Τό σύστημα Γκουρτζίεφ (Gurdjieff) ἤ "Ἡ τέταρτη Ὁδός

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ (GURDJIEFF)
ή “Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΔΟΣ” [1]

Πώς να εκπαιδεύετε γκουρού.

Οι «Σχολές Γκουρτζίεφ» αυξάνονται στη Γαλλία, όπως και σ’ όλο τον κόσμο.

Πρόκειται για μικρές ομάδες, με έντονο μυστικιστικό χαρακτήρα, εγκατεστημένες στις πανεπιστημιουπόλεις ή σε αγροκτήματα, στην εξοχή. Οι «προθάλαμοί» τους (μέρη απ’ όπου συλλέγουν τους οπαδούς τους) ευρίσκονται σε «κέντρα προσωπικής ανάπτυξης», σε γνωστά πανεπιστήμια, σε «χριστιανικές» ομάδες αναζήτησης, σε μεγάλες σχολές κ.λπ., όπου παραδίδονται μαθήματα: «Εργασίας με τον Εαυτό», «Κίνησης», «χορού Osho – Gurdjieff», «Εννεάγραμμου[2]» ή «Κινήσεων Ευφωνίας».

Οι οπαδοί του Γκουρτζίεφ διακηρύσσουν ότι «η γοητεία του μπορούσε να συγκριθεί μόνο με τη σοφία του», γεγονός που επιβεβαιώνεται από τον αριθμό των διανοουμένων των οποίων τα ονόματα συνδέονται με το κίνημα: K. Mansfield, A. Huxley. L. Pannels, R. Daumal, P. Brook, R. Barjarel, για να αναφέρουμε μόνο μερικούς.

Όμως, διηγήσεις των πρώτων οπαδών διαψεύδουν, άθελά τους, αυτό τον μύθο. Κείμενα που στοχεύουν στην εξύμνηση του «δασκάλου», που πέθανε το 1949, δίνουν την εικόνα ενός ανθρώπου, πολύ πιθανόν αγράμματου, αλλά οξυδερκή και οπορτουνιστή, που η διεστραμμένη ευφυΐα του ήταν ολοκληρωτικά στραμμένη στην χειραγώγηση των άλλων, με αποτέλεσμα όχι μόνο την πλήρη υποταγή των οπαδών, αλλά και τη διαστροφή κάθε στοιχειώδους έννοιας σχετικής με την αντίληψη καλού και κακού.

Ο πονηρός άνθρωπος.

Ο Georges Ivanovitch Gurdjieff γεννήθηκε στον Καύκασο -η ημερομηνία παραμένει ακαθόριστη-  κι έφτασε στη Γαλλία το 1921, περιτριγυρισμένος από ικανό αριθμό Ρώσων οπαδών.

Το 1922 κατόρθωσε να αποκτήσει μία ιδιοκτησία στην περιοχή Fontaineblau, με την βοήθεια του Ρώσου δημοσιογράφου, P. D. Ouspensky. Ο Ουσπένσκυ ήταν εγκατεστημένος στην Αγγλία, σε άμεση επαφή με το περιβάλλον της Θεοσοφικής Εταιρείας.

Αργότερα ο Ουσπένσκυ επρόκειτο να στείλει έναν αριθμό από δικούς του «μαθητές» να μείνουν για λίγο ή πολύ στο  Fontaineblau, μέχρις ότου ο Γκουρτζίεφ τον ανακήρυξε persona non grata[3], αφού όμως πρώτα δημιούργησε τα πλαίσια, που του επέτρεπαν να «επιτεθεί» στην αμερικανική αγορά.

Η κίνηση Γκουρτζίεφ ήταν διεθνούς εμβέλειας. Ο Γκουρτζίεφ είχε μεγάλη στρατηγική ικανότητα, πέρα από το ταλέντο του χειραγωγού. Στρατολογώντας και εκπαιδεύοντας επώνυμους δημοσιογράφους, όπως με τον Ουσπένσκυ και αργότερα με τον ομόλογό του, τον άγγλο Orage, προκαλούσε με «δύο πέτρες, χίλια χτυπήματα». Από τη μια, έδινε στο κίνημά του μία εικόνα καλλιεργημένη και διανοουμενίστικη κι από την άλλη αποκτούσε πρόσβαση σε μία πελατεία, η οποία είχε ήδη προετοιμασθεί από τη Θεοσοφική Εταιρεία.

Ο Γκουρτζίεφ δεν στράφηκε στη γαλλική «αγορά» παρά μόνο κατά τη διάρκεια της Κατοχής, από το διαμέρισμά του στο Παρίσι. Από τότε, οι διανοούμενοι που προσχώρησαν -για να προωθήσουν και να δημιουργήσουν ομάδες στη Δυτική Ευρώπη, στη Β. και Ν. Αμερική, στην Ωκεανία και σήμερα στην Ανατολική Ευρώπη και στην Ασία-, υπήρξαν αναρίθμητοι.

Η θεωρία

Ο Γκουρτζίεφ εμπνεύστηκε πολύ από την Έλενα Π. Μπλαβάτσκυ (Helena P. Blavatsky), ιδρύτρια της Θεοσοφίας. Χρησιμοποίησε επίσης ιστορίες και «αφορισμούς», για να εκφράζει μία «βαθιά λαϊκή σοφία». Ακόμη, ανέπτυσσε θεωρίες βασισμένες στη μουσική οκτάβα, αναμιγνύοντας αριθμολογία και διάφορες χιμαιρικές κοσμοθεωρίες, εκ των οποίων και το εννεάγραμμο, όπου βασίζει την κοσμοθεωρία του και συμβολίζει τους, κατ’ αυτόν, εννέα ανθρώπινους τύπους. Αν προσθέσουμε και στοιχεία από ταντρισμό, λίγη γιόγκα, λίγη αστρολογία, «εσωτερικό χριστιανισμό», «σουφισμό», συμπληρώνουμε ένα κατάλληλο ποτ-πουρί ιδεών στο πνεύμα της εποχής. Ο εσωτερισμός ήταν κάτι που «φοριόταν» πολύ -με αποτέλεσμα μια συνεχή ροή νέων οπαδών- και που εξακολουθεί να ανθεί στις μέρες μας. Εντούτοις, το μέρος αυτό της θεωρίας παραμένει ανέκδοτο. Η ιδιομορφία της «Τετάρτης Οδού» βρίσκεται περισσότερο στην πρακτική της και λιγότερο στις θεωρίες της. Θα μπορούσαμε να πούμε συνοψίζοντας, ότι Γκουρτζίεφ σημαίνει Θεοσοφία με τεχνικές κυρίως πειθαρχίας-υποταγής.

Η πρακτική

Η διδασκαλία Γκουρτζίεφ απαιτεί άμεση βίωση. Ο Γκουρτζίεφ θεωρεί τον άνθρωπο «σαν ένα πείραμα» του οποίου ο ίδιος είναι ο πειραματιστής:
- Είχα ανάγκη από ποντίκια για τα πειράματά μου.
- Πώς;
- Ναι, ποντίκια.
Ο Γκουρτζίεφ είχε ακόμα στη διάθεσή του ορισμένα «ποντίκια» ή «εκπαιδευμένα πειραματόζωα» -αν και οι βασιλιάδες των ποντικών έχουν φύγει για την πλειοψηφία[4].
Η «βίωση» αυτή προϋπέθεται έντονη φυσική προσπάθεια, στέρηση ύπνου, παρατεταμένες νηστείες και συναισθηματικά σοκ, κυρίως ύστερα από περιόδους έντονης δοκιμασίας και συνήθως διεξαγόταν σε χώρα ξένη από αυτή της προέλευσης του νέου μέλους.
Εξάλλου, ο οπαδός όφειλε να κάνει διαρκείς προσπάθειες ενδοσκόπησης -ονομαζόμενες «η εργασία»- προκειμένου να:
- Καθαρίσει την ψυχική του λειτουργία -ισορροπημένη κακώς, στον σύγχρονο άνθρωπο- σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Γκουρτζίεφ.

-  Να αποδιώξει, χωρίς έλεος, οτιδήποτε είχε σκεφτεί, πιστέψει, ή «πιστέψει ότι ήξερε» μέχρι τότε. Επρόκειτο για τη «διάλυση της ψεύτικης προσωπικότητας», που του είχε δημιουργηθεί από την κοινωνία και τη «συλλογική ύπνωση» στην οποία είχε συνηθίσει να ζει στο παρελθόν.

Κατά τον Γκουρτζίεφ, «ο άνθρωπος είναι μία μηχανή, που αντιδρά στα ερεθίσματα» και μόνο σπάνια όντα, σωστά καθοδηγημένα, είναι ικανά -«εργαζόμενα» στον εαυτό τους- να αποκτούν μία καθαρή θέληση και μία αθάνατη ψυχή. Για να κατακτήσουν αυτό το «ανώτερο επίπεδο συνείδησης», δεν χρειάζεται ένας γκουρού, ένας γιόγκι ή ένας παπάς, έλεγε ο Ουσπένσκυ, «αλλά, είναι απαραίτητος ένας καλός καθηγητής».

«Είναι προφανές, ότι αν θεωρούμε δεδομένο, ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι μηχανές κι ότι ο εαυτός μας δεν είναι, τείνει να γεννηθεί μία επικίνδυνη τάση. Αν οι άλλοι είναι μηχανές, γιατί να μην τους χρησιμοποιήσουμε σαν τέτοιες»;

Ο διχασμός της προσωπικότητας, λοιπόν, γίνεται ένας τελείως νόμιμος τύπος εκπαίδευσης για μία πιο οξεία συνείδηση του εγώ. Και σ’ αυτό το σημείο παρεμβαίνει ένα είδος πνευματικής αντιστροφής, πολύ πιο επικίνδυνης από τον αμοραλισμό.

Ο αληθινός πνευματικός κίνδυνος ξεκινάει τη στιγμή όπου το καλό ονομάζεται κακό, και το κακό, καλό. Η διαστροφή, που δημιουργείται έτσι είναι αθεράπευτη.

Κατά τον Γκουρτζίεφ, αυτή η κατάσταση «Συνείδησης» αναζητήθηκε από τους φακίρηδες -φυσική σκληραγώγηση-, τους μοναχούς -έλεγχος συναισθήματος- και τους γιόγκι -«διανοητική» εργασία-, που ακολούθησαν ο καθένας μία από τις τρεις μεγάλες οδούς πνευματικότητας, αλλά μόνο η «Τετάρτη Οδός» επιτρέπει τη σύνθεσή τους, και πολύ πιο γρήγορα, διευκρινίζει, χάρη σε ένα συγκεκριμένο «μικρό χάπι».

Η «Τετάρτη Οδός», ή «Οδός του Πονηρού Ανθρώπου», πασπαλίζεται με ψυχότροπα.

Η στρατολόγηση

Ο Γκουρτζίεφ φαίνεται ότι κατείχε ένα ορισμένο χάρισμα και μία πρακτική υπνωτισμού, πέρα από το χάρισμά του, της στρατηγικής. Η στρατολόγηση του Ουσπένσκυ το 1915 δεν έγινε καθόλου στην τύχη, αλλά υπήρξε το αποτέλεσμα μιας επιλογής, που πραγματοποιήθηκε ύστερα από μακρά εργασία προσέγγισης κι από σχέσεις συχνά αντικρουόμενες. Αν ο Γκουρτζίεφ, με το τριμμένο πανωφόρι, το κολάρο μιας αμφίβολης καθαριότητας και την καυκάσια προφορά του, προσέγγισε απ’ ευθείας τον Ουσπένσκυ, αυτός πέρασε σε χρόνο ρεκόρ από την αποστροφή στην ευλάβεια. Επιβεβαίωσε την πλήρη του υπακοή και πίστη μετά ένα σεμινάριο, όπου απέκτησε «θεωρία» (μυστικιστικό όραμα) και γεύτηκε την αγχώδη εμπειρία των «τηλεπαθητικών δυνάμεων» του Γκουρτζίεφ.

Ακολούθησαν κι άλλοι, που είχαν την ίδια τύχη και η στρατολόγηση συνεχίστηκε από συνάξεις διανοουμένων, που διηύθυναν «εσωτερικές» ομάδες και εξυμνούσαν αυτόν τον νέο «διδάσκαλο» του οποίου η διδασκαλία θα άλλαζε τον κόσμο.

Βήματα οπαδών

Τα βασικά στάδια της «Εργασίας», που πήρε επίσης το όνομα: «4η Οδός», ανέλαβαν προχωρημένοι οπαδοί, ως «καθηγητές». Ο Γκουρτζίεφ μιλούσε με δυσκολία αγγλικά και γαλλικά, αλλά οι οπαδοί του απόμεναν άβουλοι στο βλέμμα του, σαν μαριονέτες. Τα λόγια του ακούγονταν συχνά ακατάληπτα. Έτσι η λέξη «ηλίθιος» σήμαινε γι’ αυτούς κάτι όπως «ένα πρόσωπο άνω του μέσου όρου», και δέχονταν χωρίς κατσούφιασμα τα απαραίτητα «τεστ ηλιθίων» που ακολουθούσαν τα γεύματα. Ο καθένας έπρεπε να καθορίσει τι είδους ηλίθιος ήταν, καταπίνοντας με το ζόρι ποτήρια βότκας.

 Μέγας πότης, καλοφαγάς και ψευδοθεραπευτής, ο Γκουρτζίεφ ανήκε στην ίδια ράτσα με τον Ρασπούτιν.

Σύμφωνα με τους οπαδούς του, ο Γκουρτζίεφ προσπαθούσε σκόπιμα να σοκάρει, προκειμένου να αποκαρδιώνει αυτούς που δεν είχαν την απαραίτητη διεισδυτικότητα για να βλέπουν πέρα από τα φαινόμενα. Έτσι απέφευγε να χάνει το χρόνο του με ανθρώπους που είχαν πολύ ισχυρό κριτικό πνεύμα. Αυτοί που παρέμεναν βρίσκονταν κλεισμένοι σε μία αληθινή παγίδα. Στο εξής το καλό ονομαζόταν κακό και τανάπαλιν.

Συμπόνια, ηθική, συναισθηματικό δέσιμο, με τη συνήθη σημασία των λέξεων, εθεωρείτο διασυρμός.

Στην υποταγή στον «καθηγητή» ερχόταν να προστεθεί και μία «μάχη κατά των αρνητικών συναισθημάτων». Δεν έπρεπε να εκφέρονται κατά των «αρνητικών συναισθημάτων». Δεν έπρεπε να μιλούν για την «Εργασία» σε ανθρώπους εκτός του κινήματος. Σύμφωνα με τον Γκουρτζίεφ, ο μαθητής ριψοκινδύνευε να δώσει άθελά του, λανθασμένη εικόνα. Πολλοί υπψήφιοι κατέληγαν σε ψυχιατρικές κλινικές. Σύμφωνα με άλλους οπαδούς, αυτό συνέβαινε, είτε γιατί ήταν αδύναμοι, είτε γιατί είχαν έρθει στον Γκουρτζίεφ πολύ αργά.

Η 4η Οδός.

«Εργαζόμενος μαζί μας», λέει ένας από τους πρώτους του οπαδούς, για τον Γκουρτζίεφ, «έπαιρνε για ένα χρονικό διάστημα τη θέση της ψυχής μας…».

Ο Γκουρτζίεφ ασκούσε έναν σχεδόν ολοκληρωτικό έλεγχο στους οπαδούς. Σε μία εποχή, όπου δεν μιλούσαν ακόμη για «ανάπτυξη ανθρωπίνου δυναμικού», και ακόμα λιγότερο για «διανοητική χειραγώγηση», μπορούμε να θεωρήσουμε τον Γκουρτζίεφ σαν έναν πρόδρομο αυτού του είδους και την «4η Οδό» του, σαν μία σχολή δημιουργίας γκουρού.

Το σκηνικό στην Ελλάδα.
(Συμπλήρωμα ΔΙΑΛΟΓΟΥ).

Στη χώρα μας, σήμερα, είναι γνωστές τρεις ομάδες, που ακολουθούν τις διδασκαλίες του Γκουρτζίεφ: 1. Το «Ινστιτούτο Γκουρτζίεφ», 2. Το «Ίδρυμα Γκουρτζίεφ» και το 3. «The Fellowship Of Friends». Και οι τρεις διαθέτουν ιστοσελίδες στο διαδίκτυο. Βιβλία σχετικά με τις παραπάνω διδασκαλίες έχουν εκδοθεί κυρίως από τις εκδόσεις «Ζήτρος», «Αρχέτυπο», «Κοάν/Νέα Βιβλία του Κόσμου», «Νέα Ιδιωτική Οδός» και «Πύρινος Κόσμος».

Στα πλαίσια αυτών των ιδεολογιών κινούνται και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, όπως,  τα ρεσιτάλ με μουσική Γκουρτζίεφ (28/2, 1/3 και 2/3/2005, Αθήνα - Θεσσαλονίκη), η Θεατρική Ομάδα «Ρόδα» κ.ά.

«Διεύρυνση» του κύκλου των οπαδών επιχειρείται και με την ετήσια προβολή της ταινίας  «Meetings with Remarkable Men» («Συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους»), παραγωγής 1979, με παραγωγό και πρωταγωνιστή τον γνωστό ηθοποιό Peter Brook (Πήτερ Βρουκ), σε ιδιωτικές προβολές, σε ειδικά μισθωμένες κινηματογραφικές αίθουσες.

Οι ομάδες: «Ίδρυμα Γκουρτζίεφ», «Κέντρο Γκουρτζίεφ - Ουσπένσκι» και «Fellowship Of Friends» περιλαμβάνονται στον κατάλογο των ομάδων, που είναι ασυμβίβαστες με την Ορθόδοξη πίστη[5].

Περιοδικό διάλογος  ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2005, ΤΕΥΧΟΣ 41

[1] Bulles, 3er trimester 2005.
[2] Εσωτερικό σύμβολο, που λέγεται ότι εφηύρε ο Γκουρτζίεφ.
[3] Ανεπιθύμητος
[4] Από τις συνομιλίες του C. S. Nott με τον Gurdjieff, το 1931, στο Café de la Paix.
[5]  Ζ’ Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη Εντεταλμένων Ιερών Μητροπόλεων διά θέματα αιρέσεων και παραθρησκείας, 

Αλίαρτος, 20-26/9/1995. Αριθμοί καταλόγου: 127, 175 και 407, αντίστοιχα.

http://www.impantokratoros.gr/gurdjieff.el.aspx