώς σε μια λυπηρά πενθική κατάσταση, σε όλη του τη ζωή, αν προσέχη βέβαια την συνείδησή του. Γιατί το πένθος είναι πάρα πολύ λεπτό και ευγενές, δεν ανέχεται να παραβίαση την συνείδηση του αυτός που το έχει, ιδίως στο ζήτημα της αγάπης. Αν πληγώση, αν καταφρόνηση, αν αδικήση, αν κατακρίνη κάποιον, το πένθος αμέσως τον απειλεί και αν δεν διορθωθή, τότε φεύγει και τον αφήνει. Αν κρατήση με συνείδηση το πένθος,, αυτό φέρνει το δάκρυ. Και αυτό είναι άχρι καιρού, δεν είναι πάντοτε· ανάλογα με ποια πάθη και τι χαρακτήρα έχει. Υπάρχουν μερικοί χαρακτήρες που είναι πολύ σκληροί, ή άλλοι που έχουν αμαρτήματα παρά φύσιν και τα οποία χρειάζονται περισσότερα δάκρυα. Σ’ αυτούς παραμένει η θεία Χάρις για μεγαλύτερο διάστημα, έως ότου ξέρει αυτή πότε θα τους καθαρίση. Μετά φεύγει αυτό, εναλλάσσεται μάλλον, και έρχεται η αίσθηση η εν Θεω. Αρχίζει η αίσθηση της αγάπης του Θεού, οπόταν πλέον παύει ο φόβος, παύει το πένθος του πόνου για την ενοχή και παραμένει ένα πένθος από αγάπη. Και είναι αδιάλειπτο, δεν φεύγει. Αλλά αυτό δεν είναι πένθος, υπό την στενή σημασία του όρου, διότι δεν κλαίει γιατί αμάρτησε ή γιατί λύπησε τον Θεόν. Αυτά δεν μπορεί να τα ενθυμηθή- έχουν φύγει- δεν υφίστανται πλέον. Άλλά κλαίει από αγάπη, συνεχώς ενθυμούμενος την αγάπη του Θεού. Αυτό παραμένει και είναι αμετάβλητο. Το ίδιο είναι και η μνήμη του θανάτου. Η μνήμη του θανάτου είναι ένας καλός παράγων για να ενισχύση κανείς μέσα του τον θείο φόβο και από τον θείο φόβο να έλθη το πένθος. Προηγείται η μνήμη του θανάτου, ως μέσον, εάν ξέρει ο άνθρωπος να την χειρισθή. Εάν το καλλιεργήση ως μέσον, πολύ τον βοηθεί. Διότι μπροστά στη μνήμη του θανάτου δεν ισχύουν ούτε οι πονηριές του διαβόλου, ούτε οι διάφορες υπεκφυγές που προβάλλει η ακηδία. Μπροστά στον καθρέπτη του θανάτου, τα πάντα είναι γυμνά. Εκεί ο άνθρωπος συγκλονίζεται ολόκληρος. Μπροστά στον θάνατο φαίνεται ποιος είναι ο άνθρωπος.
Η μνήμη του θανάτου ενισχύει και τελειοποιεί τον θείο φόβο, ο οποιος φέρνει το πένθος και οδηγεί προς την κάθαρση. Μετά την κάθαρση, έρχεται ο φωτισμός.
Υπάρχει και ένας άλλος τρόπος εκδηλώσεως του θείου φόβου, μέσω της κρίσεως και της οργής του Θεού. Είναι και αυτό ένα μέσον το οποίο κι αυτό άχρι καιρού, αν το καλλιεργήση ο άνθρωπος, του προκαλεί τις καλές αυτές αφορμές που είπα, για να τον οδηγήση στην πραγματική κάθαρση και εν συνεχεία στον φωτισμό και τον αγιασμό. Είναι επίνοιες αυτές με τις οποίες βοηθά η θεία Χάρις και ολοκληρώνεται έτσι η ανθρώπινη προσωπικότητα. Πάντως όλα ξεκινούν από την προαίρεση. Η προαίρεση του ανθρώπου τα προγραμματίζει, η δύναμη της μετανοίας τα εφαρμόζει και η Χάρις με την παρουσία της τα ολοκληρώνει.
Επειδή, ιδίως η μνήμη του θανάτου είναι φυσικό φαινόμενο, είναι έργο εύκολο και συνάμα επωφελέστατο. Βλέπεις έναν άνθρωπο, ο οποίος μπορεί να συγκεντώση τόσες ιδιοφυΐες, ώστε να μπορή να κυβερνήση όλη τη γη, να επινόηση τόσους τρόπους για να ευκολύνη την ζωή των ανθρώπων και να κάνη τόσα καλά, ώστε να ξεκουράση ολόκληρα έθνη και φυλές, και τον βλέπεις, μπροστά στον θάνατο, αμέσως να σκύβη, να υποκύπτη και να διαλύεται! Όλα αυτά πραγματικά συγκλονίζουν τον άνθρωπο και τον βοηθούν στο να προχωρήση επιτυχώς στον θείο φόβο. Εδώ είναι η πραγματικότης. Δεν είναι μια θεωρία την οποίαν πλάθει κανείς και ανάλογα μπορεί να την πιάση. Κάθε ένας γνωρίζει το γενεαλογικό του δένδρο. Πού είναι οι γονείς μας; πού είναι η μητέρα μας και τόσα άλλα αγαπητά πρόσωπα; Αυτός είναι ο πραγματικός καθρέπτης που δείχνει την ουσία της προσωρινής ζωής· εδώ είναι ο θάνατος.
Αυτή η εργασία όμως θέλει επίνοιες συνεχώς και
κυρίως φαίνεται αποτελεσματική στις κατάλληλες στιγμές που οι επίνοιες
λειτουργούν και αποδίδουν διότι έρχεται η αμαρτία υπό τη μορφήν της πλάνης και
της απάτης για να ερεθίση ιδίως την νεανική ηλικία στον ηδονισμό. Και
παριστάνει στον άνθρωπο την ηδονή ως ένα χρήσιμο και όμορφο πράγμα, που είναι
κρίμα να το στερείται, και σέρνει τον νου του εκεί. Αυτή την ώρα που γαργαλίζει
ο διάβολος και αρπάζει την φαντασία και την θέτει πάνω στην ηδονή φέρνοντας τα
πάντα στο ζενίθ για να λυγίση την προαίρεση, άρπαξε εσύ την μορφή του θανάτου
και θέσε την αντίκρυ. Μόλις πλησιάση η μορφή του θανάτου εκεί, όλα χάνονται.
Διότι εκείνα είναι ψεύδη, δεν είναι πραγματικά. Είναι επίνοιες επίπλαστες υπό
την μορφή της απάτης, όπως συνηθίζει ο διάβολος να παρουσιάζει την αμαρτία. Αντιθέτως,
η μορφή του θανάτου είναι πραγματικότης, δεν είναι επίνοια. Αλήθεια, που είναι
οι ένδοξοι; Που είναι οι πλούσιοι; Που είναι οι τίμιοι; Το βεβαιότερο πράγμα
στην ζωή του ανθρώπου είναι ο θάνατος. Όλα τα άλλα αποτυγχάνουν. Ο θάνατος
όμως ποτέ, ποτέ! Διότι τα άλλα όλα που προβάλλει η ποικίλη μορφή της απάτης,
της αμαρτίας είναι ψευδή. Μας παριστάνει τώρα, στη νεανική ηλικία, μια γυναίκα
με το κάλλος της, για να μας προκαλέση ηδονή. Γι’ αυτή την περίπτωση ο Άγιος
Συμεών ο νέος θεολόγος επινοούσε, όπως ο ίδιος αναφέρει, έναν ωραίο πρακτικό
τρόπο που είχε μεγάλη επιτυχία. Όταν του παρουσιαζόταν ως προσβολή ένα τέτοιο
πρόσωπο, αμέσως του έβγαζε τα μάτια, του έκοβε τα χείλη και το παρίστανε μέσα
από τις μορφές του θανάτου. Έτσι τυπώθηκε μέσα του αυτή η μνήμη και έμεινε
μόνιμη. Ύστερα, όλους τους ανθρώπους τους έβλεπε υπό την μορφή αυτή του θανάτου
και δεν σκανδαλίστηκε ποτέ. Βλέπετε ότι η επίνοια αυτή είναι πάρα πολύ χρήσιμη;
Διότι εκείνος που είναι έξυπνος, κάνει αυτές τις εναλλαγές, διότι «ο αγαπών την
εαυτού σωτηρίαν, μηχανεύεται». Μετά την πτώση, ο άνθρωπος βρίσκεται σε μια
συνεχή μάχη. Ο διάβολος και η αμαρτία προσπαθούν να απατήσουν τον άνθρωπο.
Πράγματι, η αμαρτωλότης είναι απάτη που οδηγεί στον διχασμό της προσωπικότητος.
Είναι καταστροφή της αξιοπρέπειας. Είναι διαφθορά. Πλανά τον άνθρωπο, τον
παρασύρει στην διαφθορά, όπου και τον καταστρέφει. Επομένως, είναι απαραίτητο
καθήκον μας να βρισκόμαστε διαρκώς σε άμυνα, διότι προηγείται της πρακτικής
μάχης η διανοητική. Εάν στον διανοητικό πόλεμο ο άνθρωπος είναι προσεκτικός,
ποτέ δεν θα φθάση στην ανάγκη να αναγκασθή πρακτικά να αντισταθή. Αν η αμαρτία
προσπαθή να μας απατήση με δόλο και να μας προσφέρη κάτι χρήσιμο το οποίο στην
πραγματικότητα δεν είναι, είμαστε υποχρεωμένοι κι εμείς να αντιστεκώμαστε σ’ αυτή
την προσβολή της.
Άρα, το θέμα της σωτηρίας δεν είναι, όπως φαντάζεται κανείς, θεωρητικό, ούτε μαγικό ή μηχανικό. Όχι! Είναι πραγματική μάχη. Ο μεν διάβολος ωθεί να μας φράξη τον δρόμο και μείς αντιστεκόμαστε και του χαλάμε τα σχέδια. Εάν βέβαια δεν υπήρχε και η σύμπραξη της Χάριτος μαζί μας, οι δικές μας μόνο επίνοιες, δεν θα ήταν δυνατόν να φέρουν αποτέλεσμα διότι είναι άνισος ο πόλεμος και δεν θα τα βγάζαμε πέρα. Αλλά η θεία Χάρις, τον τρόπο αυτό της δικής μας αντιστάσεως τον ενισχύει, διότι «τοις αγαπώσι τον Θεόν, πάντα συνεργεί εις αγαθόν». Έρχεται τότε η θεία Χάρις και βλέπουσα την πρακτική μας αντίδραση, επεμβαίνει και εξουδετερώνει τον σατανά και μαζί με αυτόν διώχνει και τα πάθη και όλα τα κακά. Αντί δε τούτων, εισάγει σαν μόνιμη κατάσταση τις αρετές, οι οποίες εν συνεχεία μεταβάλλονται σε χαρίσματα. Αυτός είναι ο τρόπος. Αμήν.
Άρα, το θέμα της σωτηρίας δεν είναι, όπως φαντάζεται κανείς, θεωρητικό, ούτε μαγικό ή μηχανικό. Όχι! Είναι πραγματική μάχη. Ο μεν διάβολος ωθεί να μας φράξη τον δρόμο και μείς αντιστεκόμαστε και του χαλάμε τα σχέδια. Εάν βέβαια δεν υπήρχε και η σύμπραξη της Χάριτος μαζί μας, οι δικές μας μόνο επίνοιες, δεν θα ήταν δυνατόν να φέρουν αποτέλεσμα διότι είναι άνισος ο πόλεμος και δεν θα τα βγάζαμε πέρα. Αλλά η θεία Χάρις, τον τρόπο αυτό της δικής μας αντιστάσεως τον ενισχύει, διότι «τοις αγαπώσι τον Θεόν, πάντα συνεργεί εις αγαθόν». Έρχεται τότε η θεία Χάρις και βλέπουσα την πρακτική μας αντίδραση, επεμβαίνει και εξουδετερώνει τον σατανά και μαζί με αυτόν διώχνει και τα πάθη και όλα τα κακά. Αντί δε τούτων, εισάγει σαν μόνιμη κατάσταση τις αρετές, οι οποίες εν συνεχεία μεταβάλλονται σε χαρίσματα. Αυτός είναι ο τρόπος. Αμήν.
(ΓΕΡΟΝΤΟΣ
ΙΩΣΗΦ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΝΟΥ – ΑΘΩΝΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου