Ἡ θεραπευτική τῶν πνευματικῶν νοσημάτων- Εἰσαγωγή στήν ἀσκητική παράδοση

Jean-Claude Larchet τομ . Α΄ εκδ . Αποστολική Διακονία,  Αθήνα 2008, μτφ . Χ. Κούλας, σελ. 7-17

Η θέωση του ανθρώπου είναι ο σκοπός του Χριστιανισμού. «Αὐτός (=ο Θεός) γάρ ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν»: μ” αυτή τη διατύπωση, οι Πατέρες (1) ανακεφαλαίωσαν το νόημα της Σαρκώσεως του Λόγου, πολλές φορές ανά τους αιώνες.

Ενώνοντας στο θεϊκό Του πρόσωπο τη θεία φύση με την ανθρώπινη φύση, ασυγχύτως και αχωρίστως , ο Χριστός επανέφερε στην αρχέγονη κατάσταση την ανθρώπινη φύση, εμφανιζόμενος, κατ” αυτό τον τρόπο, ως ο Νέος Αδάμ. Επιπλέον, οδήγησε τη φύση του ανθρώπου στην τελείωση, για την οποία προορίζεται: την τέλεια ομοίωση προς το Θεό, την κοινωνία με τη θεία φύση (Β” Πέτρ . 1,4). Μέσα στην Εκκλησία, το σώμα του Χριστού, έχει δοθεί σε κάθε άνθρωπο, που θα ενωθεί μαζί Του δια του Αγίου Πνεύματος, η δωρεά να γίνει θεός κατά χάρη.

Η Οικονομία της Αγίας Τριάδος έχει σκοπό τη θέωση του ανθρώπου και δια του θεούμενου ανθρώπου την ένωση όλων των δημιουργημάτων με το Θεό (2) .

Η αγιοτριαδική Οικονομία, το καθεαυτό λυτρωτικό έργο του Χριστού, που συνίσταται ειδικότερα από το πάθος Του, το θάνατο Του και την Ανάσταση Του, αποτελεί την κρίσιμη στιγμή της σωτηρίας μας: με τη θεία Οικονομία ο Θεάνθρωπος απελευθέρωσε τη φύση του ανθρώπου από την τυραννία του διαβόλου και των δαιμόνων, εξαφάνισε τη δύναμη της αμαρτίας και νίκησε το θάνατο. Κατάργησε έτσι όλους τους φραγμούς που, μετά το προπατορικό αμάρτημα, χώριζαν τον άνθρωπο από το Θεό και τον εμπόδιζαν να ενωθεί ολοκληρωτικά μαζί Του.

Ο Βλαδίμηρος Λόσκυ (3) έχει επισημάνει ότι η θεολογική σκέψη της Δύσης ερμήνευσε το απολυτρωτικό και σωτηριώδες έργο του Χριστού με όρους καθαρά δικανικούς.

Η κατανόηση της απολύτρωσης με όρους εξαγοράς βρίσκει πράγματι τη θεμελίωση της στην Αγία Γραφή, και ειδικότερα στις επιστολές του Αποστόλου Παύλου. Εντούτοις αυτό δεν πρέπει να μας κάνει να λησμονούμε ότι, όπως παρατηρεί σχετικά ο Βλαδίμηρος Λόσκυ , «γενικά και στους Πατέρες και στη Γραφή συναντάμε πολλές εικόνες, που εκφράζουν το μυστήριο της σωτηρίας μας δια του Χριστού. Στο Ευαγγέλιο για παράδειγμα ο καλός Ποιμήν είναι μια εικόνα του έργου του Χριστού από την βουκολική ζωή. Ο ισχυρός άνθρωπος νικημένος από κάποιον άλλο ισχυρότερο, ο οποίος του αφαρπάζει τον οπλισμό και εξαφανίζει την κυριαρχία του, είναι μια πολεμική εικόνα, που επαναλαμβάνεται συχνά από τους Πατέρες και συναντάται στη θεία Λειτουργία: ο Χριστός νικητής του Διαβόλου, συντρίβει τις πύλες της κολάσεως και κάνει το Σταυρό λάβαρο Του. Μια άλλη εικόνα, από την ιατρική επιστήμη τούτη τη φορά, είναι αυτή της ασθενούς φύσης, που θεραπεύεται με το αντίδοτο της σωτηρίας. Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως «διπλωματική» η εικόνα του θεϊκού τεχνάσματος [ Σ.τ.μ. *: αναφέρεται στη θεία κένωση, που εκλήφθηκε από το διάβολο ως αδυναμία του Χριστού], που ματαίωσε το πανούργο σχέδιο του δαίμονα κ.λπ.» (4) . Τέλος, «η εικόνα, που χρησιμοποιείται συχνότερα από τον Απόστολο Παύλο αντλείται από την Παλαιά Διαθήκη και είναι δάνειο από το πεδίο των δικανικών σχέσεων», αλλά «έχει ληφθεί με ειδική έννοια: η λύτρωση είναι μια δικανική εικόνα του έργου του Χριστού, παράλληλα με πολλές άλλες πιθανές εικόνες». «Η χρήση της λέξης λύτρωσης [...], με το περιεχόμενο μιας έννοιας γένους, δηλώνει το σωτηριώδες έργο του Χριστού σε όλο του το πλάτος· δε θα πρέπει να λησμονούμε ό τι η συγκεκριμένη δικανική έκφραση έχει μεταφορικό χαρακτήρα: ο Χριστός είναι λυτρωτής στον ίδιο βαθμό που είναι πολεμιστής -θριαμβευτής επί του θανάτου, τέλειος θύτης κ.λπ.» (5). Η αποκλειστική χρήση της εικόνας της εξαγοράς και η σε πολύ στενή έννοια κατανόηση της φανερώνουν αμέσως τις ανεπάρκειες της εικόνας και καταλήγουν επιπλέον σε θεολογικές ανακολουθίες, όπως άλλωστε έχει υπογραμμίσει ιδιαίτερα και ο ’γιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (6) .

Ένας από τους σκοπούς του παρόντος έργου είναι να καταδείξει όλη τη σημασία, που αποκτά η «εικόνα του ιατρού», όπως την ονομάζει ο Βλαδίμηρος Λόσκυ , στην ορθόδοξη Παράδοση. Θα δείξουμε ότι η συγκεκριμένη εικόνα συνιστά έναν ιδιαίτερα επαρκή τρόπο αναπαράστασης της σωτηρίας μας και ότι η αξία της είναι τουλάχιστον ισοδύναμη με αυτήν της εικόνας της εξαγοράς, καθώς: α) αυτό έχουν πράξει, όπως θα δούμε, και οι Πατέρες της Εκκλησίας, που χρησιμοποιούν την «εικόνα του ιατρού» πολύ συχνά στις διδαχές τους, β) την ίδια εικόνα συναντάμε πάλι σχεδόν στο σύνολο των εν χρήσει λειτουργικών κειμένων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς και στις Ακολουθίες των περισσοτέρων μυστηρίων, γ) οι περισσότερες Σύνοδοι την έχουν κατακυρώσει στους Ιερούς Κανόνες τους και, δ) συνοπτικά, η εικόνα αυτή έχει γίνει αποδεκτή από όλη την Παράδοση.

Για τη συγκεκριμένη εικόνα, η υπάρχουσα αγιογραφική θεμελίωση είναι ιδιαίτερα ισχυρή. Ο Λυτρωτής και ο Σωτήρας ταυτίζονται. Εάν έχουμε εξαγοραστεί, έχουμε επίσης σωθεί. Λησμονούμε λοιπόν πολλές φορές, ότι το ρήμα σώζω, το οποίο συχνά χρησιμοποιείται στην Καινή Διαθήκη, σημαίνει όχι μόνο «απαλλάσσω» ή «απομακρύνω από τον κίνδυνο», αλλ” επίσης «θεραπεύω». Αντίστοιχα, η λέξη σωτηρία δηλώνει όχι μόνο την απαλλαγή, αλλά και τη θεραπεία (7). Αυτό το ίδιο το όνομα του Χριστού, «Ιησούς», σημαίνει «ο Θεός σώζει» (πρβλ. Ματθ . 1,21) ή ισοδύναμα «θεραπεύει». Ο ίδιος ο Χριστός αυτοαποκαλύπτεται άμεσα ως ιατρός (πρβλ. Ματθ . 8,16-17- 9,12. Μάρκ . 2,17. Λουκ . 4,18.23). Είναι εξάλλου όπως Αυτός, που οι Προφήτες συχνά αναγγέλλουν (πρβλ. Ησ . 53,5.Ψαλμ. 102,3) και οι Ευαγγελιστές χαρακτηρίζουν (πρβλ. Ματθ . 8, 16-17). Επιπλέον, η ευαγγελική παραβολή του Καλού Σαμαρείτη καθεαυτή, δικαίως, μπορεί να θεωρηθεί ως η εμφάνιση του Χριστού-Ιατρού (8) . Τέλος, πάρα πολλοί από τους συγχρόνους του πορεύτηκαν προς αυτόν κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής του, σαν να επισκέπτονταν έναν ιατρό (9) .

Οι Πατέρες σχεδόν ομόγνωμα και από τον πρώτο αιώνα, του απέδωσαν το προσωνύμιο Ιατρός, σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής, και προσέθεταν συχνά τα επίθετα «μεγάλος», «επουράνιος», «ύψιστος», προσδιορίζοντας ακόμη ακριβέστερα ανάλογα με τα συμφραζόμενα: «των σωμάτων», «των ψυχών», πιο συχνά «των ψυχών και των σωμάτων». Με την τελευταία αυτή φράση υπογράμμιζαν ότι ο Χριστός ήλθε στον κόσμο για να θεραπεύσει τον όλο άνθρωπο. Αυτή η προσφώνηση σημαίνεται συμβολικά ακριβώς στο κέντρο της Λειτουργίας του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και στις περισσότερες από τις εκφράσεις των μυστηρίων. Σταθερά τη συναντάμε σε όλες σχεδόν τις ακολουθίες της Θείας Λατρείας στην Ορθόδοξη Εκκλησία και σε πολλές προσευχές.

Ο Χριστός εμφανίζεται ως ιατρός και η σωτηρία, που Αυτός κομίζει ως θεραπεία, καθώς η ανθρώπινη φύση ασθενε ί . Οι Πατέρες και όλη η Παράδοση παρατηρούν την υγεία [ Σ.τ.μ .: ισοδύναμοι όροι ως προς την κατανόηση: αγαθότητα, αγιότητα, καθαρότητα, αναμαρτησία] της ανθρώπινης φύσης στην αρχέγονη αδαμιαία κατάσταση. Βλέπουν όμως και ένα πολύμορφο νόσημα, που προσβάλλει όλο το είναι του ανθρώπου στην κατάσταση της αμαρτίας, και που χαρακτηρίζει την « πεπτωκυία » (πεσμένη) ανθρώπινη φύση μετά από το προπατορικό αμάρτημα. Η σύλληψη της ανθρώπινης φύσης, που νοσεί λόγω του αμαρτήματος, θεμελιώνεται αγιογραφικά ( Μιχ . 7,2, Ησ . 1,6. Ιερ . 8,22· 28,9. Ψαλμ . 13,7· 143,5), και οι Πατέρες δεν παρέλειψαν να επωφεληθούν από το στοιχείο αυτό. Μετά από τους Προφήτες λοιπόν, οι Πατέρες υπενθυμίζουν την αδυναμία των ανθρώπων της Παλαιάς Διαθήκης ν” ανακαλύψουν ένα φάρμακο για τις τόσο σοβαρές ασθένειες τους, καθώς και τις εκκλήσεις τους προς το Θεό πολλές φορές ανά γενεά. Τέλος, παρουσιάζουν την ευνοϊκή ανταπόκριση του Θεού, η οποία συνίσταται στη Σάρκωση του Λόγου. Ο Λόγος μόνος, -ακριβώς επειδή είναι Θεός-, μπόρεσε να επιτελέσει πλήρως τη θεραπεία, που ανέμεναν οι άνθρωποι.

Για το λόγο αυτό, το σωτηριώδες έργο του Θεανθρώπου στις διάφορες στιγμές του εμφανίζεται ως η διαδικασία α) της θεραπείας της όλης ανθρώπινης φύσης, την οποία αυτός προσέλαβε, στο Πρόσωπο Του β) της επιστροφής της στην κατάσταση της πνευματικής υγείας, που είχε γνωρίσει πριν από την πτώση. Ο Χριστός οδηγεί επιπλέον στην τελειότητα της θέωσης την κατ” αυτό τον τρόπο ανακαινισμένη ανθρώπινη φύση.

Η σωτηρία/ ίαση της όλης ανθρώπινης φύσης και η θέωσή της πραγματώθηκαν στο Πρόσωπο του σαρκωθέντος Θεού Λόγου και δωρίζονται από το ’γιο Πνεύμα σε κάθε βαπτιζόμενο , ο όποιος μέσα στην Εκκλησία ενώνεται με το Χριστ ό . Εν τούτοις και η σωτηρία και η θέωση συνιστούν για το βαπτιζόμενο μόνο δυνατότητες: οφείλει να αφομοιώσει τη δωρεά σε όλο του το είναι. Εδώ έγκειται ο ρόλος της πνευματικής ζωής, της άσκησης.

Η άσκηση στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει τη στενή έννοια, που συχνά της αποδίδεται στη Δύση, αλλά υποδηλώνει τα όσα ο κάθε χριστιανός οφείλει να πράττει, για να επωφεληθεί αποτελεσματικά από τη σωτηρία, που προσφέρεται δια του Χριστού. Στη μεγάλη Παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας το έργο της σωτηρίας εμφανίζεται ως η συνεργία της θείας χάρης, -που δωρίζεται δια του Αγίου Πνεύματος-, και του προσωπικού αγώνα, τον οποίο κάθε βαπτιζόμενος οφείλει να αναλάβει, για να κοινωνήσει της χάρης αυτής και να την οικειωθεί. Και ο αγώνας είναι ισόβιος, διαρκής και συντελείται μέσα απ” όλες τις πράξεις της ύπαρξης. Εξ άλλου η λέξη άσκηση σημαίνει: «γύμναση», «προπόνηση», «εξάσκηση», «τρόπος ζωής». Οι αντίστοιχες λέξεις της ρωσικής γλώσσας: podvig , podvijnitchestvo παράγοντα από το σλαβονικό ρήμα: pod – dvizatsia που σημαίνει: «κινούμαι προς τον προηγούμενο», «προηγούμαι, προπορεύομαι» και μεταφέρουν μια εξόχως δυναμική σύλληψη της πνευματικής ζωής. Επί πλέον οι λέξεις αυτές φανερώνουν ότι η άσκηση κατανοείται ω διαδικασία αύξησης: α) με τη βαθμιαία ενέργεια της χάρης, που λαμβάνεται μέσα από τα Μυστήρια και ιδιαίτερα από το Βάπτισμα, και β) με τη σταδιακή αφομοίωση της χάρης του Αγίου Πνεύματος, που ενσωματώνει πραγματικά τον βαπτισμένο στο θανόντα και αναστάντα Χριστό. Μ” αυτό τον τρόπο η άσκηση επιτρέπει στο βαπτισμένο να οικειωθεί προσωπικά την ανθρώπινη φύση την ανακαινισμένη και θεωμένη στο πρόσωπο του Θεανθρώπου.

Να λοιπόν, πως η θεανθρώπινη άσκηση δίνει τη δυνατότητα στο χριστιανό, με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, να πεθαίνει, ν” ανασταίνεται και να δοξάζεται με το Χριστό, να παύει να είναι πεπτωκώς και να γίνεται «καινός άνθρωπος». Να απεκδύεται τον «παλαιό άνθρωπο» και να «ενδύεται το Χριστό». Να καθιστά πραγματικότητα αυτό, που το βάπτισμα έχει πραγματοποιήσει ως δυνατότητα στο χριστιανό: την αναστοιχείωση και μεταβολή της πεπτωκυίας φύσης από την ανακαινισμένη και θεωμένη εν Χριστώ φύση.

Η Παράδοση κατανόησε τη σωτηρία, που πραγματώθηκε από το Χριστό ως θεραπεία της νοσούσας ανθρώπινης φύσης, και αποκατάσταση αυτής στην αρχέγονη υγεία της. Αντίστοιχα είναι λογικό η άσκηση, με την οποία ο άνθρωπος οικειώνεται τη Χάρη, να θεωρηθεί από την Παράδοση, εξίσου, ως μια διαδικασία θεραπείας και επιστροφής του στην κατάσταση της υγείας.

Η μελέτη των Πατέρων, μας έδωσε το έναυσμα να διαπιστώσουμε ότι, συχνότατα και χωρίς εξαίρεση, ανατρέχουν σε ιατρικές έννοιες για να περιγράψουν τα διάφορα χαρακτηριστικά της άσκησης. Αυτό συμβαίνει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να φαίνεται ότι η άσκηση μπορεί να παρουσιάζεται ως ένα τέλεια επεξεργασμένο σύστημα θεραπευτικής. Εξάλλου, η άσκηση ορίζεται, στον ίδιο βαθμό με την ιατρική, ως τέχνη με την αρχαία έννοια της «τεχνικής», και επιπλέον συμφωνά με την κλασική φράση ως «τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών». Η πατερική διδασκαλία παρουσιάζει εξίσου την άσκηση χρησιμοποιώντας τις έννοιες του αγώνα και της άθλησης (οι όροι αυτοί έχουν την παραπάνω σημασία, εκτός από τη σημασία «προσπάθεια» και «προπόνηση» και εμφανίζονται συχνά ως ισοδύναμοι κατ” έννοια του όρου «άσκηση»). Μπορούμε να παρατηρήσουμε, χωρίς να επιθυμούμε να επιστρέψουμε από τις τελευταίες έννοιες [άθληση και αγώνας] στις αρχικές [άσκηση και ιατρική], ότι είναι μεταξύ τους συμπληρωματικές: η ιατρική θέτει ως στόχο να επιτίθεται στις αιτίες των νοσημάτων, να αγωνίζεται κ ατά των ασθενειών και να τις νικά, με την διαμόρφωση και εφαρμογή μιαςστρατηγικής και τη χρήση ενός οπλοστασίου θεραπευτικών μεθόδων κ.λπ.

Συχνά, ορισμένοι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν την έκφραση των χαρακτηριστικών της σωτηρίας του άνθρωπου με τη χρήση όρων από τη θεραπευτική και την ίαση, ως μια απλή εικόνα. Αυτό πράγματι ισχύει σε ορισμένες περιπτώσεις. Σε πολλές άλλες περιπτώσεις όμως, αναφερόμαστε σ” ένα σύμβολο, το οποίο θεμελιώνεται στη φυσική αναλογία, πού υπάρχει αφενός μεν των σωματικών ή ψυχικών ασθενειών αφετέρου δε των πνευματικών ασθενειών. Έχουμε την πρόθεση να δείξουμε ότι οι χρησιμοποιούμενες ιατρικές έννοιες εφαρμόζονται άμεσα στο αντικείμενο τους, [τον άνθρωπο], και αποδεικνύονται εντελώς κατάλληλες για την ίδια του τη φύση: η πεπτωκυία ανθρώπινη φύση είναι, πράγματι, πνευματικά ασθενής, και η μυστηριακή ζωή και η άσκηση αποτελούν αληθινά τη θεραπεία της. Θεραπεία, που πραγματοποιείται εν Χριστώ δια του Αγίου Πνεύματος.

Υπάρχουν ορισμένες δυσκολίες για να αποδεχθεί κάποιος το γεγονός αυτό: ο πεπτωκώς άνθρωπος, δεν έχει συνείδηση της πνευματικής του κατάστασης, αυτόνομα οι ασθένειες του, επειδή είναι πνευματικές, δεν είναι τόσο εμφανείς όσο οι σωματικές ή, ακόμη, και οι ψυχικές ασθένειες. Σ” αυτό ακριβώς το επίπεδο, το σύμβολο [ Σ.τ.μ .: με τη χρήση όρων από τη θεραπευτική και την ίαση, για να εκφραστεί η σωτηρία του ανθρώπου] καλείται να διαδραματίσει ένα ρόλο πολύ σημαντικό.

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να δείξει ότι η ορθόδοξη Ασκητική περιγράφει λεπτομερέστατα τη νοσούσα κατάσταση του πεπτωκότος ανθρώπου. Η περιγραφή αυτή, στο πνευματικό επίπεδο που τοποθετείται, συνιστά μια πραγματική σημειολογία, και μάλιστα αποτελεί μια αυθεντική παθολογία λόγω του συστηματικού και συγκροτημένου χαρακτήρα της. Αυτό εμφανίζεται, ειδικότερα, στην κατάταξη και την περιγραφή των παθών (δηλαδή της φύσης, των αιτίων και των αποτελεσμάτων τους), τα οποία οι Πατέρες δηλώνουν επίμονα και ρητά ως «πνευματικές νόσους».

Μια τέτοια νοσολογία είναι απαραίτητη για να οδηγήσει έμπρακτα στη θεραπευτική και την ίαση, οι οποίες αποτελούν τους στόχους της άσκησης. Έχουμε πρόθεση να δείξουμε, με τον ίδιο συστηματικό και μεθοδικό τρόπο, ότι η ορθόδοξη Ασκητική παρουσιάζει συγκεκριμένη θεραπευτική, γεγονός που κάνει την Ασκητική να εμφανίζεται ως αληθινή πνευματική ιατρική του όλου ανθρώπου. Θα διαπιστώσουμε άλλωστε ότι, όσοι παραδίδουν εαυτούς στην άσκηση χαρακτηρίζονται, συνήθως, στα πατερικά κείμενα ως θεραπευτές: θεραπευτές των ιδίων κατ” αρχάς. Ύστερα, καθώς προχωρούν στο δρόμο της άσκησης και αποτελούν επαρκείς εμπειρίες, γίνονται θεραπευτές εκείνων, οι οποίοι έρχονται να τους ζητήσουν βοήθεια για να ιαθούν από τις δικές τους ασθένειες: να γιατί στα πατερικά κείμενα οι πνευματικοί Πατέρες γενικά αποκαλούνται «ιατροί».

Ο ορισμός της πνευματικής θεραπευτικής προϋποθέτει την ακριβή γνώση των νόσων και των αιτίων τους. Εντούτοις, αυτή η ίδια η γνώση απαιτεί να έχει κάποιος κατανοήσει σαφώς το περιεχόμενο του όρου «υγεία», καθώς η έννοια «ασθένεια» αποκτά το νόημα της σε αναφορά προς την υγεία. Η θεραπευτική, είτε αποβλέπει στην ανάκτηση είτε στην απόκτηση της υγείας, προϋποθέτει ότι η υγεία είναι σαφώς ορισμένη και στις δύο περιπτώσεις. Για το λόγο αυτό θα ξεκινήσουμε παρουσιάζοντας την πατερική θεώρηση περί την υγεία του ανθρώπου η οποία και θα μας οδηγήσει σ” όλη μας τη μελέτη.

Κατά την ορθόδοξη ανθρωπολογία, η έννοια της υγείας του ανθρώπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υγεία της ανθρώπινης φύσης του πρώτου Αδάμ, μάλιστα, πριν η φύση αυτή οδηγηθεί από τον Αδάμ, με τη συνεργασία της ελεύθερης βούλησής του και της θείας χάρης, στην τελείωσή της, στη θέωση . Επομένως, κατά μια έννοια η ανθρώπινη φύση ξαναβρίσκεται στις διαφορετικές συνιστώσες της: είναι φυσικά προσανατολισμένη προς το Θεό και έχει ως προορισμό της να βρει σ” Αυτόν το πλήρωμα της. Θα δείξουμε με ποιόν τρόπο, σύμφωνα με την ορθόδοξη ασκητική ανθρωπολογία, ο άνθρωπος είναι υγιής, όταν πραγματοποιεί τον προορισμό του και οι δυνάμεις του λειτουργούν σύμφωνα μ” αυτό το σκοπό . Θα δείξουμε πως η αμαρτία, – κατανοούμενη ως αποκοπή του ανθρώπου από την κοινωνία του με το Θεό-, εκτρέποντας τον άνθρωπο από το βασικό στόχο του, εγκαθιστά σ” αυτόν μια πολύμορφη νόσο, η οποία χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα, από την πονηρή, διεστραμμένη, παρά φύση, χρήση όλων των δυνάμεων του. Θα δούμε κατόπιν πως η θεανθρώπινη άσκηση, με την οποία ο άνθρωπος μεταβάλλεται οντολογικά, συνιστά αληθινή θεραπευτική, καθόσον του επιτρέπει να απογραφεί την παθολογική, παρά φύση κατάσταση και να επανακτήσει την υγεία της αρχέγονης φύσης του, επιστρέφοντας προς το Θεό.

---

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Για παράδειγμα: ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΛΥΩΝ, Κατά αἱρέσεων , 5, Πρόλογος. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, Κατά Ἀρειανῶν λόγος, 1, Ρ G 26, 53 Β . ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΑΖ I ΑΝΖΗΝΟΣ, Ἐπη δογματικά, 10, Ρ G 37, 465. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ, παρά ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΥ. Λόγος, 43, 48. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ,Λόγος κατηχητικός, 25. ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ, Εἷς ὁ Χριστός, SC 97, σ. 328.

2. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα θέματα στο έργο του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού . Βλέπε τη μελέτη μας : La divinization de l’homme selon Saint Maxime le Confesseur, Paris 1996, σ . 83-123. Για το ίδιο θέμα κατά τους προηγηθέντες, του Αγίου Μαξίμου, Πατέρες και Συγγραφείς, βλέπε στο ίδιο , σ. 20-59.

3. VL . LOSSKY, A l’image et à la resemblance de Dieu, Paris, 1967, p. 95-108. [ΒΛ. ΛΟΣΚΥ, Κατ' εἰκόνα καί καθ' ὁμοίωσιν Θεοῦ , Θεσσαλονίκη, 1974, σ.89-102].

* Όπου Σ.τ.μ .: Σημείωμα του μεταφραστή.

4. Πρβλ. ΒΛ. ΛΟΣΚΥ. Κατ” εἰκόνα , σ. 91-92.

5. Πρβλ. ΒΛ. ΛΟΣΚΥ, Κατ’εἰκόνα , σ. 92.

6. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΣ, Λόγος 45, 22.

7. Παρατηρούμε ότι η διπλή έννοια απαντάται επίσης στην κοπτική. Σ” ό,τι αφορά τις σημερινές γλώσσες, στην ιταλική η λέξη « la salute » δηλώνει συγχρόνως και τη «σωτηρία» και την «υγεία».

8. Πρβλ. ΩΡΙΓΕΝΗΣ, Λουκάς- ὁμιλία , 34. ΩΡΙΓΕΝΗΣ, Ίωάννης - ἐξηγητικά ,20, 28.

9. Πρβλ . Α . ΗΑ R ΝΑ C Κ , Μ edicinisches aus der ältesten Kirchengeschichte, TU VIII, Leipzing 1892, σ . 37-147.

Αποστολική Διακονία

 http://blogs.sch.gr/kantonopou/2014/07/18/%CE%B7-%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%B1%CF%80%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CE%BD%CE%B5%CF%85%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD-%CE%BD%CE%BF%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%AC/