Γαμός τῶν ἐν χηρείᾳ κληρικῶν. Ἐπιστολή π. Σαράντη Σαράντου πρός τόν Μακαριώτατο Πρόεδρο τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος κ. Σεραφείμ.

Πρός τόν Μακαριώτατο Πρόεδρο τῆς

Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

κ. Σεραφείμ.

Μακαριώτατε,

Μέ τήν εὐλογία τοῦ πνευματικοῦ μου πατρός ἀναγκάζομαι, νά συντάξω αὐτό τό ὑπόμνημα καί μέ υἱκό σεβασμό νά τό στείλω σέ Σᾶς τόν πνευματικό «πατέρα καί ποιμένα» τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλη­σίας μας.  Παρακολουθῶ τόσο στόν ἡμερήσιο τύπο ὅσο καί σέ θρησκευτικά φύλλα κατά καιρούς νά γίνεται λόγος γιά δεύτερο γάμο στούς ἐν χηρείᾳ κληρικούς.  Πρόσωπα χωρίς ἄμεσο ἐνδια­φέρον ὡς πρός τό θέμα αὐτό, ποιός ξέρει ἀπό ποιές σκοπιμότητες κινούμενοι, κάνουν θεολογούμενα αὐτά πού ἡ κρυστάλλινη παραδοσιακή ἐκ­κλησιαστική ἀλήθεια ὀρθοτόμησε.

Μιά λοιπόν, πού ἀνήκω ἀπό παραχώρηση τοῦ Παντοκράτορος Θεοῦ στή μικρή χορεία τῶν ἐν χηρείᾳ κληρικῶν, ἄς μοῦ ἐπιτραποῦν μερικές σκέψεις.

Ὅλοι μας γνωρίζουμε πρόσωπα λαϊκά, ἄνδρες ἤ γυναῖκες συζύγους, τά ὁποῖα μετά τή χηρεία τους ζοῦν ἕνα διαρκές «κατά Θεόν» πένθος.  Ἡ συζυγική «ἐν Χριστῷ» ἀγάπη συνδέει βαθιά καί ὑπαρξιακά τά δύο πρόσωπα, ὥστε οὔτε μέ τόν θάνατο νά χωρίζουν πνευματικά.  Ὁ ἕνας σύζυγος πού βρίσκεται στήν παροῦσα ζωή αἰσθάνεται ἐπιτακτική τήν ἀνάγκη μαζί μέ τά παιδιά ὅσο μικρά καί νά εἶναι, νά ἐπισκέπτεται τακτικότατα τόν τάφο τοῦ μεταστάντος, νά τόν περιποιεῖται καί νά τροφοδοτεῖ μέσα του μιά πνευματική παρουσία καί ζωντανή τή μνήμη τοῦ ἐκλιπόντος.

Ὁ «ἐν Χριστῷ» χῆρος ἤ ἡ χήρα ἀναζητοῦν μέσα στόν ἱερό χῶρο τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν νά κάνουν πιό αἰσθητή τήν πνευματική μορφή τοῦ ἑτέρου συζύγου πού ἄφησε τήν ἐπίγεια ζωή.  Ἰδιαί­τερα μέσα στή θεία Εὐχαριστία, ὅπου ὑπερβαίνεται ὁ χῶρος καί ὁ χρόνος, ἐπιτυγχάνεται ἡ πνευματική ἐπικοινωνία μέ τούς μεταστά-ντας.  Δύο φορές χαρά εἶναι γιά τό χῆρο σύζυγο ἤ τήν χήρα σύζυγο ἡ θεία Εὐχαριστία.  Πρῶτα γιά τήν κοινωνία μέ τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, μέ τήν Κυρία Θεοτόκο καί τούς Ἁγίους.  Δεύτερα γιατί ἔχει κοινωνία μέ τόν ἀγαπημένο κοιμηθέντα σύζυγο.

Τό πρόσωπο τοῦ κοιμηθέντος πού ἔχει ἀπελευθερωθεῖ ἀπό τίς ποικίλες ἐνδοκοσμικές διασυνδέσεις σάρκα, ἁμαρτία, μέριμνα, κ.λ.π. γίνεται πιά ἡρωικό, μυθικό, ἅγιο πρόσωπο.  Τά ἐλαττώματα καί οἱ ἀδυναμίες τοῦ ἐκλιπόντος ξεχνιοῦνται καί συγχωροῦνται.  Ἔτσι στή μνήμη καί στήν καρδιά τοῦ χήρου συζύγου καί τῶν παιδιῶν ἀναπλάθεται ἡ ἀρχετυπική εἰκόνα τοῦ καλοῦ συζύγου.  Μέ αὐτές τίς ἐκκλησιολογικές συνθῆκες δέν μπορεῖ νά πάρει εὔκολα ἄλλο πρόσωπο τή θέση τοῦ «μακαρίτη…».  Τά ἄλλα πρόσωπα φαίνονται ὑποδεέστερα, ἀλλότρια κατά πάντα τῆς συζυγικῆς καί τῆς μητρικῆς κοινωνίας.

Ἐξ ἄλλου ὅλη ἡ ὑπόλοιπη ζωή τοῦ ἐν χηρείᾳ συζύγου δέν ἔχει τήν ἴδια ἀξία ὅπως καί πρῶτα.  Ὁ ἐσχατολογικός προορισμός ξεπερνάει τά ἐπίγεια δικαιώματα γιά ζωή.  Τό πένθος κυριαρχεῖ καί χαρακτηρίζει τή σάρκα, τό συναίσθημα, τή λογική, τίς κοσμικές προοπτικές.  Ἡ ἐγκάρδια λύπη εἶναι μόνιμος σύντροφος παραχωρημένος ἀπό τόν ἴδιο τό Δημιουργό γιά νά σφυρηλατεῖ στόν ἱερέα χῆρο σύζυγο μιά νέα παρθενική πραγματικότητα. 

Βέβαια εἶναι ἀπόλυτα ἐλεύθερος ὁ χῆρος ἤ ἡ χήρα ἀπό τό πνεῦμα καί τό γράμμα τῆς Καινῆς Διαθήκης καί τῶν ἱερῶν κανόνων νά ξαναδημιουργήσουν, ἄν θέλουν, μιά δεύτερη συντροφικότητα ἑνός δευτέρου γάμου.  Αὐτό βέβαια δέν ἰσχύει γιά τόν ἱερέα.

Γνωρίζουμε ὅμως πρόσωπα πού προτίμησαν τή χηρεία γιά ὅλη τους τή ζωή.  Κράτησαν μάλιστα δυνατή τή μνήμη τοῦ ἀγαπη­μένου ἐκλιπόντος συζύγου.  Ἄν καί πιέστηκαν νά συνάψουν νέο δεσμό, τόν ἀρνήθηκαν κατηγορηματικά μέ τή ρητή διαβεβαίωση,  «μά ὁ σύζυγός μου ζεῖ».

Κάθε ἀλλότρια σκέψη γιά κάποιο ἄλλο πρόσωπο φαίνεται ὡς ἐπί τό πλεῖστον πειρασμός πού ξεπερνιέται μέ τήν ὑπερβολική λύπη τοῦ πένθους πού παραχωρεῖ ὁ Θεός καί τήν ὀρθόδοξη ἄσκηση καί προσευχή.

Ὅλα αὐτά πηγάζουν ἀπό τή γνωστή καταληκτική εὐχή τῆς ἱερολογίας τοῦ Μυστηρίου τοῦ γάμου:  «Παράλαβε τούς στεφάνους αὐτῶν ἐν τῇ Βασιλείᾳ Σου ἀσπίλους καί ἀμώμους καί ἀνεπιβου­λεύτους διατηρῶν αὐτούς εἰς τούς αἰῶνας».  Συζυγία ἀδιάλυτη εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων εὐλογεῖ ἡ ἐκκλησία!  Μέ αὐτήν τήν Ἐκκλη­σιολογική ἐλπίδα τρέφεται ὁ ἐν χηρείᾳ σύζυγος ἱερέας.  Στή πράξη ζεῖ μοναχικά.  Μυστικά ὅμως ζεῖ συζυγικά.  Καλεῖται δέ ἀπώτερα νά ζήσει πιό πνευματικά, Τριαδολογικά.  Γιαυτό καί φοροῦν δύο βέρες (δακτυλίδια).  Ἔτσι ἐπιβεβαιώνουν τήν «ηὐξημένη ἐλπίδα τῆς ἐν Χριστῷ δευτέρας συναντήσεως» στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν.

Ἄν αὐτά, λοιπόν, τά διαπιστώνουμε στή ζωή τῶν πιστῶν λαϊκῶν, πόσο ἀνώτερα θά πρέπει νά τά συναντοῦμε στή ζωή τῶν κληρικῶν!  Οἱ ἱερεῖς τοῦ Ὑψίστου ἀγωνίζονται νά εἶναι οἱ πνευματικοί ἄνθρωποι καί ἄν μάλιστα εἶναι καί Πνευματικοί, ἑκούσια ἀγωνίζονται νά ὑποτάξουν «…τό χεῖρον τῷ κρείττονι» καί νά ἀναπτυχθεῖ ὁ νέος ἐν Χριστῷ ἄνθρωπος.  Πασχίζουν νά λυτρωθοῦν ἀπό τίς νομοτελειακές ἐπιταγές τῆς φύσεως καί νά γίνουν ἁπλᾶ καί καθαρά Χριστοπρόσωπα.  Βγαίνουν ἀναγεννημένοι πνευματικά μετά ἀπό τήν ἀπέραντη ὀδύνη καί τήν ὑπερβολική θλίψη τοῦ πένθους.  Ἔτσι ἡ χηρεία μπορεῖ νά ἀποτελέσει χαρισματικό ὁρόσημο γιά τόν χῆρο κληρικό. Μέ τό ἐν Χριστῷ ἐνθουσιαστικό φρόνημα καί τή χειραγωγική συμπαράσταση τοῦ πνευματικοῦ πατρός μπορεῖ νά γίνει ὁ κληρικός ὁ ἐν Χριστῷ νέος ἄνθρωπος.  Χαρά καί ἀγαλλίαση πλημμυρίζει τήν ἱερατική καρδιά ὁσάκις μετά παρρησίας καί ἀκατακρίτως γίνεται λειτουργός τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων.

Φάρος τηλαυγής, φωτεινό ἀστέρι, ἁλάτι χρήσιμο, ὄμορφη ἀξιοθέατη πόλη, ὡσεί κέδρος τοῦ Λιβάνου γίνεται ὁ κληρικός μέσα στήν Ἐκκλησία μέ τή δραστική Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.  Ὀφθαλμός τῆς Ἐκκλησίας, πατέρας στοργικός καί πνευματικός τῶν ἐνοριτῶν του.  Ἀνώτερος κάθε ὑποψίας.  Ἀσκητής, λιτός, φτωχικός, ταπεινός, ἐλεήμων ἔχει σάν πρῶτο μέλημά του τήν ἐπιμέλεια τοῦ ἔσω ἀνθρώπου. Θερμά φιλόκαλλος, ἐπιδιώκει τήν ψυχική πολυτέ- λεια.  Κατεργάζεται καί βαστᾷ τήν ὡραιότερη τέχνη, τήν τέχνη τῆς ἐν Χριστῷ παρθενίας κατά τούς ἁγίους Πατέρες Γρηγόριο Θεολόγο, Γρηγόριο Νύσση, Ἰωάννη Χρυσόστομο, Μέγα Ἀθανάσιο, Μέγα Βασίλειο, Βασίλειο Ἀγκύρας, Μεθόδιο Ὀλύμπου κ.λ.π.  Σταδιακά στήν ἱερατική ψυχή, κατά χάρη καί ἄπειρη συγκατάβαση ἀντιχαρί­ζεται ἡ θεία παρηγορία.  «Μακάριοι οἱ πενθοῦντες ὅτι αὐτοί παρακληθήσονται» διαβεβαιώνει ὄχι ὁ Ἀποστολικός καί Πατερικός λόγος, ἀλλά ὁ ἴδιος ὁ αὐθεντικός Δεσποτικός λόγος τοῦ Κυρίου μας στήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία Του (Ματθ. ε΄ 4).

Ἐφόσον ἀποδέχεται μέ ὑπακοή τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ὁ πρώην ἔγγαμος κληρικός, γίνεται ὄχι ἀναγκαστικά, ἀλλά χαρισματικά καί οἰκονομικά ἑκούσιος ἱερομόναχος.  Αἰσθάνεται τήν τιμή καί τήν εἰδική ἐκλογή πού τοῦ προετοίμασε ὁ Οὐράνιος Πατέρας.  Πρῶτος σταυροφόρος μέσα στά προβλήματα καί τίς πίκρες τῶν ἐνοριτῶν του μπορεῖ εὐκολότερα νά συμπονεῖ, νά κατανοεῖ, νά ἀγαπᾷ καί ὄχι νά καταπιέζει.  Σάν ἀντίβαρο μάλιστα στά ἄπειρα οἰκογενειακά καί ποιμαντικά του προβλήματα, χαρίζει ὁ Θεός ἀκτῖνες  ὁλόλαμπρες χάριτος μέσα στήν ἱερατική καρδιά.  Ψήγματα χρυσοῦ ἀκόμα ἀπό τό θεομητορικό θησαυροφυλάκιο γιά νά καταφέρει νά παλέψει μέσα στό πέλαγος τῆς θλίψεως καί τῆς χηρείας.

Μή φανοῦν παραμύθια καί ὑπερβολές τά γραφόμενα.  Ἀποτελοῦν τήν ἐμπειρία τῶν νέων ἤ γηραιότερων κληρικῶν πού ἔζησαν τήν ἐν Χριστῷ χηρεία (Παπα Νικόλας Πλανᾶς, Πατριάρχης τῶν Σέρβων Γερμανός κ.λ.π.).  Τήν ἴδια ἄλλωστε ἐμπειρία ἐκφρά­ζουν καί οἱ θεόπνευστοι καί ἀπαρασάλευτοι σχετικοί ἱεροί κανόνες 3^ος Πενθέκτης , 24^ος Μ. Βασιλείου.

Εἶναι ἀνόητος ὁ θεῖος Παῦλος, ὅταν προτείνει σ’ ὅλους, ὅσοι χηρεύουν νά μείνουν ἄγαμοι, ὅπως κι αὐτός, χωρίς βέβαια νά τούς ἐξαναγκάζει; Ὄχι βέβαια, διότι τούς προτείνει τά ἀνώτερα καί ὑψηλότερα ἀθλήματα.

Φαίνονται ἀναχρονιστικοί οἱ ἱεροί κανόνες γιά τήν κοσμική ὀρθολογική καί τήν εἰκονοκλαστική κανονομαχική σκέψη.  Ἀνα­χρονισμός ἀσυγχώρητος ὅμως, ὀπισθοδρόμηση πρωτόγονη θά εἶναι ἡ διά νόμου κατάργηση ἤ ἡ ἀθέτηση τῶν σχετικῶν ἱερῶν κανόνων, αὐτοῦ τοῦ ἱεροῦ τρόπου ζωῆς ἀπό τούς ἱερεῖς.  Ἔκπτωση ἀβυσ­σαλέα θά εἶναι τό νά συνεχίζει νά εἶναι ἱερεύς καί νά παζαρεύει καί νά παζαρεύεται καί νά βολιδοσκοπεῖ γιά δεύτερη φορά τά συζυγικά προσόντα, τήν ἐξωτερική γυναικεία ἐμφάνιση, τήν προίκα, τή μόρφωση καί τή δουλειά, τήν κοινωνική θέση ἤ τό συναισθηματικό ταίριασμα, γιά νά παραλείψουμε… τά λοιπά…

Εἶναι δυνατόν νά διανοηθεῖ τό κοινό λαϊκό Ὀρθόδοξο αἴσθημα καί πολύ περισσότερο ἡ ἀκμαία ἱερατική συνείδηση, νέες συναισθηματικές δοκιμές στόν ποιμένα; Ὑψιπέτη πνευματικῶν λειτουργικῶν ἐμπειριῶν τόν θέλει ὁ λαός τοῦ Θεοῦ τόν ποιμένα του.

Ἔπειτα πῶς εἶναι δυνατόν ἡ εὐαίσθητη καί καλλιεργημένη ἱερατική ψυχή νά λησμονήσει τίς ἐκλεκτές ἐμπειρίες τοῦ ὄμορφου συζυγικοῦ κοινοβιακοῦ βίου; Εἶναι δυνατόν νά νεκρώσει ἕνα τόσο ζωντανό κομμάτι τῆς ζωῆς του, τήν περίοδο τῆς συζυγικῆς ζωῆς; Ἄν τό πετύχει αὐτό, ἀναπηρία ψυχική θά καταφέρει νά δημιουργήσει στό εἶναι του.

Ἀκαταμάχητο ἐπιχείρημα κατά τοῦ δευτέρου γάμου ἀποτελεῖ ἡ φροντίδα τῶν παιδιῶν καί ἡ ἀνατροφή τους.  Ποιός θά μεγαλώσει τά ὀρφανά;  Ποιός θά τά περιποιηθεῖ;

Ἄν ὁ λειτουργός τοῦ Ὑψίστου πιστεύει στήν οἰκονομία τοῦ Θεοῦ πού τόν ἐστέρησε ἀπό τήν πρεσβυτέρα καί βασίλισσα τοῦ σπιτιοῦ του, πολύ περισσότερο θά πρέπει νά πιστεύει στήν πάντα νοῦν ὑπερέχουσαν θεία οἰκονομία, γιά τήν τύχη τῶν παιδιῶν του.  Ἡ προσωπική ἀγαπητική πρόνοια τοῦ μεγάλου Θεοῦ θά ἐμπνεύσει στόν πατέρα ἱερέα διακριτικούς τρόπους ἀγωγῆς καί προσφορᾶς μητρικῆς στοργῆς.  Ἄπειρες περιπτώσεις, ἀπίθανους τρόπους μπορεῖ νά μεθοδεύει ὁ Ἅγιος Θεός γιά τήν προστασία, τήν ἀγωγή καί τήν πρακτική περιποίηση τῶν ὀρφανῶν, «ὀρφανόν καί χήραν ἀναλή­ψεται…» διαβεβαιώνει ὁ ψαλμῳδός στόν 145^ο ψαλμό του.  Μητέρα φιλόστοργη γίνεται ἡ ἴδια ἡ Παναγία πού γλυκαίνει καί μαλακώνει τά βαθιά τραύματα.  Ἄλλωστε ἀπό τήν κοινή πεῖρα τῆς ζωῆς φαίνεται ὅτι πολύ σπάνια καταφέρνουν τά παιδιά νά δεχθοῦν γιά μάνα μιά ἄλλη, δεύτερη, ἐκτός ἀπό τήν πραγματική τους μάνα.  Μία μάνα ἔχει καθένας μας.  Εἶναι μοναδική καί ἀνεπανάληπτη ἡ μάνα.  Ἡ δεύτερη εἴτε τό θέλει εἴτε δέν τό θέλει, θά εἶναι πρόκληση ζήλειας καί διαφόρων ψυχολογικῶν ἀντιδράσεων.  Ποτέ  δέν μπορεῖ νά καταλάβει τή μοναδική θέση, τή φυσική καί ἰδιάζουσα θέση ἡ θετή μάνα μέσα στήν ὑπερευαίσθητη παιδική ψυχή.

Ἔχουν τά παιδιά δυνατή ἀναπληρωτική μνήμη γιά τή μάνα τους.  Ἔχουν τά παιδιά ἐξαιρετική μνημονική ἱκανότητα, ὥστε νά κρατοῦν ὁλοζώντανη τή μορφή, τά λόγια, τή στοργή καί τήν προσωπικότητα τῆς μάνας.  Κάθε στιγμή μποροῦν νά ἀναπαραστή­σουν ἀγαπητικές μητρικές σκηνές τοῦ παρελθόντος, νά τίς κάνουν χορταστικό παρόν καί νά τρέφονται συνέχεια μέ αὐτόν τόν ἀστείρευτο μητρικό πλοῦτο.  Προτέρημα ἑπομένως εἶναι καί ἀπό αὐτῆς τῆς πλευρᾶς τό ὅτι ἔστω καί τυπικά ἐμποδίζεται ὁ παπᾶς νά πάρει δεύτερη γυναίκα.

Καλύτερα ἀπό μικρά τά παιδιά νά παιδαγωγοῦνται καί νά ψήνονται στήν πραγματικότητα πού τούς δημιούργησε ἤ παραχώρησε ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος.  Ἡ ἀρετή θέλει σκληρότητα μᾶς λέγει ἰδιαίτερα ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, πού δοκίμασε τά δεινά τῆς χηρείας, ἀλλά καί χάρηκε τήν ὀμορφιά τῆς παρθενίας.

Αὐτά τά παιδιά ἤδη τά ἔχει τιμήσει ὁ Χριστός.  Τά ἔχει σταυρώσει ἰδιαίτερα μέ τόν Σταυρό τό δικό Του, μέ τήν πικρή γεύση τοῦ θανάτου ἀλλά καί τή ζωντανή ἐλπίδα στή ζωή πού ἀκολουθεῖ μετά ἀπ’ αὐτήν.  Τά ἔχει τιμήσει ὁ Χριστός μέ τή γνώση τοῦ ζωηφόρου θανάτου Του πού ὁδηγεῖ στήν Ἀνάσταση.  Σέ ἀνάσταση τῶν προσώπων τους βαθιά καί ὑπαρξιακή θέλει νά μυήσει ὁ Ἐπουράνιος Πατέρας τούς μικρούς καρπούς τῆς ἱερατικῆς οἰκογενείας πού οἱ διαστάσεις της ἁπλώνονται στήν θριαμβεύουσα Ἐκκλησία μέ τή μετάσταση σ’ αὐτήν τῆς μητέρας καί πρεσβυτέρας.  Μεγάλη φιλοσοφία, μεγάλη θεολογία τοῦ θανάτου καί τῆς θεολογίας τῆς Ἀναστάσεως!  Ταυτόχρονα ἑτοιμάζονται ρεαλιστικά γιά τό μεγάλο βιωτικό ἀγώνα, γιά τόν ἀγώνα τῆς καθημερινῆς σκληρῆς ζωῆς.

                          

    Εὐλαβῶς ἀσπάζομαι τήν δεξιάν Σας

                                                       ἐλάχιστος ἐν πρεσβυτέροις

                             πρωτοπρεσβύτερος Σαράντης Σαράντος

  ἐφημέριος Ἱ.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἀμαρουσίου