Σύντομη ἐπιστημονική & θεολογική προσέγγιση[1]
Δημήτριος Ν. Βλαχοστέργιος
Δρ. Γενετικῆς & Βελτίωσης Φυτῶν
Σχέση Ἐπιστήμης
καί Ἁγίας Γραφῆς - Οἱ Ὀρθόδοξοι Ἐξελικτικοί.
Τό πῶς ἀκριβῶς, ἀπό τεχνικῆς ἀπόψεως, ἔπλασε ὁ Θεός
τόν ἄνθρωπο καί τά ὑπόλοιπα κτίσματα δέν ἀποκαλύπτεται στήν Ἁγία
Γραφή· ἀφ’ ἑνός μέν γιατί οἱ ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ, ὅπως εἶναι
οἱ δημιουργικές πράξεις, δέν μποροῦν νά περιγραφοῦν οὔτε βέβαια νά
ἐξηγηθοῦν καί νά κατανοηθοῦν ἐπιστημονικά[1] καί ἀφ’ ἑτέρου γιατί ἡ Ἁγία Γραφή ἐνδιαφέρεται πρωτίστως
νά ἀποκαλυφθεῖ τό Ποιός εἶναι
πίσω ἀπό τή δημιουργία. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά τό ἀντικείμενο τῆς ἐπιστήμης
ἐντοπίζεται στή μελέτη τῆς οὐσίας καί τῶν μηχανισμῶν λειτουργίας
τῶν ὄντων. Βέβαια ὑπάρχουν Πατέρες πού μέ βάση τά ἐπιστημονικά δεδομένα
τῆς ἐποχῆς τους, καί προφανῶς γιά ποιμαντικούς λόγους, προσπάθησαν
νά περιγράψουν τό πῶς τῆς δημιουργίας,
λέγοντας πολλές φορές πράγματα πού ἡ ἐπιστήμη ἀποκρυπτογράφησε
πολύ ἀργότερα.
Γιά παράδειγμα, ὁ μέγας Βασίλειος γράφει στήν Ἑξαήμερο: «Ἑκάστου
γένους τὰς ἀπαρχὰς νῦν, οἱονεὶ σπέρματά τινα τῆς φύσεως, προβληθῆναι
κελεύει»[2], δηλαδή τίς ἀπαρχές κάθε γένους, κατά κάποιο
τρόπο τά σπέρματα τῆς φύσεως κάθε γένους, δίνει ἐντολή –ὁ Θεός– νά
ἐμφανιστοῦν. Αὐτό ἀποτελεῖ μία προσέγγιση πού σήμερα πολλοί θεωροῦν ὅτι θά μποροῦσε νά ἑρμηνευθεῖ σάν μία προφητική ἑρμηνεία
γιά τόν γενετικό κώδικα (DNA) πού ἐνυπάρχει σέ ὅλα τά «γένη» καί ἐξελίσσεται στόν πλήρη ὀργανισμό.
Ὅταν κανείς ἔρχεται σέ ἐπαφή μέ τέτοια πατερικά κείμενα, αὐθόρμητα
ἐκπλήσσεται καί θυμᾶται ἐκεῖνο πού εἶχε πεῖ ὁ αὐτοαποκαλούμενος
ἀγνωστικιστής Ρόμπερτ Τζάστροου[3]: «Γιά τόν ἐπιστήμονα πού ἔχει ζήσει μέ τήν
πίστη του στήν δύναμη τῆς λογικῆς, ἡ ἱστορία τελειώνει σάν ἕνα κακό ὄνειρο.
Ἔχει σκαρφαλώσει τίς ὁροσειρές τῆς ἄγνοιας ... πλησιάζει νά κατακτήσει τήν
ψηλότερη κορυφή... καί, καθώς σέρνεται πάνω ἀπό τόν τελευταῖο βράχο, τόν
καλωσορίζει μία ὁμάδα θεολόγων, οἱ ὁποῖοι εἶναι καθισμένοι ἐκεῖ πέρα ἐπί
αἰῶνες!»
Ὡστόσο, ὅσο ἐντυπωσιακή κι ἄν εἶναι ἡ ἑρμηνεία,
δέν παύει νά εἶναι μία ἑρμηνευτική προσέγγιση καί πάντα μέσα στό
πλαίσιο πού ὁρίζει ἡ Ἁγία Γραφή –κατά γένος δημιουργία. Γιά τόν τρόπο
μέ τόν ὁποῖο ἑρμήνευαν οἱ Πατέρες τήν Ἁγία Γραφή σημειώνει ὁ π. Γ.
Μεταλληνός τά ἑξῆς: «Οἱ Πατέρες (Προφῆτες, Ἀπόστολοι
καί ὅλοι οἱ Ἅγιοι) ὅταν κατέχουν καί τήν ἀνθρώπινη σοφία (π.χ. Μ. Βασίλειος)
γνωρίζουν τίς ἐπιστημονικές θεωρίες τῆς ἐποχῆς τους, τίς ὁποῖες ὅμως
ἐρευνοῦν μέσα ἀπό τό πρίσμα τῆς Θεολογίας τους, ἀφοῦ σκοπός τους δέν
εἶναι ἡ φυσική ἐπιστημονική γνώση, ἀλλά ἡ καθοδήγηση τῶν πνευματικῶν
τους τέκνων πρός τήν σωτηρία καί ἡ προστασία τους ἀπό γνώση πού εἶναι
δυνατόν νά ἐμποδίσει τήν πορεία τους πρός τήν θεογνωσία. Ἡ διάθεση
ὅμως στήν περίπτωση αὐτή δέν εἶναι a priori πολεμική καί ἀπορριπτική,
ἀλλά ἁπλῶς ποιμαντική καί προστατευτική».[4] Ἡ πατερική ἐμπειρία καί παράδοση γνωρίζει ὅτι ἡ ἐπιστήμη
εἶναι σέ διαρκῆ ἐξέλιξη καί ἀναπροσαρμόζει τά συμπεράσματά της μέ
βάση τά νεότερα εὑρήματα. Ἡ ἀληθινή ἐπιστήμη καί οἱ ἀληθινοί ἐπιστήμονες
χαρακτηρίζονται ἀπό μετριοπάθεια στήν ἀνακοίνωση τῶν συμπερασμάτων
τους, καί ποτέ δέν βάζουν τελεία σέ ὅτι λένε, ἀλλά κόμμα, περιμένοντας
τίς νεότερες ἐξελίξεις.
Δυστυχῶς ὅμως κάποιοι Χριστιανοί, κάτω ἀπό τήν πίεση
πού ὑπάρχει ὅτι ἡ μακροεξέλιξη εἶναι ἐπιστημονική ἀλήθεια καί
προκειμένου νά μήν ἐμφανιστοῦν ἀντιεπιστημονικοί, προσαρμόζουν
τή θεολογία στήν ἐπιστήμη καί θεωροῦν ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε μέ
τή διαδικασία τῆς μακροεξέλιξης τά πάντα.
Στήν Ἑλλάδα ὑπάρχουν οἱ Ὀρθόδοξοι
Ἐξελικτικοί, ὅπως αὐτοαποκαλοῦνται. Πολύ περιληπτικά
οἱ θέσεις τους ἔχουν ὡς ἑξῆς. Κάποια στιγμή, μέ τή διαδικασία τῆς ἐξέλιξης,
ἐμφανίστηκαν οἱ πρῶτοι ἄνθρωποι, οἱ λεγόμενοι προαδαμιαῖοι, ἔχοντας ὅμως τό κατ’ εἰκόνα Θεοῦ. Ἔπειτα ὁ Θεός πῆρε τόν κατ’ ἐξέλιξιν
ὁλοκληρωθέντα βιολογικό ἄνθρωπο, πού εἶχε τήν
δική Του εἰκόνα, καί «ἐνεφύσησε» σέ αὐτόν τό Ἅγιο Πνεῦμα, δημιουργῶντας ἔτσι τόν ἱστορικό Ἀδάμ.
Κύριος ἐκπρόσωπος αὐτῶν τῶν θέσεων εἶναι ὁ Ἀλέξανδρος Καλόμοιρος[5] καί οἱ συνεχιστές του, πού ἐκδηλώνονται σήμερα κυρίως μέσω
τοῦ διαδικτύου[6].
Δυστυχῶς δέν μποροῦμε στά πλαίσια μίας τέτοιας ὁμιλίας
νά ἀναλύσουμε σέ βάθος τό θέμα. Ὑπάρχουν ὅμως ἀρκετά κείμενα ἀναιρετικά
τῶν ἀπόψεων τῶν Ὀρθόδοξων Ἐξελικτικῶν. Ἀξίζει νά ἀναφέρουμε ὅμως ὅτι ὁ μακαριστός ἅγιος γέροντας
π. Παΐσιος ὁ ἁγιορείτης, ὁ ὁποῖος θά πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι στά
παιδικά του χρόνια δέχθηκε ἐμφάνιση τοῦ ἴδιου του Χριστοῦ μέ ἀφορμή
ἕνα πειρασμό ἀπιστίας ἀπό τή διδασκαλία τοῦ Δαρβίνου[7], ὅταν τόν ρωτοῦσαν γιατί νά μήν λέμε ὅτι ὁ Θεός πῆρε πρῶτα
τόν πίθηκο καί τόν τελειοποίησε, τούς ἀπαντοῦσε: «Καλά, δέν μποροῦσε ὁ Θεός νά κάνη τό τέλειο δημιούργημα,
τόν ἄνθρωπο, ποῦ διέθεσε γι’ αὐτόν ὁλόκληρη ἡμέρα; ἔπρεπε νά βρεῖ
ἀνταλλακτικά;... Διάβασε νά δεῖς τί λέει ἡ προφητεία τοῦ Ἰώβ, στό Ἀνάγνωσμα
τῆς Μεγάλης Πέμπτης. Τώρα αὐτά γιά τόν πίθηκο οὔτε ἡ ἐπιστήμη τά παραδέχεται». Ὁ γέροντας μάλιστα, θεωροῦσε αὐτές τίς ἀπόψεις ὡς βλάσφημες:
«Ἄν σκεφθεῖς, ἔλεγε, ὅτι ἀπό ἄνθρωπο, τήν Παναγία μας, γεννήθηκε ὁ Χριστός! Δηλαδή
ἀπόγονος τοῦ πίθηκου ἦταν ὁ Χριστός; Τί βλασφημία! Καί δέν τό καταλαβαίνουν
ὅτι βλασφημοῦν[8]. Ρίχνουν μία πέτρα, καί δέν κοιτοῦν πόσα κεφάλια θά σπάσει.
Σοῦ λέει: ″Ἐγώ τήν ἔριξα πιό μακριά ἀπό τόν ἄλλο″. Αὐτό κάνουν σήμερα·
θαυμάζουν ποιός θά πετάξει πιό μακριά τήν πέτρα[9]. Πόσα κεφάλια θά σπάσει ἀπό αὐτούς πού
περνᾶνε ἐκεῖ κάτω, δέν τό σκέφτονται!».[10] Μάλιστα προφητεύοντας πόσο ἐπικίνδυνο εἶναι καί ποῦ μπορεῖ
νά ὁδηγήσει αὐτό τό ρεῦμα τῶν Χριστιανῶν Ἐξελικτικῶν, ἔλεγε: «Τώρα στήν ἀρχή, γιά νά μήν ὑπάρχουν
ἀντιδράσεις, λένε: ″Δέν ἀρνούμαστε τόν Θεό· ἁπλᾶ γιά νά μήν φαίνεται
ὅτι πᾶμε ἀντίθετα σέ ὅσα λένε οἱ μεγάλοι ἐπιστήμονες, παίρνουμε
συμβολικά τό «χοῦν» καί λέμε ὅτι ὁ Θεός πῆρε πίθηκο γιά σῶμα καί τοῦ
ἐνεφύσησε τήν ψυχή. Νά δεῖτε ὅμως, στή συνέχεια, ὅταν τό δεχθοῦνε
αὐτό πολλοί Χριστιανοί, πού τά ἑρμηνεύουνε μέ τό μυαλό, μετά θά μᾶς
ποῦν: Ἔ, καλά τώρα... ἐνεφύσε ψυχή... γιά ἕνα φοῦ, γιά ἀέρα θά συζητᾶμε;!
Ἀφοῦ ὁ πίθηκος ἦταν ζωντανός· εἶχε πνοή ζωῆς· αὐτή εἶναι ἡ ψυχή: ἡ
ζωή. Καί μετά μερικά χρόνια, ἀφοῦ τό δεχθοῦνε κι αὐτό, θά μᾶς ποῦνε:
Ποιός θεός τοῦ Ἀδάμ καί τῆς Εὔας;... Ἐντάξει, δέν λέμε ὅτι γίνανε ὅλα
μόνα τους· ὑπάρχει μία ἀνώτερη δύναμη: ἡ Φύση».[11] Μήπως ἀγαπητοί μου, δέν τά ἀκοῦμε σήμερα
αὐτά;
Ἡ ἐπιστήμη δέν εἶναι ἕνα ἐργαλεῖο γιά νά ἀποδείξουμε
ἤ ὄχι τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ. Μέσω τῆς ἐπιστήμης ὅμως μπορεῖ νά ἐμβαθύνει
κανείς στή σοφία καί τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Γράφει ὁ ἀπόστολος Παῦλος
στήν Πρός Ρωμαίους ἐπιστολή
του: «τὰ γὰρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως
κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται»[12]. Δηλαδή: τά ἀόρατα τοῦ Θεοῦ ἀπό κτίσεως κόσμου βλέπονται
καθαρά μέ τήν βαθιά κατανόηση τῶν δημιουργημάτων. «Ἀόρατα τοῦ Θεοῦ» εἶναι οἱ ἄκτιστες ἐνέργειες
τοῦ Θεοῦ, στίς ὁποῖες βέβαια περιλαμβάνονται καί οἱ δημιουργικές
ἐνέργειες. Ἑρμηνεύοντας τό παραπάνω χωρίο ὁ πατήρ Ἀθανάσιος σχολιάζει:
«Οἱ ἄκτιστες ἐνέργειες βλέπουμε νά ἀποτυπώνονται
στή δημιουργία. Ὁ Χριστός ἔκανε ἕνα προσκλητήριο θεωρίας τῆς κτίσεως...
εἶπε ἐμβλέψατε στά πετεινά τοῦ οὐρανοῦ, στά κρινάκια τοῦ ἀγροῦ καί
λοιπά. Κοιτάξτε τί εἶπε: «ἐμβλέψατε», ″ἐν″ καί ″βλέπω″, δηλαδή μέ προσοχή
θά παρατηρήσετε ἕνα κρινάκι τοῦ ἀγροῦ. Εἶναι ἕνα προσκλητήριο πού
κάνει ὁ Θεός Δημιουργός, ὁ Θεός Λόγος, ἀπό τή δημιουργία Του, γιά
νά καταστήσει τούς ἀνθρώπους μέ βάθος γνώσεως. Γιατί ὁ Θεός ἔκανε
αὐτό τό τρομακτικό σέ ἔκταση καί δύναμη σύμπαν; Τό ’χετε ποτέ ρωτήσει;
Γιά νά γίνει γνωστός ὡς Θεός δυνάμεως, σοφίας καί ἀγαθότητος στόν
ἄνθρωπο. Γιά νά τόν γνωρίσει ὁ ἄνθρωπος».[13]
Μικρή ἀναφορά
στόν μακαριστό πατέρα Ἀθανάσιο Μυτιληναῖο.[14]
Ὁ μακαριστός γέροντάς μας, πατήρ Ἀθανάσιος, δίδασκε
τούς ἀνθρώπους μέ κάθε τρόπο. Τά τελευταῖα χρόνια εἶχε φτιάξει ἔξω ἀπό
τό κελί του μία μικρή ἔκθεση διαφόρων ἀντικειμένων τά ὁποῖα συνέλεγε
στούς περιπάτους πού ἔκανε μέ τούς πατέρες τῆς μονῆς ἤ πού τοῦ ἔδιναν
διάφοροι ἄνθρωποι πού γνώριζαν τό ἐνδιαφέρον καί τήν ἀγάπη του γιά
τήν κτίση. Κι αὐτό, ὅπως μοῦ εἶχε πεῖ κάποτε, γιά νά ἀποτελεῖ ἀντικείμενο
μελέτης καί παρατήρησης γιά τούς ἐξομολογούμενους πού περίμεναν.
Καί ὄχι μόνο. Ὁ ἴδιος χαιρόταν παρατηρώντας καί μελετώντας τήν κτίση,
τή συμπεριφορά τῶν ζώων καί τῶν πουλιῶν, τήν ὀμορφιά τῶν λουλουδιῶν,
τή μορφή καί τήν πολυπλοκότητα ὅλων τῶν ὄντων. Ἦταν ἐνθουσιασμένος
κάθε φορά πού βρισκόταν μέσα στή φύση καί θυμόταν τά λόγια τοῦ Λιναίου
ὅταν ὁ Σουηδός φυσιοδίφης, περπατώντας μέσα στά ἀνθισμένα λιβάδια
καί μή ἀντέχοντας τήν ὀμορφιά τους, ἔλεγε: «Σωπᾶστε,
σωπᾶστε, μέ ξεκουφάνατε!». Κι ἄν ὁ Λιναῖος ἦταν
ἕνας ἐπιστήμονας φυσιολάτρης, ὁ μακαριστός πατήρ Ἀθανάσιος, μποροῦσε
καί ἔβλεπε πίσω ἀπό τά κτίσματα τόν Ἰησοῦ Χριστό, τό δεύτερο πρόσωπο
τῆς Ἁγίας Τριάδος, τήν ἐνυπόστατη Σοφία, πού δημιούργησε τόν ὁρατό
καί ἀόρατο κόσμο, καί ἀναλυόταν σέ καρδιακή δοξολογία.
Ἐπίλογος
Ἀγαπητοί μου, οἱ ἅγιοι Πατέρες προχώρησαν στή γνώση
καί δοξολογία τοῦ Θεοῦ καί μέσα ἀπό τήν παρατήρηση τῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ.
Γιά νά δεῖ κανείς ὅμως τόν Θεό μέσα ἀπό τά δημιουργήματά Του, πρέπει
νά ἔχει καθαρή καρδιά· διαφορετικά αὐτή ἡ ἴδια ἡ κτίση ἀποτελεῖ
γι’ αὐτόν σκάνδαλο, δηλαδή ἐμπόδιο, γιά νά γνωρίσει τόν Θεό. Οἱ Ἅγιοι
τῆς Ἐκκλησίας μᾶς ἔχουν παραδώσει τήν ὁδό τῆς γνώσης τοῦ Θεοῦ· δέν ἀπομένει
τίποτε ἄλλο ἀπό ἐμᾶς παρά νά τήν πορευθοῦμε.
[1].
Γιά παράδειγμα,
ὅταν γίνεται ἕνα θαῦμα, μία θεραπεία, ὅπου τή μία μέρα οἱ ἐξετάσεις
καί ἡ κλινική εἰκόνα τοῦ ἀσθενοῦς δείχνουν τήν ὕπαρξη τῆς ἀσθένειας
καί τήν ἄλλη ὄχι, τό φαινόμενο δέν προσεγγίζεται ἐπιστημονικά. Εἶναι
τά ἀποτελέσματα μίας θεραπευτικῆς ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ.
[2]. Μ. Βασιλείου,
Εἰς τήν Ἑξαήμερον, PG 29,
149C. Ὁμιλία
7η, «Περί
ἑρπετῶν».
[3]. Jastrow, R. 1978. God and the Astronomers. New York,
W.W. Norton, p. 116. Ὁ Δρ. Ρόμπερτ Τζάστροου εἶναι ἀστροφυσικός,
ἱδρυτής τοῦ Ἰνστιτούτου Διαστημικῶν μελετῶν τῆς NASA.
[4]. π. Γ. Μεταλληνός.
«Ὀρθόδοξη
Πίστη & Φυσικές Ἐπιστῆμες». Ὀρθόδοξος Τύπος, 13-02-2009.
[5]. Καλόμοιρος
Ἀλέξανδρος Οἱ 6 Αὐγές, σ. 17-22. ἔκδ. «Ζέφυρος», Θεσσαλονίκη 1993.
[6]. Ἡ ἰστοσελίδα
τῶν «Ὀρθόδοξων
Ἐξελικτικῶν» εἶναι: http://exeldim.bravehost.com/index.html.
[7]. Ἰσαάκ ἱερομ.
«Βίος γέροντος
Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου», σ. 50. Στά μαθητικά του
χρόνια κάποιος φίλος τοῦ ἀδερφοῦ τοῦ γέροντα προσπάθησε νά δηλητηριάσει
τήν ψυχή τοῦ μικροῦ Ἀρσενίου, παρουσιάζοντας τή θεωρία τοῦ Δαρβίνου
καί ἀμφισβητώντας ἔτσι τήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ. Ὁ μικρός Ἀρσένιος
κλονίστηκε· ἀλλά μέ τήν παιδική του ἁπλότητα εἶπε: «Θά πάω νά προσευχηθῶ, κι
ἄν ὁ Χριστός εἶναι Θεός θά μοῦ παρουσιαστεῖ νά πιστέψω». Προσευχήθηκε
γιά ὧρες, ἀλλά τίποτε. Στό τέλος, τσακισμένος, σταμάτησε. Τότε θυμήθηκε
μία κουβέντα πού εἶχε πεῖ ὁ φίλος του ἀδερφοῦ του, ὅτι παραδέχεται
πώς ὁ Χριστός ἦταν ἕνας δίκαιος καί ἐνάρετος ἄνθρωπος καί ὅτι τόν καταδίκασαν
ἄδικα, καί ὁ μικρός Ἀρσένιος βάζοντας καλό λογισμό καί πολύ φιλότιμο
εἶπε: «Ἀφοῦ
ἦταν τέτοιος, καί ἄνθρωπος νά ἦταν ἀξίζει νά τόν ἀγαπήσω, νά τόν ὑπακούσω
καί νά θυσιαστῶ γι’ Αὐτόν. Δέν θέλω οὔτε παράδεισο οὔτε τίποτε. Γιά
τήν ἁγιότητά του καί τήν καλοσύνη, τοῦ ἀξίζει κάθε θυσία». Ὕστερα ἀπ’
αὐτό παρουσιάστηκε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός μέσα σέ ἄφθονο φῶς. Φαινόταν
ἀπό τή μέση καί πάνω. Τό βλέμμα Του ἦταν γεμᾶτο ἀγάπη. Καί τοῦ εἶπε: «ἐγώ
εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή. ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ ζήσεται». Τά λόγια
αὐτά ἦταν γραμμένα καί στό Εὐαγγέλιο πού κρατοῦσε ἀνοικτό στό ἀριστερό
Του χέρι. Ἡ μαρτυρία εἶναι τοῦ ἰδίου τοῦ πατρός Παϊσίου.
[8].
Σπουδαία
ἠθική καί θεολογική προέκταση τοῦ πατρός Παϊσίου γιά τίς ἀντιλήψεις
τῶν Ὀρθόδοξων
Ἐξελικτικῶν, πού σχετίζεται μέ τά προαναφερόμενα γιά
τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο.
[9]. Ὁ γέροντας
Παΐσιος ἐπισημαίνει ὅτι πίσω ἀπό ὅλες αὐτές τίς θεωρίες βρίσκεται
ὁ ἐγωϊσμός πολλῶν ἐπιστημόνων καί ἄλλων ἀνθρώπων γιά τήν προβολή
τους, χωρίς νά ἐνδιαφέρονται γιά τήν πνευματική ζημιά πού προκύπτει.
[10]. Γέροντος
Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Α΄, ἔκδ. Ἱ. Ἡσυχαστήριο Εὐαγγελιστής Ἰωάννης
ὁ Θεολόγος. Σουρωτή Θεσσαλονίκης.
[11]. Ζουρνατζόγλου
Ν. «Γέροντας
Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης. Μαρτυρίες προσκυνητῶν», ἔκδ. Ἁγιοτόκος
Καππαδοκία.
[12]. Ρωμ.
1, 20.
[13]. π. Ἀθαν. Μυτιληναίου,
ἡ Πρός Ρωμαίους
ἐπιστολή, Ὁμιλία 9η.
[14]. Ἡ ἀναφορά
εἶναι βασισμένη σέ προσωπικές μνῆμες ἀπό τόν μακαριστό γέροντα,
τοῦ ὁποίου ἕνα ἀπό τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά ἦταν ἡ μεγάλη
ἀγάπη καί ἡ ἐνδελεχής παρατήρηση τῆς κτίσης.
Εὐχαριστοῦμε τόν
Δρ. Δημήτριο Βλαχοστέργιο γιά τήν ἄδεια δημοσίευσης γιά πρώτη φορά στό
διαδίκτυο τῆς ἐπιστημονικῆς του αὐτῆς ἐργασίας. Εὐχόμαστε κάθε καλό ἀπό
τόν Δημιουργό τοῦ παντός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου