Ἡ πρωτοχριστιανική Ἐνορία ὡς πρότυπο ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας.

ΤΑ ΑΣΚΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ

Β΄ Η ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΟΣΜΙΚΗ ΕΝΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

3.Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Ἡ πρωτοχριστιανική Ἐνορία ὡς πρότυπο ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας.

Ὁ Μέγας Βασίλειος, περιγράφοντας καί ἐγκωμιάζοντας τήν κοινοβιακή-μοναστική ζωή, μᾶς δίνει μιά ἰδέα γιά τό πῶς ζοῦσαν οἱ πρῶτοι Χριστιανοί, οἱ πρῶτοι αὐτοί (μετά τούς Ἀποστόλους) κοινοβιάτες.

Γράφει ὁ Οὐρανοφάντωρ (σέ ἐλεύθερη μετάφραση): «Πρῶτα-πρῶτα, οἱ ὑποτασσόμενοι σέ Γέροντα, (αὐτοί δηλαδή πού μιμοῦνται τούς Ἁγίους Ἀποστόλους, οἱ ὁποῖοι, ὅπως γνωρίζουμε, ὑποτάσσονταν στόν Κύριο καί τά εἶχαν ὅλα κοινά: τόσο τήν δίαιτα, ὅσο καί τήν περιουσία), ἐπανέρχονται στό κατά φύσιν καλό, ἀφοῦ ἀσπάζονται (ἀποδέχονται ἑκουσίως καί μέ χαρά) τήν κοινή ζωή καί τήν κοινή δίαιτα (τράπεζα), πού πηγάζει, ἀλλά καί καλλιεργεῖ τήν ἀληθινή ἀγάπη καί τήν ἀληθινή κοινωνία.

Ἀληθινή τέλεια κοινωνία εἶναι ἐκείνη στήν ὁποία δέν ὑπάρχει ἰδιοκτησία. Ἐπίσης δέν ὑπάρχει ἀντιλογία καί ἐναντίωση τοῦ ἑνός στόν ἄλλον. Ἀκόμη, ἔχει διωχθεῖ μακρυά κάθε ταραχή καί φιλονικία καί διαμάχη· εἶναι δέ ὅλα κοινά, οἱ ψυχές, οἱ γνῶμες, οἱ θελήσεις, τά σώματα (μακριά βέβαια ἀπό κάθε ἔννοια ἁμαρτίας) καθώς καί ἐκεῖνα μέ τά ὁποῖα τρέφονται τά σώματα καί θεραπεύονται.
Κοινός ὁ Θεός, κοινό τό ἐμπόρευμα τῆς εὐσέβειας, κοινή ἡ σωτηρία, κοινά τά ἀγωνίσματα, κοινοί οἱ πόνοι, κοινά τά στεφάνια· ἕνας εἶναι οἱ πολλοί καί ὁ ἕνας δέν εἶναι μόνος του, ἀλλά μέσα σέ περισσότερους. Τί ὑπάρχει ἴσο μ' αὐτήν τήν ζωή; Τί πιό μακάριο; Τί πιό ἀκριβές ἀπ' αὐτήν τήν συνάφεια καί τήν ἕνωση; Τί πιό χαρούμενο ἀπό αὐτήν τήν σύγκραση τῶν ψυχῶν καί τῶν ἠθῶν. Ἄνθρωποι, ἀπό διάφορα γένη καί χῶρες προερχόμενοι, ἀφοῦ κινήθηκαν, συναρμόσθηκαν μέ τόση ἀκρίβεια καί ταυτίστηκαν, ὥστε νά θεωροῦνται μία ψυχή σέ πολλά σώματα· καί τά πολλά σώματα πάλι, τόσο ἑνώθηκαν, ὥστε νά φανερώνονται ὡς ἐκτελεστικά ὄργανα μίας καί μόνης θέλησης. Ὁ ἀδύναμος στό σῶμα ἔχει πολλούς πού, μέ τήν ψυχική τους διάθεση, συγκακοπαθοῦν μαζί του· ὁ ἄρρωστος, καί μέ πεσμένη κάτω τήν ψυχή του, ἔχει πολλούς πού τόν θεραπεύουν καί τόν συνανιστοῦν. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί (οἱ κοινοβιάτες μοναχοί) εἶναι ἐξ ἴσου δοῦλοι ὁ ἕνας στόν ἄλλον· ὁ ἕνας εἶναι κύριος τοῦ ἄλλου καί μέσα στήν ἐλευθερία τους, πού εἶναι ἀπολέμητη (ἀκέραια καί ἀκαταμάχητη), ἐπιδεικνύουν ὁ ἕνας στόν ἄλλον μιά ἀκριβέστατη δουλεία καί ὑπακοή.

Αὐτήν τήν ὑπακοή καί φαινομενική ὑποδούλωση δέν τήν προκάλεσε κάποια ἀνάγκη ἤ περιστατική βία, ἡ ὁποία ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τήν βαριά ἀθυμία σ’ αὐτούς πού ἐμπίπτει, ἀλλά τήν δημιούργησε καί ὁδήγησε σ’ αὐτήν ἡ αὐτεξούσια θέληση (πού ὑπάρχει στόν ὑποτασσόμενο) μέ πολλή χαρά. Ἡ ἀγάπη εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία ὑποτάσσει τούς ἀληθινά ἐλεύθερους, τόν ἕναν στόν ἄλλον καί αὐτή εἶναι πού διαφυλάττει τό ‘’ἐλεύθερον’’ μαζί μέ τό ‘’αὐτοπροαίρετον’’» ⁴⁶.

Φανερώνεται δηλαδή ἐδῶ ὅτι διά τῆς ἀγάπης οἱ μοναχοί ἑκούσια καί ἐντελῶς αὐτοπροαίρετα ὑποδουλώνονται ὁ ἕνας στόν ἄλλον, σύμφωνα μέ τό ἀποστολικό: «διὰ τῆς ἀγάπης δουλεύετε (δηλαδή ὑπηρετεῖτε) ἀλλήλοις»⁴⁷.

Αὐτά τά ὑπέροχα λόγια-ἐγκώμια ἁρμόζουν στήν ζωή τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, ἀλλά καί τῶν πρώτων Χριστιανῶν. Ἡ πρώτη χριστιανική κοινωνία-Ἐνορία τῶν Ἱεροσολύμων, οἱ «τρισχίλιοι», πού γρήγορα ἔγιναν «πεντακισχίλιοι», ἦταν τό πρῶτο χριστιανικό κοινόβιο μετά τόν θάνατο καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Αὐτό πρέπει νά εἶναι τό πρότυπο καί γιά τίς «ἐν τῷ κόσμῳ» χριστιανικές κοινότητες, τίς ὀρθόδοξες Ἐνορίες.

«Ἄς ἀφήσουμε τούς ἔξω (δηλ. τούς εἰδωλολάτρες)», διδάσκει ὁ Μ. Βασίλειος, «καί ἄς προσέξουμε στό ὑπόδειγμα τῶν τρισχιλίων (δηλ. τῶν πρώτων τριῶν χιλιάδων πού πίστεψαν τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς). Ἄς ζηλέψουμε τό πρῶτο χριστιανικό σύνταγμα (δηλ. τόν τρόπο ὀργάνωσης τῆς ζωῆς τῶν πρώτων χριστιανῶν), ὅπου ὅλα ἦταν κοινά: ἡ ζωή, ἡ ψυχή, ἡ συμφωνία. Ἡ τράπεζα ἦταν κοινή· κοινή καί ἀδιαίρετη ἡ ἀδελφότητα, ἡ ἀγάπη ἀνυπόκριτη, τά πολλά σώματα τά ἔκανε ἕνα, τίς διάφορες ψυχές τίς συνάρμοζε καί τίς ὁδηγοῦσε σέ ὁμόνοια»⁴⁸.

Παρατηροῦμε λοιπόν ἐδῶ ὅτι ὁ Μέγας Φωστήρ τῆς Καισαρείας προτρέπει τούς χριστιανούς τοῦ 4^ου αἰῶνα νά μιμηθοῦν τήν κοινοβιακή ζωή, τήν κοινοκτημοσύνη, τήν ὁμόνοια καί τήν ἀγάπη τῶν πρώτων χριστιανῶν. Αὐτό σημαίνει ὅτι καί ἐμεῖς οἱ σημερινοί χριστιανοί, ἄν θέλουμε, μποροῦμε, ἀλλά καί ὀφείλουμε νά ἐφαρμόσουμε αὐτό τό μοντέλο ζωῆς τῶν πρώτων χριστιανῶν. Γιά νά τό ἐπιτύχουμε ὅμως αὐτό πρέπει νά τούς «ζηλώσωμεν», δηλαδή νά ζηλέψουμε -μέ τήν καλή ἔννοια- τόσο αὐτούς, ὅσο καί τόν τρόπο ζωῆς τους.

Ἀπαντώντας δέ σέ ἐρώτηση γιά τό τί εἶναι προτιμότερο: ἡ κατά μόνας ἄσκηση ἤ ἡ διαμονή σέ κοινόβιο, τονίζει τήν ὑπεροχή τοῦ κοινοβίου, ἀφοῦ ἀποτελεῖ μίμηση τῆς ζωῆς τῶν πρώτων χριστιανῶν⁴⁹.

Οἱ πρῶτοι χριστιανοί εἶχαν διάφορα χαρίσματα, ἀλλά ἦταν ἕνα σῶμα⁵⁰. Εἶχαν κοινή διοίκηση, ἀλλά καί μεγάλη ταπεινοφροσύνη, ὥστε νά ὑπακούν στούς Ἀποστόλους (τούς πνευματικούς τους Πατέρες) καί νά ζοῦν ἁρμονικά.

«Οὐδεμία διάστασις ἦν ἐν τοῖς πᾶσιν», γράφει χαρακτηριστικά ὁ Μέγας Βασίλειος, «οὔτε ἐν ἐξουσίᾳ ἑαυτοῦ διῆγεν ἕκαστος͵ ἀλλὰ ὑπὸ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν οἱ πάντες ᾠκονομοῦντο φροντίδα». Δηλαδή «Δέν ὑπῆρχε καμμία διαφορά μεταξύ τους οὔτε ζοῦσε ὁ καθένας ὅπως ἤθελε, ἀλλά ὅλοι ἦσαν ὑποτασσόμενοι καί οἰκονομοῦνταν ἀπό τήν ἴδια κοινή φροντίδα. Καί ὅλα αὐτά ἴσχυαν καί γιά τίς πέντε χιλιάδες (πού ἦσαν οἱ πρῶτοι πιστοί), ἄν καί, κατά τόν ἀνθρώπινο λογισμό, θά ἦταν ἴσως πάρα πολλά τά ἐμπόδια γι’ αὐτήν τήν κοινή ζωή»⁵¹.

Παρατηροῦμε ὅμως ὅτι εἶχαν μίαν θαυμαστή ὁμοφροσύνη καί ἑνότητα. «Τοῦ δὲ πλήθους τῶν πιστευσάντων», γράφεται στίς Πράξεις, «ἦν ἡ καρδία καὶ ἡ ψυχὴ μία, καὶ οὐδὲ εἷς τι τῶν ὑπαρχόντων αὐτῷ ἔλεγεν ἴδιον εἶναι, ἀλλ’ ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινά»⁵².

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού ἤδη κυκλοφορεῖ.

46 Μ.Βασιλείου, Ἀσκητικαί διατάξεις, ΕΠΕ 9, 478 κ.ἑ., P.G. 31, 1381B κ. ἑ., TLG, Work #074 31.1381.33 to Work #074 31.1384.16: «Πρῶτον μὲν οὖν ἐπὶ τὸ κατὰ φύσιν καλὸν ἐπανέρχονται͵ τὴν κοινωνίαν καὶ τὴν συνδιαίτησιν ἀσπαζόμενοι. Κοινωνίαν γὰρ βίου τελεωτάτην ἐγὼ καλῶ͵ ἐν ᾗ κτήσεως μὲν ἰδιότης ἐξώρισται͵ γνώμης δὲ ἐναντίωσις ἀπελήλαται͵ ταραχὴ δὲ πᾶσα͵ καὶ φιλονεικία͵ καὶ ἔριδες ἐκ ποδῶν ἑστήκασι· κοινὰ δὲ τὰ σύμπαντα͵ ψυχαὶ͵ γνῶμαι͵ σώματα͵ καὶ ὅσοις τὰ σώματα τρέφεται καὶ θεραπεύεται· κοινὸν τὸ τῆς εὐσεβείας ἐμπόρευμα͵ κοινὴ ἡ σωτηρία͵ κοινὰ τὰ ἀγωνίσματα͵ κοινοὶ οἱ πόνοι͵ κοινοὶ οἱ στέφανοι͵ εἷς οἱ πολλοὶ͵ καὶ ὁ εἷς οὐ μόνος͵ ἀλλ΄ ἐν πλείοσι. Τί ταύτης τῆς πολιτείας ἴσον; τί δὲ μακαριώτερον; τί τῆς συναφείας καὶ τῆς ἑνώσεως ἀκριβέστερον; τί τῆς τῶν ἠθῶν καὶ τῶν ψυχῶν συγκράσεως χαριέστερον; ῎ανθρωποι ἐκ διαφόρων γενῶν καὶ χωρῶν κινηθέντες εἰς τοσαύτην ἀκρίβειαν ταυτότητος συνηρμόσθησαν͵ ὥστε μίαν ψυχὴν ἐν πολλοῖς σώμασι θεωρεῖσθαι͵ καὶ τὰ πολλὰ σώματα μιᾶς γνώμης ὄργανα δείκνυσθαι. Ὁ ἀσθενῶν τὸ σῶμα πολλοὺς ἔχει τῇ διαθέσει συγκάμνοντας· ὁ νοσῶν καὶ καταπίπτων τῇ ψυχῇ πολλοὺς ἔχει τοὺς ἰωμένους καὶ συνδιανιστῶντας αὐτόν. Ἀλλήλων ἰσόδουλοι͵ ἀλλήλων κύριοι͵ καὶ ἐν τῇ ἀμάχῳ ἐλευθερίᾳ τὴν ἀκριβεστέραν δουλείαν ἀλλήλοις ἀντεπιδείκνυνται͵ ἣν οὐκ ἀνάγκη περιστάσεως πρὸς βίαν ἐπήγαγε͵ πολλὴν φέρουσα τοῖς ἁλοῦσι τὴν ἀθυμίαν͵ ἀλλὰ γνώμης τὸ αὐθαίρετον μετ΄ εὐφροσύνης ἐδη μιούργησεν· ἀγάπης τοὺς ἐλευθέρους ὑποτασσούσης ἀλλήλοις͵ καὶ τῷ αὐθαιρέτῳ τὸ ἐλεύθερον φυλαττούσης. Τοιούτους ἡμᾶς ἐξ ἀρχῆς ὁ Θεὸς εἶναι βεβούληται͵ καὶ ἐπὶ τούτοις ἐδημιούργησεν».

47 Γαλ. 5.13.

48 Μεγ. Βασιλείου, TLG, Work #024 31.325.13 to Work #024 31.325.17 « Καταλείψωμεν τοὺς ἔξωθεν, καὶ ἐπέλθωμεν τὸ τῶν τρισχιλίων ὑπόδειγμα· τὸ πρῶτον τῶν Χριστιανῶν ζηλώσωμεν σύνταγμα· ὅπως ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινὰ, ὁ βίος, ἡ ψυχὴ, ἡ συμφωνία, ἡ τράπεζα κοινὴ, ἀδιαίρετος ἀδελφότης, ἀγάπη ἀνυπόκριτος, τὰ πολλὰ σώματα ἓν ἐργαζομένη· τὰς διαφόρους ψυχὰς εἰς μίαν ὁμόνοιαν ἁρμόζουσα»

49 Μεγ. Βασιλείου, Ὅροι κατά πλάτος Β΄, ΕΠΕ 8, 216-226. P.G. 31, 928B – 933C, TLG, Work #048 31.933.22. καί πρόγραμμα Diogenes: Basilius Theol., Asceticon magnum sive Quaestiones (regulae fusius tractatae) Volume 31, page 928, line 25t, «Περὶ τοῦ δεῖν τοῖς ὁμόφροσι πρὸς τὸν σκοπὸν τῆς πρὸς Θεὸν εὐαρεστήσεως συζῇν· καὶ ὅτι δύσκολον ὁμοῦ καὶ ἐπικίνδυνον τὸ μονάζειν.

50 Μεγ. Βασιλείου, TLG, Work #051 31.793.10 to Work #051 31.793.38. καί Μεγ. Βασιλείου, TLG, Work #024 31.325.13 to Work #024 31.325.17 « Καταλείψωμεν τοὺς ἔξωθεν, καὶ ἐπέλθωμεν τὸ τῶν τρισχιλίων ὑπόδειγμα· τὸ πρῶτον τῶν Χριστιανῶν ζηλώσωμεν σύνταγμα· ὅπως ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινὰ, ὁ βίος, ἡ ψυχὴ, ἡ συμφωνία, ἡ τράπεζα κοινὴ, ἀδιαίρετος ἀδελφότης, ἀγάπη ἀνυπόκριτος, τὰ πολλὰ σώματα ἓν ἐργαζομένη· τὰς διαφόρους ψυχὰς εἰς μίαν ὁμόνοιαν ἁρμόζουσα».

51 Μεγ. Βασιλείου, P.G.31, 1008, Ὅροι κατά πλᾶτος, Ἐρωτ. ΛΕ', «Εἰ χρή ἐν τῇ αὐτῇ κώμῃ πλείονας ἀδελφότητας συγκροτεῖσθαι». TLG, Work #048 31.1008.11 to Work #048 31.1008.21«Καὶ τῶν ἐν ταῖς Πράξεσιν ἁγίων πολλάκις μαρτυρουμένων͵ περὶ ὧν γέγραπται͵ ποτὲ μὲν ὅτι͵ Τοῦ πλήθους τῶν πιστευσάντων ἦν καρδία καὶ ψυχὴ μία·ῃ ποτὲ δὲ ὅτι͵ Πάντες οἱ πιστεύσαντες ἦσαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ͵ καὶ εἶχον ἅπαντα κοινά·ῃ πρόδηλον ὅτι οὐδεμία διάστασις ἦν ἐν τοῖς πᾶσιν͵ οὔτε ἐν ἐξουσίᾳ ἑαυτοῦ διῆγεν ἕκαστος͵ ἀλλὰ ὑπὸ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν οἱ πάντες ᾠκονομοῦντο φροντίδα· καὶ ταῦτα ἐν ὅλοις πεντακισχιλίοις τὸν ἀριθμὸν͵ ἐφ΄ ὧν ἴσως οὐκ ὀλίγα ἦν τὰ κατὰ τὸν ἀνθρώπινον λογισμὸν ἐμποδίζειν δοκοῦντα τῇ συναφείᾳ».

52 Πραξ. 4, 32.