Μεσουράνημα. (α΄μέρος)

Ο ΟΣΙΟΣ ΑΡΣΕΝΙΟΣ Ο ΒΑΡΝΑΚΟΒΙΤΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ΄

ΜΕΣΟΥΡΑΝΗΜΑ

Ὅταν ἀνέβηκε στό θρόνο τοῦ Βυζαντίου τό 1081 ὁ εὐσεβέστατος καί γενναιότατος Βασιλεύς Ἀλέξιος Α΄ ὁ Κομνηνός (1081 – 1118), ἡ ἀνοδική πορεία τῆς Βαρνάκοβας ἔφθασε στό ἀποκορύφωμα.

Συγκεκριμένα, μεταξύ τῶν ἐτῶν 1084 – 1111 ὁ ἀρχικός ναός αὐτῆς συμπληρώθηκε καί ζωγραφήθηκε. Πλήν τούτου, ὁ Αὐτοκράτωρ Ἀλέξιος δώρησε σ᾿ αὐτήν καί ἀρκετά κτήματα.

Ἀφοῦ ἡ μαθητεία εἰς τήν “πενίαν” ὁλοκληρώθηκε, ὁ Κύριος ἄρχισε νά στέλνη τίς εὐλογίες Του στήν πρώτη Μοναστική Ἀδελφότητα τῆς Βαρνάκοβας.

Ὄχι ὅτι ἔπαψε νά εἶναι λιτή ἡ ζωή τοῦ Ὁσίου καί τῶν Μοναχῶν του (στό διάστημα αὐτῆς τῆς ἑπταετίας σχεδόν ὅλοι ἐπῆραν τό Μοναχικό Σχῆμα καί ὁ ἐναρετώτερος καί τήν ἱερωσύνη). Ἔπρεπε ὅμως ὅλα νά αὐξηθοῦν καί νά φτάσουν στήν ὁλοκλήρωση πρός δόξαν Θεοῦ.

Εἶναι γνωστόν ὅτι ὁ φιλόθεος Βασιλεύς Ἀλέξιος στάθηκε στό πλευρό τῆς Ἐκκλησίας καί ἐπιχορήγησε πολλές Μονές καί Ἱερούς Ναούς. Ἀκόμη ὑποστήριξε τήν Ὀρθοδοξία καί τήν ἐπροστάτευσε ἀπό τούς “παρεκκλίνοντας” συγκροτώντας Ἱεράς Συνόδους πού κατεδίκασαν αἱρετικές δοξασίες καί ἀπόψεις.

Στήν περίπτωση ὅμως τῆς Βαρνάκοβας γεννιέται τό ἐρώτημα: πῶς τόσο μακρυά εὑρισκομένη ἡ Μονή ἀπό τή Βασιλεύουσα ἔγινε ἀντικείμενο ἰδιαίτερης φροντίδας καί στοργῆς ἐκ μέρους τοῦ Αὐτοκράτορος;

Οἱ ἐπιχορηγήσεις ἦσαν ἐξαιρετικά γενναιόδωρες. Συνοδεύτηκαν δέ καί ἀπό δωρεές ἀπέραντων κτημάτων στήν κοιλάδα τοῦ Μόρνου (ἀπό τῆς πηγές τοῦ μέχρι τή θάλασσα!). Καί αὐτή τήν τακτική τήν ἐξακολούθησε ὁ υἱός καί διάδοχος του Ἰωάννης ὁ Β΄ καί ὁ ἐγγονός του Ἐμμανουήλ ὁ Α΄.

Μήπως κρύβεται πίσω ἀπ᾿ αὐτό τό γεγονός κάποια προσωπική ἐπαφή καί πνευματικός σύνδεσμος τοῦ Ἁγίου μέ τόν Ἀλέξιο; Δέν ἀποκλείεται, διότι κατά τούς μακρούς ἀγῶνες πού εἶχε κατά τῶν Νορμανδῶν στήν Ἤπειρο καί στό Ἰόνιο ὁ νεαρός τότε Αὐτοκράτωρ, κατέβηκε καί πρός τή νότια Στερεά Ἑλλάδα. Ἴσως ἔφτασε στά “βασιλικά του ὦτα” ἡ φήμη τοῦ ἁγίου ἀσκητοῦ Ἀρσενίου καί ἐπεδίωξε μιά συνάντηση μαζί του, ἐνῶ διέσχιζε τή Δωρίδα.

Τότε ἤξεραν καί οἱ Βασιλεῖς καί οἱ ἄρχοντες νά ἐκτιμοῦν καί νά τιμοῦν τήν ἁγιότητα. Ὅταν δέ ἐπληροφοροῦντο τήν παρουσία σ᾿ ἕναν τόπο ἁγίου ἀνθρώπου, ἀκόμη καί σέ ἐκστρατεία νά κατευθύνοντο, ἔκαναν παράκαμψη μέ πολύωρο ταξίδι γιά νά τόν γνωρίσουν καί νά πάρουν τήν εὐλογία του.

Αὐτή ἡ γνωριμία καί ὁ σύνδεσμος τῶν Κομνηνῶν μέ τήν Παναγία τή Βαρνάκοβα, δέ μπορεῖ νά ἦταν ἕνα ἁπλό ἄκουσμα ἤ μιά μεσολάβηση ἑνός ἐπισήμου προσώπου, διότι τότε θά εἴχαμε μιά συνηθισμένη οἰκονομική ἐνίσχυση καί τίποτε ἄλλο πέραν αὐτοῦ. Στήν προκειμένη ὅμως περίπτωση ὁ μελετητής τῆς ἱστορίας τῆς Μονῆς παρατηρεῖ μία “περίπτυξιν” τῶν Κομνηνῶν πρός τήν Βαρνάκοβα καί μία ἱερή ἀκατανίκητη ἕλξη πρός τήν Θεομήτορα τῆς Βαρνάκοβης, τῶν Κομνηνῶν Βασιλέων κατ᾿ ἀρχάς καί ἀρχόντων τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου μετέπειτα (1204 – 1300).

Αὐτή τούς ὤθησε σέ ποικίλλες ἐκδηλώσεις λατρείας καί εὐλαβείας. Παλαιό ἔγγραφο τῆς Μονῆς τοῦ 1194 ἀναφέρει καί τούς τρεῖς πρώτους Κομνηνούς, Ἀλέξιο, Ἰωάννη καί Ἐμμανουήλ, ὡς εὐεργέτες καί κτήτορες πού μνημονεύονταν συνεχῶς κατά τίς Θεῖες Λειτουργίες.

Ἐκτός ὅμως ἀπό τίς δωρεές τους, ἐκεῖ πού φάνηκε ἡ πολλή τους ἀγάπη, ἦταν στόν καλλωπισμό καί τή διακόσμηση τῆς πρώτης Ἐκκλησίας, αὐτῆς ἀκριβῶς πού ξεκίνησε ὁ ἅγιος Ἀρσένιος.

Καί πίσω ἀπό ὅλα αὐτά βρισκόταν ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος πού ἐπιχορηγοῦσε μέ τούς δικούς Της τρόπους τά πνευματικά καί ὑλικά δῶρα στόν πιστό Της θεράποντα Ἀρσένιο καί στήν εὐλαβῆ συνοδεία του. Ἐκείνη ἐνέπνευσε καί τόν Αὐτοκράτορα Ἀλέξιο στό νά συμπαρασταθῆ καί νά βοηθήση τόσο θερμά τόν Ὅσιο, ὁ ὁποῖος λόγω αὐξήσεως τῆς ἀδελφότητος εἶχε ν᾿ ἀντιμετωπίση νέες ἐπιτακτικές ἀνάγκες βασικῆς διαβιώσεως καί λειτουργικότητος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς. Καί ὅλα αὐτά, μέσα στήν τριακονταετία 1080 -1110. ἡ Ἡγουμενία τοῦ ἁγίου Ἀρσενίου συνέπεσε μέ τή Βασιλεία τοῦ εὐσεβεστάτου Βασιλέως κατά τριάντα ὁλόκληρα χρόνια: ἀπό τό 1081 μ. Χ., πού ἀνέβηκε ὁ Ἀλέξιος στό θρόνο τοῦ Βυζαντίου, μέχρι τό 1111 ὁπότε “ἐκοιμήθη” ὁ Ἅγιος.

Μέ ἱερή χαρά καί ἀγαλλίαση ὁ Ὅσιος ἔζησε τό 1084 τήν πρώτη φάση τοῦ ἐξωραϊσμοῦ τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος ὁλοκληρώθηκε διαδοχικά μέχρι τό 1151 μαζί μέ τή διεύρυνση τοῦ πρώτου κτιρίου.

Παρενθετικῶς ἀναφέρεται ὅτι ἡ τελευταία προσθήκη ἔγινε τό 1229 μέ ἀνέγερση ἐξωνάρθηκος “ζωγραφισμένου” ἀπό τόν Κων/νο Κομνηνό, Δούκα τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου.

Ὑπάρχει ἡ γραπτή πληροφορία μέσα στό προαναφερόμενο ἔγγραφο ὅτι “ ἡγουμενεύοντος ἔτι τοῦ κυρ- Τιμοθέου”, δηλαδή πρό τοῦ 1148, ἕνας ἀπό τή Δυναστεία τῶν Κομνηνῶν, ὀνομαζόμενος καί αὐτός Ἀλέξιος, ἔγινε Μοναχός εἰς τήν Ἱ. Μονή τῆς Παναγίας τῆς Βαρνάκοβας καί “ διά τοῦ θείου καί Ἀγγελικοῦ Σχήματος μετωνομάσθη Ἀκάκιος· κεῖται δέ ἐν τῇ λάρνακι εἰσερχόμενοι ἐν τῷ ναῷ ἀριστερῷ μέρει ἐν τῇ αὐτοῦ Μονῇ Βερνικώβου”.

Αὐτό τό κείμενο ρίχνει ἀρκετό φῶς, ἄν ὄχι ἄπλετο, στήν ἀπορία πῶς ἡ Βαρνάκοβα ἀγαπήθηκε τόσο πολύ ἀπό τούς Κομνηνούς.

Ἡ κατασκευή τῶν μαρμαροθετημάτων της, τῶν μοναδικῶν ὄχι μόνον γιά τόν Ἑλλαδικό χῶρο ἀλλά γιά ὅλο τόν κόσμο, ἔγινε καθ᾿ ὅλη τήν ἔκταση τῶν 100 τετρ. μέτρων τῆς ἐπιφανείαςτοῦ δαπέδου της ἀπό αὐτοκρατορικά συνεργεῖα τῆς Κων/λεως.

Αὐτό εἶναι ἕνα ἐπί πλέον ἀποδεικτικό στοιχεῖο ὅτι εἰς τή Μονή ἐγκαταβίωνε κάποιο μέλος τῆς Κομνηναϊκῆς συγγενείας.

Εἶναι γεγονός ὅτι τόσο τά εὑρεθέντα μαρμαρόγλυπτα καί λιθόγλυπτα τοῦ πρώτου ναοῦ ἀπό τόν ἀρχαιολόγο Ὀρλάνδο στίς ἀνασκαφές τοῦ 1919, ὅσο καί τά μαρμαροθετήματα, εἶναι ἀφθάστου ὡραιότητος.

Τά μαρμαροθετήματα ἔγιναν ἐνῶ ἀκόμη ζοῦσε ὁ ἅγιος, τέλη 11ου αἰῶνος μέ ἀρχές 12ου. Διότι δέν εἶναι δυνατόν νά τελειοποιεῖται Ἡ κατασκευή καί ὁ ἐξωραϊσμός ἑνός ἱεροῦ Ναοῦ καί τό δάπεδο νά γίνεται μετά ἀπό 65 χρόνια, ὅπως ὑποθέτουν μερικοί συγγραφεῖς, ἐνῶ ὁ Ἀ. Ὀρλάνδος ἀναγράφει ὅτι τά μαρμαροθετήματα εἶναι τοῦ 11ου ἤ ἀρχῶν 12ου αἰῶνος.

Σημειωτέον δέ ὅτι τό δάπεδο αὐτό ἀποτελεῖ τήν ὀροφή τῶν ὑπογείων κρυπτῶν πού στηρίζει τούς μεγάλους κίονες καί τό βάρος τῶν τόξων ὅλης τῆς Ἐκκλησίας.

Ποιοί εἶναι οἱ θαυμαστοί ψηφιδογράφοι καί μαρμαροθέτες τῆς Βαρνάκοβας; Πουθενά δέν ἔγραψαν τό ὄνομά τους. Ἡ χριστιανική ταπεινοφροσύνη τους τ᾿ ἀπέκρυψε. Ὅμως εἶναι γνωστό ὅτι τόν 11ο αἰῶνα μεγάλος ψηφιδογράφος στό Βυζάντιο ἦταν ὁ Ναυκράτιος καί τόν 12ο, ὁ Ἐφραΐμ. Ἴσως κάποιος ἀπό τούς δύο εἶναι ὁ σταλμένος ἀπό τή Βασιλεύουσα ἄγνωστος καλλιτέχνης τῶν μαρμαροθετημάτων τῆς Βαρνάκοβας, μέ περισσότερες πιθανότητες νά εἶναι ὁ Ναυκράτιος. Δέν ἀποκλείεται ὅμως νά εἶναι καί κάποιος ἄλλος μεγάλος καλλιτέχνης ἐνθετικῶν ψηφιδωτῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τοῦ ὁποίου δέν διεσώθη τό ὄνομα.

Συνεχίζεται...

Ἀπό τό βιβλίο: “Ο ΟΣΙΟΣ ΑΡΣΕΝΙΟΣ Ο ΒΑΡΝΑΚΟΒΙΤΗΣ


ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ Ι.ΜΟΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΒΑΡΝΑΚΟΒΑΣ
(1077Μ.Χ.)”


Ἔκδοσις: Ἱ. Μονῆς Παναγίας Βαρνάκοβας
Δωρίδα 2005