Ἡ ἰδέα τῆς ἐξελίξεως ἀπό τῆς διαδόσεως τοῦ χριστιανισμοῦ μέχρι τέλους τῆς μεσαιωνικῆς περιόδου. Κεφάλαιον Β΄. Μητροπολίτου Πειραιῶς Σεραφείμ. Μέρος Α'

«Κόσμος: Ἐξέλιξις ἤ δημιουργία; Τυχαιότης ἤ Πάνσοφος Σκοπιμότης;  Φυσική ἐπιλογή ἤ ἀπερινόητος Θεία Πρόνοια;»

 

Μητροπολίτου Πειραιῶς Σεραφείμ 

Ἐπελθούσης τῆς διαδόσεως καί ἐπικρατήσεως τοῦ Χριστιανισμοῦ ἐφ' ὁλοκλήρου σχεδόν τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου, ἐξέλιπε τελείως εἰς τά ἐκχριστιανισθέντα ἔθνη ἡ ἰδέα τῆς ἐξελίξεως. Ἡ πίστις εἰς τήν θεϊστικήν κοσμοθεωρίαν τῆς Χριστιανικῆς διδασκαλίας, καθ' ἥν τά πάντα ἐδημιουργήθησαν ὑπό τοῦ Θεοῦ, εἰς ἥν μορφήν ὑπάρχουσιν ἤ ἐνεφανίσθησαν ἐπί τῆς σκηνῆς τῆς ζωῆς, ἀπέκλεισε τήν παραδοχήν τῆς ἰδέας ταύτης.

Καί ἐπεχείρησαν μέν τινές νά χαρακτηρίσωσι τὸν Ἱερὸν Αὐγουστῖνον καί τὸν Θωμᾶν Ἀκινᾶτον ὡς προδρόμους τῆς Β΄, περὶ τὴν ἰδέαν τῆς ἐξελίξεως, φιλοσοφικῆς καί ἐπιστημονικῆς κινήσεως (τῆς ἀρξαμένης ἀπὸ τῶν ἀπαρχῶν τῆς Ἀναγεννήσεως, περὶ τό 1500 μ.Χ.), ὅμως, ὅπως διδάσκει καί ὁ μακαριστός καθηγη­τὴς Π. Τρεμπέλας, ἐν συμφωνίᾳ καί πρός ἄλλους διακεκριμένους συγγρα­φεῖς[1], τόσον ὁ Ἱερὸς Αὐγουστῖνος, ὅσον καί ὁ Θωμᾶς Ἀκινᾶτος, ὁ ἀσπασθεὶς τὴν διδασκαλίαν του, οὐδόλως ὑπῆρξαν ὑποστηρικταὶ τῆς ἰδέας τῆς ἐξελίξεως τῶν εἰδῶν. Διότι ὁ μὲν πρῶτος ἐφρόνει ὅτι ὁ Θεὸς συγχρόνως ἐδημιούργησεν ἐν σπέρματι - καί δυνάμει - πάντα τὰ ἐνόργανα ὄντα καί ὅτι ἡ γῆ μετὰ τῆς θαλάσσης ἔλαβον παρὰ τοῦ Θεοῦ τὴν δύναμιν καί τὴν ἰδιότητα νά παράγωσι ταῦτα προοδευτικῶς καί κατὰ διαφόρους ἐποχάς· ὁ δέ δεύτερος, ὅτι τό σύνολον τῶν ὄντων ἐδημιουργήθη εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ (κατὰ τὴν πρώτην ἡμέραν - περίοδον τῆς δημιουργίας) μόνον δυνάμει καί ὄχι ἐνεργείᾳ. Ἐν τῷ κόλπῳ, δέ τῆς γῆς καί τῆς θαλάσσης παρή­χθησαν ταῦτα αἰτιωδῶς, ἐμβληθεισῶν εἰς τὴν γῆν καί τὴν θάλασσαν τῶν δυ­νάμεων, ὅπως ἐν καιρῷ παράγωσιν αὐτά[2].

Εἶναι λοιπὸν προφανὲς ὅτι δι' ἀμφοτέρων τῶν ἀπόψεων τούτων περὶ τοῦ τρόπου τῆς ἀπ' εὐθείας ὑπὸ τοῦ Θεοῦ δημιουργίας τῶν ὄντων, ὅπως καί διά τῆς ἑτέρας γνώμης τοῦ Θωμᾶ Ἀκινάτου, περὶ διαδοχικῶν μεταμορφώσεων τοῦ ἐμβρύου, καθ' ἅς ἐκδηλοῦται πρῶτον ἡ θρεπτικὴ ψυχή, ἡ κοινὴ εἰς τὰ φυτὰ καί τὰ ζῷα, ἔπειτα ἡ αἰσθητική, ἡ κοινή, μόνον εἰς τὰ ζῷα (τὰ στερούμενα λογικοῦ) καί τελευταῖον ἡ λογικὴ ψυχή, ἐφ' ὅσον πρόκειται περὶ τοῦ ἀνθρώπου[3], οὐδόλως νοεῖται ἐξέλιξις τῶν ὄντων, ἔστω καί θεϊστικῆς μορφῆς. Γίνεται ἁπλῶς φιλοσοφικὴ ἔρευνα πρός ἐξήγησιν τοῦ τρόπου, καθ' ὅν ταῦτα ἐδημιουργήθησαν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, ἐν ἀπολύτῳ συμφωνίᾳ πρός τό καθολικὸν πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί τῆς Γραφῆς. Ὅτι δέ τό καθολικὸν πνεῦμα τῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας ἀπέκλεισεν ἀπ' ἀρχῆς πᾶσαν ἔννοιαν ἐξελίξεως ἤ μεταμορφώσεως τῶν ὄντων, βεβαιοῦται ἀπολύτως ἐκ τῆς διδασκαλίας τῶν ἁγ. Πατέρων. Οὕτως, ἐκτὸς τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου, ὡς ἀνωτέρω, ὁ Μ. Βασίλειος ἀναφέρει σχετικῶς τὰ ἑξῆς, ἐν ταῖς Ὁμιλίαις του εἰς τὴν «Ἑξαήμερον», ἅτινα παραθέτομεν ἐκ τῆς μεταφράσεως - ἐξηγήσεως - τῶν λόγων του ὑπὸ τοῦ ἁγίου ἐνδόξου Ἱερομάρτυρος Πατριάρχου Κωνσταντι­νουπόλεως Γρηγορίου τοῦ Ε΄, τῆς ἐκ­δοθείσης ὑπὸ τοῦ Μ. Σακορράφου κατὰ τό 1863.

Ὁμιλία Ε΄. «Περὶ βλαστήσεως τῆς γῆς» (μνημ. ἐργ. σελ. 66). «Καί τοιουτοτρόπως, ὅσα κατ' ἀρχὰς ἡ γῆ ἐβλάστησε, μέ­χρι τοῦδε διασῴζονται ἀναλ­λοίωτα μὲ τὴν ἀκολουθίαν τῆς διαδοχῆς καί τῶν ὁμογενῶν τὴν διατήρησιν». Καί κατωτέρω, σελ. 71. «…Μὲ τὴν δύναμιν τούτου τοῦ ρήματος (σ.σ. δηλ. τοῦ θείου προστάγματος) ὅλα εὐθὺς ἐκ τοῦ μὴ ὄντος ἐκβῆκαν εἰς τό εἶναι ἐπάνω εἰς τὴν γῆν, καθὲν μὲ τὴν φυσικὴν ἰδιό­τητα διαφέροντα μὲν μεταξὺ των, γνωριζόμενα δέ μὲ ἕνα χωριστὸν χαρακτῆρα».

Ὁμιλία Ζ΄. «Περὶ ἑρπετῶν» (μν. ἔργ. σελ. 101).

«Καί εἶπεν ὁ Θεὸς ἐξαγαγέτω τὰ ὕδατα ἑρπετὰ ψυχῶν ζωσῶν κατὰ γένος. Ποῖον γένος ἀφίεται καί δέν συμπερι­λαμβάνεται κατὰ τό δημιουργικὸν πρόσταγμα;...». (Σελ. 102) «… μὲ τὴν ἰδίαν δύναμιν τοῦ δημιουργικοῦ προστάγματος τότε καί τὰ μικρὰ καί τὰ μεγάλα ἔλαβον τό εἶναι των». (Σελ. 184). «Αἱ διαφοραὶ τῆς ζωῆς τῶν ἰχθύων καί αἱ διαφοραὶ παντὸς γένους εἶναι ἀ­ναρίθμητοι...». «Καί εἰς πᾶν γένος ἡ διαδοχὴ εἶναι ἀπαράλλακτος καί δέν γίνεται, καθὼς εἰς τὴν χέρσον τὰ ἡμιονάρια καί τίνων ὀρνίθων συμπλοκαί, τὰ ὁποῖα νοθεύουν τὰ γένη των».

Ὁμιλία Η΄. «Περὶ κτηνῶν καί ἐνύδρων» (σελ. 114-115).

«... Φεῦγε τάς φλυαρίας τῶν «σοβαρῶν»[4] φιλοσόφων, οἱ ὁποῖοι δέν ἐντρέπονται νά βάλλωσι τάς ψυχάς των ὁμοειδεῖς μὲ τάς ψυχὰς σκύλων, λέ­γοντες ὅτι αὐτοὶ ἔγιναν ποτε καί γυναῖκες καί θάμνοι καί ἰχθεῖς θαλάσσιοι. Ἐγὼ ὅμως δέν λέγω, ὅτι ἔγιναν ποτέ ἰχθύες, ἀλλά βεβαιώνω τούς ἀκούσαντας, ὅτι ὁπότε ταῦτα ἔγγραφον ἦσαν καί ἀπὸ τούς ἰχθύας ἀλογώτεροι...». Καί κατωτέρω (σελ. 122). «...Λοιπὸν ἔχομεν τὸν Οὐρανὸν κεκοσμημένον, τὴν γῆν κεκαλλωπισμένην, τὴν θάλασσαν εὐτυχισμένην ἀπὸ τὰ πολυποίκιλα ὀψάρια, τὸν ἀέρα γεμάτον ἀπὸ διάφορα πτηνά, τὰ ὁποῖα ὅλα ἐδημιουργήθησαν καί ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τό εἶναι, μὲ τὴν προ­σταγὴν τοῦ Θεοῦ παρήχθησαν...».

Ὁμιλία Θ΄. «Περὶ χερσαίων» (μν. ἔργ. σελ. 129).

«... Τοιουτοτρόπως καί ἡ φῦσις τῶν ὄντων ἐκινήθη ἀπὸ τὴν προστα­γὴν τοῦ Θεοῦ κατ' ἀρχὰς καί τρέχει μὲ τὴν γένεσιν καί φθορὰν καί διαφυλάττει τάς διαδοχὰς καί ἀκολουθίας τῶν γενῶν ἀπα­ρασαλεύτως, ὅπως καταντήσῃ εἰς αὐτὸ τό τέλος τό ἐλπιζόμενον. Ἡ φῦσις κατὰ προσταγὴν τοῦ Θεοῦ κάμνει τὸν ἵππον ἵππου διάδοχον, καί τὸν λέοντα λέοντος, καί τὸν ἀετὸν ἀετοῦ καί πᾶν ζῷον συντηρεῖ μὲ τὴν διαδοχὴν μέχρι συντελείας ἀπαράτρεπτον. Κανεὶς χρόνος δέν ἀφανίζει τὰ ἰδιώματα τῶν ζώων...».

Ἐνῶ ὅμως τοιαύτη εἶναι ἡ ἀντίθεσις τῆς διδασκαλίας τῶν ἁγ.  Πατέρων κατά τῆς ἐν λόγῳ θεωρίας, ὅλως παραδόξως ὁ μακαριστός καθηγητής Π. Τρεμπέλας  γράφει ἐν τῷ προμνησθέντι συγγράμματί του, σελ. 235- 237, καί τά ἑξῆς, ἐκτός τῶν ἐν τῷ προλόγῳ ἀναφερομένων. «Ἄλλως τε οἱ τῆς μεμετριασμένης θεωρίας τῆς ἐξελίξεως ἐχόμενοι ἀναζητοῦσιν ὑπέρ τῆς θέσεως αὐτῶν ἐρείσματα καί ἐκ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως εἰλημμένα, προβάλλοντες τάς περί δημιουργίας τῶν φυτικῶν καί ζωϊκῶν εἰδῶν γνώμας τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί δή τοῦ Αὐγουστίνου, ἔπειτα δέ καί τοῦ κατά τόν Μεσαίωνα ἀκμάσαντος Θωμᾶ Ἀκινάτου… Καί εἶναι μέν ἀληθές ὅτι καταντοῦν εἰς ὑπερβολήν διατεινόμενοι, ὅτι ὁ Αὐγουστῖνος προεμάντευσε τήν θεωρίαν τῆς ἐξελίξεως καί ἐγένετο πρῶτος εἰσηγητής αὐτῆς παρά ταῦτα ὅμως εἶναι ἀδιάμφισβήτητον γεγονός, ὅτι δι' ἐκείνων τά ὁποῖα ὁ Μ. Βασίλειος καί ὁ Αὐγουστῖνος λέγουν περί δημιουργίας τῶν φυτῶν καί ζώων, μάλιστα δέ ὁ Γρηγόριος ὁ Νύσσης περί δημιουργίας τῆς γῆς καί τῶν Οὐρανίων σωμάτων, ἀναγνω­ρίζεται ὅτι, περί τόν τρόπον τῆς δημιουργίας καί τοῦ σχηματισμοῦ τῶν ὄντων ἔχει τις τήν ἐλευθερίαν νά φιλοσοφῇ καί δέν δεσμεύεται πρός τοῦ­το οὔτε ὑπό τοῦ γράμματος τῆς ἁγίας Γραφῆς, οὔτε ὑπό ἄλλου τινός στοιχείου τῆς κατά θείαν ἀποκάλυψιν ἀληθείας (!!!). Οὕτω λοιπόν ἡ μεμετριασμένη ἐξέλιξις δέν θά ἠδύνατο νά χαρακτηρισθῇ ὡς ἀντιστρα­τευομένη πρός τό δόγμα τῆς δημι­ουργίας, διότι, οὐδέποτε προεβλήθη μετά ἀξιώσεως ὅπως ὑποκαταστήσῃ τόν Θεόν, παρουσιαζομένη ὡς δύναμις δημιουργός, ἐμφυής ἐν τῇ ὕλῃ καί ἐξ ἴσου τυφλή,  ὅσον  ἀξιοθαύμαστος.  Τοὐναντίον  ἀπαιτεῖ ἐξ ἴσου πρός τήν θεωρίαν τοῦ ἀμεταβλήτου τῶν εἰδῶν τήν συνεχῆ ἐπέμβασιν τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἐξέλιξις, τήν ὁποίαν ἠθέλησεν, ἀπεφάσισεν, ἐπετήρησε καί διηύθυνεν αὐτός ὁ Θεός».

Καί πρός δικαιολογίαν τῆς πρός τήν μεμετριασμένην ἐξέλιξιν, συμπαθείας ἐπανειλημμένως ἐν τῷ μνησθέντι συγγράμματί του ἐκδηλουμένης (σελ. 8, 9, 16, 43, 87 καί 241), ἐπικαλεῖται τά ὡς κατωτέρω δύο χωρία ἐκ τῆς διδασκαλίας τῶν Πατέρων: α) Τοῦ Μεγ. Βασιλείου ἐκ τῆς Ζ΄ ὁμι­λίας του «εἰς τήν Ἑξαήμερον», κεφ. 2, ἔχον οὕτως: «Ἐξαγαγέτω τά ὕδατα ἑρπετά ψυχῶν ζωσῶν, κατά γένος. Ἑκάστου γένους τάς ἀπαρχάς νῦν, οἱονεί, σπέρματα τίνα τῆς φύσεως προβληθῆναι κελεύει, τό δέ πλῆθος αὐτῶν ἐν τῇ μετά ταῦτα διαδοχῇ ταμιεύεται, ὅταν αὐξάνεσθαι αὐτά καί πληθύνεσθαι δέῃ[5]». Καί β) τοῦ ἁγ. Γρηγορίου, Νύσσης, ἐκ τοῦ «ἀπολογητικοῦ του περί τῆς ἑξαημέρου» (κεφ. 5 καί 8), ἔχον ὡς ἑξῆς: «Πάντων τῶν ὄντων τάς ἀφορμάς καί τάς αἰτίας καί τάς δυ­νάμεις συλλήβδην ὁ Θεός ἐν ἀκαρεί κατεβάλλετο καί ἐν τῇ πρώτῃ τοῦ θελή­ματος ὁρμῇ ἡ ἑκάστου τῶν ὄντων οὐσία συνέδραμεν οὐρανός, αἰθήρ, ἀστέρες, πῦρ, ἀήρ, θάλασσα, γῆ, ζῶα, φυτά ἅ, τῷ μέν θείῳ ὀφθαλμῷ πάντα καθεωρᾶτο, τῷ τῆς δυνάμεως λόγῳ δεικνύ­μενα, τῷ καθώς φησίν ἡ προφητεία εἰδότι πάντα πρό τῆς γενέσεως αὐτῶν. Τῇ δέ συγκαταβληθείσῃ δυνάμει τε καί σοφίᾳ πρός τήν τελείωσιν ἑκάστου τῶν μορίων τοῦ κόσμου, εἱρμός τις ἀναγ­καῖος κατά τίνα τάξιν ἐπηκολούθησεν, ὥστε τό πῦρ προλαβεῖν μέν καί προεκφανῆναι τῶν ἄλλων... καί τά λοιπά τῆς κατά τά ἐφεξῆς ἀκολουθίας, οὐκ αὐτομάτῳ τινί συντυχίᾳ, κατά τίνα ἄτακτον καί τυχαίαν φοράν, οὕτως ἀναφαι­νόμενα, ἀλλ’ ὡς ἡ ἀναγκαία τῆς φύσεως τάξις ἐπιζητεῖ τό ἐν τοῖς γενομένοις ἀκόλουθον... Ἡ γάρ γῆ ἦν ἀόρατος καί ἀκατασκεύαστος. Ὅπερ ἴσον ἐστί ὅτι ἦν καί οὐκ ἦν. Οὐ γάρ που συνδεδραμήκεσαν περί αὐτήν αἱ ποιότητες. Ἀπόδειξις δέ τῆς διανοίας ταύτης, ὅτι ἀόρατον αὐτήν ὁ λόγος εἶναι φησί. Τό γάρ ἀόρατον χρῶμα οὐκ ἐστί. Τό δέ χρῶμα οἷόν τις ἀπορροή τοῦ κατ’ ἐπιφάνειαν σχήματος γίνεται, τό δέ σχῆμα οὐκ ἄνευ σώματος. Εἰ οὗν ἀόρατον ἦν καί ἀχρωμάτιστον πάντως. Τούτῳ δέ συνθεωρεῖται τό ἀσχημάτιστον, ἐκείνῳ δέ τό ἀσώματον. Οὐκοῦν ἐν τῷ ἀθρόῳ τῆς τοῦ κόσμου καταβο­λῆς, ἦν μέν ἐν τοῖς οὖσιν ἡ γῆ, ὡς καί τά ἄλλα πάντα. Ἀνέμενε δέ τό διά τῆς τῶν ποιοτήτων κατασκευῆς, ὅπερ ἐστί γίγνεσθαι. Καί διά τοῦ ἀκατασκευάστου ὀνομάσαι νοεῖν δίδωσι τό μήπω πεπυ­κνῶσθαι ταῖς σωματικαῖς ἰδιότησι[6]».

Ἐρωτῶμεν: Ἐκ τῶν περικοπῶν τούτων τῶν Ὁμιλιῶν τῶν ἁγίων Πατέρων ἡμῶν Βασίλειου τοῦ Μεγάλου καί Γρηγορίου τοῦ Νύσσης, δικαιολογεῖται τό προμνησθέν συμπέρασμα περί τῆς δῆθεν γνώμης τούτων διά τήν θεωρίαν τῆς ἐξελίξε­ως, ὅταν μάλιστα, ληφθοῦν ὑπ’ ὄψιν καί αἱ ὑφ’ ἡμῶν προταχθεῖσαι περικοπαί τῶν εἰς τήν Ἑξαήμερον καί πάλιν Ὁμιλιῶν τοῦ Ἁγ. Βασιλείου;

Εἰς τάς περικοπάς ὅμως τῶν Ὁμιλιῶν τοῦ Ἁγ. Βασιλείου, τάς ὁποίας προανεφέραμεν, ἐθεωρήσαμεν καθῆκον νά παραθέσωμεν κατωτέρω καί ἐπεξηγηματικάς περικοπάς τῆς αὐτῆς Ὁμιλίας τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Νύσσης, ἤ­τοι τοῦ «Ἀπολογητικοῦ περί τῆς ἑξαημέρου»,  ἐ­χούσας οὕτω: α)   Προοίμιον Κεφ. Α΄.

«Ὅν γάρ ἔχει λόγον πρός τόν κόκκον ὁ ἄσταχυς καί ἐξ ἐκείνου ὤν, κἀκεῖνο μή ὤν, μᾶλλον δέ ἐκεῖνο μέν ὤν τῇ  δυνάμει, παρηλλαγμένος δέ μεγέθει καί κάλλει καί ποικιλίᾳ καί σχήματι τόν αὐτόν εἴποι τις ἄν ἐπέχειν λόγον πρός τήν τοῦ μεγάλου Μωϋσέως φωνήν τά παρά τοῦ Μεγάλου Βασιλείου διά φιλοπονωτέρας θεωρίας ἐξεργασθέντα νοήματα. Ἅ γάρ ἐκεῖνος εἶπεν ἐν ὀλίγοις τε καί ἀπεριγράπτοις ρήμασι, ταῦτα διά τῆς ὑψηλῆς φιλοσοφίας ὁ διδάσκαλος ἡμῶν (ὁ Μ. Βασίλειος) αὐξήσας, ὄχι ἄσταχυν ἀλλά δένδρον ἐποίησε, κατά τόν ὁμοιωθέντα τῇ βασιλείᾳ τόν συνάπεως κόκκον, τόν ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ γεωργοῦντος αὐτοδενδρούμενον, ὥστε γε­νέσθαι πανταχόθεν αὐτόν ἀμφιλαφῆ τοῖς ποιήμασι καί διηπλωμένον ἀντί κλά­δων τοῖς δόγμασι, καί τῷ σκοπῷ τῆς εὐσέβειας εἰς ὕψος ἀνατεινόμενον, ὡς καί τάς ὑψηλάς τε καί μετεωροπόρους ψυχάς, ἅς πετεινά τοῦ οὐρανοῦ τό Εὐαγγέλιον ὀνομάζει, δύνασθαι τῷ μεγέθει τῶν τοιούτων κλάδων ἐννοσεύειν».

Κεφ. Β... «Τοῦτο δέ καί πρό τῆς ἐγχειρήσεως διαμεμαρτυρήσθω, τό μηδέν ἡμᾶς ἀντιδογματίζειν τῷ ἁγίω Βασιλείω, περί τῶν κα­τά τήν κοσμογονίαν αὐτῷ φιλοσοφηθέντων, μηδ’ ἄν  πρός ἑτέραν ἐξήγησιν ἐκ τίνος ἀκολουθίας ὁ λόγος ἔλθῃ...».

Καί κατωτέρω, σελ. 85.

«Ἐπεί οὗν ταῦτα (τά τῆς δευτέρας ἡμέρας) ἐγένετο, πάλιν ἡ φῦσις τῶν ὄντων δι’ ἀκολούθου βαδίζουσα, τό ἀναγκαίως τοῖς προγεγονόσιν ἑπόμενον ἐξεργάζεται προηγεῖται δέ καί τούτου τοῦ ἔργου θεῖον ἐπίτευγμα, πανταχοῦ τοῦ Μωϋσέως ἀσφαλιζομένου ἡμῶν τήν διάνοιαν τοῦ μηδέν ἀθεεί τι τῶν ὄντων συστῆναι, ὡς ἄν τό περί ἑκάστου τῶν γεγονότων θαῦμα εἰς τόν πεποιηκότα τήν ἀναφοράν ἔχειν».

Ἐπίσης, αὐτόθι σελ. 92.

«...Ὡς γάρ ἐν τῇ γενέσει τῶν ζώων μυρίας μέν ἔστι διαφοράς ἰδεῖν τῶν ἐν τούτοις γενῶν, τῷ δέ καθολικῷ λόγῳ τῆς τῶν ὄντων ἀποδοχῆς ἁρμό­ζει ἐφ’ ἑκάστου φαμέν, κατά τό ἴσον τό καλόν εἶναι λίαν...  Οὐ γάρ ἐν τῷ βοῦν μή εἶναι τό ἵππον ἐστίν εἶναι, ἀλλ’ ἐν ἑκάστῳ τούτων συντηρεῖ ἑαυτήν ἡ φῦσις, ἰδίας ἀφορμάς πρός τήν ἰδίαν διαμονήν κεκτημένη, οὐκ ἐν φθορᾷ τῆς φύσεως, ἀλλ’ εἰς τήν τοῦ εἶναι δύναμιν ἔχουσα».

Ὡσαύτως, σελ. 96. «Κἄν τά φυτά εἴπῃς, κἄν τά βλαστήματα, πάντα τῷ αὐτῷ κύκλῳ συμπεριέρχεται... ὅταν ξηρανθῇ τό ὑποκείμενον τό περιέχοντι πάλιν πρός τό ὁμόφυλον ἐξατμίζεται..., ὥστε πανταχοῦ τοῦ κόσμου τε στοιχειωδῶς ἐν τῷ παντί θεω­ρούμενα, ἐπί τοῦ αὐτοῦ μέτρου φυλάττεσθαι, ὅ παρά τήν πρώτην ὑφ’ ἑκάστου τῶν ὄντων ἡ σοφία τοῦ δημιουργοῦ πρός τήν εὐαρμοστίαν τοῦ παντός διετάξατο».

Εἶναι ἀληθές βεβαίως ὅτι ὁ ἄνθρωπος πλασθείς ἐλεύθερος, δύναται ἐλευθέρως νἀ ἐρευνᾶ τά πάντα καί νά φιλοσοφῇ, εἶναι ὅμως ἀναντίρρητον ἐξ ἴσου ὅτι τά ἐκ τῆς ὑγιοῦς φιλοσοφικῆς ἐρεύνης συμπεράσματα οὐδέποτε δύνανται νά εἶναι ἀντίθετα πρός τήν ἐξ ἀποκαλύψεως ἀλήθειαν καί τήν Γραφήν, ἐφόσον ἡ Γραφή εἶναι θεόπνευστος. Ἡ ἐπιστήμη καί ἡ φιλοσο­φία, προορισμόν ἔχουν τήν πειραματικήν βεβαίωσιν τῆς ἐξ ἀποκαλύψεως ἀληθείας, ἥτις ἐδόθη εἰς ἡμᾶς πρός διευκολύνσιν τῆς διαγνώσεως τοῦ σκοποῦ τῆς ζωῆς καί μέρους τοῦ περιβάλλοντος ἡμᾶς μυστηρίου. Οὐδέποτε εἶναι δυνατόν νά ἀποβοῦν πολέμιαι ταύτης. Θά κυροῦν ὅθεν ἁπλῶς αὐτήν διά τῶν συνεχῶν προόδων, ἵνα ἀναδειχθοῦν τελικῶς πρωτεύουσαι ἱέρειαι καί θεραπαινίδες αὐτῆς.

 Οἱ μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας τόσον σαφῶς καί κατηγορηματικῶς ἀντετάχθησαν κατά τῆς ἐν λόγῳ «θεωρίας», τό ἀληθές, καί ἐν προκειμένω πνεῦμα τῆς Γραφῆς θεοπνεύστως ἀποδίδοντες, εἰς  τούς ὑποστηρικτάς  τῆς «δι’ ἁλμάτων» θεϊστικῆς  αὐτῆς «μορφῆς» (θεωρίας τοῦ... de Vries).

Εἰς ἐπίρρωσιν δέ τῶν ἀνωτέρω προσθέτομεν ὅτι ἐν  τῷ κεφ. Α΄ § 6 τῆς Γενέσεως, ὅτι κατά τήν 2αν «ἡμέραν» (χρονικήν περίοδον ἀκα­θορίστου διαρκείας) τῆς Δημιουργίας, ἐγένετο ὑπό τοῦ Θεοῦ τό «στερέωμα» ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ὕδατος, ὅπερ κατά τήν διάρκειαν τῆς πρώτης «περιό­δου - ἡμέρας» (αὐτόθι § 2) περιέβαλλε τήν γῆν. Καί «...διεχώρισε δι’ αὐτοῦ ὁ Θεός ἀναμέσον τοῦ ὕδατος τοῦ ἐπάνω τοῦ στερεώματος καί τοῦ ὕδα­τος τοῦ ὑποκάτω τοῦ στερεώματος. Καί ἐκάλεσε τό στερέωμα οὐρανόν» (αὐτ. § 6-8). Ἐχωρίσθη δηλ. ὑπό τοῦ Θεοῦ τό ὅλον ὕδωρ, ὅπερ εἰς πυκνούς ὑδρατμούς περιέβαλλεν ἀρχικῶς τήν γῆν, εἰς δύο. Εἰς τό ὑποκάτω τοῦ «στε­ρεώματος - τοῦ Οὐρανοῦ» τό «συναχθέν εἰς τάς συναγωγάς τάς ἀποκληθείσας «θάλασσας» (αὐτ. 9-10) καί εἰς τό ὕδωρ τό «ἐπάνω τοῦ στερεώματος» ὅπερ ἀπεκλήθη «οὐρανός».

---

[1] μακαριστοῦ Π. Τρέμπελ. μν. ἔργ. σ. 17-18

[2] Ἰδίου μν. ἒργ. σ. 18

[3] μακαριστοῦ  Π. Τρεμπελ. μν. ἔργ. σ. 17-18 καὶ βιβλ. αὐτόθι.

[4] Ὁ ἅγιος Πατήρ εἰρωνεύεται τούς φιλοσόφους τούς ὑποστηρίζοντας τήν ἰδέαν τῆς ἐξελίξεως.

[5] μακαριστοῦ Π. Τρεμπέλ. Μν. ἔργ. σελ. 234, ὑποσ. 2. Εἶναι ὅλως πρόδηλον, ὅτι ὁ ἁγ. Πατήρ νοεῖ καί διά τοῦ χωρίου τούτου τῆς ἐν λόγω «Ὁμιλίας» του τήν διά τοῦ θείου προστάγματος δημιουργίαν ἐν ἀρχῇ ἑκάστου γένους τῶν κατωτέρων τοῦ ἀνθρώπου ἔμψυχων ὄντων, τῶν ζώων, οἱονεί σπερμάτων ἐν εἴδει δηλ. σπέρματος, τήν δέ αὔξησιν καί τόν πολλαπλασιασμόν αὐτῶν ὡς ταμιευθεῖσαν ἐν αὐτοῖς διά τῆς μετά ταῦτα διαδοχῆς - τῆς ἀναπαραγωγῆς.

[6]  μακαριστοῦ Π. Τρεμπέλα  μν.  ἔργ., σελ.  235,  ὑποσ.   1.
http://anavaseis.blogspot.gr/2012/09/blog-post_4779.html#more