Νηστεία, ἐλεημοσύνη καί προσευχή

(Επιλογή και διασκευή ψυχωφελών κειμένων από το βιβλίο “ΑΜΑΡΤΩΛΩΝ ΣΩΤΗΡΙΑ” του μοναχού Αγαπίου Λάνδου του Κρητός)

ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ

“Νηστεία, ελεημοσύνη και προσευχή”

Τρεις καλές αδελφές, που βοηθούν στη μετάνοια, είναι η νηστεία, η ελεημοσύνη και η προσευχή. Πρώτα-πρώτα, γιατί ορίζονται πολύ συχνά σαν επιτίμια. Έπειτα, γιατί είναι σπουδαίες αρετές και βασικά στοιχεία της νέας εν Χριστώ ζωής, που αρχίζει ο πιστός μετά την εξομολόγηση, καθώς ο ίδιος ο Κύριος τις ορίζει ως το τρίπτυχο “υποστύλωμα” του ευσεβούς βίου (βλ. Ματθ. 6:1-18 ). Και τέλος, γιατί αποτελούν τα πιο αποτελεσματικά όπλα στον πόλεμο εναντίον των τριών μεγάλων παθών: της υπερηφάνειας, της φιλαργυρίας και της φιληδονίας. Με τη νηστεία πολεμάει ο χριστιανός τη φιληδονία, με την ελεημοσύνη τη φιλαργυρία και με την προσευχή την υπερηφάνεια.

Θα μπορούσαμε όμως να πούμε, ότι μ΄αυτές τις τρεις αρετές προσφέρεται συνάμα και μια τριπλή θυσία από τον μετανοημένο χριστιανό στον πανάγαθο Θεό, θυσία τέλεια, μια και περιλαμβάνει όλα όσα έχει: Με τη νηστεία θυσιάζει τη σάρκα του, με την προσευχή δίνει την ψυχή του και με την ελεημοσύνη προσφέρει τα υλικά αγαθά του. Έτσι αναγνωρίζει έμπρακτα, πώς όλα προέρχονται από το Θεό και ανήκουν σ΄Αυτόν.

α΄. Η νηστεία

Με τη νηστεία, όπως είπαμε, πολεμείται η φιληδονία και ταπεινώνεται η σάρκα πού, με τις αμαρτωλές επιθυμίες της, εναντιώνεται στο Πνεύμα του Θεού. “Γιατί οι σαρκικές επιθυμίες είναι αντίθετες με το Πνεύμα, και φυσικά το Πνεύμα αντίθετο με τις σαρκικές επιθυμίες. Τα δύο αυτά, η σάρκα δηλαδή και το Πνεύμα, αντιμάχονται το ένα το άλλο” (Γαλ. 5:17).

Με τη νηστεία δαμάζονται τα πάθη, υποχωρούν οι ακάθαρτοι λογισμοί, εξαλείφονται οι αισχρές φαντασίες, χαλιναγωγείται η γλώσσα, εξαφανίζονται η ραθυμία και η αμέλεια, φυγαδεύονται οι δαίμονες. Η νηστεία υποτάσσει το σώμα στο πνεύμα, φωτίζει το νου, ενισχύει την προσευχή, στηρίζει τη μετάνοια, συντηρεί την κατάνυξη, στερεώνει τη σωφροσύνη. Η νηστεία είναι χαλινάρι των κακών επιθυμιών, μαχαίρι της φιλαυτίας, πελέκι της φιληδονίας, γεννήτρια του θείου φόβου, μητέρα της εγκράτειας, αδελφή της κατά Θεόν πτωχείας, καλλιεργήτρια της υπομονής, θεμέλιο της αρετής, φύλακας της σωτηρίας.

Η νηστεία, όμως, είναι και ισχυρή μεσίτριά μας στον Κύριο, όταν Του ζητάμε την εκπλήρωση κάποιου αιτήματος: Με τη νηστεία κίνησαν οι Νινευίτες την ευσπλαχνία του Θεού και κατόρθωσαν ν΄αποτρέψουν την καταστροφή της πόλης τους (Ιων. 3:4-10), με τη νηστεία βρήκαν οι Ισραηλίτες τη θεία βοήθεια στις δυσκολίες και τη θεία συγχώρηση στις αποστάσεις τους (Κρ. 20:26, Α΄Βασ. 7:6, Β΄Παρ. 20:3), με τη νηστεία πήρε ο προφήτης Δανιήλ απάντηση, μέσω του αρχαγγέλου Γαβριήλ, για τη λύτρωση του Ισραήλ (Δαν. 9:1-27). Με τη νηστεία προετοιμάστηκαν οι άγιοι Τρεις Παίδες για το καμίνι και κατανίκησαν τη φωτιά (Δαν. 1:10-15). Με τη νηστεία οπλιζόταν ο βασιλιάς Δαβίδ εναντίον των εχθρών του (Ψαλμ. 34:13). Με τη νηστεία πήρε και ο Μωυσής από το Θεό το Νόμο (Έξ. 34:28 ).

Αλλά γιατί ν΄αναφέρουμε άλλους, και όχι τον ίδιο τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, πού, αν και δεν είχε κανένα λόγο να νηστέψει, ως Θεός, με τη νηστεία όμως ετοιμάστηκε κι Εκείνος για το κήρυγμα του Ευαγγελίου Του, αφού πρώτα κατατρόπωσε το διάβολο (Ματθ. 4:1-11), δείχνοντάς μας έτσι πόσο ωφέλιμη είναι;

Βέβαια, η νηστεία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο και οδός, μέσο καθάρσεως και οδός λυτρώσεως. Έτσι, η αποχή από ορισμένες τροφές δεν έχει νόημα, αν δεν γίνεται για το Θεό, αν δεν ακολουθεί τους κανόνες της Εκκλησίας και τις οδηγίες του πνευματικού, καθώς και αν δεν συνοδεύεται από γενικότερη εγκράτεια και άσκηση, την οποία και πρέπει να υποβοηθεί. “Έντιμη νηστεία”, λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, “δεν είν΄εκείνη που αποφεύγει μόνο τις τροφές, μα εκείνη πού φυγαδεύει και τις αμαρτίες”. Και ο Μέγας Βασίλειος: “Νηστεία πραγματική είναι η αποξένωση από τις κακίες”.

β΄. Η ελεημοσύνη

Απαραίτητο συμπλήρωμα της νηστείας είναι η ελεημοσύνη. Γιατί η νηστεία χωρίς ελεημοσύνη και η εγκράτεια χωρίς έργα αγάπης είναι λυχνάρι δίχως λάδι. Τα έργα της αγάπης ήταν το λάδι που έλειπε από τα λυχνάρια των πέντε μωρών παρθένων της παραβολής, και γι΄αυτό αποκλείστηκαν από τη γιορτή του γάμου, ακούγοντας τον φοβερό λόγο του Νυμφίου: “Αλήθεια σας λέω, δεν σας ξέρω” (Ματθ. 25:12).

Η ελεημοσύνη αμείβεται πάντοτε από το Θεό πού, εξαιτίας της και για χάρη της, παρέχει στον αμαρτωλό άφεση: “Η ελεημοσύνη εξιλεώνει τις αμαρτίες” (Σοφ. Σειρ. 3:30). “Μεγάλη είναι η δύναμη της ελεημοσύνης”, λέει και ο άγιος Αμβρόσιος, “γιατί με το δροσερό νερό της αγάπης της σβήνει τη φωτιά των αμαρτιών”.

Η νηστεία καταμαραίνει τα πάθη της σάρκας και αφανίζει τα αίτια της αμαρτίας, δεν παρέχει όμως πλήρη θεραπεία στην ψυχή, αν δεν την ακολουθήσει και δεν τη βοηθήσει η αλοιφή της αγάπης, το βάλσαμο της ευσπλαχνίας, το φάρμακο της ελεημοσύνης.

Ο Κύριος διδάσκει πώς η ελεημοσύνης, για να έχει καρπό και μισθό, πρέπει να γίνεται με αγνά ελατήρια, φιλόθεα και φιλάνθρωπα, από αγάπη και μόνο, όχι από κενοδοξία: “Προσέχετε να μην κάνετε την ελεημοσύνη σας μπροστά στους ανθρώπους, για να σας δουν, αλλιώς μην περιμένετε ανταμοιβή από τον ουράνιο Πατέρα σας” (Ματθ. 6:1). Όταν μάλιστα είδε κάποτε τους πλούσιους να ρίχνουν τις εισφορές τους στο θησαυροφυλάκιο του Ναού, και μια φτωχή χήρα να ρίχνει μόνο δύο λεπτά, βρήκε την ευκαιρία να φανερώσει πώς η πραγματική αξία της ελεημοσύνης δεν βρίσκεται στο μέγεθος της προσφοράς, αλλά στις συνθήκες, τις δυνατότητες και την προαίρεση εκείνου που ελεεί. “Σας βεβαιώνω”, είπε χαρακτηριστικά στους μαθητές Του, “πώς αυτή η χήρα, η φτωχή, έριξε περισσότερα απ΄όλους” (Λουκ. 21:3). Αυτή τη σύνδεση της εσωτερικής διαθέσεως με την εξωτερική αγαθοεργία τονίζει και ο απόστολος Παύλος, συμβουλεύοντας να ελεούμε “με καλοσύνη και χαρά” (Ρωμ. 12:8 ), “ο καθένας δίνοντας ό,τι του λέει η καρδιά του, χωρίς να στενοχωριέται ή να εξαναγκάζεται, γιατί ο Θεός αγαπάει αυτόν που δίνει με ευχαρίστηση” (Β΄Κορ. 9:7).

Αν όμως ένας άνθρωπος είναι φτωχός, πώς θα ελεεί; Αυτός, βέβαια, δεν είναι υποχρεωμένος να κάνει υλική ελεημοσύνη, μπορεί πάντως να κάνει πνευματική: Να συμπονάει και να συμπάσχει με τον εμπερίστατο συνάνθρωπό του, να παρηγορεί τον θλιμμένο, να συμβουλεύει τον παραστρατημένο, να διακονεί τον ανήμπορο, να επισκέπτεται τον άρρωστο… Μά πιο πολύ, να προσεύχεται ακατάπαυστα για όλους! Ο άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος γράφει σχετικά, ότι δεν ελεεί λιγότερο το φτωχό εκείνος που τον συμπονάει μ΄όλη του την καρδιά από εκείνον που του δίνει χρήματα, γιατί ο δεύτερος του προσφέρει υλικά πράγματα, ενώ ο πρώτος την ίδια του την ψυχή. Και ο ιερός Αυγουστίνος λέει, ότι η μεγαλύτερη ελεημοσύνη πού μπορείς να κάνεις, είναι να συγχωρήσεις ολόψυχα αυτόν που σε αδίκησε. Συγχωρώντας τον πλησίον, μπορείς να ελπίζεις και στων δικών σου αμαρτιών τη συγχώρηση από το Θεό.

Δείχνε, λοιπόν, πλούσιο το έλεός σου, αδελφέ, στους άλλους, και να είσαι βέβαιος, ότι ο πολυεύσπλαχνος και μισθαποδότης Κύριος θα δείξει τότε το άπειρο έλεός Του σ΄εσένα, σύμφωνα με το λόγο Του: “Μακάριοι όσοι δείχνουν έλεος στους άλλους, γιατί σ΄αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεός του” (Ματθ. 5:7).

γ΄. Η προσευχή

Η προσευχή, όταν γίνεται με πίστη και ταπείνωση, εισακούεται από τον Κύριο, που μας βεβαίωσε: “Ζητάτε και θα σας δοθεί… Γιατί όποιος ζητάει λαβαίνει” (Ματθ. 7:7). Και “όλα όσα ζητάτε στην προσευχή με πίστη, θα τα λάβετε” (Ματθ. 21:22). Ο Θεός πάντοτε ανταποκρίνεται στα αιτήματά μας, φτάνει να Του ζητάμε πράγματα εύλογα και ψυχωφέλιμα.

Η προσευχή σβήνει αμαρτίες, διώχνει τους δαίμονες, ελέγχει τα στοιχεία της φύσεως, ανασταίνει νεκρούς, βγάζει ψυχές απ΄τον άδη, κάνει θαύματα και σημεία. “Σας βεβαιώνω”, είπε ο Κύριος, “πώς όποιος πει σ΄αυτό το βουνό, "Σήκω και πέσε στη θάλασσα", χωρίς ν΄αμφιβάλλε

ι μέσα του, αλλά με πίστη, τότε θα του γίνει αυτό που ζητάει. Γι΄αυτό σας λέω: Όλα όσα ζητάτε όταν προσεύχεστε, να πιστεύετε ότι θα τα λάβετε, και θα σας δοθούν” (Μαρκ. 11:23-24).

Η προσευχή, λένε οι άγιοι Πατέρες, είναι συνουσία και ένωση ανθρώπου και Θεού, συντήρηση του κόσμου, καταλλαγή με το Θεό, μητέρα των δακρύων, συγχώρηση των αμαρτημάτων, γέφυρα που σώζει από τους πειρασμούς, τείχος που προστατεύει από τις θλίψεις, συντριβή των δαιμονικών επιθέσεων, πελέκι της απελπισίας, λύση της λύπης, απαλλαγή του θυμού, πηγή των αρετών, πρόξενος των θείων χαρισμάτων, τροφή της ψυχής, φωτισμός του νου, καθρέφτης της πνευματικής προκοπής.

Μά η προσευχή είναι κι ένα “κριτήριο” για τον προσευχόμενο, ένα “βήμα του Χριστού”, θα λέγαμε, πρίν απ΄το μελλοντικό και φοβερό βήμα της δευτέρας παρουσίας Του. Όποιος αυτοκαταδικάζεται στο βήμα τούτο της προσευχής, θα αθωωθεί στο βήμα εκείνο της Κρίσεως. Όποιος κλαίει εδώ με μετάνοια, δεν θα θρηνήσει εκεί ανώφελα για την αιώνια τιμωρία του.

Γι΄αυτό αδελφέ, όταν προσεύχεσαι, ν΄αφήνεις κατά μέρος όλες τις άλλες υποθέσεις και μέριμνες, ν΄απομακρύνεσαι από τα αισθητά, ν΄ανεβαίνεις νοερά στα επουράνια, να συλλογίζεσαι το άπειρο και ασύλληπτο μεγαλείο του Τριαδικού Θεού, του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, να θαυμάζεις την παντοδυναμία και την πανσοφία Του, που δημιούργησε το σύμπαν από το μηδέν, να ευγνωμονείς την αγαθότητα και τη φιλανθρωπία Του, που έσωσε και σώζει το πεσμένο πλάσμα Του, να φοβάσαι τη δικαιοσύνη και την αμεροληψία Του, πού θα σώσει τους δίκαιους και θα καταδικάσει τους αμαρτωλούς, να σκέφτεσαι πόσο πρέπει να σέβεσαι, να τιμάς και ν΄αγαπάς το Δημιουργό και Κύριο και Λυτρωτή σου, τον παντέλειο και πανένδοξο, τον πανάγαθο και πανεύσπλαχνο, τον φοβερό και δίκαιο, που είναι μπροστά σου, ακούει την προσευχή σου, βλέπει τα δάκρυα και τη μετάνοιά σου, να ταπεινώνεσαι βαθιά, συγκρίνοντας τη δική Του μεγαλειότητα με τη δική σου μικρότητα, τη δική Του αξία με τη δική σου αναξιότητα, ν΄αφήνεις το φόβο του Θεού να πλημμυρίζει την καρδιά σου. Και τότε να προσεύχεσαι.

Πρώτα να υμνείς και να δοξάζεις τον Κύριο για τα μεγαλεία και τα θαυμάσιά Του, για τα δώρα και τις ευεργεσίες Του, ακόμα και για τις θλίψεις που παραχωρεί να σε βρουν για το συμφέρον της ψυχής σου. Ύστερα να του ζητάς ό,τι θέλεις, βοήθεια και προστασία, ενίσχυση στους πειρασμούς, απαλλαγή από ασθένειες κ.λ.π. Περισσότερο όμως να προσεύχεσαι για την επικράτηση της βασιλείας Του και του θελήματός Του, όπως ο Ίδιος μας πρόσταξε:

“Πρώτα απ΄όλα να επιζητείτε τη βασιλεία του Θεού και την επικράτηση του θελήματός Του, και όλα τ΄άλλα θ΄ακολουθήσουν”

(πρβλ. Ματθ. 6:33).

Και αν θέλεις η προσευχή σου ν΄ανεβαίνει σαν το θυμίαμα ως το θρόνο του Κυρίου και να εισακούεται από τον επουράνιο Βασιλιά, φτέρωσέ την με την ελεημοσύνη και τη νηστεία. Γιατί η ελεημοσύνη, σαν έμπρακτη εκδήλωση της αγάπης σου στο συνάνθρωπο, κεντρίζει την ευσπλαχνία του Θεού, η νηστεία, πάλι, υποτάσσει το σώμα, λεπτύνει το νου και διώχνει μακριά τους δαίμονες.

Τέλος, αν έχεις επίγνωση των αμαρτιών σου και γνήσια μετάνοια, δεν θα προσευχηθείς ποτέ χωρίς κατάνυξη και συντριβή, χωρίς πένθος και δάκρυα. Μά τα δάκρυα τούτα, τα δάκρυα μιας συντριμμένης και ταπεινωμένης καρδιάς, δεν είναι πικρά και καταθλιπτικά. Είναι γλυκύτατα και παρηγορητικά, γιατί καθαρίζουν την ψυχή από τη βρωμιά της αμαρτίας, τη λυτρώνουν από τα πάθη και τη φέρνουν κοντά στο Χριστό, που είπε: “Μακάριοι είστε εσείς που τώρα κλαίτε, γιατί θα χαρείτε” (Λουκ. 6:21). “Μακάριοι όσοι πενθείτε για τις αμαρτίες σας, γιατί θα παρηγορηθείτε” (Ματθ. 5:4). “Να νιώθετε χαρά και αγαλλίαση, γιατί θα ανταμειφθείτε με το παραπάνω στους ουρανούς” (Ματθ. 5:12).

https://www.agiooros.net/forum/viewtopic.php?f=18&t=855&sid=f362b241a790cc1c841b7f274a121de9&start=10