Ἡ ψυχή καί τό πνεῦμα

ΔΙΔΑΧΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΑΝΟ ΑΓΙΟ ΓΕΡΟΝΤΑ

ΓΑΒΡΙΗΛ ΤΟΝ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟ

 

          ΙΑ.1. Μια φορά εξέφρασα την επιθυμία να μάθω από τι αποτελείται η ανθρώπινη φύση καθώς και τον προορισμό του ανθρώπου. Ο Γέροντας μου απάντησε:

          - Ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα (αφ' ενός), ψυχή και πνεύμα (αφ' ετέρου). Το σώμα έχει πέντε αισθήσεις: όραση, ακοή, γεύση, οσμή, αφή. Έχει και δύο ένστικτα: της επιβίωσης και του πολλαπλασιασμού.

          Η ψυχή είναι όπως αναπνέουμε. Όμοια (είναι κάπως) και στα ζώα και στα ερπετά. Διαθέτει διάνοια, συναίσθημα και επιθυμία. Τη διάνοια ο Θεός την έβαλε στο νου. Το συναίσθημα στην καρδιά. Την επιθυμία σ' όλο το σώμα. Τις επιθυμίες διευθύνει η βούληση, η οποία δεν έχει όργανο. Είναι σ' όλο το σώμα. Όταν μας κυριεύει η επιθυμία για κάτι, τότε όλο το σώμα συνεγείρεται. Η ψυχή θέλει να ικανοποιήσει το ένα ή το άλλο συναίσθημα. Το αθάνατο πνεύμα έχει τρία χαρακτηριστικά: το φόβο του Θεού, τη συνείδηση, τη λαχτάρα για τον Θεό. Όλα αυτά δεν τα έχουν τα ζώα και τα ερπετά. Η ψυχή είναι στο αίμα. Αλλά δεν είναι αίμα.

     Παλαιά, πριν πέσει ο άνθρωπος στην αμαρτία, και η ψυχή και το σώμα ήταν υποταγμένα στο πνεύμα. Μετά την αμαρτία, η επαφή με το πνεύμα διασπάστηκε και, πλέον, η ψυχή υπακούει στο σώμα. Ό,τι θέλει το σώμα, αυτό και επιτάσσει στην ψυχή να κάνει. Όμως η ψυχή κινεί το σώμα! Και το πνεύμα δίνει τη νόηση. Η συνείδηση είναι μικρός θεός. Ο Κύριος έβαλε τη συνείδηση στον άνθρωπο γιατί ήθελε να τον σώσει. Το πνεύμα είναι επιστήμονας. Τα ξέρει όλα. Αυτό αφορά και τη συνείδηση· ερευνά τι είναι καλό και τι κακό. Περνώντας κάποιος άγνωστος δίπλα σου, άλλοτε χαίρεσαι κι άλλοτε ανατριχιάζεις! Το πνεύμα έχει σχήμα αυγού. (360-1)

   ΙΑ.2. Ήθελα πολύ να μάθω τι συμβαίνει στην ψυχή μετά το θάνατο, κι ο Γέροντας μου εξήγησε:

- Σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας, η ψυχή του νεκρού τις δυο πρώτες μέρες τριγυρνάει ατίθαση όπου θέλει. Την τρίτη μέρα ανεβαίνει, όπως και ο αναστημένος Χριστός, στον Ουρανό. Εκεί θα περάσει από τα τελώνια. Για εννέα μέρες θα βρίσκεται στη Βασιλεία των Ουρανών και έπειτα οι άγγελοι την κατεβάζουν στον Αδη.

   Στις σαράντα ημέρες την ανεβάζουν πάλι όπου γίνεται η μικρή κρίση. Να διαβάσεις το βιβλίο του αγίου Γρηγορίου. Εκεί αναφέρεται ότι το αμαρτωλό πνεύμα θα δυσκολευτεί από τα τελώνια. Θα του ζητήσουν να απολογηθεί για χίλιες δυο αμαρτίες. Θα υπάρξουν από τους δαίμονες και πολλές συκοφαντίες. Το πνεύμα θα τα περάσει όλα αυτά μέχρις ότου πάει στον Παράδεισο. Αν είναι αμαρτωλός ο άνθρωπος, θα δυσκολευτεί. Όμως θα τον βάλουν να προσκυνήσει τον Κύριο.

    Όταν ο άνθρωπος πεθαίνει, αμέσως γίνεται η μικρή Κρίση, και η ψυχή ξέρει τι την περιμένει. Ο άνθρωπος κρίνεται με βάση την πίστη του. Δικαιώνεται όμως με τις πράξεις του. (361)

ΣΧΟΛΙΑ

ΙΑ.1. Για να κατανοήσομε σωστά τα λόγια του γέρ. Γαβριήλ του Γεωργιανού, πρέπει να έχομε κατά νουν τη διδασκαλία της Εκκλησίας για την ψυχή, από την οποία ιδιαίτερα ας θυμηθούμε ότι:

   Πρώτα ο Θεός έφτιαξε τις τάξεις των αγγέλων, λέει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, που είναι ασώματοι κατά τη φύση τους, όχι κατ' απόλυτη έννοια όπως ο Θεός, αλλά σε σχέση με την ύλη. Μετά δημιούργησε τον υλικό και αισθητό κόσμο, και κατόπιν σαν σύνδεσμο μεταξύ ορατής και αόρατης φύσης έπλασε με τα χέρια Του (άμεσα) τον άνθρωπο «κατ' εικόνα Θεού» και ομοίωση. (Γεν. 1:26-27).

          «...Από τη γη μεν διέπλασε το σώμα, ψυχή δε λογική και νοερά διά του εμφυσήματός Του έδωσε σ' αυτόν, που αυτό ακριβώς ονομάζομε θεία εικόνα. Διότι το μεν κατ' εικόνα δηλώνει το νοερό και αυτεξούσιο, το δε καθ' ομοίωση, την ομοίωση κατά το δυνατόν στη αρετή». (Ιω. Δαμασκηνού).

    Επομένως αυτά τα δύο, ψυχή και σώμα, είναι τα συστατικά από τα οποία αποτελείται ο άνθρωπος, και κανένα άλλο. «Συγχρόνως δε με το σώμα και η ψυχή πλάστηκε, όχι το ένα μεν πρώτα το δε άλλο ύστερα, κατά τα φλυαρήματα του Ωριγένη», λέει επίσης ο ιερός Δαμασκηνός.

        «Η ψυχή λοιπόν είναι ουσία ζώσα απλή, ασώματος, αόρατη κατά τη φύση της με τους σωματικούς οφθαλμούς, λογική και νοερή, ασχημάτιστη, χρησιμοποιούσα οργανικό σώμα, παρέχουσα σε αυτό ζωή και μαζί αύξηση, αίσθηση και γέννηση, χωρίς να έχει τον νου σαν (κάποιον) άλλο, έξω από τον εαυτό της, αλλά το καθαρώτατο μέρος της»...

      Τη ζωή λοιπόν στο σώμα την παρέχει η ψυχή, γι' αυτό και στη Γραφή πολλές φορές η ψυχή έχει την έννοια της ζωής:

«Ώσπερ ο υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι, αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλών». (Ματθ. Κ 28). Ομοίως:

«Εγώ ειμι ο ποιμήν ο καλός. Ο ποιμήν ο καλός την ψυχήν αυτού τίθησιν υπέρ των προβάτων». (Ιωάν. Ι 11).

     Γενικά με τον όρο ψυχή εννοούμε άλλοτε μόνο την ουσία της ψυχής (πχ όταν λέμε ότι είναι αθάνατη), και άλλοτε ανάλογα με το νόημα των λεγομένων τις δυνάμεις και ενέργειές της. Ο άγιος γέροντας Γαβριήλ μιλάει για δύο δυνάμεις της ψυχής που ονομάζονται «ψυχή» και «πνεύμα».

     Η διαίρεση αυτή του ανθρώπου δεν είναι συνήθης αλλά και δεν είναι άγνωστη στους Πατέρες και την Αγία Γραφή: Ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα, ψυχή και πνεύμα. Αυτή «η ψυχή» και το «πνεύμα» είναι δυνάμεις της μιας ψυχής, οπότε έτσι δεν έχομε τρισύνθετο άνθρωπο, αλλά διπλό στη φύση (από σώμα που έχει συντεθεί από ύλη, και από απλή κατά την ουσία της ψυχή).

       Στο θέμα αυτό αναφέρθηκε ο άγιος Νεκτάριος μελετώντας την ερμηνεία, υπό του Μεγάλου Αθανασίου του Αποστολικού ρητού (Α Θεσ. 5:23): «Ο Θεός να σας αγιάσει τελείως, και ολόκληρο το πνεύμα σας και η ψυχή και το σώμα αμέμπτως να τηρηθούν στην Παρουσία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού»... Εδώ ο Μέγας Αθανάσιος ερμηνεύει: «Πνεύμα μεν λοιπόν έδειξε το αγιαζόμενο, που είναι ο νους ο ανθρώπινος, ψυχή δε μετά τούτο το "επιθυμητικόν", και σώμα "σκήνος το γήϊνον", ώστε κατά ταύτην την διαίρεσιν, τρία είναι (τα συναποτελούντα) τον άνθρωπον τον γηγενή, το νοερόν, το επιθυμητικόν, το σωματικόν. Και ο άγιος Νεκτάριος συμπεραίνει: «Εννοεί δηλ. ο θείος Πατήρ δια των όρων «νοητικόν και επιθυμητικόν» τας συνιστώσας την μίαν ψυχήν δύο αυτής δυνάμεις».

          Ομοίως διδάσκει ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος: «Η ψυχή, ο νους και ο λόγος είναι ένα, στην μία ουσία και φύση, όπως ειπώθηκε. Αυτό το ένα αισθάνεται, κάνει συλλογισμούς -διότι είναι λογικό- σκέπτεται, επινοεί, θυμάται, έχει βούληση, επιθυμεί, θέλει, δεν θέλει, ασκεί την προαίρεση του ή δεν την ασκεί, αγαπά, μισεί...»

          Επομένως αυτή η ίδια αθάνατη ψυχή που έχει νου και λόγο, αυτή δίνει ζωή στο σώμα, και όχι κάποια άλλη, ούτε χωρίζεται σε κομμάτια η ψυχή με διάφορες το καθένα λειτουργίες, διότι είναι απλή. Επομένως όταν γράφεται στο βιβλίο ότι «η ψυχή είναι όπως αναπνέουμε. Όμοια και στα ζώα και στα ερπετά», δεν πρέπει να νομίζομε ότι έχομε να κάνομε με θνητή ανθρώπινη ψυχή! Αυτό που μπορεί να επιτείνει την παρεξήγηση είναι ότι το πνεύμα τονίζεται (στη σελ. 360) ότι είναι αθάνατο: «Το αθάνατο πνεύμα έχει τρία χαρακτηριστικά»... Όμως αφού «ψυχή» και «πνεύμα» δεν είναι διαφορετικής ουσίας, αλλά δυνάμεις της ενιαίας ψυχής, απλώς τονίζεται ότι δεν σταματούν οι λογικές ενέργειες του πνεύματος με τον (προσωρινό πάντως μέχρι την κοινή ανάσταση) χωρισμό ψυχής - σώματος, σε αντίθεση με τις τότε διακοπτόμενες ενέργειες της ψυχής που ζωοποιούν το σώμα.

          Επειδή ο γέροντας μιλάει με βάση αποκαλυπτικά οράματα, πρέπει να πούμε ότι τα θεία οράματα έχουν κι αυτά τον δικό τους τρόπο με τον οποίο εμφανίζονται σε όσους τα βλέπουν, και έτσι είναι καταγραμμένα από την εποχή των προφητών. Μόνο με αναφορά στον πνευματικό κόσμο, έχουν νόημα και τα λόγια του γέρ. Γαβριήλ ότι «το πνεύμα έχει σχήμα αυγού», αφού ως προς τον υλικό κόσμο η ψυχή είναι ασχημάτιστη και ασύνθετη και βέβαια και το «πνεύμα», που αποτελεί μέρος (δύναμη) της ψυχής όπως είπαμε.

Το σχήμα του αυγού είναι και το σχήμα του φωτός της λαμπάδας, και η παραβολή λέει ότι οι φρόνιμες παρθένες είχαν λάδι για να κρατάει αναμμένες τις λαμπάδες τους. Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά «τα χέρια που κρατούν τη λαμπάδα είναι το πρακτικό της ψυχής, δηλαδή η μετάνοια, η προσπάθεια για την κάθαρση της ψυχής. Λαμπάδες αναμμένες είναι ο οικείος (της ψυχής) νους μέσα στον οποίο υπάρχει η φροντισμένη γνώση, που στηρίζεται στο πρακτικό της ψυχής και αφιερώνεται δια βίου στον Θεό και συνάπτεται με τις ελλάμψεις που προέρχονται από Εκείνον. Φαίνεται εδώ ότι πρόκειται για την κάθαρση της καρδιάς και τον φωτισμό του νου».

    Ο Μοτοβίλωφ ένας ευσεβής θεολόγος, τον οποίο χρησιμοποίησε ο Θεός, διά του αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ, για να μεταφέρει πολύ ισχυρά μηνύματα στην ανθρωπότητα (το 1903 και το 1991)[4] είχε επίσης εμπειρία ανάλογη με αυτήν που αγίου γέρ. Γαβριήλ:  

     «Μετά αυτός ο Αόρατος μου έδειξε που βρίσκεται το πνεύμα μου. Αυτό ήταν σαν την φλόγα του κεριού ή σαν την πύρινη φλόγα όπως ζωγραφίζεται στην εικόνα της Πεντηκοστής. Αυτό είναι το ανθρώπινο πνεύμα μου είπε Εκείνος και το έχει κάθε άνθρωπος... Το ανθρώπινο πνεύμα αλλιώς λέγεται καρδιά και είναι εκείνη η καρδιά για την ο οποία ο προφήτης Δαβίδ λέει: Ετοίμη η καρδία μου ο Θεός, ετοίμη η καρδία μου. (Ψαλμ. 56:8)... Έτσι είναι το πνεύμα ενός συνηθισμένου ανθρώπου. Τώρα θα δεις πως γίνεται όταν τον άνθρωπο επισκιάζει η χάρη του Θεού. Μ' αυτά τα λόγια... σταδιακά όλο το σώμα μου γέμισε με γλυκύτητα η οποία προερχόταν από την καρδιά. Όλο το σώμα μου σαν να ντύθηκε ένα λαμπρό χιτώνα. Βλέπεις αυτό σημαίνει τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Έτσι ντύνεται ο άνθρωπος το ένδυμα της αφθαρσίας, το ένδυμα γάμου για το οποίο μιλάει το Ευαγγέλιο (Ματθ. 22: 11-12): εἰσελθὼν δὲ ὁ βασιλεὺς θεάσασθαι τοὺς ἀνακειμένους εἶδεν ἐκεῖ ἄνθρωπον οὐκ ἐνδεδυμένον ἔνδυμα γάμου· καὶ λέγει αὐτῷ, Ἑταῖρε, πῶς εἰσῆλθες ὧδε μὴ ἔχων ἔνδυμα γάμου»;

     Η ανήκουσα σε άφθαρτο κόσμο και ζωοποιούσα το σώμα ψυχή, δίνει στην δημιουργία του ανθρώπου μια μοναδικότητα σε σχέση με την υπόλοιπη κτίση, καθιστώντας τον το μόνο κτίσμα που μετέχει σε δύο κόσμους συγχρόνως (στον άφθαρτο με την ψυχή του, και στον φθαρτό με το σώμα του). Αναγκαίο συμπέρασμα είναι, ότι δεν μπορεί να γίνει ούτε σκέψη για εφαρμογή της εξελικτικής θεωρίας στην κατασκευή του ανθρώπου! Δεν μπορεί ο άνθρωπος να φτιάχτηκε τμηματικά, ούτε να προήλθε από άλλο ζώο, μεταβαίνοντας από κάποια υποτιθέμενη σωματική κατάσταση (ανθρωποειδούς) στην τελική της πλήρους ψυχοσωματικής. Η Γένεση και ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς το αποκλείουν, και ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης βεβαιώνει την άμεση υπό του Θεού δημιουργία του Αδάμ: «...ώστε να μην γίνει ο ίδιος (ο Αδάμ) και προγενέστερο και μεταγενέστερο δημιούργημα. Του μεν σωματικού να προηγείται, του δε άλλου (ψυχοσωματικού) να έπεται». Δηλ. ο Θεός έπλασε διά μιας τον άνθρωπο παίρνοντας χώμα από τη γη και δεν πήρε (πχ) κάποιον προδημιουργηθέντα πίθηκο για να του δώσει κατόπιν λογική ψυχή, όπως ισχυρίζονται μερικοί σύγχρονοι «Εξελικτικοί»!

---

[4] Ο άγιος Σεραφείμ είχε πει στον Μοτοβίλωφ να γράψει, αλλά να μην εκδόσει ο ίδιος, δύο κείμενα. Το 1903 έγινε η αγιοκατάταξη του Αγίου Σεραφείμ και βρέθηκε το έντυπο του Μοτοβίλωφ για το σκοπό της Χριστιανικής ζωής, στο οποίο του έδειξε ο στάρετς πως μεταμορφώνεται ο άνθρωπος από την πληρότητα της χάρης του Αγίου Πνεύματος. Διαβάστε: Επίτομος  σ. 107-λινκ

Το 2ο έντυπο βρέθηκε και εκδόθηκε το 1991 με την εύρεση των λειψάνων του αγίου Σεραφείμ, και περιέχει ένα μήνυμα στην ανθρωπότητα για τα αιώνια δεινά, και το πώς θα ζουν οι άνθρωποι από τότε και μετά! Συνοπτικά-λινκ

    ΙΑ.2. Να σημειωθεί ότι η ψυχή ονομάζεται και πνεύμα, ιδιαίτερα μετά την  αναχώρηση από το σώμα. Έτσι αναφέρεται και από τον γέροντα Γαβριήλ: «Εκεί αναφέρεται ότι το αμαρτωλό πνεύμα (δηλ. η ψυχή) θα δυσκολευτεί από τα τελώνια».  Στη διδασκαλία για τα «τελώνια» σημαντικότερη θεωρείται η δήλωση που έγινε από τον Χριστό λίγο πριν το Πάθος Του: «έρχεται γαρ ο του κόσμου άρχων και εν εμοί ουκ έχει ουδέν» (Ιω. ιδ', 30). Ο άρχων του κόσμου, διάβολος, είναι ο έχων εξουσία πάνω στους απίστους και αμαρτωλούς, οι οποίοι έχουν κοσμικό φρόνημα επειδή αμέλησαν ή και καταφρόνησαν την ανάπτυξη πνευματικού.

   Ο Μέγας Βασίλειος λέει επίσης: «Η φύση του διαβόλου είναι ασώματη, κατά τον Απόστολο που είπε: Δεν είναι η πάλη μας προς αίμα και σάρκα αλλά προς τα πνευματικά της πονηρίας. Έχουν άρχοντες με αξιώματα. Διότι προς τις αρχές λέγει και τις εξουσίες και τους κοσμοκράτορες του σκότους τούτου. Τόπος δε της αρχής ο εναέριος, όπως λέγει ο ίδιος (ο απόστολος Παύλος): Κατά τον άρχοντα της εξουσίας του αέρος, του πνεύματος που ενεργεί τώρα στους υιούς της απειθείας. Γι' αυτό και λέγεται του κόσμου άρχων (ο διάβολος) επειδή είναι περίγειος η εξουσία του (στους αμαρτωλούς)». (PG 31:352).

    Και ο Μ. Αθανάσιος για τα πονηρά πνεύματα: «Πολύ μεν λοιπόν είναι το πλήθος τους στον αέρα, και δεν είναι μακριά μας. Είναι δε πολλή η διαφορά μεταξύ τους». (PG 26:876).

    Επειδή τα πάθη υποδαυλίζονται από τα πονηρά πνεύματα, είναι απαραίτητο να παλαίψουμε ώστε να ελευθερωθούμε από αυτά, με τη δύναμη του Χριστού που δίνεται πλούσια στους Ορθοδόξους με τα Μυστήρια, τη δύναμη του Σταυρού, του αγιασμού, τις νηστείες και τις προσευχές και τα άλλα αγιαστικά μέσα της Εκκλησίας. Πρέπει να έχομε θάρρος: «...Θαρσείτω τοίνυν θαρσείτω λαός του Θεού, και γαρ Αυτός πολεμήσει τους εχθρούς ως Παντοδύναμος», όπως καταλήγει γνωστό Θεοτοκίο.

   Όταν όμως η ψυχή φύγει από το σώμα δεν έχει δυνατότητα να πράξει κάτι άλλο, αλλά εξετάζεται βάσει όσων έπραξε στη ζωή. Τα πονηρά εναέρια πνεύματα ή «τελώνια» ψάχνουν τότε για «δικαιώματα» πάνω στην ψυχή, δηλ. για αμαρτίες που θεωρούν ότι τους  δίνουν το δικαίωμα να κρατήσουν την ψυχή, και να μην την αφήσουν να ανεβεί στον ουρανό. Τελικός κριτής στη διαμάχη είναι ο Θεός, ενώ η ψυχή έχει την υποστήριξη αγαθών αγγέλων. «Κατέχεται λοιπόν η ψυχή υπό των αγίων αγγέλων καθώς περνάει διά του αέρος και ανυψώνεται, και βρίσκει τελώνια που φυλάσσουν την άνοδο, και που κρατούν και παρεμποδίζουν τις ψυχές που ανεβαίνουν», λέει και ο άγιος Κύριλλος. (PG 77:1073).

ΔΙΔΑΧΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΑΝΟ ΑΓΙΟ ΓΕΡΟΝΤΑ

ΓΑΒΡΙΗΛ ΤΟΝ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟ

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΛΧΑΖΙ ΤΖΙΝΟΡΙΑ:

«Ο ΑΓΙΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ Ο ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟΣ ΚΑΙ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ».

(1929-1995)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΝΑΝΑ ΜΕΡΚΒΙΛΑΤΖΕ - ΑΘΗΝΑ 2013

 Επιλογή αποσπασμάτων, αρίθμηση και σχόλια:

Λεόντιος Μοναχός Διονυσιάτης

Οι αριθμοί των σελίδων του βιβλίου έχουν τεθεί μέσα σε παρενθέσεις, με κόκκινο χρώμα.

http://www.imdleo.gr/diaf/2015/08/gGabriel.html