Γιατί φέρει το όνομα του φωτός μια εορτή όπου κυριαρχεί το νερό; Και για την οποία δεν μαρτυρείται στην ευαγγελική αφήγηση κάποια φωτοχυσία ή άλλη αναφορά σε φως;
Η ονομασία "Φώτα" συνδέεται με τις μαζικές βαπτίσεις κατηχουμένων, που γίνονταν την Παραμονή της εορτής. Και είναι τόσο παλαιά, όσο και η ίδια η εορτή, δηλ. περίπου από τον 4ο αιώνα. Πρέπει να είχε επικρατήσει ως όνομα πρώτα στο στόμα του απλού λαού, και μετά να έγινε και επίσημος όρος.
Πάντως φέρεται ως υπαρκτή ονομασία σε σχετικές ομιλίες ήδη τον 4ο αι., με κυριότερη την Ομιλία ΙΖ του Γρηγορίου Θεολόγου «Eἰς τὰ ἅγια Φῶτα» (PG 36. 336. 8-23), όπου διαβάζουμε, ανάμεσα σε άλλα, τα εξής χαρακτηριστικά:
« Ἡ γὰρ ἁγία τῶν Φ ώ τ ω ν ἡμέρα, εἰς ἣν ἀφίγμεθα, καὶ
ἣν ἑορτάζειν ἠξιώμεθα σήμερον, ἀρχὴν μὲν τὸ τοῦ ἐμοῦ
Χριστοῦ βάπτισμα λαμβάνει, τοῦ ἀληθινοῦ φ ω τ ὸ ς, τοῦ
φωτίζοντος πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον·
ἐνεργεῖ δὲ τὴν ἐμὴν κάθαρσιν, καὶ βοηθεῖ τῷ φ ω τ ὶ, ὃ παρ'
αὐτοῦ λαβόντες ἄνωθεν ἀπ' ἀρχῆς, ἐκ τῆς ἁμαρτίας
ἐζοφώσαμέν τε καὶ συνεχέαμεν».
Είναι λοιπόν διττή η σύνδεση με το φως:
α) κυριολεκτική, αφού στην αρχαία εκκλησία οι βαπτίσεις των Κατηχουμένων της παραμονής των Θεοφανείων είχαν μεγάλη φωτοχυσία από το πλήθος των λαμπάδων που κρατούσαν, (ειδικά αν οι βαπτίσεις γίνονταν νύχτα). Η ονομασία "Φώτα" πρέπει να ξεκίνησε πρώτα πιθανόν στο στόμα του λαού, και ύστερα να έγινε επίσημη ονομασία.
β) μεταφορική, αφού µε το βάπτισμα γίνεται ο πνευματικός «φωτισµός» των ανθρώπων μέσω τής χριστιανικής βαπτίσεως.
Σίγουρα, όσο περνούσε ο καιρός, και ειδικά όσο ατονούσε ο θεσμός των κατηχουμένων και των μαζικών βαπτίσεων, η μεταφορική διάσταση των λέξεων "φως", "φωτισμός", "φωτίζομαι" και συνεπώς, "Φώτα", κυριαρχούσε έναντι της κυριολεκτικής.
Μια ενδιαφέρουσα γλωσσική επιβίωση της σύνδεσης του βαπτίσματος με το φως είναι η χρήση της λ. "νεοφώτιστος" για παιδάκι (ή γενικότ. πρόσωπο) που μόλις έλαβε το βάπτισμα, όπως και λέξη "φωτίκι" για τα βαπτιστικά ρούχα.
https://proskynitis.blogspot.com/2024/01/blog-post_52.html#more
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου