Τό ἀγεφύρωτον χάσμα μεταξύ του φυτικοῦ κόσμου καί τῶν ἔμψυχων ὄντων. Κεφάλαιον Ε'. Μητροπολίτου Πειραιῶς Σεραφείμ.

Β. Τό ἀγεφύρωτον χάσμα μεταξύ τοῦ φυτικοῦ κόσμου καί τῶν ἔμψυχων ὄντων

 

Εἰς τάς ἀμαχήτους ταύτας ἀποδείξεις τάς ἀποκλειούσας τὴν αὐτόματον γένεσιν,  τυχαιότητα καί φυσικήν ἐπιλογήν, ἀλλὰ καί πᾶσαν μορφὴν ἐξελίξεως τῶν ἐνοργάνων ὄντων, προστίθενται αἱ βιολογικαί, καί αἱ ψυχικαὶ ἰδιότητες τῶν ἐμ­ψύχων ὄντων, ἤτοι αἱ αἰσθήσεις αὐτῶν, τὰ αἰσθήματα, τὰ συναισθήματα, τὰ ἔνστικτα καί αἱ φωναὶ των, αἵτινες - βιοψυχικαὶ ἰδιότητες - δέν εἶναι δυνατὸν νά θεωρηθοῦν ἀποτέλεσμα πείρας, πρός ἀπόκτησιν τῆς ὁποίας δέον νά ὑπάρχῃ νόησις[1]. 

Ἀποτελοῦν δέ αἱ ἰδιότητες αὗται τό 2ον γενικὸν καί ἀπολύτως ἐπίσης ἀγεφύρωτον χάσμα μεταξὺ τῶν ἐμψύχων ὄντων καί τῶν ἀψύχων ἐνοργάνων τοιούτων, ἤτοι τῶν φυτῶν καί τῶν δένδρων. Καί διακηρύττουν ὁμοίως, ὅτι εἶναι καί αὗται ἰδιότητες θέσει καί ὄχι φύσει, ἰδιότητες δηλ. δοταί ἔξωθεν, ἤτοι ἐκτὸς τῆς μάζης - ὕλης, εἰς τὰ ἔμψυχα ὄντα, ὅπως εἶναι ἔξωθεν δοταί ὡσαύτως πᾶσαι αἱ ὀργανικαὶ ἰδιότητες πάντων τῶν ὀργανισμῶν τῶν ἐνοργάνων ὄντων, ἐφόσον δέν ὑπάρχουν οὔτε εἰς τὸν φυτικὸν κόσμον (ὅστις ἐδημιουργήθη πρὸ τῆς δημιουργίας τῶν ἐμψύχων ὄντων, ἀλλὰ δέν ἐπροικίσθη μὲ ψυχικὰς ἰδιότητας), μήτε εἰς τὴν ἀνόργανον μᾶζαν - ὕλην. 


Οἱ ὀργανισμοὶ δέ καί τῶν ἐμψύχων ὄντων, ὅπως καί τῶν ἀψύχων ἐνοργάνων τοιούτων σχηματίζονται ἐπίσης ἐξ ὡρισμένων χημικῶν στοιχείων αὐτῆς. Πάντως θὰ παρατη­ρήσωμεν ὅτι καί αἱ βιοψυχικαὶ αὗται ἰδιότητες τῶν ζώων, ὡς καί τὰ εἰς ἕκαστον γένος αὐτῶν - καί δὴ εἰς τὰ ἀνώτερα - δοθέντα ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ ἰδιαίτερα ψυχικὰ χαρακτη­ριστικά, καίτοι ἀποτελοῦν χάσμα ἀγεφύρωτον μεταξὺ τῶν ἐμψύχων ὄντων καί τοῦ φυτικοῦ κόσμου, δέν καθιστοῦν ἐν τούτοις καί τάς ψυχὰς τῶν ζώων ἰδιαιτέρας, πνευματικάς, ἄρα δέ καί ἐνσυνείδητους ὑποστάσεις, ὥστε νά ἐπιζοῦν αὗται μετὰ τὴν θανὴν αὐτῶν.
Αἱ ἐκδηλώσεις, αἱ κινήσεις, αἱ ἐνέργειαι καί ἡ ζωή, ἐν γένει, τῶν ζώων διαφέρουν βεβαίως τῶν ἁπλῶν μηχανοφυσικῶν - ἀνακλαστικῶν ἀντιστοίχων τοιούτων τοῦ φυτικοῦ κόσμου, δέν εἶναι ὅμως ἐνσυνείδητοι, λογικαὶ - πνευματικοί. 
Εἶναι ἐκδηλώσεις - ἐνέργειαι ἁπλῶς ἔνστικτοι ἐν αἷς δέν ὑπάρχει οὐδ' ἀκτὶς λογικοῦ, τοῦτο δέ ἀποδεικνύεται: α) Ἐκ τοῦ ὅτι ὅλα τὰ ζῶα εἶναι ἀδίδακτα ἀπὸ γενετῆς, πολ­λὰ δέ γένη ἐντόμων καί ἐναλίων - ὑδροβίων δέν γνωρίζουν κἄν τούς γεννήτορας αὐτῶν, 
β) Ἐκ τοῦ ὅτι πάντα τὰ ζῶα ἑκάστης συνομοταξίας ὁμοιομόρφως πάντοτε ἐκτελοῦν τό αὐτὸ ἔργον - πρόγραμμα. 
Καί γ) Ἐκ τοῦ ὅτι πάντοτε ἐπίσης ἐπιδεικνύουν τὴν αὐτὴν γνῶσιν καί σοφίαν, δι' ὅ καί μία ὁλόκληρος συνομοταξία δύναται νά θεωρηθῇ ὡς ἕν ζεῦγος, τοῦτο δέ πάλιν εἶναι ἀπολύτως πανομοιότυπον πρός τούς πρωταρχικούς προγόνους του, κατ' οὐδὲν διαφέρον κατὰ τὴν γνῶσιν, τὴν σοφίαν, τὴν ἐπιστήμην. Πάντα λοιπὸν ταῦτα ἐπιβάλλουν νά δεχθῶμεν ὅτι τὰ ζῶα ἔχουν εἰς τὴν ζωὴν των συμ­φυές τι ἔνστικτον πρόγραμμα, ἀνάλογον καί σύμφωνον πρός τάς ἰδίας ἑκάστου γένους ἀνάγκας.
 Καί τοῦτο εἶναι ἡ συντηρητικὴ καί διαιωνιστικὴ δύναμις των, ἡ δοθεῖσα εἰς αὐτὰ ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ, ἥτις τὰ βοηθεῖ πρός ἐπιτέλεσιν τοῦ προορισμοῦ των, ἀλλὰ καί τὰ προφυλάσσει ἀπὸ τοῦ ἀφανισμοῦ.

 Καί ὅπως παρατηρεῖ καί ὁ Cuvier (Dictionair theolog Dogmatig, τ. 1. p. 623 ἑξ.), τὰ ζῶα λαμβάνουν διά τῶν αἰσθήσεων ἐντυπώ­σεις, ὧν διατηροῦν τὰ ἴχνη ὄχι μόνον διά τοῦ ἐνστίκτου ἀλλὰ καί διά τῆς μνήμης, τὰ ἀνώτερα βεβαίως ἐξ αὐτῶν. Αἱ ἐντυπώσεις δ' αὗται, διά συνδυα­σμῶν παράγουν ποικίλας ἑνώσεις καί συνδέσμους, ἐξ ὧν σχηματίζουν σκέ­ψεις πρός ἐκτέλεσιν ἐνεργειῶν ἀποβλεπουσῶν εἰς τὴν ἱκανοποίησιν τῶν ἀνα­γκῶν ἤ τῶν ἐπιθυμιῶν των. 
Ἀλλ' ἡ τοιαύτη διανοητικότης τῶν ζώων μέχρι τούτου ἐξικνεῖται. Δέν ὑψοῦται μέχρι τῆς λογικῆς σκέψεως. Τοιουτοτρόπως τὰ ζῶα, διά τῶν βιοψυχικῶν ἰδιοτήτων των, χωρίζονται ἀποτόμως ἀπὸ τοῦ συνόλου τοῦ Φυτικοῦ Κόσμου, μηδὲ τῶν ζωοφύτων ἐξαιρουμένων καί τῶν σαρκοφάγων φυτῶν καί δένδρων, ὧν αἱ κινήσεις καί αἱ ὀργανικαὶ ἐνέργειαι εἶναι ἁπλῶς ἀνακλα­στικαί. 
Καί διακηρύσσουν καί οὕτως ὅτι δέν ἐξειλίχθησαν ποτέ ἐκ τοῦ φυτικοῦ κόσμου, δεδομένου μάλι­στα ὅτι καί αἱ ψυχικοὶ αὐτῶν ἰδιότητες ὅπως καί αἱ ὀργανικαί, οὐσιώδεις παραλλαγὰς ἔχουσαι εἰς ἕκαστον γένος ἤ συνομοταξίαν γενῶν, δέν εἶναι δυνατόν νά ὀφείλωνται εἰς πεῖραν. Ἀλλὰ χωρίζονται ἀποτόμως ἐπίσης τὰ ζῷα καί ἀπὸ τὸν ἀνθρώπου δι' ἀγεφύρωτου ὁμοίως χάσματος τόσον ὀργανικοῦ, ὅσον καί ψυχικοῦ - πνευματικοῦ.

Ὅτι  δέ τά ζῶα - καί τά ἀνώτερα - χωρίζονται ἀποτόμως ἀπό τοῦ ἀνθρώπου καί ὅτι πᾶσαι, αἱ ἐνέργειαι αὐτῶν, καί αἱ σοφώτεραι, ἀποτελοῦν ἁπλῆν ἐκτέλεσιν ἐπιταγῶν τῶν ἐνστίκτων, μαρτυρεῖ, σύν ἄλλοις, καί ἡ πρό­σκαιρος καί βραχεῖα διάρκεια τῆς αὐτομάτως ἐμφανιζόμενης ἐνστίκτου συζυγι­κῆς ἀρετῆς καί ἀγάπης εἰς τίνα ἐξ αὐτῶν, ὡς καί τῆς ἐντόνου μητρικῆς στοργῆς εἰς τά πλεῖστα τῶν ἀνωτέρων. Διότι πρό τοῦ συζυγικοῦ βίου των γνωρίζουν μόνον τά εἰς τό πρῶτον στάδιον τῆς ζωῆς των ἀναγκαῖα. Ὀλίγον ὅμως πρό αὐτοῦ, καί κατά τήν διάρκειάν του, ἀναπτύσσονται ὅλαι αἱ προμνη­σθεῖσαι ἀρεταί διά τάς νέας πλέον ἀνάγκας, ἀλλ' ἀφανίζονται αὗται πάλιν μετ' ὀλί­γον, μόλις ὡς ἐκπληρωθῇ ὁ δι’ αὐτῶν ἐξυπηρετούμενος σκοπός.

Καί ὅτι τέλος τά ζῶα στεροῦνται λογικῆς ψυχῆς - καί λογικῆς σκέ­ψεως - ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἐκ τῆς ὑπ' αὐτῶν ἀναλλοίωτου συνεχῶς ἐπιτελέσεως τῶν ὑπό τῶν ἐνστίκτων των ἐπιβαλλομένων ἔργων, καί ὅταν αἱ συνθῆκαι, δι’ ἅς ταῦτα ὑπό τοῦ Δημιουργοῦ ὡρίσθησαν, δέν ὑφίσταν­ται. Οὕτως ὁ κάστωρ, προορισθείς νά ζῇ παρά τάς ὄχθας ποταμῶν καί προικισθείς μέ τήν ἱκανότητα νά ἐγείρῃ φράγματα πρός ἀναχαίτισιν τῆς ὁρμῆς τοῦ ρεύματος, διά νά κατασκευάζῃ ἀσφαλῆ τήν κατοικίαν του, συνεχίζει τήν κατασκευήν φραγμάτων καί ὅταν εὑρίσκεται ἔγκλειστος εἰς ζωολογικούς κήπους, ἔνθα οὔτε ρεύματα, μήτε σχετικοί κίνδυνοι διά τήν κατοικίαν του ὑπάρχουν. Ὅλα ἐπίσης τά ζῶα, περιοριζόμενα ἤ γεννώμενα εἰς ζωολογικούς κήπους ἤ πτηνοτροφεῖα, συνεχίζουν ἀναλλοιώτως ζῶντα τήν ἐλευθέραν τοῦ γένους των φυσικήν ζωήν.

Τοιουτοτρόπως καί τὰ σοφώτερα καί τὰ τελειότερα τῶν ἔργων ὡρισμένων ζώων καί δὴ τῶν ἐντόμων, ἤτοι ἡ ἰδιόρρυθμος ἀλλ' ὁμοιόμορφος πάντοτε κατασκευὴ τῶν φωλεῶν καί τῶν κατοικιῶν αὐτῶν, χωρὶς νά προηγῆται οὐδε­μία σχετικὴ διδασκαλία ἤ πεῖρα· ἡ πρόνοια διά τὴν διατροφὴν καί τὴν προφύλαξιν αὐτῶν καί τῶν τέκνων των (τὰ ὁποῖα πολλάκις οὐδὲ κἄν γνωρίζουν) ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν των καί ἀπὸ ἄλλων κινδύνων, τούς ὁποίους μέχρι τῆς ἐνηλικιώσεώς των διατρέχουν· ἡ ἐξεύρεσις πάντοτε τῶν αὐ­τῶν τόπων καί μέσων, δι' ὧν διευκολύνεται ἡ διαιώνισις τοῦ γένους των, ἡ γνῶσις ὑπερόχων λεπτομερειῶν τῶν φυσικῶν νόμων τῆς βαρύτητος, ἕλξεως, ὡς καί τῆς μηχανικῆς καί τῆς χημείας, ἡ ὑπὸ τῶν μελισσῶν, ἰδίᾳ, τοῦ μεταξοσκώληκος, πολλῶν ὀστρακοδέρμων, ἀραχνῶν καί ἄλλων ζώων ἐκδηλουμένη ἡ διατροφὴ ἑκάστου γένους δι' ὡρισμένων μόνον τροφῶν καί ἡ δι' ὑπερόχων τρόπων καί μέσων ἀνεύρεσις καί ἐναποθήκευσις πολλάκις αὐτῶν· ἡ ἐν ὑπερόχῳ κοινωνικῇ ὀργανώσει ζωή τῶν ὁμαδικῶς ζώντων, ἥτις, ἐν τίσι (ὡς ἡ τῆς μελίσσης καί τῶν τερμιτῶν) ἀποτελεῖ ἀναντιρρήτως καταισχύνην... διά τὴν κοινωνικὴν ζωὴν τοῦ λογικοῦ ἀνθρώπου...· ἡ ἀμετάβλητος διά μέσου τῶν αἰώνων καί ἐξ ἐπιδράσεως ἐξωτερικῶν ἀλλὰ καί ἐσωτερικῶν αἰτίων μετανάστευσις  καθ’  ὡρισμένας ἐποχὰς ὡρισμένων ζώων χερσαίων τε καί ἐνα­λίων, καί τόσα ἄλλα ἔργα αὐτῶν, προκαλοῦντα ἐνίοτε τὸν θαυμασμὸν τοῦ λογικοῦ ἀνθρώπου, δέν ἀποτελοῦν εἰμὴ ἐνεργείας καί πράξεις «ἐνστίκτους», οἱονεὶ τυφλὰς μηχανικάς, ἀλόγους καί ἀσυνειδήτους, τῶν ὁποίων τό γενεσιουργὸν αἴτιον καί τὸν σκοπὸν οὐδέποτε τὰ ζῶα ἐγνώρισαν, οὐδὲ θὰ γνωρίσουν. 

Διότι ἂν εἶχον ἔστω καί ἀμυδρὸν φῶς λογικοῦ, θὰ προσηρμόζοντο ἑκάστοτε πρός τάς νέας συνθήκας τῆς ζωῆς των. Θὰ ἐδιδάσκοντο ἐκ τῆς πείρας των καί ἐκ τῆς σοφίας καί τῶν γνώσεων ἄλλων ζώων. Θὰ ἀπεμιμοῦντο τὰ τυχὸν καλλίτερα ἔργα ἄλλων ζώων. Θὰ προήγαγον, τέλος, καί θὰ ἀνέπτυσσον ἐπὶ τό τελειότερον τὴν ἐν γένει ζωὴν των. Ἀλλ' οὐδὲν πάντων τούτων. 
Ἕκαστον ζῶον ἔχει ἰδίαν ἐνστιγματικὴν σοφίαν καί σύνεσιν ἰδιάζοντος χαρακτῆρος, μηδεμίαν σχέσιν ἔχουσαν μὲ τάς ἀντι­στοίχους ἄλλων ζώων καί δὴ διαφόρου γένους. Ὁ πίθηκος δύναται νά βλέπῃ τὸν κάστορα ἐπὶ αἰῶνας νά οἰκοδομῇ, ἀλλ' οὐδέποτε θὰ μιμηθῇ τὴν τέχνην ἐκείνου... Οὔτε ὁ κύων, οὔτε ἄλλο ζῶον ἤ πτηνὸν ἐκ τῶν σοφωτέρων θὰ μιμηθοῦν ποτέ τὰ ἔργα ἄλλων ζώων, θὰ προσοικειωθοῦν τάς φυσικὰς ἰδιο­τητας αὐτῶν, θὰ δυνηθοῦν νά ἐκμάθουν τάς γλώσσας των.

Ἑπομένως πᾶσαι αἱ ψυχικαὶ ἰδιότητες ὅλων τῶν ζώων εἶναι ἰδιότητες καί ἐκδηλώσεις ἄλογοι, τυφλαί, ἀνακλαστικοί, ἐνστικτώδεις, οἱονεὶ μηχανικαί. Εἶναι βεβαίως μορφῆς ἀνωτέρας ἀπὸ τῶν ὀργανικῶν τοι­ούτων τῶν φυτῶν καί τῶν δένδρων. Συνυφασμέναι ὅμως ἀ­πολύτως μετὰ τῶν σωμάτων - ὀργανισμῶν τῶν ζώων, δέν ἀποτελοῦν, ὡς ἐκ τούτου, ἰδιαιτέρας πνευματικὰς ψυχὰς ἐν ἑκάστῳ ζώῳ. 
Διά τοῦτο δέ καίτοι μεταβιβάζονται πᾶσαι ἀναλλοιώτως εἰς τὰ νεογεννώμενα, διά τοῦ ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ καί πάλιν τεθέντος ἀτέγκτου νόμου τῆς κληρονομικότητος, συναφανίζονται ἐν τούτοις τελείως κατὰ τὴν θανὴν ἑκάστου ζῴου, ὅπως συναφανίζονται κατὰ τὴν κοπήν, καῦσιν, ἤ διάλυσιν, ὅπως δήποτε, τῶν κορμῶν τῶν φυτῶν καί τῶν δένδρων πᾶσαι αἱ ὀργανικαὶ ἰδιότητες αὐτῶν. Διότι οὕτως ἔδοξε τῷ Δημιουργῷ.

Πρόσθετον δέ, βεβαίωσιν καί τῆς ἐν προκειμένῳ ἀληθείας ἀποτελεῖ καί ἡ ἐπιστημονικὴ πλέον διαπίστωσις, ἡ γενομένη  ἀρχικῶς ὑπὸ τῶν Cuviet, Flurens κ.ἄ.[2], ὅτι τὰ ἀνώτερα τῶν μαστοφόρων ὡς ὁ οὐραγγοτάγκος - Γορίλλας, ἀναπτύσσουν τὴν μεγίστην αὐτῶν διανοητικότητα μέχρι τῆς νεα­νικῆς ἡλικίας, μεθ' ἥν αὐτὴ προοδευτικῶς ἐλαττοῦται, αὐξανόμενων τῶν διαστάσεων καί τῶν δυνάμεων τοῦ σώματος. 
Ἀποτελεῖ καί τοῦτο ἀπόδειξιν τῆς μὴ ὑπάρξεως ἐν τοῖς ζῴοις ἰδιαιτέρας πνευματικῆς ὑποστάσεως, ἐνσυνειδή­του δηλ. καί λογικῆς ψυχῆς, ἐν ἀντιθέσει πρός τὸν ἄνθρωπον οὗτινος ἡ ψυ­χή, συναναπτυσσομένη μετὰ τοῦ σώματος, ὄχι μόνον δέν ὑφίσταται μείωσιν τίνα τῶν ἀρχικῶν αὐτῆς δυνάμεων, ἀλλ' ἀντιθέτως φθάνει εἰς τὴν ἀνωτάτην ἐκδήλωσιν αὐτῶν ὅταν ἀκριβῶς τό σῶμα - σκήνωμά της εἰσέρχεται καί διανύει τὴν περίοδον τῆς παρακμῆς. Καί ἀνυψοῦται εἰς τελείαν κυριαρχίαν ἐπὶ τοῦ σώματος. 
Χωρίζονται ὡς ἐκ τούτου ὅλα τὰ ζῷα καί ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου δι' ἀγεφύρωτου χάσματος. Καί τό χάσμα τοῦτο εἶναι ὄχι μόνον ψυχικὸν ἀλλὰ καί ὀργανικὸν.

---

^[1] Ὅτι καὶ οἱ βιοψυχικαὶ ἰδιότητες τῶν ἐμψύχων ὄντων δέν εἶναι ἀποτέλεσμα πείρας ἀτελέστερων ὀργανισμῶν, βεβαιοῦται, ἐκ τοῦ ὅτι οἱ προηγηθέν­τες ἀτελέστεροι ὀργανισμοὶ δέν εἶχον τὴν ἱκανότητα τῆς ἀποκτήσεως οἱασδήποτε πείρας, ὡς στερούμενοι νοήσεως. Ἐξ ἅλλου ἀποκλείεται ἡ ἀπόκτησις πείρας ἱκανῆς ὅπως μεταβάλῃ οἱονδήποτε ὀργανισμὸν ἐκ τῆς ἀπαραβιάστου ἐν πᾶσιν, ἐπιβολῆς τοῦ νόμου τῆς κληρονομικότητας, τοῦ περιορίζοντος, κατὰ τὰ προεκτεθέντα, τὴν ζωὴν καὶ τὴν ἀνάπτυξιν τῶν ἐνοργάνων ὄντων εἰς ὡρισμένα καὶ ἀπαραβία­στα πλαίσια.

[2]  Πρβλ. Κ. Νεστορίδου «Περί ψυχῆς», σελ. 32 καί βιβλ. αὐτ. 

http://anavaseis.blogspot.gr/2012/10/blog-post_8264.html?utm_source=BP_recent