Τά θαυμάσια τῆς Δημιουργίας: Θαυμαστές συνεργασίες

ΤΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ: ΘΑΥΜΑΣΤΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

ΤΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ:

ΘΑΥΜΑΣΤΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

+Αρχιμ. Δανιήλ Γούβαλη 

    Πολλά πράγματα μέσα στην δημιουργία μας αποσπούν τον θαυμασμό. Ένα από αυτά είναι ωρισμένες θαυμαστές συνεργασίες που λαμβάνουν χώρα μεταξύ δύο ή περισ­σοτέρων αντιπροσώπων του ζωικού βασιλείου. Νομίζει κανείς ότι έχει υπογραφή μεταξύ τους συμβόλαιο, τι να προσφέρη και τι να λαμβάνη ο καθένας. Και η συμφω­νία τηρείται αιώνες τώρα με κάθε συνέπεια.

Ας εξετάσουμε σαν πρώτο εντυπωσιακό παράδειγμα την συνεργασία πτηνού και ζώου. Το πτηνό ονομάζεται β ο υ φ ά γ ο ς και το ζώο ρινόκερος.

Είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο σε μία αφρικα­νική σαβάνα ν' αντικρύσης έναν ρινόκερο και επάνω στην πλάτη του έναν ή περισσότερους βουφάγους.

Οι βουφάγοι, οι φτερωτοί φίλοι του ρινόκερου είναι στρουθιόμορφα, σκούρα στο χρώμα με κοντά πόδια και αγκιστροειδή νύχια, με ράμφος πλατύ και ισχυρό, συν­αντώνται στις σαβάνες και στις πεδιάδες, ζουν κατά συν­τροφιές από έξι μέχρι δέκα άτομα και κουρνιάζουν στην ίδια περιοχή του ζώου που τα φιλοξενεί.

Μεταξύ των πτηνών αυτών και του ρινόκερου έχει γίνει, θα λέγαμε, μία συμφωνία. Αυτοί μπορούν ελεύθε­ρα να κάθωνται στην πλάτη και στα καπούλια του πα­χύδερμου ζώου και να εξασφαλίζουν την τροφή τους.

Δηλαδή να τρώγουν τα έντομα και τα διάφορα παράσιτα που μαζεύονται στο σώμα του. Μ' αυτόν βέβαια τον τρό­πο το απαλλάσσουν και το καθαρίζουν από τα ανεπιθύ­μητα και ενοχλητικά ζωύφια. Επί πλέον, επειδή το ζώο δεν διαθέτει σπουδαία όρασι — είναι μυωπικό — αλλά ούτε και πολύ αξιόλογη όσφρησι όταν ο άνεμος είναι αντίθετος, αναλαμβάνουν μία σοβαρή υποχρέωσι: Να το ειδοποιούν μόλις αντιληφθούν εχθρό.

Και η άγραφη αυτή συμφωνία τηρείται αιώνες και χιλιετηρίδες τώρα απαρέγκλιτα. Ο ρινόκερος δεν τους εμποδίζει να κάθωνται επάνω του και να βρίσκουν την τροφή τους, αλλά και αυτοί μόλις επισημάνουν κίνδυνο τον προειδοποιούν εγκαίρως και τον σώζουν από τις κα­κόβουλες προθέσεις των λαθροκυνηγών και των άλλων έχθρων.

Ένα είδος βουφάγων, οι ερυθρόρρυγχοι, χρησιμο­ποιούν μία σοφή μέθοδο για να απαλλάσσουν γρήγορα τον οικοδεσπότη τους από τα ανεπιθύμητα παράσιτα. Τσιμπούν λίγο το δέρμα του, ώστε να τρέξη αίμα. Αμέ­σως τότε τρέχουν στο αίμα μύγες, κουνούπια, τσιμπού­ρια κλπ. και καθώς είναι όλα μαζεμένα, τα εξοντώνουν ομαδικά.

Εκτός από τους βουφάγους το έργο αυτό το κάνει κι' ένα άλλο πτηνό, πελαγόμορφο με λευκό φτέρωμα, λεπτό σώμα, ροδοκίτρινο εύκαμπτο ράμφος, μακρυά και γυμνά πόδια, που ονομάζεται ερωδιός ο β ο υ κ ό λ ο ς ή γελαδάρης.

Τόσο οι βουφάγοι όσο και ο ερωδιός ο βουκόλος συνεργάζονται και με άλλα μεγάλα ζώα και τα ανακου­φίζουν από την ενοχλητική παρουσία των διαφόρων εν­τόμων.

Και ο ογκώδης ιπποπόταμος έχει αρκετούς φτε­ρωτούς φίλους. Καθώς είναι χωμένος μέσα στους λασπότοπους, φιλοξενεί στη ράχι του ερωδιούς, βάρβους, σφυ­ροκέφαλους και μαύρους λιμνοκόρακες, που καθαρίζουν το παχύ άτριχο δέρμα του από τα διάφορα ζωύφια. Τις περισσότερες υπηρεσίες τις προσφέρει το πτηνό που αναφέραμε τελευταίο, ο μαύρος λιμνοκόρακας. Είναι γερανόμορφο, με μαύρο γυαλιστερό πτέρωμα, πρασινοκίτρινο ράμφος και κοκκινωπά πόδια. Μικρό και όμορφο πτηνό. Χοροπηδάει ζωηρά πάνω στο σώμα του παχύδερμου, όταν είναι μισοβυθισμένο στα νερά ή στις λάσπες και τσιμπάει τις βδέλλες και τ' άλλα παράσιτα που είναι χωμένα στο δέρμα του.

Θαυμαστή συνεργασία παρατηρείται και ανάμεσα στους μελισσοδηγούς και στους μελιφάγους.

Οι μελιφάγοι είναι ζώα της Αφρικής σαρκοφάγα, ισχυρά, λαίμαργα και επιθετικά. Ομοιάζουν με τον ευρω­παϊκό ασβό. Το μήκος του σώματος τους δεν φθάνει το μέτρο. Ιδιαίτερη τους αδυναμία είναι να τρώνε μέλι. Τρελλαίνοντσι γι' αυτό. Αλλά δυσκολεύονται ν' ανακα­λύψουν την φωλιά των μελισσών. Σ' αυτό όμως τους βοη­θούν οι μελισσοδηγοί, μικρά πτηνά όμοια με τους δρυο­κολάπτες. Είναι παρασιτικά, γιατί ρίχνουν τ' αυγά τους σε ξένες φωλιές. Σε κάθε πόδι έχουν τέσσερα δάκτυλα, δύο εμπρός και δύο πίσω. Τρέφονται με έντομα, αλλά αγαπούν πολύ και το μέλι, το οποίο όμως δεν μπορούν να το απολαύσουν, αν δεν συνεργασθούν με τους μελι­φάγους.

Ας παρακολουθήσουμε την εντυπωσιακή συνεργα­σία. Οι «οδηγοί» πετούν από κλαδί σε κλαδί και με την άγρια και διαπεραστική κραυγή τους κάθε είκοσι μέτρα δίνουν ένα χαρακτηριστικό σύνθημα. Μόλις την ακού­σουν οι μελιφάγοι τους παίρνουν από πίσω. Όταν το πουλί σταματήση, σημαίνει ότι έφθασαν στον τόπο που βρίσκεται το άγριο μελίσσι. Ο μελιφάγος αντιλαμβάνε­ται που είναι η μελισσοφωλιά και με τα δυνατά πόδια και τα κοφτερά νύχια των μπροστινών ποδιών που είναι κατάλληλα για σκάψιμο παραμερίζει θάμνους, πέτρες, χώματα — μπορεί να σκάψη, αν χρειασθή, και σε βάθος δύο μέτρων — την καταλαμβάνει και τρώει με βουλιμία μέλι, κερί και μέλισσες, ώσπου να παραχορτάση. Ό,τι απομένει είναι στην διάθεσι του «οδηγού».

Αν δεν προηγείτο η εργασία του μελιφάγου, το που­λί μόνο του δεν θα μπορούσε να κάνη τίποτε. Μικρό πουλί με μικρό ράμφος δεν καταφέρνει τίποτε. Αλλά και το ζώο χωρίς την καθοδήγησι του μελισσοδηγού δεν θα μπορούσε ν' ανιχνεύση την θέσι του μελισσιού. Θα έπρεπε ώρες πολλές να κάθεται σε μία πέτρα ή σ' έναν κορμό δένδρου και να κατασκοπεύη τις κινήσεις των μελισσών, πράγμα αρκετά κουραστικό και με αμφίβολα αποτελέσματα. Η συνεργασία τους όμως αποβαίνει πολύ αποτελεσματική και επωφελής και για τους δύο.

Ζηλευτή είναι και η συνεργασία ανάμεσα στους κρο­κόδειλους και στο πτηνό που ονομάζεται πλουβιανός ο αιγύπτιος ή αιγυπτιακός χαραδριός. Συνήθως το ονομάζουν «πουλί του κροκόδειλου». Συγ­γενεύει με τα γλαροειδή. Το σώμα του δεν ξεπερνά τα είκοσι εκατοστά. Το γιγαντιαίο ερπετό προσφέρει στο φτερωτό φίλο του την απαραίτητη τροφή. Του λύνει το ζήτημα της διατροφής. Μπορεί ελεύθερα να μπαίνη μέσα στο φοβερό στόμα του και να βρίσκη άφθονα τα υλικά αγαθά! Δηλαδή αφού φάη ο κροκόδειλος ψάρια, μικρά θηλαστικά κλπ.,  ανάμεσα στα δόντια του απομένουν υπολείμματα από σάρκες. Καθώς λιάζεται μ' ανοιχτά πάντα τα σαγόνια του στις όχθες μιας λίμνης ή ενός πο­ταμού, επιτρέπει στον πλουβιανό να καθαρίζη αυτές τις τροφές. Χωρίς να κουρασθή, χωρίς να επιδοθή σε κυ­νήγι, το πτηνό βρίσκει πλούσιο φαγητό και συγκεντρω­μένο σ' ένα σημείο. Τρώει λοιπόν και ευφραίνεται.

Ας ιδούμε όμως τώρα τι προσφέρει το πτηνό στον τροφέα του. Ασκεί χρέη φρουρού. Μόλις πλησίαση κίν­δυνος βγάζει ειδικές κραυγές. Ο κροκόδειλος καταλα­βαίνει και πέφτει αμέσως στα νερά του Νείλου και σώ­ζεται. Έτσι εξοφλεί το χρέος του και για τα υπολείμματα τροφών που βρήκε μέσα στην οδοντοστοιχία του και για τις βδέλλες που βρήκε κολλημένες στην γλώσσα του. Η συνεργασία τους οπωσδήποτε προκαλεί εντύπωσι. Και ο αρχαίος Έλληνας Ιστορικός Ηρόδοτος περιγράφοντας τους κροκόδειλους της Αιγύπτου ομιλεί με θαυμασμό γι' αυτήν την ωραία συνεργασία τού ερπετού και τού πτηνού.

Υπάρχει κι' ένα άλλο πτηνό που έχει τις ίδιες σχέ­σεις με τον κροκόδειλο, ο οπλόπετρος ο ακαν­θώδης, που είναι λίγο μεγαλύτερος από τον πλουβιανό, με ψηλότερα πόδια και με υποτυπώδες λοφίο. Σύγ­χρονος φυσιοδίφης αναφέρει ότι είδε από κοντά οπλόπτερους να πετούν γύρω από τα κεφάλια των κροκόδει­λων και με χαρακτηριστικές φωνές που γίνονταν όλο και πιο έντονες προειδοποιούσαν ότι πλησίαζε εχθρός. Αμέσως τότε μικροί και μεγάλοι κροκόδειλοι που λιά­ζονταν στην όχθη έπεσαν στο νερό. Μάλιστα πρώτα βούτηξαν στο νερό τα μικρά κροκοδειλάκια.

Οι κροκόδειλοι, όπως φαίνεται από φτερά που βρί­σκονται στο στομάχι τους, τρώνε και πτηνά. Ποτέ όμως δεν πειράζουν τους πλουβιανούς και τους οπλόπτερους — τα «κροκοδειλοπούλια» — γιατί πρόκειται για προσφιλείς συνεργάτες.

Όχι μόνο στην ξηρά, αλλά και στην θάλασσα μπο­ρούμε να συναντήσουμε ζώα με αρμονική συνεργασία στον αγώνα της επιβιώσεως. Αξιοσημείωτη περίπτωσις η συμβίωσις της θαλάσσιας ανεμώνας και τού βερνάρδου τού ερημίτη.

Ο ερημίτης—ονομάζεται και πάγουρος — είναι ένας περίεργος κόκκινος κάβουρας μεγάλος σαν σπουργίτης, μακρουλός στο σώμα, με χρυσοκόκκινο μουστάκι. Του αρέσει η μοναξιά, και γυρνάει ημέρα-νύχτα ολομόνα­χος στους ερημότοπους του βυθού. Δεν συμπαθεί παρέες και φασαρίες. Έχει σώμα επίμηκες σαν της γαρίδας, θωρακισμένο όπως οι γνωστοί κάβουρες από την μέση κι' επάνω, αλλά γυμνό από την μέση και κάτω. Η γυμνή και μαλακή κοιλιά του τον εκθέτει σε πολλούς κινδύ­νους. Είναι το ασθενές σημείο του, η αχίλλειος πτέρνα του. Και το πιο μικρό ψάρι μπορεί να τον τσιμπήση. Για τον λόγο αυτό αναζητεί καταφύγιο. Βρίσκει δηλαδή ένα άδειο όστρακο στα μέτρα του κι' εγκαθίσταται μέσα του. Όπου και να πάη, το όστρακο το κουβαλάει μαζί σαν σαμάρι. Περίεργος πράγματι κάβουρας! Προσπαθεί να συγγενέψη με το σαλιγκάρι.

Η θαλάσσια ανεμώνα ανήκει στα ανθόζωα. Λέγοντας ανθόζωα εννοούμε κάτι υπέροχα λουλούδια τού βυθού, τα οποία εν τούτοις δεν είναι λουλούδια, αλλά ζώα. Κα­τώτερα ζώα, που ζουν κολλημένα στις πέτρες τού βυθού και τρέφονται με ζωική τροφή. Λουλούδια σαρκοφάγα. Το σώμα τους δεν έχει ίχνος στερεού σκελετού. Απο­τελεί ένα μαλακό κύλινδρο που με βεντούζα κολλάει στα βράχια τού βυθού. Η ρίζα του λοιπόν, βεντούζα. Στην κορυφή υπάρχει το στόμα, από το οποίο ξεφυτρώ­νουν αναρίθμητα πλοκάμια με μαγευτικούς χρωματι­σμούς, όμοια με τα πέταλα των χρυσάνθεμων. Στόμα-λουλούδι.

Οι θαλάσσιες ανεμώνες, ομοιάζουν με τριαντάφυλλα και έχουν πέταλα βελονοειδή, κυρτά, με χρώμα καστανόχρυσο ανοιχτό.

Τα πλοκάμια έχουν σαν έργο να αιχμαλωτίζουν μικρόζωα τού βυθού, με τα οποία το ανθόζωο τρέφεται. Όταν το θύμα πλησίαση, τα κρόσσια κλείνουν και το συλλαμβάνουν. Έτσι τα όμορφα άνθη γίνονται ζωντανές παγίδες τού βυθού.

Ας ιδούμε τώρα τι συμφωνητικό έχουν υπογράψει ο ερημίτης κάβουρας και η θαλάσσια ανεμώνα. Η ανε­μώνα πηγαίνει κι' εγκαθίσταται επάνω στο όστρακο που κουβαλάει ο ερημίτης. Το όστρακο αυτό αποτελεί την ισόβια κατοικία του. Μέσα στο όστρακο ο ερημίτης κι' επάνω από αυτό η σύνοικός του. Αυτός ανέλαβε την υποχρέωσι να μεταφέρη την συγκάτοικο του εδώ κι εκεί, πράγμα που η ίδια αδυνατεί να το κάνη. Έτσι αυτή μπο­ρεί και βρίσκει περισσότερη τροφή, από την οποία του δίνει ένα μερίδιο. Αλλά και κάποια άλλη υπηρεσία του παρέχει η καλή συγκάτοικος. Καθώς είναι τοποθετη­μένη στην πλάτη του με ανοιχτά τα χρωματιστά της πλοκάμια, αποτελεί γι' αυτόν το καλύτερο καμουφλάζ. Τον αποκρύπτει και από τους εχθρούς του, αλλά και από τα υποψήφια θύματά του.

Έτσι η συμβίωσις είναι ωφέλιμη και για τα δύο συμ­βαλλόμενα μέρη. Το ένα προσφέρει τρόπο μετακινήσεως και το άλλο προστασία και επικάλυψι. Μαζί λοιπόν προ­χωρούν, μαζί βόσκουν, μαζί κυνηγούν. Χωρίς διχογνω­μίες, χωρίς καυγάδες. Κι' αν τύχη να τους βρη το αγκί­στρι του ψαρά, γεύονται μαζί και τον θάνατο! Τίποτε δεν είναι ικανό να τους χωρίση.

Κάποια σχετική συνεργασία υπάρχει ανάμεσα σε φυτά και σε πτηνά. Τα πτηνά τρώνε τους εύγευστους καρπούς. Αυτό είναι το «λαμβάνειν». Αλλά βοη­θούν στην διάδοσι των φυτών, διότι πάνω στο σώμα τους κολλούν σπόροι, οι οποίοι μεταφέρονται μακριά, έδώ κι' εκεί. Η μεταφορά γίνεται και με τα κόπρανά τους. Έτσι παράλληλα προς το «λαμβάνειν» έχουμε και το «διδόναι».

Αξιοθαύμαστες συνεργασίες παρατηρούνται ανά­μεσα στα άνθη και στα έντομα. Τα άνθη προσφέρουν νέκταρ. Τα έντομα συντελούν στο να γονι­μοποιηθούν τα άνθη και να γίνουν καρποί. Αν έλειπαν, η γονιμοποίησης των ανθέων κατά την άνοιξι θα γνώριζε μεγάλες δυσχέρειες.

Ανθίζει λ.χ. η μηλιά. Καθώς χώνονται οι μέλισσες μέσα στα άνθη αναζητώντας νέκταρ, τρίβονται στους στή­μονες και παίρνουν γύρι. Επισκέπτονται στην συνέχεια άλλα λουλούδια, με αποτέλεσμα να κολλήσουν πάνω στον ύπερο κόκκοι από την γύρι, πράγμα απαραίτητο για την γονιμοποίησι του άνθους.

Και μία αξιοσημείωτη παρατήρησι. Την περίοδο που ανοίγουν οι ασκοί με την γύρι, τα πέταλα του άνθους είναι φανταχτερά και λαμπροστολισμένα. Και το άρωμα πολύ έντονο. Πως αλλιώς θα προκαλέσουν και θα προσελ­κύσουν κοντά τους τα έντομα; Κι' εδώ πάλι ακτινοβολεί η υπέρτατη πρόνοια του Πλαστουργού.

Οι λειχήνες κατορθώνουν να αναπτύσσουν ζωή στο πιο αφιλόξενο έδαφος: επάνω στις πέτρες. Πως τα καταφέρνουν;

Αποτελούνται από δύο τινά, από ένα μανιτάρι και μία πράσινη άλγη. Οι άλγες είναι φυτά, υδρόβια κατά κανόνα, μικρότατα στο μέγεθος. Για να τα ιδούμε χρεια­ζόμαστε μικροσκόπιο. Ωστόσο υπάρχουν και αρκετά με­γάλες άλγες, όπως λ.χ. ο κοκκινόμαυρος φύκος. Ως προς το χρώμα συναντούμε πράσινες, κόκκινες και κοκκινό­μαυρες άλγες.

Πως στεργιώνει η ζωή επάνω στην σκληρή πέτρα; Το μανιτάρι δαγκάνει την πέτρα και μ' ένα οξύ που πα­ράγει, την τρίβει σε μικρότατα θρύψαλλα. Επάνω σ' αυτά σαν σε μαλακή κρούστα η άλγη ρίχνει τις ρίζες της, πράγμα που διαφορετικά θα ήταν αδύνατο. Στην συνέχεια η άλγη προσφέρει στο μανιτάρι την τροφή, ενώ αυτό της προσφέρει την υγρασία που της είναι άκρως απαραίτητη. Το μανιτάρι μπορεί και κρατάει το νερό της βροχής. Έτσι κατορθώνεται το ακατόρθωτο, ζωή δηλαδή επάνω στην πέτρα. Αυτό βέβαια δεν θα γινό­ταν, αν δεν συντελείτο κάποια καλή συνεννόησις και συνεργασία.

Ο ρινόκερος λοιπόν και οι βουφάγοι, ο κροκόδει­λος και ο πλουβιανός, ο ερημίτης και η θαλάσσια ανεμώνα, το μανιτάρι και η πράσινη άλγη, τα έντομα και τα άνθη... όλες αυτές oι περιπτώσεις, οι τόσο εντυπωσιακές και θαυμαστές μας στέλνουν κάποιο σπουδαίο μήνυμα. Γίνονται μικρές σάλπιγγες που σαλπίζουν το σύνθημα της αλληλοεξυπηρετήσεως, της αλληλοβοήθειας, της αρμονικής συνεργασίας και συμβιώσεως.

Δεν τα μπορούμε όλα μόνοι μας. Οι δυνάμεις μας είναι περιορισμένες. Χρειαζόμαστε και την συνδρομή του άλ­λου. Να δίνουμε, να παίρνουμε, να αλληλοενισχυόμαστε. Τον πύργο να τον χτίζουμε όλοι αντάμα. Όλα να γίνον­ται κάτω από την πνοή της αγάπης. Μόνο με συνεκτική ουσία την αγάπη ανεγείρονται όμορφα και στερεά τα οικοδομήματα.

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: «ΤΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ» ΕΚΔΟΣΗ Β’ –ΑΘΗΝΑ 1990 

 Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον    www.egolpion.com

 http://www.egolpion.com/8avmastes_sunergasies.el.aspx