Ψυχή, νοῦς καὶ λόγος – Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου

Ὁ Θεός, ἡ αἰτία τῶν ὅλων, εἶναι ἕνας· αὐτὸ τὸ ἕνα φῶς εἶναι καὶ ζωή, πνεῦμα καὶ λόγος, στόμα καὶ ρῆμα, σοφία καὶ γνώση, χαρὰ καὶ ἀγάπη, βασιλεία οὐρανῶν καὶ παράδεισος, οὐρανὸς οὐρανῶν, ὅπως καὶ ἥλιος ἡλίων καὶ Θεὸς θεῶν 1 καὶ ἡμέρα καλεῖται ἀνέσπερη· καὶ ὁτιδήποτε καλὸ κι ἂν ἔλεγες ἀπὸ τὰ ὁρατά, ἀναζητώντας το ἐπάνω ἀπὸ ὅλα, θὰ εὕρεις αὐτὸ τὸ ἕνα νὰ εἶναι ἐνυπόστατο καὶ καλούμενο κυρίως ἀγαθό. Δὲν εἶναι ὅμως ἐκεῖνο σὰν τὰ ὁρατά, ἀλλὰ κατὰ τρόπο ἀσύγκριτο καὶ ἀνέκφραστο ἐπάνω ἀπὸ ὅλα τὰ ὁρατὰ οὔτε εὑρίσκεται κι ἐκεῖνο τὸ ἕνα μόνο του χωριστά, ὅπως εἶναι αὐτὰ τὸ καθένα χωριστά, ἀλλὰ μένει ἀναλλοίωτα ἕνα καὶ τὸ ἴδιο· εἶναι πανάγαθο καὶ ὑπὲρ πᾶν ἀγαθό.

Ἔτσι λοιπὸν ἐτιμήθηκε κι αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος ἐκτίσθηκε κατ’ εἰκόνα Θεοῦ καὶ ὁμοίωση 2, ἔχοντας μία αἴσθηση σὲ μία ψυχὴ καὶ σ’ ἕναν νοῦ καὶ σ’ ἕναν λόγο, παρ’ ὅλο ποὺ αὐτὴ διαμερίζεται σὲ πέντε μέρη κατὰ τὶς φυσικὲς ἀνάγκες τοῦ σώματος. Αὐτὴ ἡ αἴσθηση στὰ σωματικὰ διαιρεῖται ἀδιαιρέτως διὰ τῶν πέντε αἰσθήσεων, καὶ ἀλλοιούμενη ἀναλλοίωτα δείχνει τὴν ἐνέργεια, χωρὶς νὰ βλέπει αὐτή, ἀλλὰ δι’ αὐτῆς ἡ ψυχή· καὶ τὸ ἴδιο συμβαίνει μὲ τὴν ἀκοή, τὴν ὄσφρηση, τὴν γεύση καὶ τὴν ἁφή.

 Στὰ πνευματικὰ ὅμως δὲν ἀναγκάζεται νὰ διαιρεῖται μὲ θύρες αἰσθήσεων, οὔτε ζητεῖ ν’ ἀνοίγουν οἱ ὀφθαλμοὶ γιὰ νὰ ἰδοῦν ἢ νὰ θεωρήσουν κάτι ἀπὸ τὰ ὄντα, οὔτε τὰ αὐτιὰ νὰ δεχθοῦν λόγο, οὔτε ἡ ὄσφρηση νὰ καθαρίσει, ὥστε νὰ ὀσφραίνεται περισσότερο· οὔτε χρειάζεται χείλη ἢ γλώσσα γιὰ τὴν γεύση καὶ διάκριση μαζὶ τοῦ γλυκοῦ ἢ τοῦ πικροῦ, οὔτε χέρια γιὰ νὰ ἐγγίξει καὶ νὰ γνωρίζει μ’ αὐτὰ τὸ τραχύ, τὸ λεῖο καὶ τὸ ὁμαλό. Ἀλλ’ ἡ αἴσθηση, ἐξερχόμενη ἀπὸ ὅλα αὐτὰ καὶ συνεπαγόμενη ὅλη καθ’ ὁλοκληρίαν ἀπὸ τὸν νοῦ, ἀφοῦ τὸν συνακολουθεῖ φυσικῶς καὶ εἶναι ἀχωρίστως μία, ἔχει λοιπὸν μέσα της τὶς πέντε αἰσθήσεις, σὰν νὰ εἶναι αὐτὲς ἕνα ἢ καὶ περισσότερες, γιὰ νὰ ἀκριβολογήσω.

 Καὶ πρόσεχε, παρακαλῶ, ἀπὸ ἐδῶ τὴν ἀκριβῆ ἐξέταση τοῦ λόγου. Ψυχή, νοῦς καὶ λόγος εἶναι, ὅπως ἐλέχθηκε, ἕνα μέσα σὲ μία οὐσία καὶ φύση. Αὐτὸ τὸ ἕνα αἰσθάνεται, λογίζεται (διότι εἶναι λογικό), νοεῖ, ἐπινοεῖ, ἐνθυμεῖται, ἀποφασίζει, ἐπιθυμεῖ, θέλει, δὲν θέλει, προτιμᾶ, δὲν προτιμᾶ, ἀγαπᾶ, μισεῖ· καὶγιὰ νὰ μὴ μακρυλογήσομε, αὐτὸ τὸ ἕνα εἶναι ζωντανό, καὶ μέσα στὸ ἴδιο βλέπει καὶ ἀκούει συγχρόνως καὶ ὀσφραίνεται, γεύεται καὶ ἐφάπτεται, γινώσκει, ἐπιγινώσκει, καὶ πάλι γνωρίζει καὶ ὁμιλεῖ. Πρόσεχε ἀκριβῶς τὴν δύναμη τῶν λεγομένων, ὥστε ἀπὸ ἐδῶ νὰ μπορέσεις νὰ μάθεις ποιά εἶναι τὰ ἄρρητα ρήματα καὶ πῶς ὁ Παῦλος ἄκουσε αὐτὰ τὰ ὁποῖα τοῦ ἀποκαλύφθηκαν καὶ ὁ ἴδιος τὰ εἶδε ἐν θείῳ Πνεύματι. Ὁ Θεὸς ὁ δημιουργὸς τῶν ὅλων εἶναι ἔνας· αὐτὸ λοιπὸν τὸ ἕνα εἶναι τὸ σύνολο ἀγαθό, ὅπως ἐλέχθηκε, μία ψυχὴ λογικὴ καὶ ἀθάνατη. Αὐτὴ λοιπὸν ἡ μία εἶναι ἡ ὁλικὴ αἴσθηση 3, ποὺ ἔχει μέσα της ὅλες τὶς ἄλλες ποὺ ὑπάρχουν. Ὅταν λοιπὸν ὁ ἕνας Θεὸς τοῦ παντὸς ἰδωθεῖ ἀποκαλυπτικῶς μὲ τὴ μία καὶ λογικὴ ψυχή, ἀποκαλύπτεται μὲ αὐτὴν κάθε ἀγαθό, καὶ αὐτὸ ὁρᾶται συγχρόνως ἀπὸ αὐτὴν μ’ ὅλες τὶς αἰσθήσεις της, βλέπεται καὶ ἀκούεται, γλυκαίνει τὸ γευστικὸ καὶ εὐωδιάζει τὸ ὀσφρητικό, ψηλαφᾶται, γνωρίζεται· λαλεῖ καὶ λαλεῖται, γινώσκει καὶ ἐπιγινώσκεται καὶ ἐπειδὴ γινώσκει κατανοεῖται.

 Πράγματι, ἐκεῖνος ποὺ γινώσκεται ἀπὸ τὸν Θεὸ γνωρίζει ὅτι γινώσκεται, κι ἐκεῖνος ποὺ βλέπει τὸν Θεὸ γνωρίζει ὅτι τὸν βλέπει ὁ Θεός· ἐκεῖνος πάλι ποὺ δὲν βλέπει τὸν Θεὸ δὲν γνωρίζει ὅτι τὸν βλέπει ὁ Θεός, καθὼς οὔτε βλέπει, ἂν καὶ βλέπει τὰ πάντα καὶ τίποτε δὲν τοῦ ξεφεύγει.

1. Ψαλμ. 49, 1.
2. Γέν. 1, 27.
3. Βλ. Διαδόχου Φωτικῆς, Κεφάλαια 14, 30, 76.
Πειραϊκὴ Ἐκκλησία • Ὀκτώβριος 2011, τ. 230
Ἀπὸ τὸ βιβλίο Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καὶ Ἀσκητικῶν, ἐκδ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς.
Ἀπόδοση στὰ νέα ἑλληνικὰ Αἰκατερίνη Γκόλτσου.

 http://foschristou.wordpress.com/2012/03/17/%CF%88%CF%85%CF%87%CE%AE-%CE%BD%CE%BF%E1%BF%A6%CF%82-%CE%BA%CE%B1%E1%BD%B6-%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%BF%CF%82-%E1%BC%81%CE%B3%CE%AF%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B5%E1%BD%BC%CE%BD-%CF%84%CE%BF/