Ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν κατά τόν Ὅσιο Πορφύριο

Η ΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΟΣΙΟ ΠΟΡΦΥΡΙΟ

Πότε ἀρχίζει ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν.

Ὁ Ἅγιος Πορφύριος τόνιζε ὅτι ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν πρέπει νά ἀρχίζει ἀπό τήν στιγμή τῆς συλλήψεως τους¹. Τότε μπαίνουν τά πρῶτα γερά θεμέλια γιά τήν μελλοντική ὀρθή ἀγωγή. Σ’ αὐτό συμφωνεῖ μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τό χρυσοῦν στόμα τῆς Ἐκκλησίας. «Δέν εἶναι δυνατόν νά γίνει κακός», διδάσκει ὁ Ἱερός ὁ Χρυσόστομος, «αὐτός, πού ἀπό τήν ἀρχή ἀπήλαυσε πολύ ἐπιμέλεια καί φροντίδα»· αὐτός πού ἔτυχε σωστῆς ἀγωγῆς ἀπό τήν στιγμή τῆς συλλήψεώς του στήν μήτρα τῆς μητέρας του.

«Τὸ ἔμβρυο», παρατηρεῖ ὁ Ὅσιος Πορφύριος, «ἀκούει κι αἰσθάνεται μέσα στὴν κοιλιὰ τῆς μητέρας του...Ὅ,τι αἰσθάνεται ἡ μητέρα, λύπη, πόνο, φόβο, ἄγχος κ.λπ., τὰ ζεῖ κι αὐτό. Ἂν ἡ μάνα δὲν τὸ θέλει τὸ ἔμβρυο, ἂν δὲν τὸ ἀγαπάει, αὐτὸ τὸ αἰσθάνεται καὶ δημιουργοῦνται τραύματα στὴν ψυχούλα του, ποὺ τὸ συνοδεύουν σ’ ὅλη του τὴ ζωή. Τὸ ἀντίθετο συμβαίνει μὲ τ’ ἅγια συναισθήματα τῆς μάνας. Ὅταν ἔχει χαρά, εἰρήνη, ἀγάπη στὸ ἔμβρυο, τὰ μεταδίδει σ’ αὐτὸ μυστικά, ὅπως συμβαίνει μὲ τὰ γεννημένα παιδιά.

Γι’ αὐτὸ, πρέπει ἡ μητέρα νὰ προσεύχεται πολὺ κατὰ τὴν περίοδο τῆς κυήσεως καὶ ν’ ἀγαπάει τὸ ἔμβρυο, νὰ χαϊδεύει τὴν κοιλιά της, νὰ διαβάζει ψαλμούς, νὰ ψάλλει τροπάρια, νὰ ζεῖ ζωὴ ἁγία. Αὐτὸ εἶναι δική της ὠφέλεια· ἀλλὰ κάνει θυσίες καὶ γιὰ χάρη τοῦ ἐμβρύου, γιὰ νὰ γίνει καὶ τὸ παιδὶ πιὸ ἅγιο, ν’ ἀποκτήσει ἀπ’ τὴν ἀρχὴ ἅγιες καταβολές»² .

Ὅταν τό παιδί ἀποκτήσει ἀπό τήν κοιλία τῆς μητέρας του τίς καταβολές τῆς ἁγιότητας, τότε κατά κανόνα θά ἔχει μία καλή πνευματική ἐξέλιξη, πού θά τό ὁδηγήσει στή σωτηρία.

-Αὐτό εἶναι μία μεγάλη ἀλήθεια. Ἀλλά γιατί;

-Διότι ἡ ἁμαρτία, ἡ ἀποστασία ἀπό τόν Θεό, δέν εἶναι μές τήν φύση μας. Οἱ διάφορες ἁμαρτωλές προκλήσεις ἀπό τήν κοινωνία, δέν μποροῦν νά νικήσουν μιά σωστή καί ἐπιμελημένη φροντίδα-ἀγωγή, ὅπως εἶναι αὐτή πού προσφέρουν οἱ Χριστιανοί γονεῖς· οἱ πραγματικά Χριστιανοί γονεῖς.

Ἡ ἁμαρτία, ὅσο πολλή κι ἄν εἶναι στήν κοινωνία σήμερα³, ὡστόσο δέν εἶναι τόσο ἰσχυρή -ὅσο διεστραμμένη καί ἄν εἶναι ἡ κοινωνία-, ὥστε νά μπορέσει νά ἐξουδετερώσει αὐτήν τήν ἐπιμελημένη ὀρθόδοξη ἀγωγή, πού θά δοθεῖ ἀπό τους σωστούς χριστιανούς γονεῖς στά παιδιά τους, ἀπό τήν στιγμή τῆς συλλήψεώς τους.

«Ὅλη ἡ κακία τῶν παιδιῶν μας» παρατηρεῖ καί ὁ Μέγας Παιδαγωγός, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, «προέρχεται ἀπὸ τὴν δική μας ἀμέλεια καὶ ἐπειδὴ δὲν τὰ ὁδηγοῦμε ἀπ’ τὴν ἀρχὴ καὶ ἀπὸ τὴν μικρὴ ἡλικία στὸν δρόμο τῆς εὐσεβείας»⁴ .

Θά πρέπει, ἀπό τήν στιγμή τῆς συλλήψεως, νά ἀρχίσει καί ἡ ἀγωγή. Τό πρῶτο καθῆκον τῶν γονέων εἶναι αὐτό. Γι’ αὐτὸ καὶ φώναζε ὁ ἅγιος: Πρώτη φροντίδα μας ἡ οἰκογένεια, τὰ παιδιά.

«Πάντα ἡμῖν δεύτερα ἔστω τῆς προνοίας τῶν παίδων»⁵.

Ἡ ἀγωγή θά ἔχει ὡς κύριο στόχο νά μάθει στό παιδί τήν εὐσέβεια. Ἄν ἀπό τήν πρώτη στιγμή ποτιστεῖ ἡ ὕπαρξή του μέ τήν εὐλάβεια καί τήν Πίστη, τότε εἶναι πολύ πιθανό νά τήν κρατήσει γιά πάντα.

«Δὲν σοῦ λέω», τονίζει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος,«νὰ κρατήσεις τὸ παιδί σου ἀνύπαντρο καὶ νὰ τὸ στείλεις στὴν ἔρημο ἡ νὰ τὸ ἀναγκάσεις νὰ γίνει μοναχός. Ὄχι δὲ σοῦ τὸ λέω αὐτό. Βέβαια θὰ τὸ ἤθελα καὶ θὰ εὐχόμουν ὅλοι νὰ δεχθοῦν νὰ γίνουν μοναχοί. Ἀλλ’ ἐπειδὴ φαίνεται βαρύ, δὲν ἐπιμένω. Ἀνάθρεψε, λοιπόν, ἕναν ἀθλητὴ τοῦ Χριστοῦ καὶ μάθε τον καὶ σὰν ἄνθρωπος τοῦ κόσμου νὰ εἶναι εὐσεβὴς ἀπὸ μικρὸς»⁶.

Ὀφείλουν οἱ γονεῖς ἀπό τήν πρώτη ἡλικία νά βάλουν σωστούς ὅρους ζωῆς στά παιδιά. «Ἄν λοιπόν ἐξ ἀρχῆς καί ἀπό τήν πρώτη ἡλικία θέσουμε ὅρους ζωῆς καλούς, ὅπως πρέπει τότε δέν θά χρειασθοῦμε μετά νά καταβάλλουμε κόπους ἀλλά ἡ συνήθεια θά γίνει γι’ αὐτά νόμος. Ἄς μήν τά ἐπιτρέπουμε νά ὑποκύπτουν στά ἡδονικά καί νά κάνουν αὐτά πού τά βλάπτουν, οὔτε νά τούς χαριζόμαστε ἐπειδή εἶναι παιδιά. Πρό πάντων ἄς φροντίζουμε γιά τή διαφύλαξη τῆς σωφροσύνης τους· διότι αὐτό περισσότερο ἀπ’ ὅλα καταστρέφει τή νεότητα. Γιά τήν ἐπίτευξη αὐτοῦ ἀπαιτοῦνται πολλοί ἀγῶνες καί πολλή προσοχή. Ἀπό μικρή ἡλικία ἄς τά ὁδηγοῦμε στό γάμο, ἔτσι ὥστε νά δέχονται τή νύμφη μέ καθαρά καί ἀνέπαφα σώματα. Αὐτοί οἱ ἔρωτες εἶναι θερμότεροι. Αὐτός πού σωφρονεῖ πρό τοῦ γάμου, πολύ περισσότερο θά εἶναι σώφρων μετά τό γάμο· ἐνῶ αὐτός πού ἔμαθε νά πορνεύει πρό τοῦ γάμου θά τό κάνει καί μετά τό γάμο» ⁷. Ἡ συνήθεια γίνεται δεύτερη φύση, ὅταν μάλιστα ἀποκτηθεῖ κατὰ τὴ νεαρὴ ἡλικία. Τὰ παιδιὰ εἶναι μεγάλη παρακαταθήκη. Ὀφείλουμε νὰ τὰ φροντίζουμε γιὰ νὰ μὴν τὰ κλέψει ὁ πονηρὸς καὶ τὰ ὁδηγήσει σὲ ἁμαρτωλὲς καταστάσεις, «νή μήν μᾶς τά ἁρπάξει ὁ πονηρός»⁸

Παρατηρεῖ δέ καί ὁ σύγχρονος Ἅγιος Λουκᾶς Κριμαίας: «Ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων, δηλ. ὅταν ἀκόμα εἶναι μικρά (τά παιδιά), πρέπει νὰ ἀρχίζουμε τὴν ἀγωγή, διότι μόνο σὲ πολὺ μικρὴ ἡλικία τὰ παιδιὰ ἀποδέχονται μὲ εὐκολία νουθεσίες καὶ προτροπές. Ἡ ψυχὴ τους εἶναι σὰν τὸ κερὶ μαλακὴ ὅπου κάθε δικός σας λόγος ἢ πράξη μένουν, καὶ τὰ καλὰ καὶ τὰ ἄσχημα παραδείγματα, λόγος ἀγαθὸς ἢ αἰσχρός»⁹. Εἰς ἐπίρρωσιν τῶν λόγων του παραθέτει καί τήν παρατήρησι τοῦ Ἁγίου Τύχωνος τοῦ Ζαντόσκ: «Μικρὸς βλαστός, ὅπου τὸν γέρνεις τέτοια κλίση θὰ πάρει, ἕνα καινούριο δοχεῖο ἂν θὰ ἐκπέμπει μυρωδιὰ ἢ κακοσμία ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ μὲ τί θὰ τὸ γεμίσετε, βάζοντας μέσα εἴτε ἀρώματα εἴτε ἀκαθαρσίες»¹⁰.

Πολλοί λένε ὅτι ἡ κοινωνία διαμορφώνει τά παιδιά καί τά ὁδηγεῖ σχεδόν ἀναγκαστικά στό κακό.

Ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅμως, ὅτι τό παιδί, μέχρι «νά βγεῖ στήν κοινωνία», θά ζήσει 4-5 χρόνια περιορισμένο. Ὅλα αὐτά τά χρόνια θά τά ζήσει κυρίως μόνο μέ τούς γονεῖς του. Πρέπει, μάλιστα, νά συνυπολογίσουμε σ’ αὐτά καί τούς ἑννέα μῆνες τῆς κυοφορίας του. Ἄς μήν τό ξεχνᾶμε αὐτό, διότι ἡ χρονική αὐτή περίοδος εἶναι ὁ πιό καθοριστικός χρόνος γιά τήν μετέπειτα ζωή του. Οἱ ἐννέα μῆνες τῆς ἐνδομήτριας ζωῆς καί τό πῶς ἔζησε ἡ μητέρα σ’ ἐκείνη τήν χρονική περίοδο ἀσκοῦν μεγάλη ἐπίδραση στήν ὅλη μετέπειτα ζωή καί στόν χαρακτήρα τοῦ παιδιοῦ.

Ὅταν ὅλα αὐτά τά χρόνια (τά 5 πρῶτα χρόνια), τό παιδί ἔχει πάρει πολλά καί ἰσχυρά ἀντισώματα ἐναντίον τοῦ κακοῦ, ὅταν ἔχει ἀνατραφεῖ «ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου»¹¹ τότε δέν θά τό ἐπηρεάσει ἡ κοινωνία μέ τήν ὁποία ἀναγκαστικά θά ἔρθει σέ ἐπαφή. Τό ἀντίθετο· τό ἴδιο θά ἐπηρεάσει θετικά τήν κοινωνία, κι ἄς εἶναι ἀκόμη μικρό παιδάκι.

Δυστυχῶς ὅμως, οἱ γονεῖς πολλές φορές εἶναι ἀνέτοιμοι, ἀνώριμοι πνευματικά, ἀτελεῖς ὡς πρός τήν μετάνοια καί τήν ἐν Χριστῷ ζωή, μέ ἀποτέλεσμα νά μήν δίνουν τή σωστή ἀγωγή, ὅταν τό παιδί εἶναι μικρό. Συνήθως, «ξυπνοῦν» ἀπότομα καί ἐνδιαφέρονται γιά τήν ψυχή καί τόν χαρακτήρα τῶν παιδιῶν τους, ὅταν ἀρχίζουν τά μεγάλα προβλήματα τῆς ἐφηβίας. Τότε ὅμως, εἶναι πολύ ἀργά, γιά νά δώσουν τή σωστή ἀγωγή στά παιδιά. Τότε, τούς μένει νά δείξουν ἀγάπη καί νά κάνουν πολλή προσευχή, γιά νά διορθώσει ὁ Θεός τά δικά τους λάθη καί νά ἀναπληρώσει τίς ἐλλείψεις τῆς ἀγωγῆς πού ἐκεῖνοι ἄσκησαν στά παιδιά τους.

Γονεῖς καί παιδιά.

Καίρια, παρατηροῦσε ὁ Γέροντας, εἶναι ἡ ἐπίδραση τῆς ζωῆς τῶν γονέων στήν διαμόρφωση καί ἀγωγή τῶν παιδιῶν. Ἄν οἱ γονεῖς ζοῦν ἔχοντας ἕνα πνεῦμα, χωρίς μαλώματα, αὐτό ἀντανακλᾶ στά παιδιά καί τά κάνει νά ἔχουν πνευματική ὑγεία. Ἔλεγε: «Ἐκεῖνο πού σώζει καί φτιάχνει καλά παιδιά εἶναι ἡ ζωή τῶν γονέων μέσα στό σπίτι. Οἱ γονεῖς πρέπει νά δοθοῦνε στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Πρέπει νά γίνουνε ἅγιοι κοντά στά παιδιά μέ τήν πραότητά τους, τήν ὑπομονή τους, τήν ἀγάπη τους. Νά βάζουνε κάθε μέρα νέα σειρά, νέα διάθεση, ἐνθουσιασμό κι ἀγάπη στά παιδιά. Καί ἡ χαρά πού θά τούς ἔλθει, ἡ ἁγιοσύνη πού θά τούς ἔχει ἐπισκεφθεῖ, θά ἐξακοντίσει στά παιδιά τήν χάρι» ¹².

Ἡ κακή ζωή τῶν γονέων, ἐπισήμαινε, κάνει τά παιδιά μέ τήν παρακίνηση τοῦ διαβόλου νά παρεκτρέπονται καί ἔτσι νά ταλαιπωροῦν τούς γονεῖς των.Ἡ λύση ὅλων τῶν προβλημάτων τῶν παιδιῶν εἶναι ὁ ἐξαγιασμός τῶν γονέων. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «Γιά τήν κακή συμπεριφορά τῶν παιδιῶν φταῖνε γενικά οἱ γονεῖς. Δέν τά σώζουν οὔτε οἱ συμβουλές, οὔτε ἡ πειθαρχία, οὔτε ἡ αὐστηρότητα. Ἄν δέν ἁγιάζονται οἱ γονεῖς, ἄν δέν ἀγωνίζονται, κάνουν μεγάλα λάθη καί μεταδίδουν τό κακό πού ἔχουν μέσα τους. Ἄν οἱ γονεῖς δέν ζοῦν ζωή ἁγία, ἄν δέν μιλοῦν μέ ἀγάπη, ὁ διάβολος ταλαιπωρεῖ τούς γονεῖς μέ τίς ἀντιδράσεις τῶν παιδιῶν»¹³.

Οἱ γονεῖς θά πρέπει νά εἶναι ὁμόψυχοι, σύμφωνοι, καλοί συνεργάτες στήν ὀρθή ἀγωγή, «τήν ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου» ἀγωγή τῶν παιδιῶν τους. Δέν θά πρέπει νά ὑπάρχουν διαφωνίες ἤ κοσμικότητες πού δηλητηριάζουν τήν ἐν Χριστῷ ἀγωγή. Ἐν ὀνόματι τοῦ «νά μήν πιεσθοῦν τά παιδι» πολλές φορές γκρεμίζει ὁ ἕνας γονιός ὅ,τι μέ πολύ κόπο χτίζει ὁ ἄλλος.

«Ἡ ἀγάπη, ἡ ὁμοψυχία, ἡ καλή συνεννόηση τῶν γονέων» παρατηρεῖ ὁ Ὅσιος Πορφύριος «εἶναι ὅ,τι πρέπει γιά τά παιδιά. Μεγάλη ἀσφάλεια καί σιγουριά. Τά φερσίματα τῶν παιδιῶν ἔχουν ἄμεση σχέση μέ τήν κατάσταση τῶν γονέων. Ὅταν τά παιδιά πληγώνονται ἀπ' τήν κακή μεταξύ τῶν γονέων τους συμπεριφορά, χάνουν δυνάμεις καί διάθεση νά προχωρήσουν στήν πρόοδο. Κακοκτίζονται καί τό οἰκοδόμημα τῆς ψυχῆς τους κινδυνεύει ἀπό στιγμή σέ στιγμή νά γκρεμισθεῖ»¹⁴.

Τά παιδιά καί οἱ νέοι ἀπεχθάνονται τήν ὑποκρισία καί τήν ἀσυμφωνία ἔργων καί λόγων πού πολλές φορές ἐπιδεικνύουν οἱ γονεῖς τους. Ἐπίσης ἐπιζητοῦν ἕναν γνήσιο χριστιανισμό, βιωμένο ἀπό τούς γονεῖς τους καί ὄχι χλιαρότητα στήν πίστη καί στήν ἐν Χριστῷ ζωή. Ὅταν λείπει τό ὁλοκληρωτικό δόσιμο στόν Χριστό ἀπό τούς γονεῖς, αὐτό τά παιδιά τό ἀντιλαμβάνονται καί δέν θέλουν νά ἐνταχθοῦν σ’ ἕναν τέτοιο ἀστικό χριστιανισμό, πού οὐσιαστικά δέν ἀλλάζει τίποτα στή ζωή τους.

Τό ὀλέθριο «δόγμα» ὅτι «ἐμεῖς εἴμαστε κοσμικοί, δέν εἴμαστε μοναχοί, ὁπότε ὁ Χριστός ζητάει λιγότερα ἀπό ἐμᾶς γιά τή σωτηρία μας» εἶναι τελείως λανθασμένο καί «εἶναι αὐτό πού ἔχει φέρει τά ἄνω κάτω στήν οἰκουμένη» σύμφωνα μέ τόν ἱερό Χρυσόστομο. Οἱ ἐντολές τοῦ Χριστοῦ εἶναι οἱ ἴδιες καί ἰσχύουν τόσο γιά τούς μοναχούς ὅσο καί γιά τούς λαϊκούς. Ὅποιος δέν τίς τηρεῖ ἀπενεργοποιεῖ τήν Βαπτισματική Θεία Χάρη καί οὐσιαστικά δέν βιώνει τίποτε ἀπό τόν Χριστό καί τήν Βασιλεία Του. Τηρεῖ κάποιους ἐξωτερικούς τύπους ὡς ἕνας ὑποκριτής, ἀλλά προκαλεῖ τήν ἀποστροφή τῶν ἄλλων καί μάλιστα τῶν παιδιῶν του.

Στό σπίτι ὅπου δέν βιώνεται ὁ γνήσιος Χριστιανισμός, ἀλλά κάποιο κακέκτυπό του, δέν ὑπάρχει εἰρήνη, χαρά , ὁμόνοια, πραότητα, ἀγάπη. Ἀπουσιάζει τό Ἅγιο Πνεῦμα.

Οἱ γονεῖς διαπληκτίζονται συχνά, ἀλληλοκατηγοροῦνται, ἀντιπαθοῦν ὁ ἕνας τόν ἄλλο, ζοῦν ἀνειρήνευτοι, δυστυχισμένα καί μίζερα, χωρίς τόν μεταξύ τους ἀλληλοσεβασμό καί τήν ἀμοιβαία ἀνιδιοτελή ἀγάπη. Αὐτό ἔχει δυσμενέστατη ἐπίδραση στά παιδιά.

Ἐπιδρᾶ τραυματικά καί καταστροφικά στή διαμόρφωση τοῦ χαρακτήρα καί τῆς συμπεριφορᾶς τους.

Ἡ συμπεριφορά τῶν ἀνθρώπων στή διάρκεια τῆς ζωῆς τους, ἔλεγε ὁ Γέροντας, ἐπηρρεάζεται τά μέγιστα ἀπό τά παιδικά τους βιώματα μέσα στήν οἰκογένεια. Μάλιστα τόνιζε ὅτι: «Αὐτό φαίνεται καί στίς πιό μικρές ἐκδηλώσεις τῆς ζωῆς. Ἐπί παραδείγματι, σοῦ συμβαίνει μιά λαιμαργία, νά θέλεις νά τρώεις. Πῆρες, ἔφαγες, βλέπεις κάτι ἄλλο, τό θέλεις κι ἐκεῖνο, τό θέλεις καί τ΄ ἄλλο. Αἰσθάνεσαι ὅτι πεινάεις, ὅτι ἅμα δέν φάεις, σέ πιάνει μία λιγούρα, μιά τρεμούλα. Φοβᾶσαι ὅτι θ' ἀδυνατίσεις. Εἶναι κάτι ψυχολογικό, πού ἔχει ἐξήγηση. Μπορεῖ ἄς ποῦμε, νά μήν ἐγνώρισες πατέρα, νά μήν ἐγνώρισες μητέρα, νά εἶσαι ὑστερημένος καί πεινασμένος, φτωχός κι ἀδύνατος. Κι αὐτό ἀπό πνευματικό γεγονός ἐκδηλώνεται ἀντανακλαστικῶς ὡς ἀδυναμία τοῦ σώματος»¹⁵.

Ἡ ἐπίδραση τῆς κατάστασης τῆς οἰκογένειας στήν πνευματική κατάσταση τῶν παιδιῶν εἶναι τεράστια. Ἔλεγε ὁ Γέροντας ὅτι ἡ ἁγιότητα τῶν γονέων μεταγγίζεται στά παιδιά. Ἡ προσευχή καί τό μυστικό ἀγκάλιασμα τῶν παιδιῶν ἀπό τούς γονεῖς διά τῆς ἀγάπης κάνει τά παιδιά ὑγιῆ πνευματικά. Ἔλεγε: «Στήν οἰκογένεια βρίσκεται μεγάλο μέρος ἀπ΄ τήν εὐθύνη γιά τήν πνευματική κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου. Γιά νά ἀπαλλαγοῦν τά παιδιά ἀπό διάφορα ἐσωτερικά προβλήματα, δέν εἶναι ἀρκετές οἱ συμβουλές, οἱ ἐξαναγκασμοί, ἡ λογική κι οἱ ἀπειλές. Μᾶλλον γίνονται χειρότερα. Ἡ διόρθωση γίνεται μέ τόν ἐξαγιασμό τῶν γονέων. Γίνετε ἅγιοι καί δέν θά ἔχετε κανένα πρόβλημα μέ τά παιδιά σας. Ἡ ἁγιότητα τῶν γονέων ἀπαλλάσσει τά παιδιά ἀπ' τά προβλήματα. Τά παιδιά θέλουν κοντά τους ἀνθρώπους ἁγίους, μέ πολλή ἀγάπη, πού δέν θά τά φοβερίζουν, οὔτε θά περιορίζονται στή διδασκαλία, ἀλλά θά δίδουν ἅγιο παράδειγμα καί προσευχή. Νά προσεύχεσθε οἱ γονεῖς σιωπηλά καί μέ τά χέρια ψηλά πρός τόν Χριστό καί ν' ἀγκαλιάζετε τά παιδιά σας μυστικά» ¹⁶.

Ὅταν οἱ γονεῖς εἶναι εἰρηνικοί μέσα τους καί μεταξύ τους, ὅταν ἔχουν ἐγκάτοικο τήν Εἰρήνη πού εἶναι ὁ Χριστός, τότε καί θά ἀσκήσουν σωστή ἀγωγή στά παιδιά τους.

 Ἄν ὅμως εἶναι ταραγμένοι θά ταράζουν καί τά παιδιά τους. Ὅταν θά προσπαθοῦν νά τά διορθώσουν, δέν θά τό κάνουν μέ σωστό τρόπο καί θά τά πληγώνουν.

Τά παιδαγωγικά μέτρα, σύμφωνα μέ τόν Γέροντα, δέν ἀπορρίπτονται, ἀλλά πρέπει νά λαμβάνονται μέ πολύ πόνο καί ἀγάπη. Τό μάλωμα πρέπει νά εἶναι ἀνάλογο μέ τήν ἀταξία. Τό ὑπερβολικό μάλωμα πληγώνει τά παιδιά. Συμβούλευε ὡς ἑξῆς τούς γονεῖς: «Ὅταν (ἐνν. τά παιδιά) κάνουν ἀταξίες, νά παίρνετε κάποια παιδαγωγικά μέτρα, ἀλλά νά μήν τά πιέζετε. Κυρίως νά προσεύχεσθε. Πολλές φορές οἱ γονεῖς, καί κυρίως ἡ μητέρα, πληγώνουν τό παιδί γι' ἀταξία πού ἔκανε καί τό μαλώνουν ὑπερβολικά. Τότε αὐτό πληγώνεται. Ἀκόμη κι ἄν δέν τό μαλώσεις ἐξωτερικά καί μέσα σου τό μαλώσεις κι ἀγανακτήσεις ἤ τό κοιτάξεις ἄγρια, τό παιδί τό καταλαβαίνει. Νομίζει ὅτι ἡ μητέρα δέν τό ἀγαπάει. Ρωτάει τή μάνα: -Μ' ἀγαπάεις, μαμά; -Ναί, παιδί μου.

Ἀλλ΄ αὐτό δέν πείθεται. Ἔχει πληγωθεῖ. Ἡ μητέρα τό ἀγαπάει, θά τό χαϊδέψει μετά, ἀλλ' αὐτό θά κάνει τό κεφάλι πίσω. Δέν δέχεται τό χάδι, τό νομίζει ὑποκρισία, γιατί ἔχει πληγωθεῖ»¹⁷.

Ὁ ἄνθρωπος, σύμφωνα μέ τόν σοφό Γέροντα, μεταδίδει τήν καλή ἤ κακή πνευματική του κατάσταση στό περιβάλλον του. Ἡ μητέρα μεταδίδει στό παιδί της τό ἄγχος της. Ἡ φυσική ἀγάπη κάποτε βλάπτει· μόνο ἡ ἐν Χριστῷ ὠφελεῖ. Αὐτήν πρέπει πάντοτε νά καλλιεργεῖ ὁ ἄνθρωπος. Νά τί δίδασκε ὁ σοφός Γέροντας: «Πολλές φορές μέ τήν ἀγωνία μας καί τούς φόβους μας καί τήν ἄσχημη ψυχική μας κατάσταση, χωρίς νά τό θέλομε καί χωρίς νά τό καταλαβαίνομε, κάνομε κακό στόν ἄλλον, ἔστω κι ἄν τόν ἀγαπᾶμε πάρα πολύ, ὅπως, παραδείγματος χάριν, ἡ μάνα τό παιδί της. Ἡ μάνα μεταδίδει στό παιδί ὅλο τό ἄγχος της γιά τή ζωή του, γιά τήν ὑγεία του, γιά τήν πρόοδό του, ἔστω κι ἄν δέν τοῦ μιλάει, ἔστω κι ἄν δέν ἐκδηλώνει αὐτό πού ἔχει μέσα της. Αὐτή ἡ ἀγάπη, ἡ φυσική ἀγάπη δηλαδή, μπορεῖ κάποτε νά βλάψει. Δέν συμβαίνει, ὅμως, τό ἴδιο μέ τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, πού συνδυάζεται μέ τήν προσευχή καί μέ τήν ἁγιότητα τοῦ βίου. Ἡ ἀγάπη αὐτή κάνει ἅγιο τόν ἄνθρωπο, τόν εἰρηνεύει, διότι ἀγάπη εἶναι ὁ Θεός»¹⁸.

Ἡ ὑπερπροστασία, ἔλεγε, εἶναι ἕνα συνηθισμένο λάθος τῆς ἀγωγῆς. Ὁ ἄνθρωπος παραμένει ἀνώριμος ὅταν ὑπερπροστατεύεται ἀπό τούς γονεῖς του. Παρατηροῦσε ὁ Γέροντας: «Ἕνα ἄλλο πάλι πού βλάπτει τά παιδιά, εἶναι ἡ ὑπερπροστασία, δηλαδή ἡ ὑπερβολική φροντίδα, ἡ ὑπερβολική ἀγωνία καί τό ἄγχος τῶν γονέων... Μητέρες πού κάθονται πάνω ἀπ' τά παιδιά τους συνεχῶς καί τά καταπιέζουν, δηλαδή τά ὑπερπροστατεύουν, ἀπέτυχαν στό ἔργο τους. Ἐνῶ πρέπει ν' ἀφήνεις τό παιδί μόνο του νά ἐνδιαφερθεῖ γιά τήν πρόοδό του. Τότε θά πετύχεις. Ὅταν κάθεσαι συνεχῶς ἀπό πάνω τους, τά παιδιά ἀντιδροῦν. Ἀποκτοῦν νωθρότητα, μαλθακότητα καί συνήθως ἀποτυγχάνουν στή ζωή. Εἶναι ἕνα εἶδος ὑπερπροστασίας, πού ἀφήνει ἀνώριμα τά παιδιά»¹⁹.

Για τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν.

Νά πῶς συμβούλευε τούς γονεῖς γιά τήν διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν: «Δέν πρέπει νά πολεμᾶτε τά παιδιά σας, ἀλλά τό σατανᾶ πού πολεμᾶ τά παιδιά σας. Νά τούς λέτε λίγα λόγια καί νά κάνετε πολλή προσευχή. Ἡ προσευχή κάνει θαύματα. Δέν πρέπει ἡ μητέρα νά ἀρκεῖται στό αἰσθητό χάδι στό παιδί της, ἀλλά νά ἀσκεῖται στό πνευματικό χάδι τῆς προσευχῆς. Ἡ σωτηρία τοῦ παιδιοῦ σας περνάει μέσα ἀπό τόν ἐξαγιασμό τό δικό σας. Ὁ ἁγιασμός δέν εἶναι ἀκατόρθωτο πράγμα, εἶναι μάλιστα εὔκολος, φθάνει ἐσεῖς νά ἀποκτήσετε ταπείνωση καί ἀγάπη. Ἂν θέλεις μπορεῖς νά ἁγιάσεις καί μέσα στήν Ὁμόνοια»²⁰.

Ἄν τίποτε σχεδόν δέν διορθώνεται στήν κοινωνία ἀπό γενιά σέ γενιά, εἶναι διότι οἱ γονεῖς δίνουν λανθασμένη ἀγωγή στά παιδιά.

Τούς τρέφουν τήν κενοδοξία ἀπό τήν πρώτη στιγμή, μέ τά καλοπιάσματα καί τούς ἐπαίνους. Ἔτσι, τό παιδί γίνεται ἕνας ἐγωιστικό καί ἀπροσάρμοστο ἄτομο²¹.

Νά πῶς δίδασκε καί συμβούλευε σχετικά ὁ Γέροντας: ««Ἔρχονται ἐδῶ ἑκατοντάδες γονεῖς καί μέ κλάματα στά μάτια μέ παρακαλοῦν νά βοηθήσω τά παιδιά τους, γιατί ἄλλα ἔμπλεξαν μέ ναρκωτικά, ἄλλα μέ κακές παρέες, ἄλλα τούς βρίζουν, τούς ζητοῦν χρήματα, γιά νά τά χρησιμοποιήσουν στίς χαρτοπαιχτικές λέσχες καί στά ἄλλα τυχερά παιχνίδια, καί ὅταν δέν ἔχουν νά τούς δώσουν, τούς ἀπειλοῦν καί ἀκόμη καί τούς χτυποῦν! Ἔτσι φτάνουν οἱ γονεῖς νά καταριῶνται καί αὐτά καί τήν ὥρα καί τήν στιγμή πού τά ἔφεραν στήν ζωή! Ἔχω δεῖ γονεῖς, νά κλαῖνε μέ μαῦρο δάκρυ, γιά τό κατάντημά των παιδιῶν τους καί νά λένε, χίλιες φορές νά μήν τά εἴχαμε! Γιατί, τότε θά εἴχαμε ἕνα καημό καί μιά στεναχώρια, πού δέν θά εἴχαμε παιδιά, ἐνῶ, τώρα μοῦ λένε ἔχουμε χίλιους καημούς καί ἄλλες στεναχώριες γιά τά προβλήματα τά φοβερά, πού μᾶς δημιουργοῦν καθημερινά καί ντρεπόμεθα νά κυκλοφοροῦμε στόν κόσμο. Γι’ αὐτό ζητᾶνε νά τούς βοηθήσω μέ τίς προσευχές μου, γιά νά σώσουν τα παιδιά τους. Ὅμως, ὅταν τούς ρωτῶ ἐσεῖς τί κάνατε, ἤ τί κάνετε τώρα, γιά νά βοηθήσετε αὐτά τά δυστυχισμένα πλάσματα, μοῦ ἀπαντοῦν, σχεδόν, στερεότυπα, ὅτι δέν μποροῦσαν νά κάνουν τίποτα, γιατί ξέφυγαν ἀπό τόν ἔλεγχό τους, γιατί ἦταν ἔφηβοι! Ἔ! Ἑπόμενο ἦταν. Ἀφοῦ ἀφήσατε ὅλα τά παιδικά χρόνια ἀνεκμετάλλευτα καί περιμένατε νά ἔλθει ἡ ἥβη, γιά νά ἀσχοληθεῖτε μέ τά παιδιά σας, ἀσφαλῶς αὐτά τα ἀποτελέσματα, θά εἴχατε καί θά πρέπει νά περιμένετε καί χειρότερα. Τό παιδί εἶναι σάν τό ζυμάρι. Ὅσο πιό μαλακό εἶναι τό ζυμάρι, τόσο πιό εὔκολα πλάθεται, διαμορφώνεται, διαπαιδαγωγεῖται καί τελειοῦται. Τώρα, πού θυμηθήκατε ἐσεῖς, ὅτι ἔχετε παιδιά, ἤ μᾶλλον σᾶς τά θύμισαν αὐτά μέ τίς ἀταξίες τους, τίς ἀπαιτήσεις, τίς παρανομίες τους καί γενικά μέ τήν ἀνήθικη συμπεριφορά τους, τώρα εἶναι ἀργά. Πέταξε τό πουλάκι. Καί ἄν πετάξει τό πουλί, πού τό εἴχαμε στό κλουβί δύσκολα πιάνεται, γιά νά μήν πῶ, πώς δέν ξαναπιάνεται! Ἡ διαπαιδαγώγηση τοῦ παιδιοῦ εἶναι τό Α καί τό Ω τῶν ὑποχρεώσεων, πού ἔχουν οἱ γονεῖς σ’ αὐτήν τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη, πού μέ τήν θεϊκή συνύπαρξη, φέρνουν στήν ζωή! Γονεῖς, πού ἀπέτυχαν νά διαπαιδαγωγήσουν τό παιδί τους σωστά, θεωροῦνται ἀποτυχημένοι σέ ὅλα! Σέ ὅλα, μέ ἀκοῦτε; Γιατί, ἄν ὑποθέσουμε, ὅτι ὑπάρχουν γονεῖς, πού ἀφιέρωσαν ὅλη τους τήν ζωή νά ἐπεκτείνουν τίς βιομηχανικές τούς ἐγκαταστάσεις καί νά πολλαπλασιάσουν τα χρήματά τους, μέ ἀποτέλεσμα νά γίνουν μεγιστάνες τοῦ πλούτου, ἐνῶ παράλληλα δέν ἔκαναν τίποτε γιά τήν χρηστή διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν τους, τότε, σᾶς λέω, ὅτι ὄχι μόνο δέν προσέφεραν τίποτε στά παιδιά τους, ἀλλά ἠγωνίστηκαν καί κόπιασαν γιά νά δημιουργήσουν τεμπέληδες, ἀκαμάτες καί ἐγκληματίες! Ναί! Σᾶς τό βεβαιώνω ἐγώ. Ἐγκληματίες ἔφτιαξαν! Καί ξέρετε γιατί; Γιατί τό χρῆμα, ὅταν βρεθεῖ σέ χέρια διεφθαρμένων ἀνθρώπων, κάνει κακό καί στούς ἴδιους, πού τό ἔχουν καί στούς ἄλλους, πού τό στεροῦνται. Γιατί, οἱ πρῶτοι ἐξαγοράζουν τούς τελευταίους ἀπό ἀνάγκη καί τούς χρησιμοποιοῦν σάν ἄβουλα ὄντα, ὅπου, ὅποτε καί γιά ὁποιονδήποτε λόγο θέλουν. Πάντως ποτέ γιά καλό! Δέν ἔχετε ἀκούσει πού λένε: «Τό χρῆμα διαφθείρει συνειδήσεις;». Πιό σωστή κουβέντα γιά τόν ρόλο πού παίζει το χρῆμα στή συνείδηση τοῦ ἀτόμου καί εἰδικότερα στήν ἐξαγορά τῆς συνειδήσεως τῶν ἀνθρώπων, ἀπό καταβολῆς κόσμου, ἐγώ τουλάχιστον, δέν ἔχω ἀκούσει. Ποῦ πᾶτε μακρυά; Ὁ Ἰούδας δέν πρόδωσε τόν Ἰησοῦν μας, γιά τό χρῆμα; Γιά τά τριάκοντα ἀργύρια; Αὐτό δέν σᾶς φτάνει; Δέν εἶναι ἀρκετό νά σᾶς πείσει γιά τήν καταστρεπτική δύναμη πού ἔχει το χρῆμα, ὅταν τό χειρίζονται ἄνθρωποι, πού δέν ἔχουν μέσα τους Θεό; Καί αὐτοί, πού δέν ἀσχολοῦνται μέ τή θεϊκή διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν τους τί νομίζετε ὅτι φτιάχνουν; Ἰοῦδες φτιάχνουν! Καί ἀλλοίμονό τους! Γιατί συγκεντρώνουν θησαυρούς ἐδῶ στήν γῆ καί ἀδιαφοροῦν γιά τή Βασιλεία των Οὐρανῶν. Ἐξάλλου, αὐτά πού συγκεντρώνουν ἐδῶ, οὔτε καί οἱ ἴδιοι θά προλάβουν νά τά ἀπολαύσουν, ἀλλά οὔτε καί τά κακομαθημένα παιδιά τους θά μπορέσουν νά τά διατηρήσουν. Καί ξέρετε γιατί; γιατί οἱ μέν γονεῖς ἔχουν προσβληθεῖ ἀπό ἀνίατη ἀρρώστια, πού λέγεται φιλαργυρία. Καί μέ αὐτή θά πεθάνουν ἀγκαλιά! Ὅλα τα ἄλλα ἀγαθά, πού ἔδωσε ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο τούς ἀφήνουν ἀδιάφορους. Ἑπομένως θά πεθάνουν χωρίς νά μπορέσουν νά τά ἀπολαύσουν! Τά δέ παιδιά τους, ἀνίκανα, ὅπως τά κατάντησαν, δέν θά εἶναι σέ θέση νά τά διατηρήσουν! Γιατί, τό νά διατηρήσει κανείς τά ἀγαθά, εἶναι δυσκολότερο ἀπό τό νά τά ἀποκτήσει!» ²².

Ὁ ἱερός Χρυσόστομος θεωρεῖ αὐτούς τούς γονεῖς πού εἶναι κολλημένοι στόν πλοῦτο καί τά βιοτικά χειρότερους καί ἀπό τούς παιδοκτόνους. Γράφει: «Ἀπὸ πουθενὰ ἀλλοῦ δὲν προέρχεται ἡ διαστροφὴ τῶν παιδιῶν παρὰ μόνο ἀπὸ τὸ ὑπερβολικὸ ἐνδιαφέρον (τῶν γονέων) γιὰ τὰ βιωτικά. Μὲ τὸ νὰ ἀποβλέπουν δηλαδὴ μόνο σὲ ἐκεῖνα καὶ μὲ τὸ νὰ θέλουν νὰ μὴν ἀσχοληθοῦν μὲ τίποτε ἄλλο, ἀναγκάζονται νὰ ἀμελοῦν μαζὶ μὲ τὴ δική τους ψυχὴ  καὶ τὰ παιδιά. Αὐτοὺς τοὺς πατέρες –καὶ ἂς μὴ νομίσει κανεὶς ὅτι αὐτὸ ποὺ λέω τώρα εἶναι ἀποτέλεσμα θυμοῦ-θὰ τοὺς χαρακτήριζα χειρότερους καὶ ἀπὸ τοὺς ἴδιους τους παιδοκτόνους. Διότι ἐκεῖνοι χωρίζουν βέβαια τὸ σῶμα ἀπὸ τὴν ψυχὴ , αὐτοὶ ὅμως φέροντας καὶ τὸ σῶμα μαζὶ μὲ τὴν ψυχὴ τὴν ρίχνουν στὴ φωτιὰ τῆς κολάσεως. Καὶ ἐκεῖνο τὸ θάνατο ὁπωσδήποτε θὰ τὸν ὑποστεῖ, ἐπειδὴ ὑπάρχει ὁ φυσικὸς νόμος , αὐτὸν ὅμως μπορεῖ καὶ νὰ τὸν ἀποφύγει, ἐὰν δὲν τὸ ὁδηγοῦσε ἐκεῖ ἡ ἀδιαφορία τῶν πατέρων. Ἐπὶ πλέον τὸ θάνατο τοῦ σώματος θὰ τὸν ἐξαφανίσει ἐντελῶς ὅταν ἔλθη ἡ ἀνάστασις , τὴν καταστροφὴ ὅμως τῆς ψυχῆς , τίποτε πιὰ δὲ θὰ μπορέσει νὰ τὴν ἐξουδετερώσει. Διότι δὲν τὴν ἀκολουθεῖ πιὰ ἡ σωτηρία, ἀλλὰ εἶναι καταδικασμένη νὰ τιμωρῆται αἰώνια.

Ὥστε δίκαια θὰ χαρακτηρίζαμε τοὺς γονεῖς αὐτοὺς χειρότερους ἀπὸ τοὺς παιδοκτόνους. Διότι δὲν εἶναι τὸ ἴδιο νὰ ἀκονίσει κανεὶς ξίφος καὶ τὸ νὰ ὁπλίσει καὶ νὰ τὸ τοποθετήσει στὸ λαιμὸ τοῦ παιδιοῦ, ὅσο εἶναι φοβερὸ τὸ νὰ καταστρέψη τὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ καὶ νὰ τὴν ὁδηγήσει στὴν ἀπώλεια. Διότι γιὰ μᾶς δὲν ὑπάρχει πιὸ πολύτιμο ἀπὸ τὴν ψυχή»²³.

Δυστυχῶς ἀσχολοῦνται οἱ γονεῖς μέ τίς ἐπιχειρήσεις τους, τήν καριέρα τους καί ξεχνοῦν ὅτι ἔχουν παιδιά. Ξεχνοῦν ὅτι ἡ κύρια ἀποστολή τους εἶναι νά τά μεγαλώσουν διαπαιδαγωγόντας τα ὀρθόδοξα, χριστιανικά.

Ὁ ἱερός Χρυσόστομος πάλι, ἀπευθυνόμενος στούς γονεῖς, λέγει ὅτι, τότε φέρεις ἐπάξια τόν τίτλο τοῦ πατέρα καί τῆς μητέρας, ὅταν ζήσεις ἐσύ πνευματικά, ἀλλά συνάμα βοηθήσεις καί τό παιδί σου νά ένεργοποίήσει τήν Βαπτισματική Χάρη, νά μετανοήσει καί νά σωθεῖ.

Δέν εἶσαι γονιός μόνο ὅταν γεννᾶς, ἀλλά γίνεσαι πραγματικός πατέρας καί μητέρα, ὅταν ἀναγεννᾶς πνευματικά τό παιδί σου. Τότε «ἀποκαθιστᾶς» πραγματικά τό παιδί σου, ὄχι ὅταν τό ὁδηγήσεις στό γάμο ἁπλῶς, ἀλλά ὅταν τό βάλεις στόν δρόμο γιά τόν Παράδεισο: Τό μάθεις νά ἐξομολογεῖται τάκτικά, νά ἐκκλησιάζεται, νά κοινωνεῖ, νά ἀσκεῖται πνευματικά, νά ἐγκρατεύεται, νά προσεύχεται, νά μελετᾶ τίς Ἅγιες Γραφές κ.λ.π. Ἄν δέν καταφέρεις νά τό σώσεις, κινδυνεύεις καί σύ νά μήν σωθεῖς²⁴.

«Ὀνομάζεσαι πατὴρ» παρατηρεῖ καί ὁ ἁγιασμένος σχεδόν σύγχρονος ρουμάνος Πνευματικός π. Ἀρσένιος Μποκά «τῶν παιδιῶν σου κατὰ σάρκα, νὰ εἶσαι καὶ πατήρ τους κατὰ πνεῦμα. Ὄχι μόνο νὰ κάνης τὴν ἁπλῆ γέννησι σὰν πατέρας, ἀλλὰ προπαντὸς νὰ τοὺς δώσης τὴν καλὴ ἀγωγὴ στὸ πνεῦμα τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. Ἔμαθες νὰ γεννᾶς παιδιά; Τώρα νὰ τὰ παιδαγωγήσεις ὅπως πρέπει, γιὰ νὰ φέρης μὲ ἀξία τὸ ὄνομα τοῦ πατρός.

Ὄχι μόνο ἡ κυοφορία τοῦ παιδιοῦ στὴν κοιλιά σου σὲ κάνει μητέρα, ἀλλὰ ἡ καλὴ χριστιανικὴ ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν σου. Ὁ πρῶτος λόγος ποὺ θὰ εἰπῆς στὸ παιδί σου νὰ εἶναι γιὰ τὸν Θεό, στὸν ὁποῖο χαρίζεται καὶ τὸ πρῶτο χαμόγελο τοῦ παιδιοῦ σου.

Ὅταν γεννᾶται ἕνα παιδί, ἡ μητέρα δίνει στὸν κόσμο ἕνα ἄνθρωπο καὶ στὴν συνέχεια πρέπει δι’ αὐτῆς νὰ δώση ὁ οὐρανὸς ἕνα ἄγγελο. Ἡ καλὴ ψυχικὴ κατάστασις τῶν παιδιῶν ἐξαρτᾶται κατὰ μέγα μέρος ἀπὸ τὴν ἁγία ἐπίδρασι τὴν ὁποία ἔχει ἡ μητέρα ἐπάνω τους.

Δῶστε μας τὶς καλύτερες μητέρες (ταπεινὲς καὶ πιστὲς στὸν Θεό) καὶ θὰ σᾶς δώσουμε τοὺς καλύτερους ἀνθρώπους.

Δὲν ὑπάρχει καμία ἀνώτερη τέχνη ἀπὸ τὴν τέχνη τῆς ἀγωγῆς. Ὅ,τι ἀγωγὴ θὰ δώσουν οἱ γονεῖς στὰ παιδιά τους, στὴν νηπιακὴ τους ἡλικία, ἀπ’ αὐτὴ συνήθως θὰ ἐξαρτηθῆ, ἂν θὰ γίνουν εὐάρεστα στὸν Θεό.

Οἱ γονεῖς θὰ τιμωρηθοῦν ὄχι μόνο γιὰ τὶς ἁμαρτίες τους, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὰ παιδιά τους, τὰ ὁποῖα δὲν τὰ ἀνέθρεψαν μὲ τὸ πνεῦμα τῆς εὐλαβείας καὶ τῆς πίστεως στὸν Χριστό.

Γονεῖς οἱ ὁποῖοι δὲν μεγαλώνουν τὰ παιδιά τους ὅπως πρέπει, δηλαδὴ χριστιανικά, τὰ γεννοῦν μόνο γιὰ μιὰ παροδικὴ ζωή, σωματική, καὶ τοὺς ἀνοίγουν τὴν πόρτα γιὰ τὸν αἰώνιο θάνατο, τὴν κόλασι.

Νὰ εἶσαι πρῶτα ἐσὺ ὁ ἴδιος, αὐτὸ ποὺ θέλεις νὰ κάνης στὸν ἄλλον. Ἐὰν θέλης νὰ διδάξης τὰ παιδιά σου, δίδαξε πρῶτα τὸν ἑαυτό σου ἐν πνεύματι τοῦ Θεοῦ»²⁵.

Ἐρωτᾶ δέ ὁ ἱερός Χρυσόστομος τόν πατέρα πού εἶναι ὑποδουλωμένος στά πάθη του: «Πῶς θὰ μπορέσεις νὰ διορθώσεις τὸν γιό σου, νὰ δώσεις τὶς πρέπουσες συμβουλὲς σὲ ἄλλον ποῦ εἶναι ἀμελής, ἀφοῦ σὺ ὁ ἴδιος, ποῦ βρίσκεσαι σὲ προχωρημένα γηρατειά, κάνεις τέτοιες ἀσχήμιες;

Αὐτὰ τὰ λέω καὶ ἐπικρίνω τοὺς ἡλικιωμένους, ὄχι γιὰ νὰ ἀπαλλάξω ἀπὸ κάθε κατηγορία καὶ μομφὴ τοὺς νέους, ἀλλὰ μέσῳ τῶν πρώτων νὰ προφυλάξω τοὺς δεύτερους.

Πῶς λοιπὸν ὁ πατέρας θὰ μάθει στοὺς ἄλλους νὰ συγκρατοῦν αὐτὸ τὸ πάθος τους, τὴν αὐθάδεια καὶ τὴν ὀργή, ὅταν ὁ ἴδιος δὲν ἔχει μάθει νὰ συγκρατεῖται.

Μᾶλλον ἐμεῖς πρέπει νὰ ἔχουμε παιδαγωγοὺς καὶ ὄχι ἐκεῖνα, δηλαδὴ τὰ παιδιά, ἀφοῦ τὰ λάθη τους δὲν μποροῦν νὰ εἶναι μεγάλα, ἐνῷ τὰ δικά μας εἶναι πάρα πολὺ μεγάλα. Ὅλη ἡ κακία τῶν παιδιῶν μᾶς προέρχεται ἀπὸ τὴν δική μας ἀμέλεια καὶ ἐπειδὴ δὲν τὰ ὁδηγοῦμε ἀπ’ τὴν ἀρχὴ καὶ ἀπὸ τὴν μικρὴ ἡλικία στὸν δρόμο τῆς εὐσεβείας»²⁶.

Συνήθως οἱ γονεῖς φροντίζουν ὥστε τά παιδιά τους νά μορφωθοῦν μόνο κοσμικά χωρίς νά φροντίζουν γιά τήν χριστιανική κατήχησή καί ἀγωγή τους

Ὁ σύγχρονος Ἅγιος Λουκᾶς Κριμαίας παρατηρεῖ ὅτι δέν πρέπει νά περιορίζεται ἡ μόρφωση καὶ ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν «στὴν ἔξωθεν σοφία, στὴν σοφία αὐτοῦ τοῦ κόσμου» ὅπως γίνεται συνήθως. Θά πρέπει τά παιδιά «νὰ μαθαίνουν ταυτόχρονα τὴν ἄνωθεν σοφία καὶ τὴν ἀνώτατη ἀλήθεια. Νὰ μαθαίνουν τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ, νὰ μαθαίνουν τὴν εὐλάβεια, πὼς νὰ ἔχουν πάντα τὴν μνήμη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν σωστὴ χριστιανικὴ ὁδὸ. Μόνο τότε δὲν θὰ χαθοῦν τὰ παιδιά σας στὶς ὁδοὺς τῆς ἀνθρώπινης σοφίας, μόνο τότε πάνω ἀπ’ ὅλα θὰ ἔχουν πάντα τὴν χριστιανικὴ σοφία, τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ. Μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο λοιπὸν πρέπει νὰ διαπαιδαγωγοῦμε τὰ παιδιά μας. Θὰ δώσετε λόγο ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ γιὰ τὰ κακὰ παραδείγματα ποὺ δίνετε στὰ παιδιά σας, γιὰ τοὺς καυγάδες ποὺ γίνονται μπροστὰ στὰ μάτια τους, γιὰ τὶς φλυαρίες ποὺ ἀκοῦνε νὰ λέτε. Ἂν ἐσεῖς οἱ ἴδιοι τὸ κάνετε αὐτὸ τότε τὰ παιδιὰ σᾶς τί μποροῦν νὰ μάθουν ἀπό σᾶς;»²⁷. Τά παραστρατημένα παιδιά προξενοῦν μεγάλες θλίψεις καί πειρασμούς πρῶτα ἀπ’ ὅλα στούς ἴδιους τούς γονεῖς τους.

Πολλοί γονεῖς φθάνουν στό σημεῖο νά καταριοῦνται τά παιδιά τους, ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος καί εὔχονται νά μήν τά εἶχαν, ἐξ’ αἰτίας τῆς κακῆς διαγωγῆς τους. Αὐτή ὅμως ὀφείλεται στήν κακή διαπαιδαγώγηση ἤ καί στήν τελεία ἀπουσία διαπαιδαγώσης ἀπό τούς ἀνάξιους αὐτούς γονεῖς²⁸.

Ὁ σεβασμός τῆς ἐλευθερίας τῶν παιδιῶν καί ὁ ρόλος της στήν ἀγωγή

«Νά ἀναθρέφετε τά παιδιά μέ παιδεία καί νουθεσία Κυρίου». Μέ αὐτά τά λόγια προτρέπει ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος Παῦλος τούς γονεῖς νά δώσουν ἀγωγή στά παιδιά τους. Συνάμα, τούς καθορίζει καί τό πλαίσιο μέσα στό ὁποῖο θά κινηθοῦν. Ἡ παιδεία πού θά ἀσκήσουν θά πρέπει νά εἶναι θεοπρεπής, θεοειδής μέ νουθεσίες σύμφωνες μέ τό θέλημα τοῦ Κυρίου. Ὁπωσδήποτε, μέσα στίς προϋποθέσεις μιᾶς τέτοιας ἀγωγῆς εἶναι καί ὁ σεβασμός τῆς ἐλευθερίας τῶν παιδιῶν.

Ἡ καλή «ἐν Κυρίῳ» ἀγωγή τῶν παιδιῶν, ὅταν ἀρχίζει ἀπό τήν πρώτη στιγμή (τῆς συλλήψεως), ἔχει συνήθως τούς ἀναμενόμενους καρπούς. Τά παιδιά ἁγιάζονται καί γίνονται πολίτες τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Βεβαίως, ὅμως, αὐτό δέν γίνεται μαγικά οὔτε αὐτόματα οὔτε καί πάντα. Δηλαδή, τό θρησκευτικό ποιόν τῶν γονέων, τό τί εἶναι οἱ γονεῖς, δέν προσδιορίζει ἀπόλυτα καί τό τί θά γίνουν τά παιδιά.

-Γιατί;

-Διότι ὑπάρχει ὁ παράγοντας πού λέγεται ἐλευθερία τῶν παιδιῶν. Μπορεῖ μέν νά γίνουν ὅλα αὐτά πού εἴπαμε· νά δοθοῦν σωστές κατευθύνσεις ἀπ΄τούς γονεῖς· νά εἶναι πραγματικά χριστιανοί οἱ γονεῖς. Μπορεῖ νά εἶναι «ζωντανοί» πνευματικά, σύμφωνοι μέ τήν Ἐκκλησία καί τούς κανόνες Της κατά πάντα... Παρ’ ὅλα αὐτά ὅμως τό παιδί ὑπάρχει πιθανότητα νά μήν ἀκολουθήσει τό παράδειγμά τους... διότι δέν θέλει.

Καί ὁ Θεός τό ἀφήνει, τοῦ ἐπιτρέπει νά μήν θέλει. Δέν ἀναγκάζει ὁ Θεός κανέναν νά Τόν ἀκολουθήσει.

Ἀκόμα καί σ’ αὐτούς τους μαθητές Του εἶπε: «Μήπως θέλετε καί ἐσεῖς νά φύγετε»²⁹;

Τούς τό εἶπε σ’ ἐκείνη τήν περίπτωση πού φύγανε ὅλοι οἱ ἄλλοι ἀκροατές Του διότι δέν ἄντεξαν τό κήρυγμα περί τῆς Θείας Εὐχαριστίας· τούς φάνηκε πολύ σκληρό...

Δέν ἔχει πρόβλημα ὁ Χριστός μέ τό ἄν Τόν ἀκολουθοῦν πολλοί ἤ λίγοι· δέν ἐπηρεάζεται ἀπό τούς ἀριθμούς καί τά πλήθη. Ὁ Χριστός μᾶς θέλει ὅλους, ἀλλά δέν ἀναγκάζει κανέναν νά μένει κοντά Του μέ τό ζόρι.

Ἔτσι καί οἱ γονεῖς δέν θά πρέπει νά καταπιέζουν τά παιδιά, ἰδίως στό θέμα τῆς Πίστεως.

Μόνο ὅταν τά παιδιά μιμηθοῦν ἐλεύθερα τό ὑπόδειγμα τῶν γονέων τους, μποροῦν νά ὠφεληθοῦν ἀπό τήν ἀρετή τους. Αὐτό εἶναι ἕνα πολύ σημαντικό μήνυμα: νά μήν καταπιέζουμε τά παιδιά!

Τά παιδιά καί οἱ νέοι τό λένε πολλές φορές: «δέν θέλω καταπίεση». Καί εἶναι σωστό. Γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄντως ἄνθρωπος, ὅταν εἶναι ἐλεύθερος. Ἐκεῖνο πού τόν χαρακτηρίζει εἶναι ἡ ἐλευθερία. Ἡ ἐλευθερία καί ὁ νοῦς, εἶναι αὐτά, πού μᾶς ξεχωρίζουν ἀπό τά ζῶα, τά ὁποῖα δέν ἔχουν οὔτε ἐλευθερία (αὐτεξούσιο), οὔτε νοῦ. Ἔχουνε μόνο ἔνστικτο.

Ὁ ἄνθρωπος ἔχει τό αὐτεξούσιο, αὐτό τό μεγάλο δῶρο τοῦ Θεοῦ. Ὅ,τι κάνει πρέπει νά τό κάνει μέ ἐλευθερία. Ἀλλιῶς μετά ἀντιδράει. Μπορεῖ νά μήν ἀντιδράσει ἀμέσως, ἀλλά ἄν τώρα κάνει κάτι ἀναγκαστικά, ἀργότερα θά δημιουργηθεῖ μία ἀντίδραση μέσα του.

Λέει, πολύ χαρακτηριστικά ὁ Ὅσιος πατήρ Πορφύριος, ὅτι αὐτό συμβαίνει μέ τά παιδιά, πού προέρχονται ἀπό τίς λεγόμενες «χριστιανικές» οἰκογένειες.

Αὐτοί οἱ γονεῖς δέν ἤξεραν πῶς νά ἀναθρέψουν σωστά τά παιδιά, σεβόμενοι τό αὐτεξούσιο τους, γιαυτό καί τά καταπίεσαν. Ὅταν μεγάλωσαν τά παιδιά αὐτά, τότε τά πέταξαν ὅλα τά «καλά» διδάγματα τῶν γονέων τους. Σταμάτησαν νά πηγαίνουν στήν Ἐκκλησία καί νά κάνουν ὅ,τι ἔκαναν ἀπό τά «θρησκευτικά τους καθήκοντα», διότι μέχρι τότε τά ἔκαναν ὅλα ἐξωτερικά, χωρίς τήν θέλησή τους, ἐξαναγκασμένα ἀπό τούς γονεῖς.

«Δὲν εἶναι ἀρκετὸ νὰ εἶναι οἱ γονεῖς εὐσεβεῖς» παρατηρεῖ ὁ Γέροντας Πορφύριος.«Πρέπει νὰ μὴν καταπιέζουν τὰ παιδιά, γιὰ νὰ τὰ κάνουν καλὰ μὲ τὴ βία. Εἶναι δυνατὸ νὰ διώξομε τὰ παιδιὰ ἀπ’ τὸν Χριστό, ὅταν ἀκολουθοῦμε τὰ τῆς θρησκείας μὲ ἐγωισμό. Τὰ παιδιὰ δὲν θέλουν καταπίεση. Μὴν τὰ ἐξαναγκάζετε νὰ σᾶς ἀκολουθήσουν στὴν ἐκκλησία.

Μπορεῖτε νὰ πεῖτε:

«Ὅποιος θέλει, μπορεῖ νὰ ἔλθει τώρα μαζί μου ἢ ἀργότερα».

Ἀφῆστε νὰ μιλήσει στὶς ψυχὲς τους ὁ Θεός. Ἡ αἰτία ποὺ μερικῶν εὐσεβῶν γονέων τὰ παιδιά, ὅταν μεγαλώσουν, γίνονται ἀτίθασα κι ἀφήνουν καὶ τὴν Ἐκκλησία κι ὅλα καὶ τρέχουν ἀλλοῦ νὰ ἱκανοποιηθοῦν εἶναι αὐτὴ ἡ καταπίεση ποὺ τοὺς ἀσκοῦν οἱ «καλοὶ» γονεῖς.

Οἱ τάχα «εὐσεβεῖς» γονεῖς, ποὺ εἶχαν τὴ φροντίδα νὰ κάνουν τὰ παιδιὰ τους «καλοὺς χριστιανούς», μ’ αὐτὴ τὴν ἀγάπη τους, τὴν ἀνθρώπινη, τὰ καταπίεσαν κι ἔγινε τὸ ἀντίθετο. Πιέζονται, δηλαδή, ὅταν εἶναι μικρὰ τὰ παιδιὰ κι ὅταν γίνουν δεκάξι χρονῶ, δεκαεφτὰ ἢ δεκαοχτώ, φθάνουν στὸ ἀντίθετο ἀποτέλεσμα. Ἀρχίζουν ἀπὸ ἀντίδραση νὰ πηγαίνουν μὲ παλιοπαρέες καὶ νὰ λένε παλιόλογα.

Ἐνῶ, ὅταν ἀναπτύσσονται μέσα στὴν ἐλευθερία, βλέποντας συγχρόνως τὸ καλὸ παράδειγμα τῶν μεγάλων, χαιρόμαστε νὰ τὰ βλέπομε. Αὐτὸ εἶναι τὸ μυστικό, νὰ εἶσαι καλός, νὰ εἶσαι ἅγιος, γιὰ νὰ ἐμπνέεις, νὰ ἀκτινοβολεῖς. Ἡ ζωὴ τῶν παιδιῶν φαίνεται νὰ ἐπηρεάζεται ἀπ’ τὴν ἀκτινοβολία τῶν γονέων. Ἐπιμένουν οἱ γονεῖς:

«Ἄντε νὰ ἐξομολογηθεῖς, ἄντε νὰ μεταλάβεις, ἄντε νὰ κάνεις ἐκεῖνο….».

Τίποτα δὲν γίνεται. Ἐνῶ βλέπει ἐσένανε; Αὐτὸ ποὺ ζεῖς, αὐτὸ καὶ νὰ ἀκτινοβολεῖς»³⁰.

Ἡ μεγάλη τέχνη τώρα πoιά εἶναι; Νά βοηθήσεις τό παιδί νά πειστεῖ, ὥστε ἐλεύθερα νά κάνει τό καλό. Αὐτο εἶναι τό ζητούμενο.

Ἡ δυσκολία εἶναι στό «πῶς θά πείσεις τό παιδάκι νά πάει στήν ἐκκλησία». Πῶς θά τό θελήσει ἀπό μόνο του νά πάει. Ὄχι νά τό καταπιέζουν οἱ γονεῖς λέγοντάς του: «Ὁπωσδήποτε πρέπει νά πᾶς».

Πρέπει νά τοῦ ἐξηγήσουν τί σημαίνει Ἐκκλησία. Νά τοῦ ποῦν ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ ζωή μας, ἡ τροφή μας, τό φαγητό τῆς ψυχῆ μας. Νά τοῦ δώσουν νά πιστεύσει ὅτι ὁ Χριστός Μας, εἶναι τό πᾶν. Χωρίς Αὐτόν δέν ζοῦμε, δέν ὑπάρχουμε, δέν ἔχουμε χαρά, δέν ἔχουμε ἐλπίδα, δέν ἔχουμε τίποτε καί δέν μποροῦμε νά κάνουμε τίποτε. Πρέπει νά καταλάβει ἡ ψυχούλα του ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά ζήσει χωρίς τόν Χριστό, χωρίς τήν Θεία Χάρη, πού πηγάζει ἀπό τήν Θεία Λειτουργία, ἀπό τή Θεία Εὐχαριστία.

Αὐτά πρέπει νά τά διδάξει, νά τά ἐμπνεύσει ὁ γονιός στό παιδί· καί ἡ διδαχή βεβαίως θέλει χρόνο, θέλει καί ζωτικότητα, θέλει καί πνεῦμα, προπαντός θέλει τό Ἅγιο Πνεῦμα δηλ. τή Θεία Χάρη. Ἡ διδαχή ἀπαιτεῖ νά καταναλώσει ὁ γονιός ἐνέργεια ψυχική καί σωματική ὥστε νά δώσει στό παιδί νά καταλάβει τί σημαίνει Πίστις καί Χριστός, θέλει προπάντων πολύ προσευχή καί φυσικά ἀπαιτεῖ πρῶτα ἀπ΄ ὅλα νά τά ἔχει βιώσει ὁ γονιός αὐτά πού διδάσκει ἔστω σ’ ἕναν βαθμό...

Πρέπει ὁ γονιός νά ἔχει εἰρήνη μέσα του καθώς καί μέ τό «ἕτερον ἥμισυ» γιά νά ἐπιτελέσει σωστά τό λεπτότατο ἔργο τῆς ἀγωγῆς καί νά μιλήσει γιά τήν χαρά καί τήν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ στά παιδιά του. Ὅταν ἔχει τήν Εἰρήνη-Χριστό μαζί του τότε μπορεῖ μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ νά ἐμφυσήσει στό παιδί τήν Πίστη στό Θεό, πού εἶναι ἡ ὄντως Εἰρήνη καί ἡ ἀληθινή Ἀγάπη.

Ἄν ὁ γονέας ζεῖ ὡς ζωντανό μέλος μέσα στήν Ἐκκλησία, ὅπου τά πάντα εἶναι εἰρηνικά καί εἰρηνοφόρα, τότε πραγματικά νιώθει ὅτι ἐκπληρώνει τήν ἀληθινή ἀνάγκη τῆς ὕπαρξής του...Τότε κάθε στιγμή μέ κάθε κύτταρό του ἀναφωνεῖ: «Χωρίς Χριστό ἡ ζωή δέν ἀντέχεται. Χωρίς Θεία Λειτουργία ἡ ζωή γίνεται πρόγευση τοῦ αἰώνιου θανάτου. Ὁ Ἐκκλησιασμός, ἡ Θεία Εὐχαριστία, ὁ Θεός εἶναι ἡ μόνη ἀληθινή ὑπαρξιακή μας ἀνάγκη. Χωρίς αὐτά παύουμε νά ζοῦμε!».

Αὐτήν τήν ὑπαρξιακή ἀναφώνηση πού μπορεῖ νά εἶναι καί χωρίς κάποιο ἐξωτερικό ἦχο, τό παιδί τήν «ἀκούει» πάρα πολύ καθαρά. Ὅταν τό μύνημα αὐτό τό ἀποδεχθεῖ, ὅταν καταλάβει ὅλα τά ἀνωτέρω ἀπό τήν μικρή του ἡλικία, ὅταν μετέχει ἐλεύθερα στό Μυστήριο τοῦ Χριστοῦ, τότε δέν θά τ’ ἀφήσει ποτέ στήν ζωή του. Ποτέ δέν θά ἀφήσει τήν Ἐκκλησία.

Πολλοί γονεῖς μοῦ λένε:«Πήγαινε τό παιδί μου πάτερ, μέχρι τά δεκαοχτώ, μετά σταμάτησε. Οὔτε Ἐκκλησία, οὔτε ἐξομολόγηση, οὔτε τίποτα».

-Γιατί;

Διότι δέν εἶχε πειστεῖ, γιά τό ἀπαραίτητο τοῦ πράγματος. Πήγαινε ἀναγκαστικά, διότι δέν μποροῦσε νά κάνει διαφορετικά.

Μόνο ὅταν τά παιδιά μιμηθοῦν ἐλεύθερα τό ὑπόδειγμα τῶν γονέων τους, μποροῦν νά ὠφεληθοῦν ἀπό τήν ἀρετή τους.

Πολλές φορές οἱ γονεῖς θέλουν νά κάνουν τά παιδιά φωτο-αντίγραφά τους. Τά πιέζουνε νά μιμηθοῦνε τή δική τους συμπεριφορά. Ἀλλά αὐτό δέν εἶναι σωστό. Θά πρέπει τό παιδί νά βλέπει τήν ἀρετή στό πρόσωπο τοῦ πατέρα καί τῆς μητέρας καί νά τά ἀντιγράφει ἐλεύθερα. Νά μιμηθεῖ ἐλεύθερα τήν ἀρετή, πού βλέπει καί ὄχι ἀναγκαστικά.

Ἔλεγε ὁ πατήρ Πορφύριος, ὅπως ἀναφέρθηκε πιό πάνω, γιά τό πῶς θά πρέπει παρακινήσει ὁ γονιός τά παιδιά γιά νά πᾶνε στήν Ἐκκλησία ὥστε νά μήν τά πιέσει: Θά πεῖ ὁ πατέρας: «Παιδιά ἐγώ πάω στήν Ἐκκλησία. Ὅποτε θέλετε καί ἐσεῖς ἐλᾶτε».

Βέβαια ἐδῶ θέλει μία διάκριση:

-Σέ ποιά ἡλικία θά τό πεῖ αὐτό ὁ πατέρας;

-Στά μωρά καί στά πολύ μικρά παιδιά βεβαίως, δέν μπορεῖ νά τό πεῖ. Ἐκεῖνα θά τά πάρει μαζί του.

Ἀπό κάποια ἡλικία καί μετά, στούς ἐφήβους γιά παράδειγμα καί στούς μεγαλύτερους θά πρέπει νά ὀμιλήσει ἔτσι. Τότε πού ἀρχίζει καί ξυπνάει τό αἴτημα γιά ἐλευθερία καί αὐτονόμηση, θά πρέπει νά μιλήσουμε μέ τόν τρόπο πού διδάσκει ὁ π. Πορφύριος.

Πρίν ἀπό αὐτή τήν ἡλικία θά πρέπει ὁ γονιός νά «ἐπιβάλλει», πάλι μέ τόν γλυκό τρόπο καί τήν πειθώ, τόν Ἐκκλησιασμό καί τά τῆς Χριστιανικῆς ζωῆς. Γιατί τό μικρό παιδάκι εἶναι ἀκόμα σάν τό δεντράκι τό νεοφύτευτο, τό ὁποῖο χρειάζεται ἕνα στήριγμα, ἀπαιτεῖ καί λίγο δέσιμο, καί λίγο περιορισμό, γιά νά μήν τό σπάσει ὁ ἀέρας. Μετά ὅμως θά πρέπει νά τό ἐλευθερώσεις, νά τό ἀφήσεις νά προχωρήσει ἄνετα, ἐλεύθερα, πρός τά πάνω, πρός τόν Θεό.

Ἡ ἀγωγή εἶναι ἀπαραίτητη ἰδίως στά πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Ἄν δέν ὑπάρξει σωστή ἀγωγή ὁ ἄνθρωπος δέν θά μπορέσει εὔκολα νά ὁμοιάσει στόν Θεό, νά θεωθεῖ, νά ἐκπληρώσει τόν προορισμό του.

Ἡ συγγένεια τοῦ αἵματος δέν συνεπάγεται καί ταυτότητα συμπεριφορᾶς . Τό γεγονός ὅτι ἔχουνε τό ἴδιο αἷμα, τά παιδιά μέ τους γονεῖς, αὐτό δέν σημαίνει ὅτι θά ἔχουν καί τήν ἴδια συμπεριφορά. Ὑπάρχει ἐκτός ἀπό τό σῶμα καί ὁ παράγοντας ψυχή, προσωπική βούληση, αὐτεξούσιο, προσωπική ἐλευθερία. Θά πρέπει αὐτή ἡ ψυχή, ὁ ὅλος ἄνθρωπος νά καλλιεργηθεῖ, νά «παιδαγωγηθεῖ εἰς Χριστόν».

Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν παιδαγωγηθεῖ ἀπό πολύ νωρίς, θά βλαστήσει τήν κακία καί θά ὑποταχθεῖ στίς κακές ροπές καί κλίσεις, πού κληρονομεῖ λόγῳ τῆς προπατορικῆς καί τῶν πολλῶν μεταπατορικῶν ἁμαρτιῶν τῶν προγόνων του.

Ἡ ὅλη τέχνη στήν ἀγωγή εἶναι τό πῶς θά κατευθύνει ὁ πατέρας καί ἡ μητέρα τήν θέληση τοῦ παιδιοῦ στό καλό. Πῶς θά πείσουν τό παιδί νά θελήσει καί νά ἀναζητήσει τό ἀγαθό ἤ σωστότερα τόν μόνο Ἀγαθό, τόν Κύριο ὥστε νά πραγματώσει τόν ἔμφυτο ἀπό τόν Θεό προορισμό του: τήν ὁμοίωσή του μέ τόν Θεό, τήν θέωσή του.

Ἡ προσευχή τῶν γονέων

«Τά λόγια χτυπᾶνε στ’ αὐτιά, ἡ προσευχή χτυπάει στήν καρδιά» δίδασκε ὁ ὅσιος Πορφύριος. Πάνω ἀπ’ ὅλα προσευχή. «Ὅλα ἀπ’ τήν προσευχή, τή σιωπή καί τήν ἀγάπη γίνονται»³¹. Τά παιδιά ἐπίσης πρέπει νά μάθουν νά προσεύχονται. « Γιά νά προσεύχονται τά παιδιά, πρέπει νά ἔχουν αἷμα προσευχομένων γονέων»³². Πρέπει νὰ προσευχόμαστε καὶ ὅταν πρέπει μὲ ἀγάπη νὰ μιλᾶμε. Ὄχι νὰ γινόμαστε ἐνοχλητικοί, ἀλλά, νὰ προσευχόμαστε μυστικὰ καὶ μετὰ νὰ μιλᾶμε καὶ ὁ Θεὸς νὰ μᾶς βεβαιώνει ἐὰν ἡ ὁμιλία μᾶς εἶναι δεκτὴ στοὺς ἄλλους. Ἐὰν δὲν εἶναι, πάλε, δὲν θὰ μιλᾶμε, θὰ προσευχόμαστε μυστικὰ μόνο. Διότι καὶ μὲ τὸ νὰ ὁμιλοῦμε γινόμαστε ἐνοχλητικοὶ καὶ κάνουμε τοὺς ἄλλους νὰ ἀντιδροῦν καὶ καμιὰ φορᾶ ἀγανακτισμένοι. Γι’ αὐτὸ πιὸ καλὰ εἶναι, νὰ τὰ λέει κανεὶς μυστικὰ στοὺς ἄλλους, στὴν καρδιά τους, παρὰ στ’ αὐτί τους, μέσῳ τῆς μυστικῆς προσευχῆς. ... Ἅμα διαρκῶς τοὺς λὲς θὰ θεωρηθεῖ ὡς ἕνα εἶδος καταπιέσεως στὶς ψυχὲς τῶν παιδιῶν. Καὶ νὰ τοὺς λὲς κιόλας ἀλλὰ νὰ προτιμάεις τὴν προσευχή. Νὰ τὰ λὲς στὸ Θεὸ καὶ ὁ Θεὸς θὰ τοὺς τὰ λέει ἀπὸ μέσα τους. Δηλαδὴ δὲν πρέπει νὰ τὸ λές, νὰ συμβουλεύεις τὸ παιδί σου ἔτσι μὲ φωνὴ ποὺ νὰ τὴν ἀκούει μέ…, στὸ αὐτί του. Ἀλλά, μπορεῖς νὰ τὸ κάνεις κ αὐτό, ἀλλὰ προπάντων πρέπει νὰ λὲς γιὰ τὸ παιδί σου στὸ Θεό: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, φώτισε τὰ παιδάκια μου. Ἐγὼ σὲ σένανε τὰ ἀναθέτω, ἐσύ μου τάδωσες καὶ ἐγὼ εἶμαι ἀδύναμη, εἶμαι ἀνήμπορη, δὲν μπορῶ νὰ τὰ κατατοπίσω καί, σὲ παρακαλῶ, φώτισέ τα.». Καὶ ὁ Θεός, θὰ τοὺς μιλάει καὶ τὸ παιδὶ θὰ λέει: «Ὤχ, δὲν ἔπρεπε νὰ στεναχωρήσω τὴ μαμά μου. Αὐτὸ ποὺ εἶπα φαίνεται τὴν στεναχώρησα». Αὐτὸ βγαίνει ἀπὸ μέσα της, θὰ βγαίνει ἀπὸ μέσα της μὲ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ εἶναι τὸ τέλειο. Νὰ μιλάει ἡ μητέρα στὸ Θεὸ καὶ ὁ Θεὸς νὰ μιλάει στὸ παιδί, ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἂν δὲν γίνει ἔτσι, πές, πές, πὲς ὅλο ἀπὸ τὸ αὐτί, στὸ τέλος ὅλα τὰ λόγια γίνονται ἕνα εἶδος καταπιέσεως, ὅλες αὐτὲς οἱ συμβουλὲς καὶ ὅταν τὸ παιδὶ φτάσει σὲ ὁρισμένα χρόνια ἀρχίσει νὰ ἀντιδρᾶ πλέον. Δηλαδὴ νὰ ἐκδικεῖται τρόπον τινὰ τὸν πατέρα του, τὴν μητέρα του, ποὺ τὸ καταπίεσαν. Δὲν εἶχαν αὐτοί, δὲν ἦσαν κοντὰ στὸν Θεό, δὲν μιλοῦσαν μὲ τὸ Θεὸ καὶ φρόντιζαν μὲ ἀγάπη ἀνθρώπινη καὶ ὄχι ἐν Χριστῷ νὰ τὰ κάνουνε καλά. Ἔπρεπε νὰ εἶναι ἀγάπη ἐν Χριστῷ. Δηλαδὴ νὰ αἰσθανόντουσαν αὐτὴ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸ Χριστὸ καὶ νὰ μιλούσανε στὰ παιδιά. Ἐνῷ ἔτσι εἶναι τὸ τέλειο. Νὰ μιλάει ἡ ἐν Χριστῷ ἀγάπη, ἀλλὰ καὶ ἡ ἁγιοσύνη τοῦ πατέρα καὶ τῆς μητέρας. Ἡ ἀκτινοβολία τῆς ἁγιοσύνη τῶν, ὄχι τῆς ἀνθρώπινης προσπάθειας νὰ κάνουνε τὰ παιδιὰ καλά. Καὶ ὅμως εἶναι πάρα πολὺ σωστὸ καὶ ἀληθινὸ καὶ ἡ αἰτία ποὺ μερικῶν εὐσεβῶν γονέων τὰ παιδιὰ τῶν γίνονται ἔπειτα ὅταν μεγαλώσουν ἀτίθασα, καὶ ἀφήνουν καὶ τὶς νηστεῖες καὶ ὅλα, καὶ περιφρονοῦν καὶ τὸ θρησκευτικὸ συναίσθημα τῆς ὀρθοδοξίας καὶ τρέχουν ἀλλοῦ νὰ ἱκανοποιηθοῦν, ἡ αἰτία εἶναι αὐτὴ ἡ καταπίεση ποὺ ἔχουν κάνει οἱ καλοὶ γονεῖς τάχα, οἱ εὐσεβεῖς ποὺ εἴχανε τὴν ἀγάπη ἔτσι νὰ κάνουνε τὰ παιδιὰ τοὺς χριστιανοὺς καὶ ὅμως μὲ αὐτὴ τὴν ἀγάπη τοὺς τὰ καταπίεσαν καὶ ἔγινε τὸ ἀντίθετο»³³.

Παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Λουκᾶς Κριμαίας: «Μητέρα, τὸ πιὸ ἀγαπημένο πρόσωπο γιὰ τὸ παιδί, πηγὴ στοργῆς καὶ τρυφερότητας, στέκεται προσευχόμενη μπροστὰ στὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. Τὸ παιδὶ κοιτάζει πότε αὐτὴν καὶ πότε τὴν εἰκόνα καὶ δὲν ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ πολλὲς ἐξηγήσεις γιὰ τὸ τί σημαίνει αὐτό. Νά, αὐτὸ εἶναι τὸ πρῶτο σιωπηλὸ μάθημα τῆς θεογνωσίας. Αὐτὸ εἶναι τὸ πρῶτο καὶ τὸ πιὸ σημαντικὸ μάθημα τῆς εὐλάβειας. Τέτοια μαθήματα μπορεῖτε καὶ πρέπει πάντα νὰ δίνετε στὰ παιδιά σας.
Δὲν ὑπάρχει γιὰ τὴν μητέρα καθῆκον μεγαλύτερο καὶ ἔργο ἱερότερο, γιὰ τὸ ὁποῖο αὐτὴ φέρει εὐθύνη ἐνώπιόν του Θεοῦ, ἀπ’ αὐτὸ τῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν. Στὸν Θεὸ θὰ δώσετε λόγο ἂν ἀμελήσετε αὐτὸ τὸ ἔργο. Καὶ ἀπὸ τώρα θ’ ἀρχίσουν τὰ βάσανά σας καὶ θὰ ρίχνετε πικρὰ δάκρυα καὶ θὰ ἀναστενάζετε βλέποντας τὰ παιδιά σας.
Λοιπόν, «προσέξτε μὴν περιφρονήσετε κανέναν ἀπ’ αὐτοὺς τοὺς μικρούς». (Ματ. 18, 10) Νὰ φροντίζετε τὰ παιδιά σας, νὰ εἶστε γι’ αὐτὰ παράδειγμα τῆς γνήσιας χριστιανικῆς ζωῆς καὶ ἡ εὐλογία τοῦ Κυρίου στοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων θὰ εἶναι σ’ ὅλους ἐσᾶς καὶ στὰ παιδιά σας»³⁴.

Ο ΕΠΑΙΝΟΣ ΚΑΙ Η ΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΟΣΙΟ ΠΟΡΦΥΡΙΟ

Ἡ μή ἀποδοχή τῶν ἐπαίνων.

Σύμφωνα μέ τήν Εὐαγγελική καί Ἁγιοπατερική παράδοσή μας ὁ πνευματικά ἀγωνιζόμενος καί θεραπευόμενος ἄνθρωπος δέν πρέπει νά ἀποδέχεται τούς ἐπαίνους, οὔτε τίς κολακεῖες πού τοῦ προσφέρονται. Ἐπίσης δέν πρέπει καί νά τά προσφέρει στούς ἄλλους ἀφοῦ «πᾶσα δόξα...πρέπει τῷ Θεῷ»³⁵.

Ἔλεγε ὁ μακαριστός Ἅγιος Πορφύριος: «Ποτέ δέν πρέπει νά ἐπαινοῦμε τούς συνανθρώπους μας καί νά τούς κολακεύομε, ἀλλά νά τούς ὁδηγοῦμε στήν ταπείνωση καί στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ»³⁶.

Ἐκεῖνο πού κάνει εὐτυχισμένο καί μακάριο ἀληθινά τόν ἄνθρωπο εἶναι ὁ Θεός, ἡ Θεία Χάρη, τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἀφοῦ ὁ καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ἡ «ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη…»³⁷. Δέν τόν κάνει εὐτυχισμένο ἡ κολακεία καί ὁ ἔπαινος.

Ἡ ἀποδοχή τοῦ ἐπαίνου «ποιεῖ ἔκλυτον τήν ψυχήν» δηλαδή δημιουργεῖ μία ψυχή χαλαρή, δεκτική στίς δαιμονικές ἐνέργειες, χωρίς ἀντιστάσεις καί ἀναστολές. Ἐπίσης τήν κάνει νωθρή στόν πνευματικό ἀγῶνα γιά τά καλά. Ἀντίθετα ὁ ἔλεγχος δημιουργεῖ μία ψυχή στέρεη καί δυνατή. Γράφει σχετικά ὁ Ἠλίας ὁ Πρεσβύτερος στή Φιλοκαλία:« Ὁ μέν ψόγος στερράν, ἔκλυτον δέ ὁ ἔπαινος τήν ψυχήν ἀπεργάζεται καί νωθροτέραν πρός τά καλά»³⁸. Ὁ Ἅγιος Πορφύριος ἐπίσης παρατηρεῖ συμφωνόντας μέ τούς προγενεστέρους του Ἁγίους Πατέρες ὅτι «Ὁ ἔπαινος κάνει κούφιο τόν ἄνθρωπο καί διώχνει τή χάρι τοῦ Θεοῦ»³⁹.

Ἡ ἀποδοχή τῶν ἐπαίνων, ἡ κενοδοξία ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο στήν αἰώνια κόλαση. Σχετικά γράφει ὁ προσωπικός ἰατρὸς τοῦ Ὁσίου Πορφυρίου, Γεώργιος Παπαζάχος, καθ. καρδιολογίας στὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν: «Ὁ Γέροντας σὰν γιατρός μου δὲν «ἔβλεπε» μόνο τὶς σωματικές μου ἀσθένειες. Φρόντιζε καὶ γιὰ τὶς πολλὲς πνευματικὲς ἀτέλειές μου. Προσπάθειά του νὰ βρῶ τὴν ταπείνωση. Ἕνα ἀπόγευμα μοῦ τηλεφώνησε στὸ ἰατρεῖο, ἀκριβῶς μετὰ τὴν ὑπερβολικὴ ἐκδήλωση ἀγάπης ἑνὸς ζεύγους ἀσθενῶν μου ποὺ περιποιήθηκα.

Μεταφέρω τὰ λόγια του: «Γιωργάκη, εἶμαι ὁ Γέροντας. Ἐμεῖς οἱ δύο θὰ πᾶμε μαζὶ στὴν κόλαση. Θὰ ἀκούσουμε: ᾎφρον, ᾆφρον, ταύτη τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπό σοῦ… Τὰ ἀγαθά σου ἐν τῇ ζωῇ σου ἀπήλαυσες, ἃ δὲ ἠτοίμασας τίνι ἔσται;». Τὸν διέκοψα: «Τί ἀπολαύσαμε, Γέροντα, σ’ αὐτὴ τὴ ζωή; Τὸ σαράβαλο αὐτοκίνητο, τὸ ἄδειο βιβλιάριο ἢ τὸν ἀνύπαρκτο ὕπνο μας;». Ἀπάντησε ἀπότομα: «Τί εἶναι αὐτὰ πού λές; Δὲ σοῦ λέει ὁ κόσμος: Τί καλὸς γιατρὸς πού εἶσαι; Μᾶς ἀγαπᾶς, μᾶς φροντίζεις, δὲ μᾶς γδέρνεις. Καὶ σὺ τὰ ἀποδέχεσαι, τὰ χάφτεις. Ἔ! Τὸν ἔχασες τὸ μισθό σου. Τὸ ἴδιο παθαίνω καὶ ἐγώ. Μοῦ λένε πὼς ἔχω «χαρίσματα», πὼς μπορῶ νὰ τοὺς ἀκουμπήσω καὶ νὰ κάνω θαύματα, πὼς εἶμαι ἅγιος. Καὶ τὰ χάφτω, ὁ ἀνόητος καὶ ἀδύναμος. Ἔ! Γι’ αὐτό σοῦ εἶπα ὅτι μαζὶ θὰ πᾶμε στὴν κόλαση!». «Ἂν εἶναι νὰ πᾶμε μαζί», τοῦ ἀπάντησα, «πᾶμε καὶ στὴν κόλαση!». Κι ἐκεῖνος ἔκλεισε τὸ τηλέφωνο, λέγοντας: «Ἐγώ σοῦ μιλάω σοβαρὰ καὶ σὺ πάντα ἀστειεύεσαι. Καλὴ μετάνοια καὶ στοὺς δύο μας»⁴⁰.

Οἱ προϋποθέσεις γιά τήν λήψη τῆς Θείας Χάρης εἶναι ἡ ταπείνωσι καί ἡ ἀγάπη πρός τόν Χριστό. Ἡ ὑπερηφάνεια καί ὁ ἐγωισμός πού προξενοῦνται καί τρέφονται μέ τούς ἐπαίνους ἐμποδίζουν τή Θεία Χάρι, διότι «ὁ Θεός ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται»⁴¹ καί τελικά ὁδηγοῦν στήν ψυχική ἀπώλεια. Ἔτσι οἱ γονεῖς μέ τούς ἐπαίνους κάνουν δυστυχισμένα τά παιδιά τους ἀφοῦ τούς στεροῦν τίς προϋποθέσεις γιά τήν λήψη τῆς Θείας Χάριτος καλλιεργώντας τους τόν ἐγωισμό⁴².

Ὄχι ἔπαινος μέ σκοπό νά κερδίσουμε τήν ἀγάπη τῶν ἄλλων.

Μερικοί κολακεύουν καί ἐπαινοῦν μέ σκοπό νά κερδίσουν τήν ἀγάπη καί τήν ἐκτίμησι τῶν ἄλλων. Οὔτε αὐτό εἶναι σωστό. Δίδασκε ὁ θεόσοφος Ὅσιος Γέροντας Πορφύριος: «Οὔτε νά ἐπιζητοῦμε ἐμεῖς νά μᾶς ἀγαπᾶνε, λέγοντας ἐπαίνους στούς ἄλλους. Νά μαθαίνομε ν’ ἀγαπᾶμε κι ὄχι νά ζητοῦμε νά μᾶς ἀγαπᾶνε. Ν’ ἀγαπᾶμε ὅλους καί νά κάνομε θυσίες, ὅσο μποροῦμε μεγάλες, γιά ὅλους τούς ἐν Χριστῷ ἀδελφούς ἀνιδιοτελῶς, χωρίς νά περιμένομε ἐπαίνους κι ἀγάπη ἀπ’ αὐτούς. Αὐτοί θά κάνουνε γιά μᾶς ὅ,τι ὁ Θεός τούς λέει. Ἄν εἶναι κι ἐκεῖνοι χριστιανοί, θά δώσουνε δόξα στό Θεό, πού βρεθήκαμε καί τούς βοηθήσαμε ἤ τούς εἴπαμε ἕναν καλό λόγο»⁴³.

Ἡ ἀγάπη πρέπει νά εἶναι ἐν Χριστῷ, δηλαδή ἀνιδιοτελής καί θά πρέπει νά ὁδηγεῖ τόν ἄλλο στήν ἀληθινή εὐτυχία, μακαριότητα καί σωτηρία πού εἶναι ὁ ταπεινός Χριστός. Ὅταν ἡ «ἀγάπη» τρέφει στόν ἄλλο τόν ἐγωισμό καί τήν ὑπερηφάνεια δέν εἶναι ἐν Χριστῷ, ἀλλά ἀνθρώπινη, ἐμπαθής, ἀνταποδοτική καί ἰδιοτελής. Διά τοῦτο καί δέν βοηθεῖ ἀλλά καταστρέφει καί αὐτόν πού τήν δέχεται καί αὐτόν πού τήν προσφέρει⁴⁴.

Ὁ ἔπαινος καί ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν.

Ποιά εἶναι ἡ ἐπίδραση τοῦ ἐπαίνου στίς ψυχές τῶν παιδιῶν;

Ὁ ἔπαινος κάνει τά παιδιά καί τούς νέους ἐγωιστές, ἀπροσάρμοστους καί ἄθεους.

Δίδασκε ὁ θεόσοφος Παιδαγωγός Ἅγιος Πορφύριος: «Ἡ ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ τονίζει ὅτι, ἅμα ἐπαινεῖς ἕναν ἄνθρωπο, τόν κάνεις ἐγωιστή. Ὁ ἐγωιστής εἶναι ὁ μπερδεμένος, ὁ ὁδηγούμενος ὑπό τοῦ διαβόλου καί τοῦ κακοῦ πνεύματος. Ἔτσι, μεγαλώνοντας μέσα στόν ἐγωισμό, ἡ πρώτη του δουλειά εἶναι ν’ ἀρνεῖται τόν Θεό καί νά εἶναι ἕνας ἐγωιστής ἀπροσάρμοστος μέσα στήν κοινωνία».

Νά γιατί εἶναι ἄρρωστη ἡ κοινωνία μας καί ἄθεα τά παιδιά μας. Ἐπειδή ἀπό τήν βρεφική τους ἡλικία τούς τρέφουμε τόν ἐγωισμό, τήν ὑπερηφάνεια· αὐτά πού εἶναι κορυφαία ἀκαθαρσία καί ἁμαρτία στόν ἄνθρωπο.

Γίνονται ἔτσι τά παιδιά εὐάλωτα στίς δαιμονικές ἐνέργειες καί ὑποχείρια τοῦ πονηροῦ πνεύματος. Ὁ ἔπαινος δημιουργεῖ στό παιδί μία ψεύτικη μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό του. Αὐτήν τήν ἰδέα οἱ πατέρες τήν ὀνομάζουν οἴησι πού εἶναι ἡ βαθειά ρίζα τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς ὑπερηφάνειας. Ὁ κόσμος τό ὀνομάζει «ὑπερεγώ».

Δίδασκε ὁ Θεόσοφος σύγχρονος Ἅγιος Πορφύριος: «Ὅταν, λοιπόν, ἐμεῖς στό παιδί μέ τούς ἐπαίνους δημιουργοῦμε αὐτό τό «ὑπερεγώ», τοῦ φουσκώνουμε τόν ἐγωισμό, τοῦ κάνομε μεγάλο κακό. Τό κάνουμε νά γίνεται πιό ἐπιρρεπές στά διαβολικά πράγματα»⁴⁵.

Ἀνοίγουμε μέ τά συνεχῆ «μπράβο» καί «κανακέματα» πρός τά παιδιά, τούς «ἀσκούς τοῦ Αἰώλου» καί μετά ἀναρωτιόμαστε γιατί ἔφυγαν ἀπό τήν Ἐκκλησία, τό σπίτι, ἤ γιατί ἔχασαν τήν ὑπακοή, τόν σεβασμό, πού εἶχαν πρός τούς μεγαλυτέρους κ.λ.π.

Ὁ ἔπαινος εἶναι ἕνα ψέμμα γι’ αὐτό καί συνιστᾶ μίμηση τοῦ διαβόλου. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὅ,τι καλό ἔχει τά παιδιά μας εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ καί ὅ,τι καλό ἔκαναν (ἄν ἔκαναν κάτι καλό) εἶναι ἐνέργεια τῆς Θείας Χάρης καί ὄχι ἀποτέλεσμα τῆς δικῆς τους ἱκανότητας καί δυνάμεως. Γιαυτό θά πρέπει νά τά παρακινοῦμε σέ ὅλα νά ζητᾶνε τήν Θεία Βοήθεια καί νά ἐμπιστεύονται τήν Θεία Πρόνοια. «Σ΄ ὅλα τά θέματα νά μάθουν τά παιδιά νά ζητᾶνε τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ»⁴⁶συνιστοῦσε ὁ Ἅγιος Γέροντας.

Ἡ ἐνθάρρυνση τῶν παιδιῶν.

Πῶς ἐνθαρρύνουμε τά παιδιά; «Θέλει προσοχή, ὅταν ἐνθαρρύνετε τά παιδιά» δίδασκε ὁ σοφός Ἅγιος Παιδαγωγός Πορφύριος. «Στό παιδί δέν πρέπει νά λέτε: «Ἐσύ θά τά καταφέρεις, ἐσύ εἶσαι σπουδαῖος, εἶσαι νέος, εἶσαι ἀνδρεῖος, εἶσαι τέλειος!...». Δέν τό ὠφελεῖτε ἔτσι τό παιδί. Μπορεῖτε ὅμως, νά τοῦ πεῖτε νά κάνει προσευχή. Νά τοῦ πεῖτε: «Παιδί μου, τά χαρίσματα πού ἔχεις, ὁ Θεός σοῦ τά ἔδωσε. Προσευχήσου νά σοῦ δώσει ὁ Θεός τήν χάρι Του». Τοῦτο δῶ εἶναι τό τέλειο»⁴⁷.

Ἄν κάνει κάτι καλό, νά μήν τό ἐπαινοῦμε αὐτονομημένα, ἀλλά νά δοξάζουμε τό Θεό πού τό βοήθησε. Ἐπίσης νά τό παρακινοῦμε καί ἐκεῖνο νά δοξάσει καί νά εὐχαριστήσει τόν Θεό, ὁ Ὁποῖος καταδέχθηκε νά ἐνεργήσει μέσα ἀπό αὐτό.

Ἡ ἀπόκρυψη τῆς ἀλήθειας ἀπό τά παιδιά.

Τό νά ἀποκρύπτουμε τήν πραγματικότητα ἀπό τά παιδιά γιά τόν ἑαυτό τους, εἶναι ἀδικία καί ἀτιμία ἀπό μέρους τῶν μεγαλυτέρων, τῶν γονέων καί ὅσων ἄλλων ἐμπλέκονται στήν ἀγωγή. «Πρέπει νά πεῖς τήν ἀλήθεια» δίδασκε ὁ Ἅγιος Γέροντας, «νά τή μάθει ὁ ἄνθρωπος... καί στό παιδί θά πεῖς τήν ἀλήθεια, θά τό μαλώσεις, γιά νά κατατοπισθεῖ ὅτι αὐτό πού κάνει δέν εἶναι καλό. Τί λέγει ὁ σοφός Σολομών: «Ὅς φείδεται τῆς βακτηρίας, μισεῖ τόν υἱόν αὐτοῦ, ὁ δέ ἀγαπῶν, ἐπιμελῶς παιδεύει»⁴⁸. Ὄχι ὅμως νά τό δέρνεις μέ τή μαγκούρα»⁴⁹.

Ἡ ἀθεΐα τῶν νέων ἀποτέλεσμα τῶν ἐπαίνων καί τῆς κακῆς ἀγωγῆς.

Ἡ ἀθεΐα, ἡ ἀσέβεια, ἡ θρασύτης, ἡ σκληρότης, ἡ βλασφημία τῶν παιδιῶν εἶναι καρποί τῆς κακῆς ἀγωγῆς.

«Οἱ γονεῖς» παρατηροῦσε ὁ σοφός καί Ἅγιος Γέροντας «εὐθύνονται πρῶτοι γιά τήν ἀποτυχία τῶν παιδιῶν στή ζωή καί οἱ δάσκαλοι καί οἱ καθηγητές μετά. Τά ἐπαινοῦν διαρκῶς. Τούς λένε ἐγωιστικά λόγια. Δέν τά φέρνουν στό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, τ’ ἀποξενώνουν ἀπ’ τήν Ἐκκλησία. Ὅταν μεγαλώσουν λίγο τά παιδιά καί πᾶνε στό σχολεῖο μ’ αὐτό τόν ἐγωισμό, φεύγουν ἀπ’ τή θρησκεία καί τήν περιφρονοῦν, χάνουν τό σεβασμό πρός τόν Θεό, πρός τούς γονεῖς, πρός ὅλους. Γίνονται ἀτίθασα καί σκληρά καί ἄπονα, χωρίς νά σέβονται οὔτε τή θρησκεία, οὔτε τόν Θεό. Βγάλαμε στή ζωή ἐγωιστές καί ὄχι χριστιανούς»⁵⁰.

Ἡ εὐθύνη τῆς σύγχρονης ψυχολογίας καί παιδαγωγικῆς.

Μεγάλο μερίδιο εὐθύνης φέρνει ἡ σύγχρονη ψευτοεπιστήμη πού διαστρέφει καί δέν οἰκοδομεῖ τά παιδιά. Δρᾶ μέσῳ τῆς διδασκαλίας τῆς ἄθεης ψυχολογίας καί παιδαγωγικῆς.

Ὁ διάβολος κρύβεται πίσω ἀπό «ἐπιστημονικούς» ὅρους. «Ὁ διάβολος» δίδασκε ὁ σοφός Ἅγιος Παιδαγωγός Πορφύριος «κατόρθωσε νά ἐξαφανίσει τόν ἑαυτό του καί νά κάνει τούς ἀνθρώπους νά χρησιμοποιοῦν ἄλλα ὀνόματα. Οἱ γιατροί, οἱ ψυχολόγοι λένε συχνά, ὅταν ἕνας ἄνθρωπος πάσχει: «Ἄ, νεύρωση ἔχεις! Ἄ, ἄγχος ἔχεις!» καί τά τοιαῦτα. Δέν παραδέχονται ὅτι ὁ διάβολος ὑποκινεῖ καί διεγείρει στόν ἄνθρωπο τόν ἐγωισμό. Κι ὅμως ὁ διάβολος ὑπάρχει, εἶναι τό πνεῦμα τοῦ κακοῦ»⁵¹.

Ὁ διάβολος εἶναι ὁ πρῶτος διδάξας τό ψέμμα καί τόν ἔπαινο καί διά τοῦ ἐπαίνου ἔβγαλε τούς Πρωτόπλαστους ἀπό τόν Παράδεισο ὅπως δίδασκε ὁ Ἅγιος Πορφύριος: «Οἱ πρῶτοι ἄνθρωποι, ὁ Ἀδάμ καί ἡ Εὔα, ἦταν ἁπλοί καί ταπεινοί, γι’ αὐτό ζοῦσαν στόν Παράδεισο. Δέν εἶχαν ἐγωισμό... Μετά...ὁ διάβολος κατόρθωσε μέ τόν ἔπαινο καί τούς ἐπλάνησε. Γεμίσανε ἐγωισμό»⁵².

Νά μήν θέλουμε τό «μπράβο».

Τά παιδιά δέν πρέπει νά ἀκοῦνε τό «μπράβο» οὔτε νά τό θέλουν. «Ὁ ἔπαινος κάνει κούφιο τόν ἄνθρωπο καί διώχνει τή χάρι τοῦ Θεοῦ»⁵³ ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος. Καί συμπλήρωνε: «Ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἔρχεται μόνο μέ τήν ἁγία ταπείνωση»⁵⁴. Καί συμπέραινε: «Πρέπει νά μάθομε στά παιδιά νά ζοῦν ταπεινά καί ἁπλά καί νά μή ζητοῦν τόν ἔπαινο καί τό «μπράβο». Νά τά μάθομε ὅτι ὑπάρχει ἡ ταπείνωση, πού εἶναι ἡ ὑγεία τῆς ζωῆς»⁵⁵...Καί τῆς ψυχῆς καί τοῦ ὅλου ἀνθρώπου, θά τολμούσαμε νά συμπληρώσουμε.

Μακάρι τά διδάγματα τοῦ Ἁγίου Παιδαγωγοῦ Γέροντα Πορφύριου νά ἀποτελέσουν ὁδηγητικά σήματα ἀγωγῆς γιά τούς γονεῖς καί ὅλους ὅσους ἀσχολοῦνται μέ τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν γιά νά μή θρηνοῦμε καθημερινά τραγικά θύματα ἀνάμεσα στούς νέους μας⁵⁶.

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!

Ἱερομόναχος Σάββας ὁ Ἁγιορείτης

hristospanagia3.blogspot.gr

1 Ὁσίου Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβιτου, Βίος καὶ Λόγοι, Περὶ τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν Ἔκδ. Ι.Μ. Χρυσοπηγῆς, Ζ΄ ἔκδοση, Χανιά, Κρήτη, 2006, σελ. 416

2Ὅ. π. σελ. 416-417.

3 Γιά τήν ὁποία κοινωνία λέμε λανθασμένα, ὅτι αὐτή εἶναι, πού διαστρέφει τά παιδιά, ἐνῶ οἱ κύριοι ὑπεύθυνοι εἶναι οἱ γονεῖς.

4«Εἰς τὸ «χήρα καταλεγέσθω μὴ ἐλάττων ἐτῶν ἑξήκοντα…», PG 51, 330.53.31.

5 Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Ἑρμηνεία στήν Πρός Ἐφεσίους, Ὁμιλία 21, PG 62, 151.

6 Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Εἰς τό Κατά Ἰωάννην, Ὁμιλία 30, PG 59, 175.

7 Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, PG 62, 546. «Ἄν τοίνυν ἄνωθεν καί ἐκ πρώτης ἡλικίας ὅρους αὐτῇ πήξωμεν καλῶς, οὐ δεηθόμεθα πολλῶν μετά ταῦτα πόνων, ἀλλ’ ἡ συνήθεια νόμος αὐτοῖς ἔσται λοιπόν. Μηδέν ἐῶμεν αὐτούς τῶν ἡδέων καί βλαβερῶν ποιεῖν, μηδέ ὡς παισί χαριζώμεθα∙ ἐν σωφροσύνῃ μάλιστα διατηρῶμεν αὐτούς∙ τοῦτο γάρ πάντων πλέον τήν νεότητα λυμαίνεται. Πρός τοῦτο πολλῶν δεῖται τῶν ἀγώνων, πολλῆς τῆς προσοχῆς. Ταχέως αὐτοῖς γυναῖκας ἄγωμεν, ὥστε καθαρά αὐτῶν καί ἀνέπαφα τά σώματα δέχεσθαι τήν νύμφην∙ οὗτοι οἱ ἔρωτες θερμότεροι. Ὁ πρό τοῦ γάμου σωφρονῶν, πολλῷ μᾶλλον μετά τόν γάμον∙ ὁ δέ μαθών πορνεύειν πρό τοῦ γάμου, καί μετά τόν γάμον ποιήσει». Παράθεση στό: Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας κ. Ἰωὴλ, Τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου γιὰ τοὺς νέους, ἔκδ. Ἀποστολικὴ Διακονία, Ἀθῆνα 2007, σέλ. 137-145.

8 Ὅ. π. «μὴ ὁ πονηρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς ἀφελῆται» Βλ. ὅ.π. στό ἴδιο ἔργο τοῦ Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας κ. Ἰωὴλ.

9 Ἁγίου Λουκᾶ Κριμαίας, Διδαχὲς, ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη» Θεσσαλονίκη, http://www.orthodoxos.com.gr/phpBB3/viewtopic.php?f=22&t=2780#p16790

10Ἁγίου Τύχωνος τοῦ Ζαντόσκ, Παράθεση στό: Ἁγίου Λουκᾶ Κριμαίας, Διδαχὲς, ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη» Θεσσαλονίκη, http://www.orthodoxos.com.gr/phpBB3/viewtopic.php?f=22&t=2780#p16790

11 Ἐφ. 6, 4.

12 Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 416-417.

13 Ὅ. π. σελ. 417.

14 Ὅ. π. σελ. 417.

15 Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, σελ. 419-420.

16 Ὅ.π. σελ. 420.

17 Ὅ. π. σελ. 420-421.

18 Ὅ. π. σελ. 394.

19 Ὅ. π. σελ. 422-423.

20 http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/gerontikon/porphyrios_sayings.htm, ἀποσπάσματα ἀπό τό βιβλίο τοῦ Κ. Γιαννιτσιώτη: Κοντά στό γέροντα Πορφύριο.

21 Γίνεται ἄτομο καί ὄχι πρόσωπο διότι πρόσωπα γινόμαστε μόνο ὅταν ἀγαπήσουμε ἀνιδιοτελῶς τόν Θεό καί τούς ἄλλους. Αὐτό γίνεται μόνο ὅταν ζήσουμε σύμφωνα μέ τίς ἐπιταγές τῆς Ὀρθόδοξης Ἱερᾶς Παράδοσής μας (ζώντας σωστά μέσα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία).

22 Καλλιάτσου Ἀνάργυρου, Ὁ Πατήρ Πορφύριος: Ὁ Διορατικός, Ὁ Προορατικός, Ὁ Ἰαματικός, Στ΄ ἔκδοση, σελ. 136-140.

23 Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Πρὸς τοὺς πολεμοῦντας τοῖς ἐπὶ τὸ μονάζειν ἐνάγουσιν, Γ΄ΕΠΕ 27, 456-470.PG 47, 352-356)

Ἀπὸ τὸ βιβλίο: ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ Χρυσοστομικὸς Ἄμβων Γ΄, «Ο ΓΑΜΟΣ, Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥΣ», Ἔκδοσις: Συνοδία Σπυρίδωνος Ἱερομονάχου, Νέα Σκήτη Ἄγ. Ὅρους,

http://eisdoxantheou-gk.blogspot.com/2011/10/blog-post_10.html

24Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου, Ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς κατά τόν Γέροντα Πορφύριο, Β΄ ἔκδοση σελ. 111-116.

25 Γέροντος Ἀρσενίου Μπόκα, Ρουμάνου πνευματικοῦ, Βίος Λόγοι Νουθεσίες, Θεσσαλονίκη 2004, Ἐκδόσεις: Ὀρθόδοξος Κυψέλη, arnion.gr, http://orthodoxigynaika.blogspot.gr/2012/10/blog-post_1.html

26 Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Πῶς θά μπορέσεις νά διορθώσεις τό γιό σου; http://1myblog.pblogs.gr/tags/agogi-neon-gr.html

27 Ἁγίου Λουκᾶ Κριμαίας, Διδαχὲς, ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη» Θεσσαλονίκη, http://www.orthodoxos.com.gr/phpBB3/viewtopic.php?f=22&t=2780#p16790

28 Πρβλ. Καλλιάτσου Ἀνάργυρου, Ὁ Πατήρ Πορφύριος: Ὁ Διορατικός, Ὁ Προορατικός, Ὁ Ἰαματικός, Στ΄ ἔκδοση, σελ. 137.

29 Ἰω. 6, 67.

30 Ἁγίου Πορφυρίου, Βίος καί Λόγοι, ἔκδοση Ζ΄, σελ. 430-431.

31 Ἁγίου Πορφυρίου, Βίος καί Λόγοι, ἔκδοση Ζ΄, σελ. 428.

32 Ἁγίου Πορφυρίου, Βίος καί Λόγοι, ἔκδοση Ζ΄, σελ. 441.

33Γέροντας Πορφύριος, Ἡ συμπεριφορά τῶν γονέων πρός τά παιδιά (βίντεο), Ἡ ἀπομαγνητοφώνηση ἔγινε ἀπὸ τὸ http://ahdoni.blogspot.com, http://ahdoni.blogspot.gr/2010/05/s-s.html.

34 Ἁγίου Λουκᾶ Κριμαίας, Διδαχὲς, ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη» Θεσσαλονίκη, http://www.orthodoxos.com.gr/phpBB3/viewtopic.php?f=22&t=2780#p16790

35 Βλ. Ἀκολουθίες τοῦ Ἐσπερινοῦ καί τοῦ Ὄρθρου καθώς καί στή Θεία Λειτουργία ὅπου ὁ ἱερέας ἐκφωνεῖ: «Σοί πρέπει πᾶσα δόξα, τιμή καί προσκύνησις τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι».

36 Ἁγίου Πορφυρίου, Βίος καί λόγοι, Ζ΄ ἔκδοση, σελ. 440.

37 Γαλ. 5, 22.

38 Ἡλία Πρεσβυτέρου καί ἐκδίκου, Ἀνθολόγιον γνωμικόν, Φιλοκαλία, τόμος Β΄, Ἐκδόσεις «Ἀστέρος», Δ΄ ἔκδοση, Ἀθῆναι 1975, σελ. 292 ἀπόφθεγμα λθ΄.

39 Ἁγίου Πορφυρίου, Βίος καί Λόγοι, ἔκδοση Ζ΄, σελ. 441.

40 Γεωργίου Παπαζάχου, Ἅγιος Γέροντας Πορφύριος…τοῦ Γεωργίου Παπαζάχου, http://www.hristospanagia.gr/?p=21269#more-21269.

41 Καθ. Ἐπιστ. Ἰακ. 4, 6.

42 Βλ. Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου, Ἅγιος Πορφύριος: «Ποτέ δέν πρέπει νά ἐπαινοῦμε τούς συνανθρώπους μας…οὔτε νά ἐπιζητοῦμε ἐμεῖς νά μᾶς ἀγαπᾶνε», http://www.hristospanagia.gr/?p=21220#more-21220.

43 Ἁγίου Πορφυρίου, Βίος καί λόγοι, Ζ΄ ἔκδοση, σελ. 440.

44 Βλ. Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου, Ἅγιος Πορφύριος: «Ποτέ δέν πρέπει νά ἐπαινοῦμε τούς συνανθρώπους μας…οὔτε νά ἐπιζητοῦμε ἐμεῖς νά μᾶς ἀγαπᾶνε», http://www.hristospanagia.gr/?p=21220#more-21220.

45 Ὅ.π., σελ. 442.

46 Ὅ.π., σελ. 437.

47 Ὅ.π., σελ. 437.

48 Παρ. 13, 24.

49 Ἁγίου Πορφυρίου, Βίος καί Λόγοι, ἔκδοση Ζ΄, σελ. 439.

50 Ὅ.π., σελ. 437-438.

51 Ὅ.π., σελ. 443.

52 Ὅ.π., σελ. 442.

53 Ὅ.π., σελ. 441.

54 Ὅ.π., σελ. 441.

55 Ὅ.π., σελ. 443-444.

56 Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου, Γιατί οἱ νέοι φεύγουν ἀπό τήν Ἐκκλησία; Ἀπαντᾶ ὁ Ἅγιος Πορφύριος, http://www.hristospanagia.gr/?p=21168.