Οἱ μοναχοί ἀνήκουν στήν Ἐκκλησία

Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτης

Ἐντός τῆς Ἐκκλησίας δέν ἀνήκουν μόνο οἱ λαϊκοί καί οἱ ἔγγαμοι ἤ ἄγαμοι κληρικοί τοῦ «κόσμου», ἀλλά καί οἱ μοναχοί. Οἱ μοναχοί δέν ἀποτελοῦν μία ἐξωκόσμια παράταξη κάποιων φανατικῶν θρήσκων ἀνθρώπων ἀλλά ζῶντα μέλη τοῦ μυστηριακοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ἡ μοναχική ἐνορία (δηλαδή τό σημερινό μοναστήρι) μέ κέντρο τό καθολικό καί γύρω-γύρω τά κελλιά τῶν μοναχῶν εἶναι ἡ συνέχεια τῆς Πρωτοχριστιανικῆς ἐνορίας ἡ ὁποία εἶχε ὡς κέντρο της τό ναό καί τήν Θεία Λατρεία. Ἡ ζωή τῶν μοναχῶν στά πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὀνομαζόταν Ἀποστολική ζωή διότι ἀποτελοῦσε (καί συνεχίζει νά ἀποτελεῖ) τήν συνέχεια τῆς ζωῆς τῶν Ἀποστόλων.

Αὐτὸς ὁ κοινοβιακὸς τρόπος ζωῆς, μὲ τὰ πάντα κοινά, διασώθηκε ἀνά τούς αἰῶνες μέ τόν Ὀρθόδοξο μοναχισμό¹.

Νά τί μᾶς διδάσκει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης γιά τό μοναχισμό:« Κατὰ τὰ πρῶτα χρόνια της ὑπάρξεως τῆς Ἐκκλησίας, στοὺς πρώτους Χριστιανοὺς ἔχομε κομμουνιστικὸ σύστημα διαβιώσεως. Ὅποιος ἔχει λίγο μυαλὸ καὶ διαβάσει τὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, βλέπει καθαρὰ ὅτι ὅλοι τότε εἶχαν τὰ πάντα κοινά. Καὶ ὅποιος ἤθελε νὰ βαπτισθῆ, ἔπρεπε νὰ δώσει ὅ,τι εἶχε στὴν κατοχή του στὸ κοινὸ ταμεῖο τῆς ἐνορίας. Κανένας δὲν εἶχε ἀτομικὴ περιουσία. Ὅλα ἤσαν κοινά. Μάλιστα ἔχομε τὸ περίφημο παράδειγμα τοῦ Ἀνανία, ὁ ὁποῖος μαζὶ μὲ τὴν γυναίκα του εἶπαν ψέμματα καὶ πέθαναν ἀμέσως.

Μερικοὶ ἰσχυρίζονται ὅτι αὐτὴ ἡ κατάστασις ὑπῆρχε μόνο στὴν Ἀποστολικὴ ἐνορία. Ὅμως ὁ ἅγιος Ἰουστίνος ὁ φιλόσοφος καὶ μάρτυς εἶχε πῆ στοὺς εἰδωλολάτρες ὅτι «Ἐμεῖς οἱ Χριστιανοὶ ἔχομε τὰ πάντα κοινὰ»². Ἂν λάβωμε τώρα ὑπ’ ὄψιν ὅτι ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος μάρτυς πέθανε περὶ τὰ τέλη τοῦ 2ου μ.Χ αἰῶνος καὶ ὅτι ἐκεῖνος δὲν εἶχε ὑπ’ ὄψιν του καμμία ἐνορία Χριστιανῶν ποὺ νὰ μὴν εἶχαν ὅλοι τὰ πάντα κοινά, σημαίνει ὅτι ὁ θεσμὸς αὐτὸς τῆς κοινοκτημοσύνης κράτησε τουλάχιστον διακόσια χρόνια. Μετὰ ἄρχισε νὰ διαλύεται καὶ τότε ἄρχισε νὰ ἐμφανίζεται ὁ κοινοβιακὸς μοναχισμός.

Ὅταν πρωτοεμφανίζεται ὁ μοναχισμός, ὀνομάζεται Ἀποστολικὴ ζωή. Αὐτὸς ὁ κοινοβιακὸς τρόπος ζωῆς, μὲ τὰ πάντα κοινά, διασώθηκε μέσω τῶν αἰώνων στὸν Ὀρθόδοξο μοναχισμό. Αὐτὸς ὅμως ὁ Ὀρθόδοξος μοναχισμὸς γιὰ νὰ ἐπιτυγχάνη, πρέπει πρῶτα νὰ προηγηθῆ στὸν ἄνθρωπο μία ἐσωτερικὴ ἀλλαγή. Μία ἀλλαγὴ στὴν στάσι ζωῆς, ποὺ ὀφείλεται στὴν μετάνοια.

Σ’ αὐτό, στὸ ὅτι δηλαδὴ πρέπει νὰ προηγηθῆ μία ἐσωτερικὴ ἀλλαγὴ καὶ ἀλλοίωσις τοῦ ἀνθρώπου, ὥστε νὰ μπορέση νὰ ἐπιτευχθῆ ὁ κοινοβιακὸς τρόπος ζωῆς, ἢ γιὰ τοὺς κομμουνιστὲς ὁ κομμουνιστικὸς τρόπος ζωῆς, συμφωνοῦν καὶ ὁ Μὰρξ καὶ ὁ Λένιν. Ὁπότε ἀπὸ κοινωνιολογικῆς ἀπόψεως, ἐξ ἀπόψεως δηλαδὴ τῆς ἐξωτερικῆς κοινωνικῆς δομῆς τους, δὲν ὑπάρχει διαφορὰ μεταξὺ Κομμουνισμοῦ καὶ Ὀρθοδόξου κοινοβιακοῦ μοναχισμοῦ. Μεταξύ τους συμφωνία ὑπάρχει ἐπίσης καὶ στὴν ἀνάγκη τῆς ἐσωτερικῆς ἀλλαγῆς τοῦ ἀνθρώπου. Διότι καὶ οἱ Πατέρες αὐτὸ λένε. Στὴν Ἐκκλησία τὸ ἅγιο Βάπτισμα εἶναι ἐκεῖνο ποὺ φέρνει αὐτὴ τὴν ἀλλαγὴ στὸν ἄνθρωπο δυνάμει.

Ὁ πυρήνας ὅμως τοῦ Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ, ποὺ ἤκμασε ἐπὶ τόσους αἰῶνες, εἶναι ἡ ἀσκητικὴ ἀγωγή. Οἱ Πατέρες γιὰ νὰ ἐπιτύχουν αὐτὴν τὴν ἀλλαγὴ στὸν ἄνθρωπο, αὐτὸ ποὺ ὀνομάζουν καλὴν ἀλλοίωσιν, ὥστε ἡ ἀλλαγὴ νὰ γίνει ἐνεργείᾳ, λένε ὅτι χρειάζεται στὸν ἄνθρωπο ἡ ἀσκητικὴ ἀγωγή. Γι’ αὐτὸ ὑπάρχουν στὸν μοναχισμὸ ἡ ἐγκράτεια, ἡ ἀκτημοσύνη, ἡ νηστεία καὶ ἡ προσευχή.

Αὐτὰ δὲν εἶναι ὅμως μόνο γιὰ τοὺς ἀγάμους, ἐξ ἐπόψεως Πατερικῆς, ἀλλὰ εἶναι καὶ γιὰ τοὺς ἐγγάμους. Ἀπόδειξις ὅτι ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγαλυτέρους ἀσκητικοὺς συγγραφεῖς τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἕνας παντρεμένος δεσπότης³, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης – ἀδελφός του Μεγάλου Βασιλείου -, ὁ ὁποῖος μάλιστα ἔχει γράψει ἕνα πολὺ ὡραῖο βιβλίο Περὶ Παρθενίας. Μερικοὶ νομίζουν ὅτι ἡ παρθενία συνίσταται μόνο στὴν βιολογικὴ παρθενία. Δὲν εἶναι ὅμως αὐτὸ τὸ πνεῦμα τῶν Πατέρων. Ὅταν οἱ Πατέρες μιλοῦν περὶ ἐγκρατείας καὶ νηστείας, ἀναφέρονται καὶ εἰς τοὺς ἐγγάμους⁴. Ἡ ἀσκητικὴ ἀγωγὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι γιὰ ὅλους τους Χριστιανούς, ἄγαμους καὶ ἐγγάμους.

Ἡ ἐπιτυχία τῆς ἀσκητικῆς ἀγωγῆς τῆς Ἐκκλησίας, ἱστορικὰ τουλάχιστον, σημειώθηκε κυρίως στὰ ἀσκητικὰ καὶ μοναστικὰ κέντρα τῆς Ἐκκλησίας. Παλαιότερα τὰ μοναστήρια δὲν ἤσαν ἔξω στὶς ἐρημιὲς μόνο, ἀλλὰ ἤσαν καὶ μέσα στὶς πόλεις. Ἡ ἴδια ἡ Κωνσταντινούπολις ἦταν γεμάτη ἀπὸ μοναστήρια καὶ γι’ αὐτὸ ἀπεκαλεῖτο τὸ Μέγα Μοναστήρι.

Ἡ σημερινὴ τάσις εἶναι νὰ διώχνουμε τὰ μοναστήρια ἀπὸ τὶς πόλεις καὶ νὰ πηγαίνουν στὰ βουνά, γιὰ νὰ μὴν ἐπηρεάζουν τοὺς ἀνθρώπους καὶ μολυνθῆ ὁ Νεοελληνισμός, ποὺ ἤθελε πάντοτε νὰ ἀκολουθῆ τὸν ἀστισμό. Βέβαια, γιὰ νὰ ἐπιτύχη, γιὰ νὰ ἀναπτυχθῆ ἡ ἀστικὴ κοινωνία, γιὰ νὰ στερεωθοῦν οἱ μπουρζουά⁵, ποὺ εἶναι οἱ φορεῖς τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ καὶ Ἀμερικανικοῦ πολιτισμοῦ, ἔπρεπε νὰ παραμερισθῆ ἀπὸ τὶς πόλεις ὁ μοναχισμὸς ὡς ἐπικίνδυνος»⁶.

Ὁ Κύριος καί οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι συνέπηξαν τό πρῶτο ὀρθόδοξο κοινόβιο στήν γῆ. Ὁ Κύριος εἶναι ὁ Πανάγιος Γέρων τοῦ Κοινοβίου καί οἱ Ἅγιοι Μαθητές, οἱ ὑποτακτικοί Του. Ὅταν ἡ ζωή τῶν Χριστιανῶν ἐκκοσμικεύθηκε κάποιοι θέλησαν νά συνεχίσουν τήν πρώτη αὐτή αὐθεντική ζωή τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων ἀπομακρυνόμενοι στήν ἔρημο.

Ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος μᾶς δίδαξε μέ τήν ζωή Του τήν φυγή στήν ἔρημο.«Αὐτὸς δὲ (ὁ Κύριος) εἰς τὸ ὄρος βουλόμενος ἀναβῆναι· ἐποίει δὲ τοῦτο πάλιν παιδεύων ἡμᾶς» παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος «μήτε ὄχλοις ἀναμίγνυσθαι διηνεκῶς͵ μήτε φεύγειν ἀεὶ τὸ πλῆθος͵ ἀλλ΄ ἑκάτερα χρησίμως͵ καὶ ἕκαστον ἐναλλάττοντας πρὸς τὸ δέον»⁷. Δηλαδή ὁ Κύριος (μετά τό θαῦμα τῆς θαυμαστῆς διατροφῆς τῶν πεντακισχιλίων μέ πέντε ψωμιά καί δύο ψάρια) ἤθελε ν’ ἀνεβεῖ στό ὄρος. Τό ἔκανε αὐτό γιά νά μᾶς παιδαγωγήσει, ὥστε οὔτε μέ τούς ὄχλους νά ἀναμιγνυόμαστε συνεχῶς, οὔτε πάντα νά ἀποφεύγουμε τό πλῆθος. Καί τά δύο νά τά χρησιμοποιοῦμε καί νά τά ἐναλλάσσουμε, γιά νά κάνουμε ὅ,τι πρέπει».

Πολλάκις ὁ Κύριος ἀπομονωνόταν καί προσηύχετο σέ ἥσυχους τόπους. Μᾶς δίδαξε νά ἔχουμε μία ζωή πού νά περιλαμβάνει ἀφ’ ἑνός μέν κοινωνική δράση καί προσφορά στούς ἀνθρώπους ἀφ’ ἑτέρου δέ ἡσυχία, πνευματική ἀνάταση, προσευχή καί μελέτη κατά μόνας.

Βλέπουμε ἑπομένως ὅτι τό μοναχικό πρόγραμμα ζωῆς συνάδει μέ τό πρόγραμμα ζωῆς τοῦ Κυρίου καί τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων.

Βλέπουμε, ἐπίσης ἐκτός ἀπό τόν Κύριο πῶς ζοῦσαν οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι. Γιά παράδειγμα, θαυμάζουμε τόν Ἀπόστολο Παῦλο βλέποντάς τον νά ἐργοχειρεῖ ὑπηρετώντας τίς ἀνάγκες τόσο τίς προσωπικές του, ὅσο καί τῶν συνεργατῶν του. Συνάμα κηρύττει, ὁδοιπορεῖ, κοπιάζει γιά τήν διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου, χωρίς νά παραλείπει τόν προσωπικό πνευματικό του ἀγῶνα καί τήν τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας.

Οἱ μοναχοί ζοῦν κατά τόν ἴδιο τρόπο, μοιράζοντας τίς ὧρες: Ἀφιερώνουν τίς περισσότερες ὧρες τοῦ εἰκοσιτετραώρου στήν κοινή προσευχή, τίς ἀκολουθίες, τή Θεία Λειτουργία καί τούς προσωπικούς τους κανόνες (μετάνοιες, κομβοσχοίνια, μελέτη Ἁγίας Γραφῆς καί Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας). Τίς ὑπόλοιπες ὧρες τίς ἀφιερώνουν στά διακονήματα, τό φαγητό καί τήν ἀπαραίτητη ἀνάπαυση, ὅλα αὐτά συνδυασμένα μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή. Δέν εἶναι ἑπομένως ἡ μοναχική ζωή κάτι ἔξω ἀπό τίς προδιαγραφές ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά ἀντίθετα εἶναι οἱ αὐθεντικές προδιαγραφές τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς πού μᾶς παρέδωσε ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος μέ τό παράδειγμά Του.

Ἐφ’ ὅσον ἡ ψυχή ἀξίζει πολύ περισσότερο ἀπό τό σῶμα, θά πρέπει -ἄν θέλουμε νά εἴμαστε δίκαιοι-νά δίνουμε ὁπωσδήποτε περισσότερο χρόνο (ἤ τουλάχιστον ἴσο) γιά τήν φροντίδα της παρά γιά τό σῶμα. Οἱ λαϊκοί χριστιανοί πού ζοῦν στόν κόσμο θά πρέπει νά φροντίζουν νά ἐκπληρώνουν τό κατά δύναμιν αὐτές τίς προδιαγραφές ζωῆς συνδυάζοντας τίς πολλές τους ἀπασχολήσεις μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή καί τήν πνευματική μελέτη. Ἐπίσης θά πρέπει νά βρίσκουν χρόνο καί τρόπο γιά ἡσυχία καί περισυλλογή-προσευχή κατά τό πρότυπο τοῦ Κυρίου, τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καί τῶν μιμητῶν τους σημερινῶν μοναχῶν. Ἔτσι θά πετύχουν νά παραμείνουν στήν Ἐκκλησία ὡς ζῶντα μέλη καί νά ἀξιωθοῦν τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!

1Πρωτοπρ. Ἰωάννου Σ. Ρωμανίδου (†), Καθηγητοὺ Πανεπιστημίου, Πατερικὴ Θεολογία,Πρόλογος: Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ, Κοσμήτορα Θεολ Σχολῆς Πανεπ. Ἀθηνῶν, Ἐπιμέλεια – σχόλια: Μοναχοῦ Δαμασκηνοῦ Ἁγιορείτου, Ἐκδόσεις ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ

2 Α΄ Ἀπολογία, Κεφ. 14.

3Τότε ἐπιτρεπόταν αὐτό.

4 Ἡ ἐγκράτεια στὴν σαρκικὴ σχέσι μεταξὺ τῶν συζύγων, στὴν Πατερικὴ γλώσσα ὀνομάζεται σωφροσύνη.

5Γαλλικὴ λέξη ποὺ σημαίνει τοὺς ἀστούς.

6 Πρωτοπρ. Ἰωάννου Σ. Ρωμανίδου (†), Καθηγητοὺ Πανεπιστημίου, Πατερικὴ Θεολογία,Πρόλογος: Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ, Κοσμήτορα Θεολ Σχολῆς Πανεπ. Ἀθηνῶν, Ἐπιμέλεια – σχόλια: Μοναχοῦ Δαμασκηνοῦ Ἁγιορείτου, Ἐκδόσεις ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ

7ἹεροῦΧρυσοστόμου, TLG, Work #152 58.500.12 to Work #152 58.500.16