Περισπασμός καί προσοχή

Ἅγίου Ἰγνατίου Μπριαντσανίνωφ

Οἱ ἄνθρωποι πού ἔχουν κοσμικό φρόνημα θεωροῦν τόν περισπασμό ἀθῶο, οἱ ἅγιοι Πατέρες ὅμως λένε πώς εἵναι ἡ ἀρχή ὅλων τῶν κακῶν¹.

Ὅποιος ἔχει παραδοθεῖ στόν περισπασμό ὅλων τῶν πραγμάτων καί τῶν θεμάτων, ἀκόμα καί τῶν πιό σοβαρῶν, ἔχει ἀντίληψη πολύ περιορισμένη καί ἐπιφανειακή.

Ὅποιος ἔχει παραδοθεῖ στόν περισπασμό, εἶναι συνήθως ἀσταθής. Τά αἰσθήματα τῆς καρδιᾶς του δέν ἔχουν βάθος καί δύναμη, γι᾿ αὐτό εἶναι ρευστά καί ἐφήμερα.

Ὅπως ἡ πεταλούδα πετάει ἀπό λουλούδι σέ λουλούδι, ἔτσι κι αὐτός πού ἔχει παραδοθεῖ στόν περισπασμό, τρέχει ἀπό τή μιά σωματική ἀπόλαυση στήν ἄλλη κι ἀπό τή μιά μάταιη φροντίδα στήν ἄλλη.

Ὁ περισπασμός δέν γνωρίζει τήν ἀγάπη πρός τόν πλησίον. Ἀδιάφορα κοιτάζει τή δυστυχία τῶν ἀνθρώπων καί εὔκολα τούς φορτώνει μέ δυσβάσταχτα φορτία.

Ὅποιος ἔχει παραδοθεῖ στόν περισπασμό, συνταράζεται ἀπό τίς θλίψεις, ἀκριβῶς ἐπειδή δέν τίς περιμένει· μόνο χαρές προσδοκᾶ. Κάθε θλίψη, ἀκόμα καί τήν πιό βαριά, ὅταν αὐτή δέν ἔχει μεγάλη διάρκεια, γρήγορα τήν ξεχνᾶ μέσα στόν θόρυβο τῶν διασκεδάσεων καί τῶν μεριμνῶν του. Ἡ παρατεταμένη θλίψη, ὅμως τόν τσακίζει.

Ὁ ἴδιος ὁ περισπασμός τιμωρεῖ τόν πολυμέριμνο ἄνθρωπο πού τοῦ παραδίνεται, καθώς αὐτός, μέ τόν καιρό, ὅλα τά βρίσκει βαρετά καί βουλιάζει σέ μιάν ἀτέλειωτη, μιάν ἐξουθενωτική πλήξη.

Ὁ περισπασμός, τόσο ἐπιζήμιος γενικά, εἶναι πραγματικά ὀλέθριος γιά τό ἔργο τοῦ Θεοῦ, τό ἔργο τῆς σωτηρίας, πού ἀπαιτεῖ συνεχή ἐγρήγορση καί ἐντατική προσοχή.

«γρηγορεῖτε καί προσεύχεσθε, ἴνα μή εἰσέλθητε

εἰς πειρασμόν· τό μέν πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δέ σάρξ ἀσθενής»

Μαρκ. 14:38

«Μένετε ἄγρυπνοι καί προσεύχεστε, γιά νά μή σᾶς νικήσει ὁ πειρασμός», ἔλεγε ὁ Κύριος στούς μαθητές Του². Καί σ᾿ ὅλη τή χριστιανοσύνη, ἑπομένως καί σ᾿ ἐμᾶς, ἔδωσε ἐντολή: «Σέ ὅλους τό λέω: Ἀγρυπνεῖτε!»³.ὅποιος ἔχει παραδοθεῖ στόν περισπασμό, ἐναντιώνεται μέ τή ζωή του στήν ἐντολή τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ.

«ἅ δέ ὑμῖν λέγω, πᾶσι λέγω· γρηγορεῖτε»

Μαρκ. ιγ΄: 37

Ὅλοι οἱ ἅγιοι μέ ἐπιμέλεια ἀπέφευγαν τόν περισπασμό. Ἀγωνίζονταν νά προσέχουν τίς κινήσεις τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς τους, κατευθύνοντάς τες σύμφωνα μέ τίς εὐαγγελικές ἐντολές.

Ἄν συνηθίσουμε νά προσέχουμε τόν ἑαυτό μας, θά ἀποφεύγουμε τόν περισπασμό ἀκόμα καί ὅταν μᾶς κυκλώνουν ἀπό παντοῦ οἱ αἰτίες του. Ὁ προσεκτικός, ὁ αὐτοσυγκεντρωμένος ἄνθρωπος, καί σέ πολυκοσμία μέσα νά βρίσκεται, παραμένει ἐσωτερικά ἀπομονωμένος.

Γνωρίζονας ἐμπειρικά τήν ὠφέλεια τῆς προσοχῆς καί τή βλάβη τοῦ περισπασμοῦ, ἕνας σοφός γέροντας εἶπε: «Χωρίς προσοχή μεγάλη, δέν προοδεύει ὁ ἄνθρωπος οὔτε σέ μία ἀρετή»⁴.

Πόσο ἀνόητο εἶναι νά σπαταλᾶμε τή σύντομη ἐπίγεια ζωή, πού μᾶς δόθηκε ὡς χρόνος προετοιμασίας γιά τήν ἀτελεύτητη ἐπουράνια, σέ ἐγκόσμιες μόνο ἀσχολίες, ἱκανοποιώντας ἀναρίθμητες ἰδιοτροπίες καί εὐτελεῖς ἐπιθυμίες, μεταπηδώντας ἐπιπόλαια στόν νοῦ μας τήν ἀναπόφευκτη τή μεγαλειώδη καί συνάμα τρομερή αἰωνιότητα!

Εἶναι φανερό ὅτι τά ἔργα τοῦ Θεοῦ πρέπει νά τά μελετᾶμε καί νά τά γνωρίζουμε μέ τήν πιό μεγάλη εὐλάβεια καί προσοχή, ἀλλιῶς τόσο ἡ μελέτη ὅσο καί ἡ γνώση τους εἶναι ἀδύνατες. Θαυμαστά ἔργα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ δημιουργία καί, μετά τήν προππατορική πτώση, ἡ λύτρωση καί ἀνακαίνιση τοῦ ἀνθρώπου. Τά ἔργα αὐτά πρέπει λεπτομερειακά νά τά γνωρίσει κάθε χριστιανός. Δέν θά κατορθώσει, ὅμως ποτέ νά τά γνωρίσει, ἄν ζεῖ μέσα στόν περισπασμό!

Οἱ ἐντολές τοῦ Θεοῦ δόθηκαν ὄχι μόνο γιά τήν ἐξωτερική συμπεριφορά ἀλλά καί γιά τήν ἐσωτερική κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου· ἀγκαλιάζουν ὅλους τούς λογισμούς, ὅλα τά αἰσθήματα, ὅλες τίς μυστικές κινήσεις τῆς ψυχῆς. Ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν δέν εἶναι δυνατή χωρίς τή διαρκή ἐγρήγορση καί τήν ἔντονη προσοχή. Ἀλλά ἡ ἐγρήγορση καί ἡ προσοχή δέν ἔχουν θέση στή ζωή τοῦ περισπασμοῦ.

Ἡ ἁμαρτία κι ἐκεῖνος πού τή σπέρνει, ὁ διάβολος, τρυπώνουν στόν νοῦ καί στήν καρδιά μας ἀνεπαίσθητα. Γι᾿ αὐτό πρέπει νά βρισκόμαστε διαρκῶς σέ ἐπιφυλακή, ὥστε, μόλις μᾶς πλησιάσουν αὐτοί οἱ ἀόρατοι ἐχθροί μας, νά τούς ἀπομακρύνουμε μέ τήν προσευχή. Ἀλλά πῶς εἶναι δυνατό νά βρίσκεται κανείς σέ πνευματική ἐπιφυλακή, ὅταν εἶναι παραδομένος στόν περισπασμό; 

«διά τοῦτο καί ὑμεῖς γίνεσθε ἕτοιμοι, ὅτι ᾕ ὥρα οὐ

δοκεῖτε ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται»

Ματθ. κδ΄: 44

Ὁ ἄνθρωπος, πού ζεῖ μέσα στόν περισπασμό, μοιάζει μέ σπίτι δίχως πόρτες καί κλειδαριές. Κανένας θησαυρός δέν μπορεῖ νά φυλαχθεῖ σέ τέτοιο σπίτι,, πού εἶναι ἀνοιχτό γιά τούς κλέφτες καί τούς ληστές.

«ἐγώ εἰμι ἡ θύρα· δι᾿ ἐμοῦ ἐάν τις εἰσέλθῃ, σωθήσεται,

καί εἰσελεύσεται καί ἐξελεύσεται, καί νομήν εὑρήσει»

Ἰωάν. ι΄: 9

Ἡ ζωή τοῦ περισπασμοῦ, ζωή γεμάτη μέ βιοτικές μέριμνες, βαραίνει τήν ψηχή ἐξίσου μέ τήν κραιπάλη καί τή μέθη⁵, κάνοντάς την δυσκίνητη σέ κάθε πνευματικό ἔργο, ἀνίκανη νά προσέχει καί ν᾿ ἀγρυπνεῖ. Ἡ ψυχή αὐτή εἶναι κολλημένη στή γῆ, εἵναι ἀπορροφημένη ἀπό τά πρόσκαιρα καί τά μάταια. Γιά τή διακονία τοῦ Θεοῦ ἐλάχιστα ἐνδιαφέρεται, ἤ μᾶλλον δέν ἐνδιαφέρεται καθόλου. Σκληρή βρίσκει καί μόνο τή σκέψη κάποιας πνευματικῆς ἐργασίας, σκληρή καί ἀσήκωτη καί ζοφερή.

« καθώς γινώσκει με ὁ πατήρ κἀγώ γινώσκω τόν

πατέρα, καί τήν ψυχήν μου τίθημι ὑπέρ τῶν προβάτων »

Ἰωάν. ι΄: 15

Ἡ προσοχή ἐξασκεῖ καί ἐνισχύει τίς ψυχικές αἰσθήσεις στόν ἄνθρωπο, ἐνῶ ἐξασθενίζει τήν ψυχοβλαβή ἐπενέργεια τῶν σωματικῶν του αἰσθήσεων. Ὁ περισπασμός, ἀπεναντίας, ἀδρανοποιεῖ καί ἀποκοιμίζει τίς ψυχικές αἰσθήσεις, ἐνῶ τρέφεται μέ τήν ἀδιάλειπτη λειτουργία τῶν σωματικῶν αἰσθήσεων.

Μάταια οἱ ἄνθρωποι, πού ζοῦν μέσα στόν περισπασμό, θεωροῦν τή ζωή τους φυσιολογική, ὑγιή, ἀπαλλαγμένη ἀπό ἐνοχές! Ἔτσι δέν ἀποκαλύπτουν παρά τήν ἀσθένειά τους σ᾿ ὅλη της τή σοβαρότητα: Τόσο ἔχει πωρωθεῖ ἡ ψυχή τους, πού, μολονότι εἶναι ἄρρωστοι, δέν τό ἀντιλαμβάνονται.

Ὅσοι ἐπιθυμοῦν νά οἰκειωθοῦν τήν προσευχή, ὀφείλουν νά ἐγκαταλείψουν ὅλες τίς μάταιες ἀσχολίες. Καί σ᾿ αὐτές, βέβαια, δέν ἀνήκουν οἱ ἀπαραίτητες καί ὠφέλιμες ἐργασίες, διακονίες καί ὑποχρεώσεις, προσωπικές ἤ κοινές, οἱ ὁποῖες δέν ἀποτελοῦν περισπασμό. Ὁ περισπασμός συνδέεται πάντοτε εἴτε μέ τήν ἀργία εἴτε μέ ἀνώφελες ἐνασχολήσεις πού δέν διαφέρουν οὐσιαστικά ἀπό τήν ἀργία.

Ὄχι μόνο δέν διασπᾶ ἀλλά καί συντρέχει τήν προσοχή ἡ ἐργασία, ὅταν ἀποτελεῖ διακονία τοῦ Θεοῦ ἤ τοῦ πλησίον καί ὅταν γίνεται μέ ὑπευθυνότητα. Στήν ἀπόκτηση, τήν καλλιέργεια καί τή διατήρηση τῆς προσοχῆς συντελοῦν πολύ περισσότερο τά μοναστηριακά διακονήματα, ὅταν αὐτά ἐκτελοῦνται ὅπως πρέπει.

Προσέχοντας τόν ἑαυτό μας σέ ἀπόλυτη μόνωση, ἀποκομίζουμε πολύτιμους πνευματικούς καρπούς. Γιά τή μόνωση, ὡστόσο, εἶναι ἱκανοί μόνο ἄνθρωποι ὥριμοι πνευματικά, ἄνθρωποι πού πραγματοποίησαν πρόοδο στήν ἄσκηση καί τήν εὐσέβεια, ἀφοῦ πρῶτα διδάχθηκαν τήν προσοχή στήν πρακτική ζωή.

Ἡ ὑποταγή εἶναι ὁ καλύτερος τρόπος ἀσκήσεως στήν προσοχή. Κανένας δέν θά σέ διδάξει τόσο καλά νά προσέχεις τόν ἑαυτό σου ὅσο ἕνας συνετός καί αὐστηρός προϊστάμενος.

Ὅταν ἐργάζεσαι πρακτικά μαζί μέ ἄλλους ἀνθρώπους, μήν ἐπιτρέπεις στόν ἑαυτό σου νά ξεστομίζει μάταια λόγια καί ἀνόητα ἀστεῖα. Καί ὅταν ἡ ἐργασία σου εἶναι γραφική καί γενικότερα διανοητική, μήν ἀφήνεσαι στήν ὀνειροπόληση, τόν ρεμβασμό καί τόν μετεωρισμό. Ἔτσι σύντομα ἡ συνείδησή σου θά εὐαισθητοποιηθεῖ καί θ᾿ ἀρχίσει νά σοῦ ὑποδεικνύει κάθε ὑποχώρησή σου στόν περισπασμό ὡς ἀθέτηση ὄχι μόνο τοῦ εὐαγγελικοῦ νόμου ἀλλά ἀκόμα καί τῆς ὀρθοφροσύνης. Ἀμήν.

Τέλος καί τῷ Θεῷ δόξα!

1Βλ. Γεροντικόν, Ἀββάς Ποιμήν, ἀποφθεγματα μγ΄.

2Μαρκ. 14:38.

3Μαρκ. 13:37.

4Τό Γεροντικόν, Ἀββάς Ἀγάθων, ἀπόφθεγμα κθ΄.

5Βλ. Λουκ. 21:34.


Ἀπό τό βιβλίο: "ΑΣΚΗΤΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ" Τόμος Β΄

Ἐκδόσεις: Ἱερά Μονή Παρακλήτου Ὠρωπός Ἀττική.