Ὁ Κύριος «βρέχει ἐπί δικαίους καί ἀδίκους»[1] καί ἐλεεῖ καί δίνει εὐκαιρίες σωτηρίας γιά ὅλους. Στήν Ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Γερασίμου, στήν Πολυκλινική, διηγεῖται ὁ Ἅγιος Πορφύριος, ἐκεῖ ὅπου διακόνησε τριάντα τρία ὁλόκληρα χρόνια, στό κέντρο τῆς Ἀθήνας, ἐρχόντουσαν πολλοί προσκυνητές ν' ἀνάψουν τό κεράκι τους. «Μερικοί ἔμεναν γιά ἐξομολόγηση, ἄλλοι ἔπαιρναν ἁπλῶς εὐχή, ἐνῶ ἄλλοι ἄναβαν τό κερί τους, ἔκαναν τόν σταυρό τους κι ἔφευγαν. Ἐρχόντουσαν κάθε λογῆς ἄνθρωποι. Στήν περιοχή τῆς Ὁμόνοιας ἔμεναν ἄνθρωποι κάθε κατηγορίας.
Παλαιά συνηθίζαμε, τήν ἑορτή τῶν Θεοφανείων ν' ἁγιάζομε τά σπίτια. Κάποια χρονιά ἐπῆγα κι ἐγώ κι ἁγίαζα. Χτυποῦσα τίς πόρτες τῶν διαμερισμάτων, μοῦ ἀνοίγανε κι ἔμπαινα μέσα ψάλλοντας: «Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου Σου Κύριε...». Μία φορά», διηγεῖται ὁ Ἅγιος, «μπῆκα σέ μιά αὐλή, πού ἦταν γεμάτη ἀπό ὀπωροφόρα δέντρα καί ἀφοῦ μιά γυναίκα μοῦ ἄνοιξε, ἄρχισα νά ψάλλω. Καί μέ σταματάει ἀπότομα.. καί ἐν τῷ μεταξύ μέ ἀκούσανε καί στόν διάδρομο, ἀρχίσανε καί βγαίνανε κοπέλες ἀπό τά δωμάτια. Κατάλαβα», λέει ὁ Ἅγιος, «ὅτι ἔπεσα σέ οἶκο ἀνοχῆς, καί ἡ γυναίκα μπῆκε μπροστά νά με ἐμποδίσει. - Νά φύγεις μοῦ λέει, δέν κάνει αὐτές νά φιλήσουν τόν Σταυρό∙ νά φιλήσω ἐγώ τόν Σταυρό καί νά φύγεις, σέ παρακαλῶ. Ἐγώ τώρα πῆρα σοβαρό καί ἐπιτιμητικό ὕφος καί τῆς εἶπα: - Ἐγώ δέν μπορῶ νά φύγω! Εἶμαι παπάς, δέν μπορῶ νά φύγω! Ἦλθα ἐδῶ νά ἁγιάσω. - Ναί, ἀλλά δέν κάνει νά φιλήσουν τόν Σταυρό αὐτές. - Μά, δέν ξέρουμε ἄν κάνει νά φιλήσουν τόν Σταυρό αὐτές ἤ ἐσύ. Γιατί ἄν μέ ρωτήσει ὁ Θεός καί ζητήσει νά Τοῦ πῶ ποιός κάνει νά φιλήσει τόν Σταυρό, μπορεῖ νά ἔλεγα «οἱ κοπέλες κάνει νά τόν φιλήσουν καί ὄχι ἐσύ. Οἱ ψυχές τους εἶναι πιό καλές ἀπό τή δική σου». Ἐκείνη τή στιγμή ἐκοκκίνησε λίγο. Τῆς λέω λοιπόν: - Ἄσε τά κορίτσια νά φιλήσουν τόν Σταυρό. Τούς ἔκανα νόημα νά πλησιάσουν. Ἐγώ πιό μελωδικά ἀπό πρῶτα ἔψαλλα τό «Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου Σου Κύριε...», γιατί εἶχα μιά χαρά μέσα μου, πού ὁ Θεός οἰκονόμησε τά πράγματα νά πάω καί σέ αὐτές τίς ψυχές[2].
Φιλήσανε ὅλες τόν Σταυρό. Καί τούς εἶπα: - Παιδιά μου, χρόνια πολλά. Ὁ Θεός μᾶς ἀγαπάει ὅλους. Εἶναι πολύ καλός καί «βρέχει ἐπί δικαίους καί ἀδίκους»[3]. Ὅλοι Τόν ἔχουμε Πατέρα καί γιά ὅλους μας ἐνδιαφέρεται ὁ Θεός. Μόνο νά φροντίσουμε νά Τόν γνωρίσουμε καί νά Τόν ἀγαπήσουμε κι ἐμεῖς καί νά γίνουμε καλοί. Νά Τόν ἀγαπήσετε καί θά δεῖτε πόσο εὐτυχισμένες θά εἶστε. Κοιτάζανε ἀπορημένες. Κάτι πῆρε ἡ ψυχούλα τους ἡ ταλαιπωρημένη. - Χάρηκα, τούς λέω τέλος, πού μέ ἀξίωσε ὁ Θεός νά ἔλθω σήμερα καί νά σᾶς ἁγιάσω. Χρόνια πολλά! - Χρόνια πολλά, εἶπαν καί ἐκεῖνες κι ἔφυγα»[4]. Βλέπουμε τήν μεγάλη ἀγάπη τοῦ Ἁγίου, ἡ ὁποία πηγάζει ἀπό τήν αἴσθηση τοῦ Θεοῦ πού εἶχε καί τήν μεγάλη ἀγάπη πού καταλάβαινε καί γνώριζε ὁ Ἅγιος Πορφύριος ὅτι ἔχει ὁ Θεός γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους καί ὅτι περιμένει τήν μετάνοια ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί θέλει τήν σωτηρία ὅλων τῶν ἀνθρώπων.
«Μερικές φορές», λέει ὁ Ἅγιος, «ἐκτός τῶν Θεοφανείων μέ φωνάζανε νά κάνω ἁγιασμό στά σπίτια μέ διάφορες εὐκαιρίες». Μιά φορά, λέει, στήν κατοχή, «ἦλθε κάποιος ἐκπρόσωπος τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ νά μέ πάρει νά πᾶμε γιά ἁγιασμό. Ὅταν ἔφθασα, τά ἔχασα. Βρέθηκα μπροστά σέ κόσμο μορφωμένο, κυρίες, κυρίους, τόν πρύτανη τοῦ Πανεπιστημίου πού δίδασκε τή φιλοσοφία - Βέης, νομίζω, ἦταν τό ὄνομά του. Μόλις μπῆκα μέσα, παρουσιάστηκα μέ θάρρος καί χαιρέτησα. Ἀλλά βιβλίο δέν εἶχα πάρει κι ἐγώ», λέει ὁ Ἅγιος. «Μέ ἔπιασε τρεμούλα πού τούς εἶδα καλοντυμένους, μέ τούς δίσκους γεμάτους ἐπιδόρπια σ' ἐποχή κατοχῆς. Ὅμως ἔκανα τόν ἁγιασμό χωρίς βιβλίο, πῆρα θάρρος καί τά ἔλεγα καθαρά, μία-μία τίς λέξεις». Καί ἀφοῦ εἶπε τίς εὐχές, λέει, «τά ἔλεγα σάν Δεσπότης. Ὄταν τέλειωσα τόν ἁγιασμό, δέν πῆγα νά τούς ἁγιάσω, γιατί πολλοί δέν τό θέλανε αὐτό∙ ἀλλά βάσταξα τόν Σταυρό στό χέρι καί κοίταγα ποιός θά ἔλθει. Κι ἦλθε πρῶτος ὁ Ὑπουργός καί μετά οἱ ἄλλοι. Εἶπα καί εὐχές: «Ὁ Θεός νά εὐλογεῖ, νά φωτίζει καί νά δυναμώνει». Πρίν φύγω, ἔκανα ἕναν σταυρό στόν ἀέρα, τούς εὐλόγησα, εἶπα, «καλημέρα, παιδιά!». - Ἡ εὐχή αὐτή -τό σχολίασε ὁ πρύτανης, εἶπε στόν Ἅγιο Πορφύριο- «ἦταν πολύ μεγαλοπρεπής, πολύ εὐχαριστήθηκα. Χάρηκα πολύ μέ τόν ἁγιασμό, πού τά εἶπες ὅλα τόσο καλά καί ἀπ' ἔξω. Θεολόγος εἶσαι; Ἔκανες ὅμως ἕνα λάθος στό Εὐαγγέλιο. Εἶπες «ὑγιής ἐγένετο», ἐνῶ εἶναι «ἐγίνετο». - Σᾶς εὐχαριστῶ τοῦ λέω. Εἶμαι ἀγράμματος»[5]. Τό Εὐαγγέλιο πού διαβάζουμε τήν Κυριακή τοῦ Παραλύτου, πού ἑορτάζουμε τό σχετικό θαῦμα εἶναι αὐτό πού διαβάζουμε καί στόν Ἁγιασμό. Ἔτσι ὁ Ἅγιος, εἶχε αὐτές καί πολλές ἄλλες ἐμπειρίες, λειτουργικές καί λατρευτικές, ἀλλά καί προσευχητικές.
«Τόν ἔβλεπα -λέει- τόν Χριστό πολύ ζωντανά. Πολύ συγκινιόμουνα στήν ἐκκλησία, στόν Ἅγιο Γεράσιμο. Ἄκουγα τό Εὐαγγέλιο καί συγκινιόμουνα. Τό πάθαινα αὐτό, ἐπειδή «ἔβλεπα» τήν εἰκόνα, τόν Χριστό τόν ἴδιο.
Μιά Μεγάλη Παρασκευή κάναμε τήν ἀκολουθία. Ἡ ἐκκλησία ἦταν γεμάτη κόσμο. Ὅταν ἔφθασα στή φράση στό Εὐαγγέλιο «ἠλί, ἠλί, λιμᾶ σαβαχθανί, τούτ' ἔστι, Θεέ μου, Θεέ μου ἱνατί μέ ἐγκατέλιπες;»[6], δέν μπόρεσα νά τήν τελειώσω. Μέ πλημμύρισε ἡ συγκίνηση. Κόπηκε ἡ φωνή μου. Μπροστά μου εἶχα ὅλη τήν τραγική σκηνή. Εἶδα ἐκεῖνο τό πρόσωπο. Ἄκουσα ἐκείνη τή φωνή. Τόν ἔβλεπα τόν Χριστό πολύ ζωντανά. Ὁ κόσμος κάτω περίμενε. Ἐγώ τίποτε, ἀδύνατον νά προχωρήσω. Ἀφήνω τό Εὐαγγέλιο στό τετράποδο καί γυρίζω μέσα στό Ἱερό. Κάνω τόν Σταυρό μου, ἀσπάζομαι τήν Ἁγία Τράπεζα. Ἔβαλα μιά ἄλλη εἰκόνα πιό ὡραία.. ὄχι πιό ὡραία», διορθώνεται ὁ Ἅγιος, «δέν ὑπῆρχε πιό ὡραία ἀπό ἐκείνη, ἀλλά ἦρθε στόν νοῦ μου ἡ Ἀνάσταση. Ἀμέσως γαλήνευσα. Μετά βγῆκα στήν Ὡραία Πύλη καί εἶπα: - Συγχωρέστε με, παιδιά μου, παρασύρθηκα. Μετά πῆρα τό Εὐαγγέλιο καί τό εἶπα ἀπ' τήν ἀρχή. Ἐκείνη, ὅμως, τήν ὥρα ὅλο τό ἐκκλησίασμα πέταξε δάκρυα». Πῶς ἡ συγκίνηση τοῦ Ἁγίου Πορφυρίου μεταδόθηκε καί στούς ἀνθρώπους τούς ἐκκλησιαζομένους! «Ἦταν κακό αὐτό», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος. «Ὁ καθένας μπορεῖ νά σκέπτεται ὅ,τι θέλει. Δέν εἶναι, ὅμως, καλό ν' ἀφηνόμαστε. Πρέπει νά εἴμαστε συγκρατημένοι»[7].
Βλέπουμε πόσο ἔντονα ὁ Ἅγιος ζοῦσε τήν προσευχή, ζοῦσε τά θεῖα γεγονότα πού διάβαζε μέσα στό Εὐαγγέλιο. «Προσευχή σημαίνει», λέγει καί ὁ Ἅγιος Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης, «ὅτι ζητάω συνεχῶς βοήθεια ἀπό τόν Χριστό, ἀπό τήν Παναγία, ἀπό τούς Ἁγίους, γιά τόν ἑαυτό μου καί γιά τούς ἄλλους. Ἄν δέν ζητήσω βοήθεια, δέν θά μοῦ δώσουν»[8]. Ό Ἅγιος Πορφύριος καί ὁ Ἅγιος Παΐσιος καί ὅλοι οἱ Ἅγιοι ζοῦσαν αὐτό τό μυστήριο τῆς θερμῆς προσευχῆς, γι' αὐτό καί εἶχαν ὑψηλές πνευματικές ἐμπειρίες. Γιατί ὅλη ἡ ζωή τους ἦταν σύμφωνη μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Γιατί πρίν ὁμιλήσουν καί πρίν πράξουν κάτι, προσηύχοντο.
«Ὅταν ὁ ἄνθρωπος προσεύχεται πρίν ἐνεργήσει σέ ὁτιδήποτε», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Παΐσιος «δέν ἐνεργεῖ ὁ ἀφρός τοῦ μυαλοῦ καί ἡ ἐλαφρότητα, ἀλλά τό ἁγιασμένο μυαλό. Ἡ βιαστική ἀπάντηση εἶναι τοῦ μυαλοῦ, ἐνῶ ἡ ἀπάντηση πού περνάει μέσα ἀπό τήν προσευχή, εἶναι τοῦ Θεοῦ. Παλιά, γιά νά κάνει κάτι κανείς ἄν ἦταν κοσμικός ἄνθρωπος θά σκεφτόταν∙ ἄν ἦταν πνευματικός ἄνθρωπος θά σκεφτόταν καί θά προσευχόταν. Στήν ἐποχή μας, ἀκόμα καί «πνευματικοί» ἄνθρωποι ὄχι μόνο δέν προσεύχονται, ἀλλά οὔτε σκέφτονται. Σέ ὅλες τίς περιπτώσεις, πρίν ἐνεργήσουμε, νά λέμε: «Σκέφτηκα γι' αὐτό; Προσευχήθηκα γι' αὐτό; Ὅταν κανείς ἐνεργεῖ χωρίς νά σκεφτεῖ καί χωρίς νά προσευχηθεῖ, ἐνεργεῖ σατανικά. Καί βλέπεις συχνά πολλοί χριστιανοί μέ τόν τρόπο πού ἐνεργοῦν δέν ἀφήνουν τόν Θεό νά ἐπέμβει. Νομίζουν αὐτοί ὅτι θά τά καταφέρουν ὅλα μόνοι τους. Ἐνῶ ἀκόμη καί ὁ ἄπιστος λέει, «ἔχει ὁ Θεός», αὐτοί δέν τό λένε. Τά βάζει λ.χ. κάποιος μέ τόν Καρνάβαλο, ἐνῶ μπορεῖ νά κάνει προσευχή καί νά ρίξει ὁ Θεός τέτοιο χαλάζι πού νά σκορπίσουν ὅλοι καί νά ματαιωθεῖ κάθε ἐκδήλωση! Μέ τήν ταπείνωση καί τήν προσευχή διορθώνονται ὅλα τά ἀδιόρθωτα.
Πρέπει νά βοηθήσουμε μέ τήν προσευχή τόν κόσμο ὅλο, νά μήν κάνει ὁ διάβολος ὅ,τι θέλει. Ἔχει ἀποκτήσει δικαιώματα ὁ διάβολος. Ὄχι ὅτι τόν ἀφήνει ὁ Θεός, ἀλλά δέν θέλει νά παραβιάσει τό αὐτεξούσιο. Γι' αὐτό ἐμεῖς νά βοηθήσουμε μέ τήν προσευχή[9].
Ὅταν πονάει κανείς γιά τήν σημερινή κατάσταση πού ἐπικρατεῖ στόν κόσμο καί προσεύχεται, τότε βοηθιοῦνται οἱ ἄνθρωποι χωρίς νά παραβιάζεται τό αὐτεξούσιο». Γιατί ὅταν κανείς προσεύχεται στόν Θεό γιά τούς ἀνθρώπους, τότε δίνει τό δικαίωμα στόν Θεό, νά ἐπέμβει στήν ζωή τους καί νά τούς δώσει ἀφορμές μετανοίας. «Πολύ πληγώνομαι», λέγει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, «ὅταν βλέπω μοναχούς νά ἐνεργοῦν ἀνθρωπίνως καί ὄχι μέ τήν προσευχή, διαμέσου τοῦ Θεοῦ, στά δυσκολοκατόρθωτα ἀνθρωπίνως. Ὁ Θεός μπορεῖ ὅλα νά τά τακτοποιήσει. Ὅταν κανείς κάνει σωστή πνευματική ἐργασία, τότε μπορεῖ μόνο μέ τήν προσευχή νά χτίσει μοναστήρια καί νά τά ἐφοδιάσει μέ ὅλα τά ἀπαραίτητα καί νά βοηθήσει τό σύμπαν! Δέν χρειάζεται οὔτε νά δουλεύει, ἀρκεῖ μόνο νά προσεύχεται»[10].
«Γιατί ὅλοι οἱ θησαυροί εἶναι στά χέρια τοῦ Θεοῦ. Καί σέ ποιούς θά τά δώσει ὁ Θεός, παρά στούς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι εἶναι ταπεινοί καί ζητοῦν τήν βοήθειά Του. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν προσεύχεται, ἀπομακρύνεται ἀπό τόν Θεό καί γίνεται σάν τό βόδι», λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος. «Δουλεύει, τρώει κοιμᾶται. Κι ὅσο ἀπομακρύνεται ἀπό τόν Θεό, τόσο ψυχραίνεται ἡ καρδιά του καί πέφτει στά χέρια τοῦ διαβόλου καί τότε ἀλλοίμονό του. Ἄν θέλεις νά ἔχεις καθαρή προσευχή», ὅπως εἶχε ὁ Ἅγιος Πορφύριος καί ὁ Ἅγιος Παΐσιος, «πρέπει γνήσια καί ἀληθινά νά βλέπεις ὅλους τούς ἀνθρώπους σάν ἁγίους. Πρότυπο στήν προσευχή μας πρέπει νά ἔχουμε τόν ἐκ γενετῆς τυφλό, πού ὅσο τοῦ ἔλεγαν νά σωπάσει, αὐτός περισσότερο ἔκραζε νά τόν ἐλεήσει ὁ Κύριος. Τήν Χαναναία, ἀλλά καί τόν ἴδιο τόν Κύριο, ἐπίσης πρέπει νά τούς ἔχουμε ὡς πρότυπο. Τόν ἴδιο τόν Κύριο πού στό Ὄρος τῶν ἐλαιῶν ὁ ἱδρώτας Του ἔτρεχε ὡσάν σβῶλοι αἵματος».
«Ὅταν σᾶς ζητάει κάποιος νά κάνετε προσευχή γιατί τήν τάδε μέρα θά μπεῖ στό χειρουργεῖο, νά προσεύχεστε ἀπό τήν στιγμή πού σας τό ζητάει καί να μην περιμένετε τήν ὥρα πού θά μπεῖ στό χειρουργεῖο»[11].
«Βοηθᾶ νά προσεύχεται κανείς σέ βουνά καί ὄχι σέ χαράδρες καί κλεισοῦρες. Καί ὁ Χριστός στό βουνό πήγαινε καί προσευχόταν. Ἔτσι ἀνοίγει ὁ νοῦς καί τά αἰσθήματα. Γι' αὐτό καί οἱ ἄνθρωποι τῆς Ἠπείρου καί τῶν Βουνῶν ἔχουν μιά λεβεντιά. Δέν ὑπάρχουν μακαριότεροι ἄνθρωποι ἀπό ἐκείνους πού ἔπιασαν ἐπαφή μέ τόν Οὐράνιο Σταθμό καί εἶναι δικτυωμένοι μέ εὐλάβεια στόν Θεό. Ὅπως δέν ὑπάρχουν πιό δυστυχισμένοι ἀπό ἐκείνους πού ἔκοψαν τήν ἐπαφή τους μέ τόν Θεό καί γυρίζουν ζαλισμένοι τόν κόσμο καί τά κουμπιά τοῦ σταθμοῦ τοῦ κόσμου γιά νά ξεχάσουν λίγο τό πολύ ἄγχος τῆς ἐκτροχιασμένης ζωῆς τους»[12].
«Γιά νά ἐπικοινωνήσεις μέ τόν Θεό καί νά βρεῖς ἀνάπαυση, πρέπει νά παρακολουθήσεις τόν ἑαυτό σου καί νά ἔχεις συνεχή ἐγρήγορση, γιά νά καταλαβαίνεις τά σφάλματά σου, νά μετανοεῖς καί νά ζητᾶς συγχώρεση. Διαφορετικά, ἀκόμα κι ἄν νιώθεις κάποια χαρά στήν προσευχή, αὐτή δέν θά εἶναι χαρά πνευματική∙ δέν θά ἔχεις μέσα σου τό πνευματικό φτερούγισμα πού προέρχεται ἀπό τήν ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό[13].
«Ὅταν στήν προσευχή δέν αἰσθανόμαστε παρηγοριά, τότε κάτι συμβαίνει. Θά πρέπει νά μετανοήσουμε καί νά τό διορθώσουμε. Δέν εἶναι ὅπως λένε μερικοί, ὅτι ἀπό φθόνο τοῦ διαβόλου συμβαίνει, ἀλλά σάν νά μᾶς λέει ὁ Θεός «δέν σέ καταλαβαίνω ὅπως μοῦ μιλᾶς». Ἡ προσευχή ὅπως καί ἡ Θεία Κοινωνία εἶναι μυστική βρώση. Γι' αὐτό χρειάζεται προετοιμασία, καθαρή συνείδηση. Ὅποιος ἔχει ὑγεία πνευματική, ὅταν πάει νά προσευχηθεῖ καί αἰσθανθεῖ τήν καρδιά του σκληρή, θά ἐξετάσει ἀπό ποῦ προέρχεται αὐτό. Καί θά πεῖ: Γιατί αἰσθάνομαι ἔτσι; Μήπως πλήγωσα κάποιον μέ τήν συμπεριφορά μου; Μήπως κατέκρινα ἤ μοῦ πέρασε λογισμός κατακρίσεως καί δέν τό κατάλαβα; Μήπως μοῦ πέρασε κανένας ὑπερήφανος λογισμός; Ἤ ὑπάρχει μέσα μου κάποιο θέλημα καί δέν μέ ἀφήνει νά ἐπικοινωνήσω μέ τόν Θεό;»[14]. Γι' αὐτό, ὅταν στήν προσευχή δέν νοιώθουμε παρηγοριά καί χαρά, ὅπως τό μικρό παιδί πού πηγαίνει στήν ἀγκαλιά τῆς μάνας του, τότε ἤ κάποιον ἔχουμε πληγώσει μέ τήν συμπεριφορά μας καί τήν σκληρότητα ἤ ὑπάρχει ὑπερηφάνεια»[15].
Ἄς ἀγαπήσουμε λοιπόν τήν προσευχή καί ἄς ἀγωνιζόμαστε ὅπως οἱ Ἅγιοι μας, ὁ Ἅγιος Πορφύριος καί ὁ Ἅγιος Παΐσιος, νά ζοῦμε αὐτό τό μυστήριο τῆς καθαρᾶς προσευχῆς φροντίζοντας νά ἔχουμε ἀγαθή, καθαρή συνείδηση καί ἀγάπη μέ ὅλους.
Τῷ δέ Θεῷ ἡμῶν δόξα πάντοτε νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
[1] Ματθ. 5, 45.
[2] Βίος καί Λόγοι, Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β΄ ἔκδοση, Ἱ.Μ. Χρυσοπηγῆς (στό ἑξῆς: Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου).
[3] Ματθ. 5, 45.
[4] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[5] Ὅ.π.
[6] Ματθ. 27, 46.
[7] Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου.
[8] Περί Προσευχῆς, Ἁγίου Παϊσίου Ἀγιορείτου, Λόγοι Στ΄, Ἱ. Ἡ. "Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος", Σουρωτή Θεσ/νικης, (στό ἑξῆς: Περί Προσευχῆς, Ἁγίου Παϊσίου).
[9] Πνευματική Ἀφύπνιση, Ἁγίου Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Β΄, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, Σουρωτή Θεσ/κης.
[10] Ὅ.π.
[11] Οἰκογενειακή ζωή, Ἁγίου Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Δ’, Ἱερό Ἡσυχαστήριο Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, 2002.
[12] Διδαχές Γερόντων, Τάτσης Διονύσιος (Πρεσβύτερος), 2004.
[13] Ἀπό τήν ἀσκητική καί ἡσυχαστική ἁγιορείτικη Παράδοση, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος», Μεταμόρφωση Χαλκιδικῆς, 2011.
[14] Περί Προσευχῆς, Ἁγίου Παϊσίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου