Ἡ πλάση τοῦ ἀνθρώπου καί τά συστατικά του.

  Η ΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΟΥ

Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτης

Ὁ Θεός, λέγει ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ἔπλασε τόν ἄνθρωπο «ἀφοῦ ἔλαβε ἀπὸ τὴν ὕλη μέν τό σῶμα, ἀπὸ δέ τὸν ἑαυτὸ Του ἐνέθεσε ψυχή»¹.

Σύμφωνα μέ τήν ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία κατά τήν Δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν ἰδιαίτερη δημιουργική πράξη τοῦ Θεοῦ, τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου πλάσσεται ἀπό τό χῶμα, ὡς πρώτη ὕλη, ἐνῶ ἡ ψυχή του δημιουργεῖται ἀπό τόν Θεό.

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι μέγας κόσμος παρά τήν μικρότητά του.

Ὁ Θεός, συνεχίζει ὁ Ἅγιος Νικόδημος «ἐνέθεσε» στόν ἄνθρωπο «τήν ψυχή ὡς ἕνα κάποιο κόσμημα, μέγα ὡς πρός τό πλῆθος τῶν δυνάμεων καί τήν ὑπεροχή, ἀλλά μέσα [στό πλαίσιο] τῆς μικρότητός της»².

Ὁ ἄνθρωπος καί μάλιστα ἡ ἀνθρώπινη ψυχή εἶναι ἕνας μέγας κόσμος (ἐξ αἰτίας τοῦ πλήθους τῶν δυνάμεων καί τῆς ὑπεροχῆς της ἔναντι τοῦ ὑλικοῦ κόσμου) μέσα στήν μικρότητά του.

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνα μεγάλο στολίδι μέ μία θαυμάσια πολυπροικισμένη ψυχή παρ’ ὅλη τήν ταπεινή του μικροσκοπική ἐμφάνιση.

Εἶναι ἕνας πολύπλοκος καί πολυσύνθετος κόσμος μέ ὑπέροχες δυνάμεις-δυνατότητες πού τοῦ χαρίζουν ὑπεροχή μέσα στό πολύπλοκο, πολυσύνθετο καί μεγαλειώδες σύμπαν στό ὁποῖο εἶναι τοποθετημένος.

Εἶναι ἕνα θαυμαστό σύνολο στοιχείων συγκεντρωμένων σέ μία μικρή ψυχοσωματική ἑνότητα τοποθετημένη μέσα σ’ ἕνα ἐπίσης θαυμαστό σύνολο ὄντων πού λέγεται ὑλικός κόσμος.

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ.

Ὁ Θεός ἔδωσε στόν ἄνθρωπο τήν εἰκόνα Του καί τόν ἔπλασε ὡς «τί ἄλλο βέβαια παρὰ πράγματι (ὡς) ἄγαλμα καὶ εἰκόνα θεοποίητη γεμάτη ἀπό ὅλες τὶς χάριτες»³

Ὁ ἅγιος Νικόδημος συμπλέοντας μέ τούς προγενέστερούς του ἁγίους Πατέρες μᾶς διδάσκει ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνα ἄγαλμα καί μία θεοκατασκεύαστη εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, γεμάτη ἀπό ὅλες τίς χάριτες.

Ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει νά νιώθει εὐγνωμοσύνη γιά τόν Τριαδικό Θεό πού τόν ἔφερε ἀπό τήν ἀνυπαρξία (μή εἶναι), στήν ὕπαρξη (εἶναι) καί τοῦ χάρισε ἐπίσης τήν Βασιλεία Του (τό εὖ εἶναι), διά τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας Του.

Ὁ Πανάγαθος Θεός στόλισε τόν ἄνθρωπο μέ τήν εἰκόνα Του, πλάθοντάς τον μέ ἰδιαίτερη δημιουργική πράξη, κατ’ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ.

Τόν πλούτισε-προίκισε μέ ὅλες τίς χάριτες καί πρό πάντων μέ τό Θεῖο ἐμφύσημα, πού εἶναι σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες τό Ἅγιο Πνεῦμα καί ὄχι ἡ ψυχή, ὅπως κάποιοι λανθασμένα ἑρμηνεύουν. Ψυχή ἤδη εἶχε ὁ Ἀδάμ ἀπό τήν στιγμή πού ἦλθε στήν ὕπαρξη, μέ τήν ἰδιαίτερη θεία φροντίδα-ἐνέργεια.

Μέ τό Θεῖο ἐμφύσημα ὁ Ἀδάμ γίνεται «εἰς ψυχήν ζῶσαν»⁴ δηλ. ἀποκτᾶ ψυχή ζωογονουμένη ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα.

Σῶμα, ψυχή καί Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι τά στοιχεῖα τοῦ προπτωτικοῦ Ἀδάμ καθώς καί τοῦ βεβαπτισμένου Ὀρθόδοξου Χριστιανοῦ.

Μᾶς διδάσκει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης: «ἀπό τρία στοιχεῖα συντίθεται ὁ ἄνθρωπος, ἀπό τό (Ἅγιο) Πνεῦμα, τήν ψυχή καί τό σῶμα»⁵.

Ὁ Μέγας Βασίλειος ἀναφερόμενος στό ἐμφύσημα τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο λέγει: «Ἐμφύσησε στό πρόσωπό του, δηλαδή κάποιο μέρος τῆς Θείας Του Χάρης ἐναπέθεσε ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο ἐμφυσώντας στό πρόσωπό του γιά νά ἀναγνωρίζει μέ ὅμοιο τρόπο τό ὅμοιο» ⁶, δηλ γιά νά ἀναγνωρίζει ὁ ἄνθρωπος τόν Θεόν ( καί νά ὁμοιώνεται μ’ Αὐτόν), κατ’ εἰκόνα καί «καθ’ ὁμοίωσιν» τοῦ Ὁποίου ἐπλάστηκε.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἐπίσης, ἑρμηνεύοντας τό τοῦ Ἀποστόλου Παύλου «ἐγένετο ὁ πρῶτος ἄνθρωπος Ἀδάμ εἰς ψυχήν ζῶσαν» (Α’ Κορ. ιε’, 45), λέγει ὅτι: Ψυχή ζῶσα σημαίνει «ζωντανή πάντα, ἀθάνατη, πού θά πεῖ λογική· διότι ἡ ἀθάνατη εἶναι λογική· καί ὄχι μόνο αὐτό ἀλλά καί χαριτωμένη ἀπό τόν Θεό. Τέτοια εἶναι ἡ ἀληθινά ζωντανή ψυχή»⁷.

Ζωντανή ψυχή σημαίνει ψυχή ἐμπλουτισμένη μέ τήν ὄντως ζωή, πού εἶναι ἡ θεότης, ἡ ἄκτιστη θεοποιός ἐνέργεια, ἡ ὁποία δίνει στόν ἄνθρωπο τήν δυνατότητα νά ὁμοιάσει μέ τόν Θεό καί ἡ ὁποία στήν Ἁγία Γραφή ὀνομάζεται Ἅγιο Πνεῦμα.

Οἱ πρωτόπλαστοι , διδάσκει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, « ἦταν ντυμένοι μέ τήν ἄνωθεν δόξα...Ἡ ἄνωθεν δόξα τούς σκέπαζε πολύ καλλίτερα ἀπό κάθε ἱμάτιο»⁸. Ἡ ἄνωθεν δόξα μέ τήν ὁποία ἦσαν ντυμένοι οἱ Πρωτόπλαστοι ἦταν ἡ ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Εἶναι ἡ ἄκτιστη δόξα τοῦ Παναγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ πού ἀνυψώνει τόν ἄνθρωπο στό «καθ’ ὁμοίωσιν».

Αὐτήν τήν δόξα-ἱμάτιο ἔχασαν ἐξ αἰτίας τῆς παρακοῆς τους ὁ Ἀδάμ καί ἡ Εὔα, καί κατάλαβαν ὅτι ἦσαν γυμνοί.

Αὐτή τήν ἄκτιστη δόξα τήν λαμβάνει ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος διά τῆς Ἐκκλησίας μέ τό Ἅγιο Βάπτισμα καί τό Ἅγιο Χρῖσμα (εἶναι ἡ «σφραγίς δωρεᾶς Πνεύματος Ἁγίου»). Αὐτήν εἶναι πού χάνει ἐξ αἰτίας τῆς ἁμαρτίας. Ἀντιθέτως τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ (τό «κατ’ εἰκόνα») ὁ κάθε ἄνθρωπος (εἴτε βαπτισμένος, εἴτε ἀβάπτιστος) δέν τήν χάνει ποτέ, γιατί τήν ἔχει ἀπό τή γέννησή του.

Μέ τήν προπατορική πτώση τονίζει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς «ἀφοῦ ἀποβάλαμε τό καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ, ὅμως δέν χάσαμε τό κατ’ εἰκόνα» ⁹.

Μέ τήν προπατορική ἁμαρτία χάσαμε τό καθ' ὁμοίωσιν δηλ. τήν δυνατότητα νά κοινωνοῦμε καί νά ἑνωνόμαστε μέ τόν Θεό διά τῆς ἀκτίστου Θείας Χάρης. Αὐτήν τήν Χάρη τήν ξαναπαίρνουμε μέ τό Ἅγιον Βάπτισμα μας, τήν προσωπική μας Πεντηκοστή. Δυστυχῶς ὅμως τήν δοθεῖσαν βαπτισματική Χάρη δέν τήν διαφυλάττουμε ἐνεργό· τήν ἀπενεργοποιοῦμε πάλι μέ τήν ἁμαρτία. Ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, ὅμως, δέν μᾶς ἐγκαταλείπει. Μᾶς δίδει τήν δυνατότητα νά τήν ἐπανενεργοποιοῦμε διά τοῦ δευτέρου Βαπτίσματος πού εἶναι ἡ Μετάνοια-Ἱερά Ἐξομολόγησις καί νά ἀποκαθιστοῦμε τήν σχέση μας μέ τό ζῶν σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τήν Ἁγία μας Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!

1«Καί παρά μέν τῆς ὕλης τό σῶμα λαβών, παρ’ ἑαυτοῦ δέ ψυχήν ἐνθείς».

Στό: Ἁγίων Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί Μακαρίου τοῦ Νοταρᾶ, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν συνερανισθεῖσα παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων, ἐν ᾗ διά τῆς κατά τήν πράξιν καί θεωρίαν ἠθικῆς φιλοσοφίας ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καί τελειοῦται καί εἰς ἥν προσετέθησαν τά ἐκ τῆς ἐν Βενετίᾳ ἐκδόσεως ἐλλείποντα κεφάλαια τοῦ μακαρίου Πατριάρχου Καλλίστου, ἔκδοσις Α΄, Ἐπιμέλεια ἀδελφῶν Ἱεροῦ Κοινοβίου Μονῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Μπούρα-Λεοντάρι Ἀρκαδίας, Ἔκδοσις Α΄ 2010 (στό ἑξῆς: Φιλοκαλία),τόμος Α΄, Προοίμιον εἰς τήν παροῦσαν βίβλον, σελ. 55.

2 «Τήν ψυχήν ἐνθείς οἷόν τινα κόσμον, μέγαν τῷ πλήθει τῶν δυνάμεων καί τῇ ὑπεροχῇ, ἐν τῷ μικρῷ ἵστησιν» στό: Φιλοκαλία,ὅ.π. σελ. 55.

3 «Καί τί γάρ ἄλλο, ἀλλ’ ἤ ἄγαλμα τῷ ὄντι καί εἰκόνα θεότευκτον πασῶν χαρίτων ἀνάπλεων;» στό: Φιλοκαλία ὅ.π. σελ. 55-56.

4 Γεν.β΄, 7

5Ἁγ. Γρηγορίου Νύσσης, ΤLG, Work #008 3,1.209.1 to Work #008 3,1.209.9. «ἐκ τριῶν εἶναι τὸν ἄνθρωπόν φησι͵ πνεύματος καὶ ψυχῆς καὶ σώματος»Καί συνεχίζει:« ὡς καὶ τοῦ Ἀποστόλου τοῦτο διὰ τῆς πρὸς Θεσσαλονικεῖς ἐπιστολῆς δογματίζοντος͵ καὶ ἐπάγει τῆς ὑμνῳδίας τῶν τριῶν παίδων τοῦτο τὸ μέρος τὸ Εὐλογεῖτε͵ πνεύματα καὶ ψυχαὶ δικαίων· εἶτα καὶ τὸ ἐν πνεύματι φησὶ λατρεύειν τῷ Κυρίῳ· καὶ τὴν τοῦ εὐαγγελίου φωνὴν παρατίθεται͵ δι΄ ἧς διδασκόμεθα τοὺς προσκυνοῦντας Θεῷ ἐν πνεύματι δεῖν προσκυνεῖν».

6 Μ. Βασιλείου PG 29, 449 B «Ἐνεφύσησε γάρ εἰς τό πρόσωπον αὐτοῦ, τουτέστι μοίράν τινα τῆς αὐτοῦ Χάριτος ἐναπέθετο τῷ ἀνθρώπῳ, ἵνα τῷ ὁμοίως ἐπιγινώσκῃ τό ὅμοιον».

7 Ἀγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Συγγράμματα, τόμος Α’, Θεσσαλονίκη 1962, σελ. 85. «ἀείζωον, ἀθάνατον, ταὐτόν δ’ εἰπεῖν λογικήν∙ ἡ γάρ ἀθάνατος λογική∙ καί οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλά καί κεχαριτωμένην θείως. Τοιαύτην γάρ ἡ ὄντως ζῶσα ψυχή»

8 Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, PG 53, 123 και 131. «τῇ ἄνωθεν ἦσαν δόξῃ ἠμφιεσμένοι… Ἡ ἄνωθεν δόξα παντός ἱματίου μᾶλλον αὐτούς περιέσκεπε»

9Ἁγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, PG 150, 1148 «τό καθ’ ὁμοίωσιν εἶναι θείαν ἀποβαλόντες, τό κατ’ εἰκόνα οὐκ ἀπωλέσαμεν»

Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτης