Οἱ ὑποστηρικταὶ τῆς θεωρίας. Ἡ ἰδέα τῆς ἐξελίξεως ἀπό τό τέλος τοῦ μεσαίωνος καί μέχρι τῶν καθ’ ἡμᾶς χρόνων. Κεφάλαιον Γ'. Μητροπολίτου Πειραιῶς Σεραφείμ. Μέρος Α'

Ἡ ἰδέα τῆς ἐξελίξεως ἀπό τό τέλος τοῦ μεσαίωνος καί μέχρι τῶν καθ’ἠμας χρόνων

Α.  Οἱ ὑποστηρικταὶ τῆς θεωρίας.

Ἀποκλεισθεῖσα τελείως, ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς διδασκαλίας τῶν ἁγίων Πατέρων ἡ θεωρία τῆς ἐξελί­ξεως, ἐξέλιπε τελείως ἀπὸ τὰ χριστιανικὰ ἔθνη μέχρι τοῦ τέλους σχεδὸν τῆς Μεσαιωνικῆς περιόδου.

Ὑπὸ τὴν πνοὴν ἐν τούτοις τῆς Ἀναγεννήσεως, ὁ Ἰατρὸς Παράκελσος (Θεόφραστος), κατ' ἀρχὴν (1493 - 1541), ὑπεστήριξεν ὅτι τὰ ἐνόργανα ὄντα ἐγεννήθησαν ἐκ τῆς ἀρχεγόνου πρωταρχικῆς ὕλης. Ὁ Βάκων ἀκολού­θως (1561 -1630), παρεδέχθη τὴν ἐξέλιξιν τῶν ζωϊκῶν εἰδῶν, καί ὁ Vavin κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον, τὴν ἐκ πιθήκου καταγωγὴν τοῦ ἀνθρώπου[1]. Ὁ Καρτέσιος (1596 -1650) θεωρεῖ δυνατὴν τὴν γένεσιν τῶν πλανητῶν ἐξελικτικῶς ἐκ τοῦ πρωταρχικοῦ χάους[2], πιθανωτέραν δέ τὴν δι' ἐξελίξεως παραγωγὴν τῆς ποικιλίας τῶν εἰδῶν τῆς ζωῆς, παρὰ τὴν δημιουργίαν ἑκάστου εἴδους δι' εἰδικῶν ἐπεμβάσεων τοῦ Δημιουργοῦ.
Ὁ Λεϊβνίτιος (1646-1716), πιστεύει ὅτι ἡ δύναμις τοῦ Νόμου τῆς συνεχείας εἶναι τόσον ἰσχυρά, ὥστε οὐδόλως θὰ ἐξεπλήσσετο ἂν ἀνεκαλύπτοντο ἐνδιάμεσα ὄντα, ἅτινα θὰ ἠδύναντο νά ὦσι μετὰ τοῦ αὐτοῦ δικαιώματος ζῷα ἤ φυτὰ· ὅτι τὰ πάντα εἶναι ἐξέλιξις, καί ὅτι δέν ὑπάρχει οὔτε γέννησις οὔτε θάνατος, ἄλλα μόνον ἐξέλιξις, αὐξήσεις καί μειώσεις ὀργανισμῶν ἤδη μεμορφωμένων.

Ὁ Συρανὼ ντε Μπερζερὰκ (1610-1655) ἐφρόνει ἐπίσης, ὅτι πάντα τὰ ὄντα ἐν τῇ φύσει ρέπουν πρός μείζονα τελειότητα. Ὁ Ρομπινὲ (1735 - 1820), ὅτι ὑπάρχουν ὀργανικοὶ πυρῆνες ἐφοδιασμένοι μὲ ἐξελικτικὴν δύναμιν, ἐξελισσόμενοι βαθμηδὸν ὡς παραλλαγαὶ πρω­ταρχικοῦ τινος ὄντος.
Ὁ Ντιντερὼ (1713-1784), ἐπίστευεν ὅτι ζωϊκὰ τινα εἴδη ἐξειλίχθησαν. Ὁ Κάντιος (1724-1804), παραδέχεται τὴν ἐξέλιξιν τῆς γῆς καί τῶν πλανητῶν ἐκ τοῦ πρωταρχικοῦ νεφελώματος, ὡς πρός δέ τὰ ζῷα, ὅτι ἡ φυ­σικὴ ἱστορία θὰ ἀποδείξῃ πιθανῶς τὴν προέλευσιν τῶν διαφόρων εἰδῶν ἐξ ἑνὸς κοινοῦ ἀρχετύπου, ὄχι τυχαίως διά τῆς ἐπιδράσεως τοῦ περιβάλλοντος, ἀλλὰ διότι αἱ ἐξελίξεις προϋπῆρχον δυνάμει, εἰς τό πρῶτον ἀρχέτυπον δοθεῖσαι, ὑπὸ τοῦ Θεοῦ. Πρός τὴν γνώμην τοῦ Καντίου εἶναι συγγενὴς ἡ θεωρία τοῦ Λαπλὰς. (1749 - 1827).

Ἐκ τῶν φυσιοδιφῶν τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος πολλοί, ὡς οἱ Tourne, Fort Bon­net, de Maillet καί Robinet ἐπίστευον, ὅτι τὰ «διάφορα εἴδη κατάγον­ται ἀπὸ κοινούς προγόνους». Ὁ Λινναῖος (1707-1778), ὅτι «πάντα τὰ εἴδη ἑκάστου γένους ἀπετέλουν κατ' ἀρχὴν μοναδικὸν τι εἶδος, τό ὁποῖον διά τῆς γεννήσεως νόθων ἐκ τῆς διασταυρώσεως τῶν ἀρχεγόνων εἰδῶν ἀπεσχίσθη βαθμηδὸν εἰς τό σημερινὸν πλῆθος  εἰδῶν». Ὁ Buffon (1707-1778), ὅτι τὰ διακόσια εἴδη, ἅτινα εἰς τό σύγγραμμά του «discour sur la degeneration des animaux» ἐξιστόρησε, δύνανται νά συσταλοῦν εἰς πολὺ μικρὸν ἀριθμὸν οἰκογενειῶν ἤ κυρίων στελεχῶν, ἐκ τῶν ὁποίων δέν εἶναι ἀδύνατον νά κατάγωνται πάντα τὰ ἄλλα εἴδη[3].

Ὁ Γκαῖτε, ἐν τέλει, πιστεύει εἴς τινα ζωϊκὸν μεταμορφισμόν, καθορι­ζόμενον ἀφ' ἑνὸς μὲν ὑπὸ τινος ἐσωτερικῆς ῥοῆς πρός τελειοτέραν ὀργάνωσιν, ἀφ’ ἑτέρου δέ ὑπὸ παραγόντων ἐξωτερικῶν. Ἐπίσης, ὅτι ἡ βάσις τοῦ τελειο­τέρου ζωϊκοῦ τύπου εἶναι ἀρχέτυπόν τι.

Εἰς τούς φιλοσόφους τούτους προσετέθη κατὰ τάς ἀρχὰς τοῦ ΙΘ΄ αἰῶ­νος (1744 -1829) ὁ γάλλος Λαμάρκ. Ἀπὸ τοῦ 1801, ἰδίᾳ ὅμως ἀπὸ τοῦ 1809, ὑποστηρίζει οὗτος, διά τοῦ δημοσιευθέντος τότε ἔργου του, τὴν βαθμιαίαν ἐξέλιξιν τῶν εἰδῶν διά τῆς ἀμέσου ἐπιδράσεως τοῦ περιβάλλοντος ἤ τῶν ἐξωτερικῶν ὅρων. Ἀλλαγή, κατ' αὐτόν, τῶν ἐξωτερικῶν ὅρων ἀναγκάζει τό ζῷον εἰς μεταβολὴν τῶν συνθηκῶν τῆς ζωῆς αὐτοῦ καί τῶν βιωτικῶν του ἕξεων· ἐκεῖνα δέ μόνον τὰ ὄργανα τοῦ σώματος ἀναπτύσσονται καί αὐξάνον­ται, ὅσα συμ­μορφοῦνται πρός τάς ἀλλαγὰς ταύτας καί χρησιμοποιοῦνται. Ἑπομένως: α) Ἄμεσος ἤ ἔμμεσος ἐπίδρασις τῶν ἐξωτερικῶν ὅρων γεννᾷ ἀνάγκας καί ἕξεις, ἐξ αἰτίας τῶν ὁποίων διαπλάσσονται ὄργανα προσαρμο­ζόμενα εἰς τό περιβάλλον καί ἀχρηστεύονται ἄλλα, ἀντικείμενα εἰς αὐτό, β) τὰ προσαρμο­ζόμενα ἰσχυροποιοῦνται διά τῆς χρήσεως καί τῆς συνηθείας καί «αἱ νέαι ἰδιότητες κληρονομοῦνται εἰς τούς ἀπογόνους, ὅταν μάλιστα εἶναι κοιναὶ εἰς τὰ δύο φῦλα[4]».

Τάς ἰδέας τοῦ Λαμὰρκ ἀπεδέχθη κατὰ τό πλεῖστον ὁ Στέφανος Coffroy - saint - Hilair (1772-1884). Παρεμφερεῖς ἰδέας ὑποστηρίζουν κατὰ τό μεταξὺ Λαμὰρκ καί Δαρβίνου χρονικὸν διάστημα ὁ Ἔρασμος Δάρβιν (πάππος τοῦ Καρόλου Δάρβιν), οἱ βοτανολόγοι Herbert, Rafednesgue, Naudin καί Hooker, οἱ ζωολόγοι Grant Sehaffansen καί Isidor ὁ φυσιοδί­φης Ἀλφρέδος Wallace καί οἱ γεωλόγοι D' Omali d'Alloy καί  Keyserng[5]. Καί μετ' αὐτοὺς ἐμφανίζεται, ὁ Κάρολος Δάρβιν (1809 -1882), προσκομίζων νέα δῆθεν ἤ συμπληρωματικὰ στοιχεῖα πρός ἀπόδειξιν ὅτι ἡ περὶ ἧς ὁ λόγος θεωρία εἶναι ἀληθής.

Δέον ὅμως νά παρατηρηθῇ ὅτι τὰ ὑπὸ τοῦ Δαρβίνου προσκομισθέντα ὑπὲρ τῆς ἐξελικτικῆς θεωρίας στοιχεῖα δέν ἦσαν οὐσιωδῶς διάφορα τῶν προβληθέντων ὑπὸ  τῶν προκατόχων  του, ἀπετέλουν  δέ μᾶλλον  ἐπιμεμελημένην συγκεφαλαίωσιν αὐτῶν. 
Διότι ὑπεστήριξε καί οὗτος, ὅτι πάντες οἱ ἐπὶ τῆς γῆς ὑπάρχοντες ἤ προϋπάρξαντες ὀργανισμοί, ζωϊκοὶ ἤ φυτικοί, μὴ ἐξαιρου­μένου τοῦ ἀνθρώπου, παρήχθησαν ἐκ μιᾶς ἀρχεγόνου μορφῆς (πρωτοπλάσμα­τος)   δημιουρ­γη­θείσης  ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, ἤ μικροῦ  τίνος  ἀριθμοῦ   ἀρχεγόνων μορφῶν,  ἁπλουστάτων,  ἐξελιχθέντων  βαθμηδὸν  δι'  ἀναπτύ­ξεως εἰς τὴν σημερινὴν κατάστασιν διά τῆς φυσικῆς καί τῆς γενετηρίου ἐπιλογῆς[6] καί τοῦ μεταμορφισμοῦ, ὅν,  ὑπεστή­ριξε πρῶτος ὁ Λαμάρκ. 
Ὁ ἀγών περὶ ὑπάρξεως, ἡ ἐπίδρασις τοῦ ἐξωτερικοῦ πε­ριβάλλοντος καί ἡ ἐξ αἰτίας τούτου μεταβολὴ τῶν ὅρων τῆς ζωῆς τῶν ἐμ­βίων ὄντων (ἡ προκαλοῦσα τὴν μεταβολὴν  τῶν ὀργάνων τῶν ὀργανισμῶν, διά τοῦ νόμου τῆς συσχετίσεως)  καί ἡ μεταβίβασις ἐν τέλει τῶν ἐπικτήτων μεταβολῶν εἰς τούς ἀπογόνους - συνεργούσης καί τῆς ἀπομονώσεως -ὑ­πῆρξαν, καί κατὰ τὸν Δαρβῖνον, οἱ παράγοντες τῆς ἐξελίξεως.
 Παράγον­τες ὅμως τυφλοί,   ἀσυνείδητοι,   μηχανικοί,   ἐν  ἀντιθέσει  πρός  τὸν  Λαμὰρκ καί  ἄλλους  προγενεστέρους  ἐξελικτικούς, οἵτινες  ἐπίστευον  ὅτι  ἡ  ἐξέλιξις τῶν ἐνοργάνων ὄντων πραγματοποιεῖται διά τῆς ἐνσυνειδήτου πως προσαρμογῆς αὐτῶν πρός τό περιβάλλον. Ὑπεστήριξεν ἐπίσης, ὅτι ἡ διατήρησις ὑποτυπω­δῶν τινων ὀργάνων δέν δύναται νά ἐξηγηθῇ εἰμὴ διά τῆς παροδοχῆς τοῦ μεταμορφισμοῦ.

Περὶ τό τέλος τῆς ζωῆς του ὁ Δαρβῖνος ἀπεκήρυξε μᾶλλον τὴν φυσικὴν ἐπιλογήν, περιορισθεὶς ἐξ ὁλοκλήρου σχεδὸν εἰς τὴν μεταμορφωτικὴν ἐπίδρασιν τοῦ περιβάλλοντος, ἐν συνδυασμῷ πάντως πρός τό μεταβλητὸν τῶν ὀργάνων καί τὴν κληρονομικότητα τῶν ἐπικτήτων ἰδιοτήτων. Δέν ἠδυνήθη ὅμως νά διακρίνῃ ὅτι, ὅπως εἶναι ἀνύπαρκτος ἡ φυσικὴ ἐπιλογή, τοιουτοτρόπως καί ἡ προσαρμοστικὴ ἱκανότης τῶν ὀργανισμῶν τῶν ἐνοργάνων ὄντων πρός τό περιβάλλον εἶναι ἀπολύτως ὡρισμένη ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ καί περιωρισμένη, ὥστε οἱαδήποτε ἐξωτερικὴ ἐπίδρασις τοῦ περιβάλλοντος νά μὴ δύναται νά μεταβάλῃ οὔτε τούς ὀργανισμοὺς τῶν ὄντων, ὡς οὗτοι ἐδημιουργήθησαν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, οὔτε τὰ ὄργανα αὐτῶν[7]. Καί ὅτι προκαλεῖ αὕτη τὸν θάνατον τῶν ὄντων, ὁσάκις εἶναι ἀνωτέρα τῆς προσαρμοστικῆς ἱκανότητος αὐτῶν[8].

Εἰς τὴν τοιαύτην ὑπὸ τοῦ Δαρβίνου διεύρυνσιν τῆς θεω­ρίας τῆς Ἐξελίξεως, ὁ Νεϊσμὰν προσέθεσεν ἀκολούθως τὴν βλαστικὴν ἐπι­λογὴν τὴν ἐνεργοῦσαν εἰς τὰ γεννητικὰ κύτταρα, ἀρνηθεὶς ὅτι ἡ χρῆσις ἤ ἡ ἀχρηστία ὀργάνων καθὼς καί ἡ κληρονομικότης συνετέλεσαν εἰς τὴν μεταβολὴν τῶν εἰδῶν[9].

Ὁ Σπένσερ ἐπίσης (1820-1913) ἐφρόνει, ὅτι «ἡ ἐξέλιξις ἀποκαλύ­πτεται ἐν τῇ βλαστήσει τῶν φυτῶν!!! καί τῇ ἀναπτύξει τῶν ζώων, καί ὅτι ἡ βιολογικὴ ἐξέλιξις, ὅπως καί ἡ ψυχολογικὴ καί ἡ κοινωνική, διέπονται ὑπὸ τοῦ Νόμου τῆς διατηρήσεως τῆς ὕλης καί τῆς δυνάμεως.!!!». Ἐπίσης, ὅτι ὑπάρχει αἰώνιος νόμος ἐξελίξεως καί παλινδρομήσεως!![10].

Ὁ Βούντ, 1842-1920, ὑπεστήριξεν ὅτι, ἡ ὀργανικὴ ἐξέλιξις εἶναι προϊὸν ἐξωτερικῶν καί ἐσωτερικῶν παραγόντων. Ὅτι μέγιστον ρόλον ἀσκεῖ ἡ αὐτενέργεια τῶν ὀργάνων, ἡ δέ προσαρμογὴ γίνεται δι' ἐπανειλημμένης ἀσκήσεως τῶν λειτουργιῶν των, μεταβιβαζομένης κληρονομικῶς.

Ἐν ἀντιθέσει πρός τούς ἀνωτέρω, ἄλλοι ὑπεστήριξαν ὅτι οἱ ἐξωτερι­κοὶ ὅροι τῆς ὑπάρξεως δέν ἔχουν ἄμεσον ἐπίδρασιν ἐπὶ τῆς μεταβλητότητος τοῦ εἴδους, ἥτις ἐπέρχεται ἐξ αὐτῆς ταύτης τῆς συστάσεως τοῦ ᾠοῦ, ὑ­πάρχουσα δυνάμει ἐν αὐτῷ· ἡ ἐπίδρασις δέ τοῦ περιβάλλοντος ἐξηγεῖ μό­νον τὴν προσαρμο­γὴν τῶν ὀργανισμῶν καί σταθεροποιεῖ τάς μεταμορφώσεις των, ἐνῶ ἡ ἐπιλογὴ ῥυθμίζει τὴν τύχην τῆς ζωῆς των διά τῆς διατηρήσεως τῶν καλλίτερον προσαρμοζομένων καί τῆς ἐξαφανίσεως τῶν ἀσθενεστέρων.

Ὁ Hugo de Vries προσέθεσε τὴν κατὰ προδιάθεσιν προσαρμογήν, ὅτι δηλ. αἱ μεταμορφώσεις τῶν εἰδῶν δέν ἐγένοντο προοδευτικῶς κατὰ σειρὰν ἐξελίξεως, ἀλλ' ἀποτόμως αἰφνιδίως καί δι' ἁλμάτων, ὡσεὶ δι' ἐκρή­ξεως τοῦ βλαστικοῦ πλάσματος, συνεπείᾳ μεταβολῶν, αἱ ὁποῖαι ἐκ ποικί­λων αἰτιῶν σημειοῦνται εἰς αὐτό[11] τοῦτο δέ διότι δέν εὑρέθησαν οἱ λεγόμενοι διάμεσοι τύποι, παρέμειναν δ’  ἐπίσης ἀνεξήγητα τὰ ἔνστικτα τῶν δια­φόρων ὄντων καί δὴ ἐκείνων, ἅτινα δέν γνωρίζουν τούς γεννήτορας αὐτῶν.

Οἱ Νεολαμαρκισταί, διαιρεθέντες εἰς δύο ὁμάδας, τούς ὑποστηρικτὰς τοῦ Μηχανοκρατικοῦ Νεολαμαρκισμοῦ ἀφ' ἑνὸς (ἐν οἷς διακρίνονται αἱ Giard, Le Dansec, Caullery, Kaband, Einer, Cop, Von Mettstein, Lotze) καί τούς ὀπαδοὺς τοῦ Ψυχοβιολογικοῦ Νεολαμαρκισμοῦ ἀφ' ἑτέρου (ἐν οἷς πρωτεύουσαν θέσιν κατέχει ὁ Von Harmann), ὑπεστήριξαν, οἱ μὲν πρῶτοι ὅτι ἡ ἐξέλιξις τῶν εἰδῶν ὀφείλεται εἰς τὴν ἐπίδρασιν τοῦ περιβάλλοντος καί τὴν κληρονομικότητα, μὲ διευθύ­νοντα παράγοντα τὴν τύχην, ἀντιτιθέμενοι πρός τούς Νεοδαρβινιστὰς μόνον ὡς πρός τὴν σπουδαιότητα τοῦ νόμου τῆς κληρονομικότητος καί τῆς ἐπιδρά­σεως τοῦ περιβάλλοντος· οἱ δέ δεύτεροι, ὅτι ἡ ζωτικὴ ἐνέργεια τῶν ὄντων εἶναι αὐτοτελολογική, ὅτι δηλ. ἐν ἑνὶ ἑκάστῳ ὀργανισμῷ - καί ἐν τῇ ἀνοργάνῳ φύσει - ὑπάρχει διάνοια, ἐξηγοῦσα τὴν σκοπιμότητα αὐτῶν, οὕτω δέ κατέληξαν πρός ἐναρμόνισιν τῶν ἀπόψεών των εἰς τάς παν­θεϊζούσας προϋποθέσεις τοῦ ἀφηρημένου ἑνισμοῦ[12].

Ὁ Μπέρξον, ἐκ παραλλήλου (1859-1941), ὑπεστήριξεν ὡσαύτως, ὅτι ὑπάρχει δημιουργικὴ ἐξέλιξις, ἥτις, ἐκ τίνος ζωϊκῆς ὁρμῆς ἐξορμωμένη, γίνεται ἑκάστοτε αἰτία γενέσεως νέων ὄντων, φυτικῶν ἤ ζωϊκῶν. Ἡ δημιουργικὴ αὕτη ἐξέλιξις τοῦ Μπέρξον, ἐπιδιώκουσα νά ἐμφανίσῃ ὑπὸ νέαν μορφὴν τὸν ψυχοβιολογικὸν Νεολαμαρκισμὸν ἤ ἄλλως τὴν τελολογικὴν ἐξέλιξιν, ἔχει ἐκ πρώτης ὄψεως χαρακτῆρα πανθεϊστικόν. Αἱ περὶ Θεοῦ- Χρόνου ἐν τούτοις, ἤ περὶ ζωτικῆς ὁρμῆς (ὡς αἰτίας τῆς ἐξελίξεως καί τῆς δημιουργίας) ἰδέαι του, ἐκτὸς τῶν ἀντιφάσεων των καί τῶν μεγά­λων κενῶν τὰ ὁποῖα ἐμφανίζουν, καθιστοῦν τὴν θεωρίαν αὐτοῦ καθαρῶς ὑλιστικήν. Ἐφόσον  ὡς  δημιουργικὸν  πνεῦμα,  δημιουργικὴν δύναμιν ἤ ζωτικὴν ὁρμὴν παραδέχεται οὗτος μόνον τὴν ὕλην, οὐδεμίαν δέ οὐσίαν ἤ δύναμιν ἄλλην ἐκτὸς αὐτῆς[13].

Σύγχρονοι τίνες, ἐν τέλει, προσέθεσαν, ὅτι δέν ἐξελίχθησαν ἑκάστοτε ὅλα τὰ ὄντα ἑνὸς εἴδους, ἀλλὰ τινα μόνον ἐξ αὐτῶν, ἐκ τούτου δέ πολ­λὰ πρωτόζωα ἤ πρῶτα εἴδη παραμένουν μέχρι σήμερον εἰς οἵαν κατάστασιν ἀπ' ἀρχῆς ἐνεφανίσθησαν ἐπὶ τῆς σκηνῆς τῆς ζωῆς. Ἡ τελευταία αὐτὴ ὑπόθεσις ἐφευρέθη, ἀναντιρρήτως, διότι πᾶσαι αἱ ἔρευναι τῆς παλαιοντολογίας ἀπέδειξαν πανηγυρικῶς, ὅτι τὰ λεγόμενα πρωτόζωα ἤ πρωτο­γενῆ ὄντα ὑπάρχουν καί σήμερον, ὅπως ἐνεφανίσθησαν ἀπ' ἀρχῆς. Ἐπεβάλλετο, λοιπόν, ἡ ἐφεύρεσις μιᾶς ὑποθέσεως προσέτι, ἵνα ὁ συντριπτικὸς οὗτος καταπέλτης κατὰ τῆς ὅλως φανταστικῆς θεωρίας παρακαμφθῇ.

* * *

Εἰς τούς ὑποστηρικτάς ὅμως τῆς θεωρίας τῆς ἐξελίξεως δέον νά συγκαταριθμηθοῦν καί οἱ ὀπαδοὶ τῆς πνευματο­κρατικῆς ἤ μεμετριασμένης ἐξελίξεως, ἐν οἷς, μετὰ τὸν Λαμάρκ, διακρίνονται οἱ Στέφανος Geoffroy-Saint-Hilair, Ἀλμπέρτος Gaudry, γάλλος παλαιοντολόγος, D' Omalius D' Alloy, βέλγος γεωλόγος, οἱ Chanoine Hamard, Sinety κ.ἄ. Κατ' αὐτούς, συνεργούντων τῶν νόμων τῆς κληρονομικότητος καί τῆς μεταβλητότητος τῶν εἰδῶν, καθὼς καί τῆς φυσικῆς ἐπιλογῆς, δηλ. τῶν ἐννόμων ἐν γένει δυνάμεων τῶν ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ τεταγμένων ἐν τῇ Δημιουργίᾳ, ἡ ἐξέλιξις τῶν ἐνοργάνων ὄντων ἐγένετο μᾶλλον ἀποτόμως καί δι' ἁλμάτων, κατὰ τὴν θεωρίαν τοῦ de Vries, ἀλλ' ὑπὸ τὴν ἐποπτείαν τοῦ Θεοῦ.
 Ἡ τοι­αύτη ἔμμεσος δημιουργία τῶν ὄντων ἐμφανίζεται, κατὰ τούς ἐξελικτικούς τούτους, συμφωνοτέρα πρός τὴν παντοδυναμίαν τοῦ Δημιουργοῦ, ἀποκαλύπτουσα Αὐτὸν ὡς πρώτην ὑψίστην αἰτίαν, δημιουργὸν πασῶν τῶν ἐπὶ μέ­ρους δευτερευουσῶν αἰτιῶν, ἐκ τῶν ὁποίων ἀμέσως παρήχθησαν τὰ ὄντα. 
Ὡσαύτως δέ, δέν ἀντίκειται, κατὰ τὴν γνώμην των, εἰς τό πνεῦμα τῆς Γραφῆς, ἀλλ' οὔτε καί πρός τὴν ἐν προκειμένῳ γνώμην τῶν Πατέρων - τό δόγμα τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν[14].

Καί κατὰ πόσον μὲν καί ἡ μορφὴ αὕτη τῆς θεωρίας τῆς ἐξελίξεως εἶναι σύμφωνος ἤ οὖ πρός τό πνεῦμα τῆς Γραφῆς καί τάς σχετικὰς γνώμας τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας ἤ ἄλλως πρός τό περὶ δη­μιουργίας δόγμα αὐτῆς, νομίζομεν ὅτι εἶναι προφανῶς ἀρνητική ἡ ἀπάντησις. Κατὰ πό­σον ἐπίσης, ἡ ἐνδεχομένη ἀποδοχὴ τῆς τοιαύτης ἐκδοχῆς δίδει ἀφορμήν, κατὰ τὸν Ζοφρόϋ - Σαίντ - Ἰλαὶρ[15] νέου θαυμασμοῦ τῆς θείας παντοδυναμίας, εἶναι ἐξεταστέον. 
Διότι, ἀσχέτως τῆς ἀδυναμίας ἡμῶν ὅπως διεισδύσωμεν εἰς τάς μυστηριώδεις βουλὰς τοῦ Θεοῦ - καί διαγνώσωμεν τούς λόγους καί σκοποὺς τῶν πολυποικίλων ἔργων του (πρός Ρωμ. Ια΄ 34, Α΄ πρός Κορ. Ιγ΄ 9 κ.ἄ.), μήπως δέν κα­ταλαμβάνεται ὑπὸ δέους ἡ ἀνθρωπίνη ψυχὴ ἐπιγιγνώσκουσα ὅτι, ἔχων ἐν ὄψει Του ὁ Θεός, ἐν ἀπολύτῳ τῶν πάντων προγνώσει, ὅλας τάς φάσεις τῆς ὑλικῆς Δημιουργίας, ἀπὸ τῆς ἐξ οὐκ ὄντων ὀντοποιήσεως τῆς συμπαντικῆς ὕλης - ἐνεργείας, μέχρι τῆς ἀλλαγῆς αὐτῆς ἤ ἄλλως τῆς ἀποπνευματώσεώς της (Β΄ Πετρ. Γ΄ 10 καί 12 κ.ἄ.), δι' ἁπλῆς ἐκδηλώσεως τῆς Ἑαυτοῦ βουλῆς, ἤτοι τῶν κατὰ τὸν Μωϋσέα θείων προστα­γμάτων, ὠντοποίησεν ἐξ οὐκ ὄντων «τέλεια» ἀπ' ἀρχῆς πάντα τὰ εἴ­δη καί γένη τῶν ἐνοργάνων ὄντων προοδευτικῶς, καί ἐν καιροῖς ἰδίοις, οὕς Αὐτὸς προέγνω καί προώρισε, εἴτε πρός τό συμφέρον τῆς ὅλης δημιουργίας, ἤ καί πρός ἁπλὴν διακόσμησιν αὐτῆς;

 Κατὰ πόσον, ἐν τέλει, αἱ ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ καί πάλιν ταχθεῖσαι ἐν τῇ Δημιουργίᾳ ἔννομοι δυνάμεις (φυσικοὶ καί λοιποὶ νόμοι) ἐτάχθησαν ὅπως συνεργήσωσι διά τὴν ὀργανικὴν κλπ. ἐξέλιξιν τῶν ἐνοργάνων ὄντων, ἤ διά τὴν αὐστηρὰν διασφάλισιν τῆς συντηρήσεως καί τοῦ ἀμε­ταβλήτου αὐτῶν, θὰ ἀναπτύξωμεν ἐν τοῖς ἑπομένοις ἐκτενῶς.

---

[1]  μακαριστοῦ Π. Τρεμπέλα,  μν. ἔργ., σελ.  19 καὶ βιβλ. αὐτόθι.

[2] Ἡ γνώμη αὐτή τοῦ Καρτεσίου, περί γενέσεως τῶν πλανητῶν ἐκ τοῦ πρωταρχικοῦ χάους, οὐδόλως ἀντίκειται εἰς τό γράμμα, ἀλλά καί τό πνεῦμα τῆς Γρα­φῆς  (Γεν. Α΄,  1-19).

[3] μακαριστοῦ Π. Τρεμπέλα, μν. ἔργ. σελ. 20 - 21 καί βιβλ. αὐτόθι

[4] Πρβλ.  Ἰδίου μν. ἔργ. σελ. 22 - 23 καί βιβλ. αὐτόθι.

[5] μακαριστοῦ Π. Τρεμπέλα, μν. ἔργ., σελ. 25-27.

[6] Φυσικὴν ἐπιλογὴν ἀποκαλεῖ τὴν ὑπὸ τῆς φύσεως (κατὰ τὴν γνώμην του) τυφλὴν καὶ μηχανικὴν ἐκλογὴν τῶν δυναμικωτέρων ὀργανισμῶν, οἵτινες καὶ ἐπικρατοῦν τῶν ἀσθενε­στέρων εἰς τὸν περὶ ὑπάρξεως ἀγῶνα. Γενετήριον δέ, τὴν ἐν τῷ αὐτῷ εἴδει προτίμησιν τῶν δυναμικωτέρων τοῦ εἴδους κ.λπ. Ἀλλ’ ὅπως ἐκτενῶς ἀποδεικνύεται καὶ ὑπὸ τοῦ μακαριστοῦ καθ. Π. Τρεμπ. ἐν τῷ αὐτῷ ἔργῳ του σ. 170-186 διὰ τῆς παραθέ­σεως σχετικῶν γνωμῶν καὶ ἄλλων διακεκριμένων εἰδικῶν συγγραφέων, ἡ μὲν φυσικὴ ἐπιλογή, ἀνύπαρκτος αὐτή καθ’  ἑαυτήν, εἶναι ἀδύνατον ὅπως δήποτε νά διαμορφώ­σῃ νέα εἴδη, ἡ δὲ γενετήριος, ἀνύπαρκτος ἐπίσης παρὰ τοῖς φυτοῖς καὶ εἰς πλεῖστον μέρος τοῦ ζωϊκοῦ βασιλείου, δέν εἶναι δυνατὸν νά θεωρηθῇ  ὑπάρχουσα εἰς μέρος τι μόνον τῶν σπονδυλωτῶν.

[7] Ὁ Νόμος τῆς χρήσεως ἤ ἀχρηστίας τοῦ ὀργάνου, τὸν ὁποῖον ὑπερεξῆρε καὶ ὁ Λαμάρκ, ἰσχύων εἰς περιπτώσεις ἀτροφίας μᾶλλον ἤ ἐξασθενή­σεως  μὴ χρησιμο­ποιουμένων τυχὸν ἐπὶ μακρὸν χρόνον ὀργάνων, οὐδόλως βεβαιοῖ τὴν πιθανότητα γενέσεως καὶ ἀναπτύξεως νέων ὀργάνων ὑπὸ τὸ κράτος οἱασδήποτε ἀνάγκης ἤ ἐπιδράσεως.  Πρβλ. καὶ μακαριστοῦ Π. Τρεμπέλα μν. ἔργ. σελ.  191 -195.

[8] Πρβλ. ἰδίου μν. ἔργ., σελ. 171 (αὐτόθι Βιγκάν Τομ. Ι’., σελ. 48, παρά Ἐβράρτ., σελ. 19 κ.ἄ.).

[9] Ἰδίου, μν. ἔργ., σελ. 32 - 36 καί βιβλ. αὐτόθι.

[10] Τὴν φυσιολογικὴν ἀνάπτυξιν τῶν ἐνοργάνων ὄντων, μέχρις ὡρισμένων καὶ ἀναλλοιώτων διὰ μέσου τῶν αἰώνων ὁρίων, ἀποκαλεῖ καὶ ὁ Σπένσερ ἐξέλιξιν.

[11] Πρβλ. μακαριστοῦ Π. Τρεμπέλα, μν. ἔργ., σελ. 34- 35 καί ἀοιδίμου Ν. Σπηλιώτου, μν. ἔργ., σελ. 10.

[12] Ἰδίου  μν. ἔργ., σ. 36 – 39 καί βιβλ. αὐτόθι.

[13] μακαριστοῦ Π. Τρεμπέλα μν. ἔργ., 39-43, 153 καί 203 - 222 καί βιβλ. αὐτόθι.

[14] Ἰδίου, μν. ἔργ., σ. 6 - 7 καί 222 - 240 καί βιβλ. αὐτόθι.

[15] Ἰδίου, μν. ἔργ, σελ. 224 
http://anavaseis.blogspot.gr/2012/10/blog-post_661.html#more