Μία μικρά εἰσήγησις δέν ἐπαρκεῖ οὔτε γιά τήν στοιχειώδη παρουσίασι κάποιων πτυχῶν τοῦ μεγάλου εἰς βάθος καί πλάτος ποιμαντικοῦ ἔργου, τό ὁποῖον ἐπετέλεσε ὁ ἐν Ἁγίοις Πατήρ ἡμῶν Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁ παμφαής αὐτός φωστήρ τῆς Ἐκκλησίας.
Πολύτιμες μαρτυρίες γιά τό θέμα μας μᾶς παρέχει ὁ ὑπὸ τοῦ ἁγίου Φιλοθέου τοῦ Ἁγιορείτου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, φίλου, μαθητοῦ καί συναγωνιστοῦ τοῦ Ἁγίου μας, συγγραφείς θαυμάσιος βίος. Τόν βίον αὐτόν ἀπέδωσε στήν δημώδη γλῶσσα τῆς Τουρκοκρατίας ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος.
Θαυμάσιος ὄντως συνδυασμός. Ἅγιος βιογραφεῖ ἅγιο καὶ ἅγιος μεταφράζει1.
Πολύτιμα ἐπίσης στοιχεῖα ἀντλοῦμε ἀπό τά σωζόμενα συγγράμματα καί ὁμιλίες τοῦ ἁγίου Γρηγορίου (φαίνεται ὅτι ὑπάρχουν καί ἀπολεσθέντα), στά ὁποῖα ἀντανακλᾶται ἡ θεολογία καί διδασκαλία του, οἱ ἀγῶνες του, οἱ κόποι καί οἱ πόνοι του.
Σπεύδω ἐξ ἀρχῆς νά τονίσω ὅτι τό ὅλο ἔργο τοῦ ἁγίου Παλαμᾶ ὑπῆρξε ποιμαντικό.
Καί ὅταν συνέγραφε ἀντιαιρετικά ἔργα ἤ ἠγωνίζετο κατὰ τῶν αἱρετικῶν καί ὅταν ἐκήρυτε ἤ ἐλειτουργοῦσε, πάντοτε εἶχε πρό ὀφθαλμῶν τήν ὠφέλεια καί σωτηρία τῶν χριστιανῶν.
Στήν πατερική παράδοσι δέν ὑπῆρχε, ὡς γνωστόν, διάκρισις μεταξύ ποιμαντικῆς καί θεολογίας. Ἡ θεολογία εἶχε πάντα ποιμαντικό σκοπό καί ἡ ποιμαντική ἦταν θεολογικά θεμελιωμένη.
Στόχοι τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου μας εἶναι ἡ προφύλαξις τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τίς αἱρέσις, ἡ οἰκοδομή καί ἡ ἐν Θεῷ παράκλησις καί παρηγορία του.
α. Ἡ ἀντιμετώπισις τῶν αἱρέσεων
Εἶναι γνωστό ὅτι ὁ Ἅγιος διατελοῦσε πάντοτε εὐαίσθητος νά μή ἀλλοιωθῇ ἡ Ὀρθόδοξος πίστις. Χωρίς Ὀρθόδοξο πίστι δέν ἠμπορεῖ νά ὑπάρχῃ γνησία χριστιανική ζωή. Στή Η΄ ὁμιλία του λέγει:
«Οὕτω πιστεύομεν εἰς ἕνα Θεόν ἐν μιᾷ τρισυποστάτῳ καὶ παντοδύναμῳ θεότητι καί τούς ἐν τοιαύτῃ πίστει τῷ Θεῷ εὐαρεστήσαντας ἀνακηρύττομεν, τούς δέ μή οὕτω πιστεύοντας, ἀλλ’ ἰδίας αἱρέσεως ἤ ἄρξαντος ἤ τοῖς ἄρξασιν εἰς τέλος ἐπακολουθήσαντας, ἀποβαλλόμεθα.
Τοῦτο δέ ἐστε γινώσκοντες, ἀδελφοί, ὅτι τά πονηρά πάθη καί τά δυσεβῆ δόγματα δι’ ἀλλήλων εἰσάγεται, λαβόντα χώραν ὑπό τῆς τοῦ Θεοῦ δικαίας ἐγκαταλείψεως»2.
Στήν ἴδια ὁμιλία, πού ἐκφωνεῖ τὴν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐπιλέγει ὅτι, ἐπειδή πίστις καί ἔργα ἀλληλοεπηρεάζονται, ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος συνεδύασε «ἐν τῷ σεπτῷ τῆς νηστείας καιρῷ καί τῆς κατ’ ἀρετήν ἀσκήσεως τήν ἀνακήρυξιν τῶν ὀρθοτομούντων τόν λόγον τῆς εὐσεβείας καί τήν ἀποκήρυξιν τῶν μή ὀρθοτομεῖν ἑλομένων»3.
Τό νά σφάλλῃ κανείς εἰς τά θεῖα εἶναι «ψυχῆς ὄλεθρος»4.
Ἐνῶ ἦτο ἀκόμη μοναχός στό Ἅγιο Ὄρος, συνέγραψε τούς δύο περίφημους λόγους του περί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διά νά ἀποδείξῃ ὅτι ἡ καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ ἐκπόρευσις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος δέν εἶναι παρονυχίς, ἀλλά σοβαρά αἵρεσις.
Ὁ Ἅγιος ὁμιλεῖ αὐστηρά πρός τούς Λατίνους:
«’Υμεῖς δέ τί φατε οἱ τάς δύο λέγοντες ἐπί τῆς θεότητος ἀρχάς; Τί γάρ, εἰ μή φανερῶς τοῦτο λέγετε, ἀλλ’ ἐξ ὧν λέγετε τοῦτο συνάγεται; Τοιαῦτα τά βαθέα τοῦ Σατανᾶ, τά τοῦ πονηροῦ μυστήρια, ἅ τοῖς ὑπέχουσιν αὐτῷ τά ὦτα ψιθυρίζει.... Ἀλλ’ ἡμεῖς διδαχθέντες ὑπό τῆς θεοσοφίας τῶν Πατέρων αὐτοῦ τά νοήματα μή ἀγνοεῖν, ἀφανῇ τήν ἀρχήν ὡς ἐπίπαν τοῖς πολλοῖς τυγχάνοντα, οὐδέποτ’ ἄν ὑμᾶς κοινωνούς δεξαίμεθα μέχρις ἄν καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ τό Πνεῦμα λέγητε»5.
Κατά τόν μακαρίτην Π.Χρήστου τά θεολογικά ἐπιχειρήματα τοῦ Ἁγίου δέν ἀντλοῦνται ἀπό τοῦ Μ. Φωτίου, ἀλλά ἀπό προγενεστέρους Πατέρας, κοινῶς ἀποδεκτούς, ὥστε οἱ Λατίνοι νά εἶναι ἀναπολόγητοι.
Ὅταν στήν Θεσσαλονίκη παρουσιάσθηκε ὁ Δυτικός Βαρλαάμ διακωμωδῶν καί λυσσαλέως πολεμῶν τὴν ἐμπειρίαν τῆς θεώσεως τῶν Ἁγιορειτῶν μοναχῶν, οἱ ἐν Θεσσαλονίκῃ ἡσυχασταί ὑπό τήν ἡγεσίαν τοῦ ἱεροῦ Ἰσιδώρου, τοῦ μετέπειτα Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, προσεκάλεσαν τόν νέο Ἁγιορείτη μοναχό Γρηγόριο, διακρινόμενο ἀπό νεαρᾶς ἡλικίας ἐπί ἀρετῇ καί σοφίᾳ, νά ἔλθῃ στήν Θεσσαλονίκη καί νά ἀναλάβῃ τόν ἀγῶνα κατά τοῦ Βαρλαάμ, ὡς ὁ καταλληλότερος ὅλων.
Ἐξ ὑπακοῆς ἔρχεται στήν Θεσσαλονίκη.
Προσπαθεῖ στήν ἀρχή μέ εἰρηνικό τρόπο νά πείσῃ τόν Βαρλαάμ γιά τήν πλάνη του. Ὁ Βαρλαάμ μένει ἀμετάπειστος καί ὁ Ἅγιος ὁπλίζεται μέ τήν μάχαιραν τοῦ Πνεύματος. Ἀρχίζει τούς ὑπερανθρώπους ἀγῶνας του κατά τοῦ Βαρλαάμ καί ἐν συνεχείᾳ κατά τῶν διαδεχθέντων αὐτόν στήν αἵρεσι, Ἀκινδύνου, Γρηγορᾶ καί τῶν περί αὐτούς.
Στούς μελετητάς τοῦ Ἁγίου αὐτοί οἱ ἀγῶνες εἶναι γνωστοί. Ὁ ἅγιος Φιλόθεος ἀρχόμενος τῆς διηγήσεως τῶν ἀγώνων αὐτῶν γράφει:
«Ἀλλά καιρός εἶναι τώρα νά ἔλθωμεν καί εἰς τούς πολέμους ἐκείνους τούς μεγάλους καί θαυμαστούς, τούς ὁποίους
ἔκαμεν ἐναντίον τῶν νέων αἱρέσεων, διαφεντεύοντας τό ἄκτιστον τῆς θείας χάριτος καί νά διηγηθῶμεν, κατά τήν ἡμετέραν δύναμιν, τούς πολλούς ἐκείνους ἄθλους καί τά μακρά παλαίσματα, τά ὁποῖα εἶναι μέν εἰς ὅλους φανερά καί πανταχοῦ κηρύττονται διαθρυλούμενα καί περιᾳδόμενα ἀπό τά στόματα τῶν οἰκείων καί ἀλλοτρίων· καί τῶν ἐγγύς καί τῶν μακράν οἰκούντων, εἰς ὅσους δηλαδή ἔφθασε καί φθάνει ὁ λόγος τῆς ἐδικῆς του διδασκαλίας καί τά σεπτά καί θεόπνευστα ἐκείνου συγγράμματα»6.
Οἱ ἀγῶνες αὐτοί ἦταν ‟ἀγῶνες ζωῆς’’. Ἀγῶνες, πού τοῦ ἐστοίχισαν τετραετῆ φυλάκισι καί πολλές ἄλλες δοκιμασίες καί θλίψεις ἀλλά καί αἰώνια δόξα, διότι μέ αὐτούς ἔσωσε τήν Ὀρθοδοξία.
Τούς ἀγῶνες αὐτούς ἀνέλαβε ὁ Ἅγιος, διότι μέ τόν φωτισμό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διέγνωσε, ὅτι ἡ αἴρεσις τοῦ Βαρλαάμ δέν προσβάλλει τήν εὐσέβεια τῶν Ἁγιορειτῶν ἡσυχαστῶν μόνον, ἀλλά πλήττει αὐτήν τήν δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου νά θεωθῇ.
Πῶς εἶναι δυνατόν νά θεωθῇ ὁ πιστός, ἐάν ἡ θεία Χάρις εἶναι κτιστή; Καί πῶς εἶναι δυνατόν ἡ θείας Χάρις νά εἶναι ἄκτιστος ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἐάν δέν ὑφίσταται διάκρισις θείας οὐσίας καί θείων ἐνεργειῶν.
Στήν περίπτωσι πού θά ἐπικρατοῦσε ἡ αἵρεσις τοῦ Βαρλαάμ, ἡ Ἐκκλησία θά ἐξέπιπτε ἀπό κοινωνία θεώσεως σέ θρησκευτική νομικιστική ὀργάνωσι καί ἡ ποιμαντική τῆς θεώσεως θά ἀντικαθίστατο ἀπό τήν ποιμαντική τῆς ἠθικῆς βελτιώσεως μέ τήν βοήθεια κτιστῆς χάριτος.
Εἶναι λυπηρό ὅτι οἱ Δυτικοί μέχρι σήμερα δέν κατενόησαν τήν σημασία τοῦ θέματος αὐτοῦ, ὅπως φάνηκε καί ἀπό τήν ἐπίσημο Κατήχησι τῆς ‟Καθολικῆς Ἐκκλησίας’’, ἀπό τήν ὁποία ἀπουσιάζει ἡ διδασκαλία περί διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας στόν Θεό καί περί δυνατότητος μεθέξεως τῆς ἀκτίστου θείας Χάριτος.
Γι’ αὐτό καί ἡ περί ἀκτίστου θείας Χάριτος διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας θά πρέπει νά τεθῇ μεταξύ τῶν θεμάτων τοῦ διαλόγου, ἐάν φυσικά ὁ διάλογος ἀποβλέπῃ στήν συμφωνία στήν πίστι καί ὄχι σέ μία ὁποιαδήποτε ἐξομάλυνσι τῶν διαφορῶν.
Τήν διδασκαλία τοῦ θείου Παλαμᾶ ἡ Ἐκκλησία ἀποδέχθηκε ἐπισήμως μέ δύο λαμπρές Συνόδους στήν Κωνσταντινούπολι τό 1341 καί 1351 ὡς διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, καί τόν Ἅγιό μας ὡς ἀπλανῆ διδάσκαλό της. Καί στό Συνοδικόν τῆς Ὁρθοδοξίας περιέλαβε μακαρισμό τοῦ Ἁγίου καί τῶν ὁμοφρόνων του καί ἀνάθεμα τῶν ἀντιπάλων του.
«Γρηγορίου τοῦ ἁγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης, τοῦ συνοδικῶς ἐπ’ Ἐκκλησίας Μεγάλης Βαρλαάμ τε καί Ἀκινδύνου, τούς ἀρχηγούς καί ἐφευρέτας τῶν καινῶν αἱρέσεων καθελόντος, αἰωνία ἡ μνήμη. Βαρλαάμ, καί Ἀκινδύνῳ, καί τοῖς ὁπαδοῖς καί διαδόχοις Αὐτῶν, Ἀνάθεμα».
______________________________________________________________
1.Τό 1981 ἐξεδόθη, μερίμνῃ ἡμῶν, ὑπό τοῦ ἐκδότου κ. Στυλ. Κεμεντζετζίδου ὁ Βίος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ μετά τοῦ Ἀντίπαπα (ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ), ἐκ τῆς πρώτης ἐκδόσεως γενομένης εἰς Βίέννην τό 1784 δαπάναις τοῦ φιλοκάλου ἀνδρός Ἰωάννου Γούτα τοῦ Θεσσαλονικέως. Τοῦ λοιποῦ θά σημειώνεται στίς παραπομπές ὡς Βίος.
2.Γρηγορίου Παλαμᾶ Ἔργα, Ε.Π.Ε., Θεσ/νίκη 1985, τόμ. 9, σελ. 224, § 10.
3. Ἔνθ’ ἀνωτ. σελ. 226, §12.
4. Ἔνθ’ ἀνωτ. τομ 6 σελ. 108 στίχ 27
5. Ἔνθ’ ἀνωτ. τομ 1 σελ. 74 στίχ 8 καί ἑξῆς.
6. Βίος, σελ.86.
6. Γρηγορίου Παλαμᾶ Ἔργα, Ε.Π.Ε., ἔνθ’ ἀνωτ. τομ. 11, ὁμιλ. ΞΒ΄σελ 598-608
Ἐκδόσεις Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου
Ἅγιον Ὄρος
2000
Ἅγιον Ὄρος
2000
σελ. 65-71
Ἐπιμέλεια κειμένου και πηγή στο Διαδίκτυο Ἀναβάσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου