Τά ὑπαρκτά ὅρια τῆς ἐπιστήμης καί ἡ «ἀνύπαρκτος ὕπαρξις» τοῦ Δημιουργοῦ. Βασ. Πετρουλέας, Δρ. Φυσικός, Ε.ΚΕ.Φ.Ε. «Δημόκριτος»,

 

Ἀντικείμενο τῆς ἐπιστήμης¹ εἶναι ὡς γνωστόν ἡ ὑλική δημιουργία. Χρησιμοποιώντας σάν ἐργαλεῖα τίς ἀνθρώπινες αἰσθήσεις καί τό μυαλό, ἐπικουρούμενα ἀπό τά ἐπιστημονικά ὄργανα, ἡ ἐπιστήμη προσέφερε πολλά στόν ἄνθρωπο: «προσέθεσε στόν πολιτισμό μας μία ἑνιαία καί μεγαλόπρεπη εἰκόνα τοῦ φυσικοῦ κόσμου, πλούτισε τή γνώση καί τή διανόησή μας καί ἄνοιξε διάπλατα μπροστά μας ἕνα κόσμο ἀπεριόριστης ὀμορφιᾶς καί περιπέτειας»². Συγχρόνως βελτίωσε τίς συνθῆκες τῆς ζωῆς μας.

Οἱ ἐπιτυχίες αὐτές ὁδήγησαν μερικούς στόν ὑπερτονισμό τῆς ἐπιστημονικῆς μεθόδου καί στήν προσπάθεια ἐπέκτασής της καί στά βαθύτερα ὑπαρξιακά προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου. Οἱ «ἀρετές» ὅμως τῆς ἐπιστημονικῆς μεθόδου, δηλ. ἡ ἀντικειμενικότητα τοῦ πειράματος καί ὁ ὀρθολογισμός³, εἶναι καί περιορισμοί, διότι ἀγνοοῦν τόν πλοῦτο τῶν αἰσθημάτων καί ψυχικῶν καταστάσεων. Ποιά μαθηματική ἐξίσωση ἐξ ἄλλου μπορεῖ νά μᾶς μιλήσει γιά τήν ἀξία τῆς ζωῆς ἤ γιά τό τί εἶναι ἠθικό καί τί ἀνήθικο⁴; Ἔπειτα, γεγονότα μοναδικά πού δέν ἐλέγχονται μέ τό πείραμα καί δέν προκύπτουν ἀπό μαθηματικές ἐξισώσεις, π.χ. μία ἐμφάνιση Ἁγίου ἤ ἕνα θαῦμα ἰάσεως ἤ γιά νά ἀναφερθοῦμε στά μέγιστα, ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου, εἶναι ἀνεξήγητα ἀπό τήν ἐπιστήμη.

Ἡ ἐπιστήμη, σάν ἀνθρώπινο κατασκεύασμα, ἔχει καί θεμελιώδεις ἀτέλειες. Ἀδυνατεῖ νά μᾶς ἐξηγήσει τήν αἰτία καί τόν προορισμό τοῦ ἀντικειμένου της ἤ τό γιατί ἡ δημιουργία εἶναι ὀργανωμένη ἔτσι ὥστε νά εἶναι κατανοητή ἀπ’ τό ἀνθρώπινο μυαλό, κ.ο.κ. Μελετᾶ τή Δημιουργία ἐκ τῶν «ἔσω», μέ τά μέσα πού τῆς παρέχει καί τούς περιορισμούς πού θέτει ἡ ἴδια ἡ Δημιουργία, ὅπως θά δοῦμε στή συνέχεια. Εἶναι ὑπό καί ὄχι ὑπεράνω τῆς Δημιουργίας. Ὁ Δημιουργός κάλεσε τόν ἄνθρωπο νά κατακυριεύσει τῆς Δημιουργίας, ἀλλά προστατεύοντάς τον, δέν τοῦ ἔδωσε πλήρη δικαιώματα ἐπάνω της.

Ὅλη ἡ Δημιουργία κυβερνᾶται ἀπό νόμους, τούς ἀποκαλουμένους φυσικούς νόμους⁵. Τέτοιοι εἶναι π.χ. ὁ νόμος τῆς παγκοσμίου ἕλξεως, οἱ νόμοι τοῦ ἠλεκτρισμοῦ, τῆς θερμότητος κ.ο.κ. Οἱ νόμοι αὐτοί μοιάζει νά εἶναι ἑνιαῖοι, διαχρονικοί καί παγκόσμιοι, ἀλλά καί ὑποχρεωτικοί. Δέν ὑπάρχει, καθ’ ὅσον γνωρίζουμε, ὑλικό σῶμα ἤ φυσικό φαινόμενο, πού νά μήν ὑπακούει στούς νόμους. Οἱ νόμοι συγκροτοῦν, ἀλλά καί προστατεύουν τή δημιουργία⁶.

Ἀναφέρονται συχνά οἱ νόμοι μέ τό ὄνομα τῶν ἐπιστημόνων πού τούς ἀνακάλυψαν (νόμοι τοῦ Νεύτωνος, νόμος Κουλόμπ, θεωρία τῆς σχετικότητος τοῦ Ἀϊνστάϊν…). Δίδεται ἔτσι ἡ ἐντύπωση, ὅτι εἶναι κτῆμα τῶν ἐπιστημόνων. Ὅμως, τό μόνο πού κάνουν οἱ ἐπιστήμονες εἶναι νά διαπιστώνουν τήν ὕπαρξη τῶν νόμων. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀνίσχυρος μπροστά στήν καταλυτική ἰσχύ τῶν νόμων. Μπορεῖ μόνο νά ἐξισορροπεῖ τήν ἐπίδρασή τους, συνδυάζοντάς τους. Ὄντας π.χ. δέσμιος της βαρύτητας πού τόν κρατᾶ καθηλωμένο στή γῆ, χρησιμοποιεῖ τήν ταχύτητα σέ συνδυασμό μέ τήν ἄνωση τοῦ ἀέρα γιά νά πετάξει ἤ τή μαγνητική ἄπωση γιά νά δημιουργήσει ἱπτάμενα τραῖνα. Αὐτό εἶναι τό μέγιστο πού μπορεῖ νά ἐπιτύχει. Διατυπώνει τούς νόμος σέ εὔχρηστες μαθηματικές μορφές, τούς ἀξιοποιεῖ σέ τεχνολογικές ἐφαρμογές, ἀλλά νά τούς ἀλλοιώσει δέν μπορεῖ, οὔτε κατ’ ἐλάχιστο. Οἱ φυσικοί νόμοι εἶναι ἀδιαπραγμάτευτοι καί ἀναλλοίωτοι. Πολύ περισσότερο, δέν μπορεῖ νά ἐφαρμόσει δικούς του νόμους στή δημιουργία. Αὐτό εἶναι ἔργο τοῦ Δημιουργοῦ. Ἐξ ἄλλου καί οἱ πρῶτες ὕλες τῆς δημιουργίας, οἱ ὁποῖες σύμφωνα μέ τίς σύγχρονες ἀντιλήψεις εἶναι τά quarks⁷, εἶναι καθορισμένες καί ἀδιαπραγμάτευτες⁸.

Πέρα ἀπ’ τούς περιορισμούς, πού ἀναφέραμε, τό σύμπαν εἶναι ἀσύλληπτα ἰλιγγιῶδες γιά τά ἀνθρώπινα μέτρα. Ὅσο δέ προοδεύει ἡ ἐπιστήμη, τόσο μεγαλειωδέστερο καί πλέον δυσπρόσιτο καί μυστηριῶδες ἀναδεικνύεται⁷. Αὐτό δείχνει τήν πανσοφία τοῦ Δημιουργοῦ καί τό πεπερασμένο τῆς ἐπιστήμης. Καί εἶναι γεγονός, ὅτι οἱ περισσότεροι ἐπιστήμονες σιωπηρά ἀποδέχονται Θεό δημιουργό. Ὑπάρχουν ὅμως καί μερικοί (αὐτοί προβάλλονται ἰδιαιτέρως ἀπό τά ΜΜΕ), οἱ ὁποῖοι μέ ἔπαρση προεκτείνουν τά ἐπιστημονικά πορίσματα σέ μεταφυσικές σφαῖρες, προσπαθώντας μέ νεφελώδη καί ἀναπόδεικτα ἐγκεφαλικά κατασκευάσματα, νά ἀποκλείσουν Θεό Δημιουργό.

Ὅμως, τά ἐργαλεῖα τῆς ἐπιστήμης εἶναι παντελῶς ἀκατάλληλα γιά τήν κατανόηση τῶν  «ὑπέρ νοῦν καί ἔννοιαν» θαυμασίων τῆς θεότητος. «Τό γάρ μετρεῖν τά ἀμέτρητα καί τά ἄρρητα λέγειν καί τά ἄφθεγκτα φθέγγεσθαι ἐπισφαλές ὑπάρχει καί ἐπικίνδυνον» λέγει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ νέος θεολόγος⁹. Τά μυστήρια τοῦ πνευματικοῦ κόσμου δέν ἀνακαλύπτονται μέ τόν νοῦ καί τίς αἰσθήσεις, ἀλλά ἀποκαλύπτονται ἀπ’ τόν ἴδιο τόν Θεό στόν ψυχικό κόσμο τοῦ ἀνθρώπου. Στήν ὑπερβατική αὐτή γνώση ἔχουν ἴση πρόσβαση καί οἱ ἐπιστήμονες καί οἱ μή ἐπιστήμονες, καί οἱ σοφοί καί οἱ ἁπλοϊκοί! Κριτήριο δέν εἶναι ἡ ἐφυΐα ἤ ἡ ἐπιστημονική κατάρτιση, ἀλλά ἡ ταπείνωση καί ἡ καθαρότητα τῆς ψυχῆς. Στήν ἁγιοκατάταξη τῆς Ἐκκλησίας μας κατέχουν ἴση θέση ἀγράμματοι ἀσκητές τῆς ἐρήμου μέ μεγάλους Πατέρες, ὁ ἀμόρφωτος ψαράς Πέτρος μέ τόν μορφωμένο ἀπόστολο Παῦλο. Ὁ «μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν» Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος δέν εἶχε ἀποκτήσει μόρφωση καί ἡ πάντων Ἁγίων ἁγιωτέρα μητέρα τοῦ Κυρίου μας ἦταν μιά ἁπλή κόρη τῆς Γενησαρέτ.

Ἡ ὑλική δημιουργία ἔχει ἀρχή καί τέλος, εἶναι κτιστή, ὁρατή, ἐπερασμένη, ὁριοθετεῖται, εἶναι προσιτή στήν ἀνθρώπινη διάνοια… Ὁ Θεός εἶναι «ἄναρχος, ἀτελεύτητος, ἄκτιστος, ἀόρατος, ἀπερίγραπτος, ἄπειρος, ἀπερίληπτος, ἀπερινόητος…». «Ἄπειρον οὖν τό θεῖον καί ἀκατάληπτον, καί τοῦτο μόνον αὐτοῦ καταληπτόν, ἡ ἀπειρία καί ἡ ἀκαταληψία» λέγει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός¹⁰. Καί ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ νέος Θεολόγος, γιά νά τονίσει τήν ἀδυναμία τοῦ ἀνθρώπινου λογικοῦ, ἀποκαλεῖ τόν Δημιουργό «ἀνύπαρκτο ὕπαρξη, ἀγέννητο γέννηση, ἀνυπόστατο ὑπόσταση…»⁹.

Ναί, καί γιά τήν ἐπιστήμη, ὁ Δημιουργός εἶναι «ἀνύπαρκτος ὕπαρξις»! «Ἀνύπαρκτος», διότι δέν εἶναι δυνατόν νά ἀνιχνευτεῖ μέ τά ἐπιστημονικά ὄργανα, καί «ὕπαρξις», διότι καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες τοῦ μεγαλείου τῶν δημιουργημάτων του. Τό μέγιστο πού μπορεῖ νά ἐπιτύχει ἡ ἀνθρώπινη διάνοια, ὅταν ἀναφέρεται στό Δημιουργό, εἶναι μέ συνδυασμό ἀποφατικῶν καί καταφατικῶν χαρακτηρισμῶν, νά ὁμολογήσει τήν ἀδυναμία της νά προσεγγίσει τό θεῖο.

 

————————————–

1. Ἀναφερόμαστε κυρίως στίς ἀποκαλούμενες θετικές ἤ ἀκριβεῖς ἤ φυσικές ἐπιστῆμες.

2. Λουκᾶ Χριστοφόρου, Ἀκαδημαϊκοῦ: «Ἐπιστήμη καί ἀξίες», «Στά ὅρια τῆς ἐπιστήμης». Καί οἱ δύο ὡραῖες αὐτές ὁμιλίες ἀναρτημένες στό διαδίκτυο.

3. Παρόλη τή λογικοκρατία τῆς ἐπιστήμης, ἡ διαίσθηση, ἡ ἀρχή τῆς ἁπλότητος (ἀνάμεσα σέ πιθανές θεωρίες προκρίνεται ἡ πιό ἁπλή) καθώς καί ἔμφυτες στόν ἄνθρωπο αἰσθητικές ἀντιλήψεις, ἔχουν παίξει σημαντικότατο ρόλο στήν πρόοδό της.

4. Πόσο εὐτελής θά ἦταν ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη, ἐάν ἡ χαρά, ἡ λύπη, ἡ ἐλπίδα, ἡ πίστη, ἡ ἐλευθερία, ἡ αὐταπάρνηση, ἡ ἀγάπη, …, ἦταν καταστάσεις προβλεπόμενες ἀπό μαθηματικές ἐξισώσεις! Σέ τί θά διέφερε τότε ὁ ἄνθρωπος ἀπό μία μηχανή;

5. Βλ. «Ἡ Δράση μας», Μάρτιος 2012, τ. 497 «Τό ὑπέροχο οἰκοδόμημα τῶν νόμων τῆς Δημιουργίας».

6. Ἡ βαρύτητα π.χ. συγκρατεῖ τή γῆ μας σέ ἑνιαία συμπαγή μάζα, καί προφυλάσσει ἐμᾶς, καί ὁτιδήποτε κινεῖται στήν ἐπιφάνειά της καθώς καί τήν ἀτμόσφαιρα, άπ’ τό νά σκορπίσουμε στό διάστημα. Οἱ ἠλεκτρικές δυνάμεις συγκρατοῦν τά ἠλεκτρόνια στίς τροχιές τους γύρω ἀπ’ τούς πυρῆνες καί οἱ πυρηνικές δυνάμεις συγκρατοῦν τούς πυρῆνες κ.ο.κ.

7. Βλ. «Ἡ Δράσις μας» στό παρόν τεῦχος, «Τά ὑλικά τῆς Δημιουργίας».

8. Ὅταν οἱ ἐπιστήμονες καυχῶνται ὅτι δημιουργοῦν νέα ὑλικά ἤ νέες μορφές ζωῆς δέν κάνουν τίποτε ἄλλο άπ’ τό νά ἀναδιατάσσουν τά ὑπάρχοντα ὑλικά τῆς δημιουργίας (π.χ. ἄτομα ἤ μόρια) αὐστηρά μέσα στά πλαίσια πού τούς ἐπιτρέπουν οἱ φυσικοί νόμοι.

9. Ἅγιος Συμεών ὁ νέος θεολόγος, Α΄ Θεολογικός λόγος.

10. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, «Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως».

  (Περιοδ. « Η ΔΡΑΣΗ ΜΑΣ», ἀρ. 512, Ὀκτ. 2013 Πηγή ηλ. κειμένου και Ἠλ. στοιχειοθ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ»)

 http://www.alopsis.gr/alopsis/epistim5.htm