O ”ΘΕΟΣ” TOY KAZANTZAKH KAI TOY NIΤΣΕ-1 («Ὁ Νέος Τραγικὸς Πολιτισμὸς θὰ ἀναπηδήσει ἀπὸ τὴν Γερμανία»)

Ὁ «Θεὸς» τοῦ Καζαντζάκη καὶ τοῦΝίτσε [Α´] Ἡ Συμβολή του στὴν Ἑδραίωση τῆς Παγκοσμιοποίησης καὶ γιατί ὁ «Νέος Τραγικὸς Πολιτισμὸς θὰ  ἀναπηδήσει ἀπὸ τὴν Γερμανία»

Δάφνη Βαρβιτσιώτη, Ἱστορικὸς

.               Σὲ προηγούμενο ἄρθρο μας, μὲ τίτλο «Νίκος Καζαντζάκης. Ἡ Συμβολὴ τῶν Ἰδεῶν του στὸ “Κοινωνικὸ Ὁλοκαύτωμα” ποὺ Συντελεῖται στὴν Σύγχρονη Ἑλλάδα», εἴχαμε ἐπικεντρωθεῖ στὰ περιεχόμενα τοῦ προλόγου τοῦ “ταξιδογραφήματός” του, «Ταξιδεύοντας-Ἀγγλία» (1940), τὸ ὁποῖο προσέφερε, σὲ κυριακάτικο φύλλο της, ἐφημερίδα πανελλαδικῆς ἐμβέλειας.
.               «Φυσικὴ» Ἠθικὴ καὶ Μετάλλαξη: Στὸ ἄρθρο αὐτό, εἴχαμε ἀναλύσει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ μεταφυσικὴ ἀντίληψη τοῦ Καζαντζάκη ὁδηγεῖ τὸν ἀνυποψίαστο ἀναγνώστη στὴν ἀποδοχὴ ἑνὸς κόσμου ἱερχαρχημένου βάσει τῆς «φυσικῆς» ἠθικῆς, ὅπου κυριαρχεῖ ὁ δυνατώτερος καὶ ἐπιζεῖ ὁ πλέον προσαρμοζόμενος, καὶ ὅπου δὲν ὑπεισέρχεται τὸ ἔλεος ἔναντι τῶν ἀδυνάμων, πόσον μᾶλλον θέμα ἐλευθερίας τους (ὅπως συμβαίνει καὶ στὸν σατανισμό, ὅπου, γιὰ τοὺς Δυνατούς, «Τὸ “Θέλω” εἶναι ὁ Νόμος», ἄρα «οἱ σκλάβοι πρέπει νὰ ὑπηρετοῦν».
.               «Νὰ Ἑνωθοῦμε μὲ τὸν Θεό»: Στὴν συνέχεια, ἡ ἴδια ἐφημερίδα προσέφερε τὰ βιβλία «Ὁ Χριστὸς Ξανασταυρώνεται» καὶ «Ὁ Τελευταῖος Πειρασμὸς»- ποὺ εἶχαν, πρὸ πεντηκονταετίας, προκαλέσει σάλο καὶ τὸν παρ’ ὀλίγο ἀφορισμὸ τοῦ συγγραφέα ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία- διαφημίζοντας τηλεοπτικῶς ἕνα ἐξ αὐτῶν ὡς λογοτεχνικὸ ἔργο διὰ τοῦ ὁποίου ὁ Καζαντζάκης μᾶς παροτρύνει «νὰ ἑνωθοῦμε μὲ τὸ Θεό».
.               Αὐτὸ μᾶς προβλημάτισε ἰδιαίτερα, διότι, ἤδη ἀπὸ τὸ 1940, ὁ Καζαντζάκης χαρακτήριζε ὡς παρωχημένο τὸν Χριστό, καὶ ἐξωθοῦσε τοὺς ἀναγνῶστες του νὰ τὸν ἀντικαταστήσουν μὲ κάποιον ἄλλον θεό, πιὸ σύγχρονο καὶ πιὸ ἀποτελεσματικό: «Γιατί γυρίζετε πίσω; (…) Ἔκαμε ὁ Χριστὸς τὸ χρέος του, ἔδωκε μίαν ἀπάντηση σὲ ἄλλες ἐποχές, σὲ ἄλλα προβλήματα (…) Τώρα ἄλλαξε τὸ πρόσωπο τῆς ἀγωνίας, γύρισε ὁ τροχός».
.               Ὁ «Μεγάλος Ἀνθρωποφάγος Κεραυνός»: Ἐξ ἄλλου, ὅταν ὁ Καζαντζάκης ἀναφέρεται στὸν «μεγάλο ἀνθρωποφάγο κεραυνὸ ποὺ ὀνομάζουμε “Θεό”», ὁπωσδήποτε δὲν ἐννοεῖ τὸν Ἐλεήμονα Τριαδικὸ Θεό· τὸν Ὁποῖον σαφῶς ἀπορρίπτει μὲ ρήσεις ὅπως, π.χ.: «Κι εἶναι μεγάλο ἀτύχημα ποὺ ἡ λέξη «Πνέμα» στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα εἶναι οὐδέτερου γένους· ἂν ἦταν θηλυκοῦ, θά ᾽χαμε τὴ σωστὴ πανανθρώπινη, βαθύτερη ἀπὸ κάθε θρησκευτικὸ δόγμα Ἅγια Τριάδα: Πατέρα, Μάνα, Γιό». Τὸν Τριαδικὸ Θεό, ὡς δημιουργό τοῦ κόσμου ἐκ τοῦ μηδενός, ἀπορρίπτει ὁ Καζαντζάκης καὶ «ὅταν, τανύζοντας στὸ ἀκρότατο σημεῖο –ὅπου ἀρχίζει νὰ τρίζει ὁ ἐγκέφαλος– τὴν μνήμη, μάχεται νὰ θυμηθεῖ πῶς ἦταν τὸ πρωτόγονο Χάος, πρὶν νὰ ᾽ρθεῖ ὁ νοῦς νὰ τὸ στενέψει καὶ νὰ τὸ νοικοκυρέψει σὲ “κόσμο”, δηλαδή, σὲ ἀνθρώπινη τάξη».
.               Τὸν Προσωπικὸ Θεὸ καὶ τὴν μοναδικότητα τοῦ ἀνθρωπίνου Προσώπου καταργεῖ ὁ Καζαντζάκης σὲ ρήσεις ὅπως π.χ.: «Ὅλοι εἴμαστε ἕνα. Ὅλοι εἴμαστε Θεός», ἢ «ὁ Θεὸς –θέλω νὰ πῶ: ἡ σημερινὴ ἀνώτατη λαχτάρα τοῦ ἀνθρώπου» κ.ἄ., ποὺ ὁδηγοῦν τὸν ἀποίμαντο ἀναγνώστη στὴν αὐτοθέωση, τὴν ὁποίαν, ἡ μὲν Ὀρθόδοξη Πατερικὴ Παράδοση ἀπορρίπτει ὡς ἑωσφορική, οἱ δὲ ὁμάδες τῆς «Νέας Ἐποχῆς» προωθοῦν στοὺς δυτικοὺς ὀπαδούς τους, ὥστε νὰ τοὺς μεταλλάξουν καταλλήλως, ἐν ὄψει τῆς παγκοσμιοποίησης.
.               Θεὸς καὶ Παγκοσμιοποίηση: Ἀπὸ τὴν πλευρά τους, οἱ ἐκδόσεις «Καζαντζάκη», στὶς ὁποῖες ἀνήκει τὸ σύνολο τῶν ἔργων του, ἔχουν ἐπιλέξει ὡς ἔμβλημά τους τὸ σύμβολο Γὶν-Γιὰνγκ τοῦ Ταοϊσμοῦ, ὁ ὁποῖος «ὁδήγησε στὴν ἀνακάλυψη μιᾶς ἀνώνυμης κοσμικῆς ἀρχῆς», ἐνῶ ἀργότερα ἐνσωμάτωσε, μεταξὺ ἄλλων, τὸ δόγμα τῆς μετενσάρκωσης καὶ τὴν γιόγκα. Στὸν Ταοϊσμὸ –διευκρινίζουμε ἐμεῖς– δὲν ὑπεισέρχονται, οὔτε κἂν ὡς ἁπλὲς ἔννοιες, ὁ Προσωπικὸς Τριαδικὸς Θεός, τὸ Μέγα Ἔλεός Του καὶ ἡ «ἔνθεη λογικότητα τοῦ κόσμου», οὔτε ὑπεισέρχονται ὡς αὐταξίες, ὁ ἄνθρωπος καὶ ἡ μία καὶ μόνη ζωή του, πόσῳ μᾶλλον ἡ κοινωνικὴ ἐλευθερία καὶ ἄλλες ἀνάλογης σημασίας δυτικογενεῖς ἠθικο-θρησκευτικὲς ἔννοιες. Δοθέντος, λοιπόν, ὅτι, ὁ θεὸς τοῦ Καζαντζάκη δὲν εἶναι ὁ Ἐλεήμων Τριαδικὸς Θεός, καὶ δοθέντος ὅτι «ἃ θύει τὰ ἔθνη, δαιμονίοις θύει» σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ στὸν Ταοϊσμό, ἐγείρεται τὸ ἑξῆς ἐρώτημα: μὲ ποιὸν «θεὸ» καλούμεθα νὰ ἑνωθοῦμε, μέσῳ τοῦ Καζαντζάκη, στὴν ἐποχὴ τῆς παγκοσμιοποίησης καὶ γιατί;
.               Ἀναζητώντας τὴν «Ἀλήθεια»: Πάντως, σὲ διάσπαρτες ἀναφορές του στὸ ἴδιο “ταξιδογράφημα” –καὶ ἰδίως στὸ ἐνδεκασέλιδο ἀφιέρωμά του στὸν πνευματικό του πατέρα, Φρειδερίκο Νίτσε (1844-1900)– ὁ Καζαντζάκης ἀποκαλύπτει ἀρχικὰ ὅτι ἡ «ἀλήθεια» ἀμφοτέρων βασίσθηκε στὴν ἰνδουϊστικὴ μεταφυσικὴ ἀντίληψη πὼς ἡ ζωὴ εἶναι ψευδαίσθηση (μιὰ «Μάγια»): «Ὁ κόσμος εἶναι δημιούργημα δικό μου· ὅλα ὅσα ξεκρίνω, ὁρατὰ κι ἀόρατα, εἶναι ὄνειρο πλάνο. Μία θέληση μονάχα ὑπάρχει, τυφλή, χωρὶς ἀρχὴ καὶ τέλος, χωρὶς σκοπό, ἀδιάφορη, μήτε λογικὴ μήτε παράλογη, ἄλογη, τεράστια. (…) Πρόοδο δὲν ὑπάρχει, λογικὸ δὲν κυβερνάει τὴ μοίρα, οἱ ἀφηρημένες ἔννοιες, οἱ θρησκεῖες, οἱ ἠθικές, εἶναι ἀνάξιες παρηγοριὲς γιὰ τοὺς ἀνίδεους καὶ τοὺς δειλούς».
.               Σύμφωνα μὲ τὴν νιτσεϊκὴ ἐκδοχὴ τῆς «Μάγια» –ποὺ ἐμπεριέχει καὶ τὸ δόγμα τῆς μετενσάρκωσης–, τὸ «συμπαντο» διέπει μία ἀνηλεὴς καὶ αὐθαίρετη Δύναμη, ἡ ὁποία ἐνυπάρχει στὰ πάντα (καὶ στοὺς ἀνθρώπους. Ὡς ἐκ τούτου, τὰ πάντα εἶναι ἕνα, τὰ πάντα εἶναι “θεός”, καὶ ἑπομένως, ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἴμαστε ἕνα, καὶ ἄρα, ὅλοι εἴμαστε “θεός”, καὶ ὅλοι εἴμαστε ἀνηλεεῖς καὶ αὐθαίρετοι. Συγχρόνως, ὅμως, τίποτα δὲν εἶναι πραγματικό, καὶ τίποτα –οὔτε ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος, ὁ πόνος, ἡ δυστυχία του καὶ ἡ ζωή του– ἔχει ἀξία ἢ σημασία.
.               Ἡ «Θέληση νὰ Κυριαρχεῖς»: Ὁ Νίτσε ἀποφάσισε νὰ βελτιώσει τὴν «Μάγια» του, προσθέτοντας ὅτι, «ἡ ζωὴ δὲν εἶναι μονάχα θέληση νὰ ζεῖς· εἶναι κάτι ἐντονότερο: θέληση νὰ κυριαρχεῖς! Δὲ χορταίνει ἡ ζωὴ νὰ συντηρεῖται μονάχα· θέλει ν’ ἁπλώνεται καὶ νὰ καταχτάει»· δηλαδή: «ἡ οὐσία τῆς ζωῆς εἶναι ἡ λαχτάρα ν’ ἁπλωθεῖ καὶ νὰ κυριαρχήσει καὶ μονάχα ἡ δύναμη εἶναι ἄξια νά ᾽χει δικαιώματα». Τὴν βελτίωση αὐτὴ –ποὺ ἴσως ἐκπήγαζε ἀπὸ μία ὑποσυνείδητη ἀνάγκη ἀντιστάθμισης καὶ ὑπέρβασης τῶν προσωπικῶν του ψυχοσωματικῶν ἀδυναμιῶν– υἱοθετεῖ μὲ ἐνθουσιασμὸ ὁ Καζαντζάκης –ποὺ εἶχε, καὶ αὐτός, τὶς δικές του ψυχοσωματικὲς ἀδυναμίες.

https://christianvivliografia.wordpress.com