Ἡ ψυχολογία τῆς μετανοίας
Ἰλαρίωνος Φέλεα Ρουμάνου ἱερομάρτυρος (+1940)
Μέρος Γ'
Ἡ πρακτική τῆς ἐξομολόγησης ἔχει ἐξαφανιστεῖ στούς προτεστάντες χωρίς ὅμως νά μποροῦν νά τό δικαιολογήσουν αὐτό σάν ἱστορικό φαινόμενο παρόλο πού ἡ Ἐκκλησία ἔχει ἀντικαταστήσει τήν δημόσια ἐξομολόγηση μέ τήν ἀτομική, γιά ν᾿ αὐξήσει τό θάρρος τῶν μετανοημένων χριστιανῶν.
Ὑπάρχουν πολλοί πιστοί, οἱ ὁποῖοι πιστεύουν ὅτι τό ἱερό Μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης εἶναι μία μεγάλη εὐεργεσία καί μία ἀπόλυτη ἀναγκαιότητα. Δέν μποροῦν νά ἡσυχάσουν μέχρι νά ἐξομολογηθοῦν ὅλες τίς ἁμαρτίες τους ἤ ἀκόμη πιέζονται νά ποῦν σέ κάποιον τήν δυστυχία τῆς ψυχικῆς τους ζωῆς.
Πόσοι μετανοημένοι δέν κραυγάζουν δημόσια τίς ἁμαρτίες τους καί ψάχνουν μέ πολλή ἐπιμονή ἕνα λόγο πνευματικῆς παρηγοριᾶς!
Στίς πνευματικές συνάξεις παλαιά, ἀκόμα καί σήμερα σέ ὡρισμένους τόπους, ἀκούγονταν ἐντυπωσιακές δημόσιες ἐξομολογήσεις ἁμαρτιῶν, κυρίως ἀπό τό στόμα κάποιων ἁμαρτωλῶν, οἱ ὁποῖοι ἐγύριζαν στήν Ἐκκλησία, μετά ἀπό μία βυθισμένη σέ ἁμαρτίες ζωή. Παρουσιάζουμε ἐδῶ μία τέτοια ἐξομολόγηση, τήν ὁποία ἄκουσα πρόσφατα ἀπό τό στόμα τοῦ Ἰωάννου Ἀρντελέαν ἀπό τήν πόλη Ἀράντ, ὁ ὁποῖος τώρα εἶναι ἱερεύς.
«Ἤμουν ὁ πιό ἁμαρτωλός ἄνθρωπος· τίς Κυριακές καί τίς γιορτές πάντα γύριζα ὅλες τίς ταβέρνες, ἔχοντας τό μαχαίρι δεμένο στήν μπότα. Βλασφημοῦσα τά Ἅγια καί ἔπραττα ὅλες τίς ἁμαρτίες. Ἀλλά σιγά-σιγά μπῆκε μέσα μου καί ὁ καλός λογισμός, νά πάω στήν ἐκκλησία καί νά ἐξομολογηθῶ. Πλησίασα τό ψαλτήρι καί ἄρχισα νά ψάλω καί νά διαβάζω τά λειτουργικά βιβλία τῆς Ἐκκλησίας.
Ἐξμολογήθηκα καί ὁ ἱερέας μοῦ εἶπε, ὅτι θά πρέπει νά πολεμήσω πολύ τά πάθη μου. Ἔτσι κι ἔγινε. Δέν ἤξερα πῶς νά ξεμπλέξω ἀπό τίς κακές μου συνήθειες. Ὁ πονηρός, δέν μέ ἄφηνε ποτέ ἥσυχο κι ἐγώ δέν μποροῦσα ν᾿ ἀπαλλαγῶ ἀπ᾿ αὐτόν. Τότε, τί νά κάνω; Παρεκάλεσα τόν Κύριο κι Αὐτός μέ βοήθησε διά τῶν νηστειῶν καί τῶν ἀκολουθιῶν τῆς Ἐκκλησίας.
Ὅταν οἱ ἄλλοι πήγαιναν τήν Κυριακή σέ γλέντια, ἐγώ ἐπαίδευα τό σῶμα μου μέ νηστεῖες καί χαιρόμουν νά προσεύχομαι στόν Κύριο. Κι ἔτσι, ἔχω φτάσει νά θέλω ν᾿ ἀκούω μόνο συνεχῶς τίς εὐχές, τίς ψαλμωδίες τῆς Ἐκκλησίας καί τά κηρύγματα τά ὁποῖα βγαίνουν ἀπό τό στόμα τῶν ἱερέων. Τώρα ἀγαπῶ τήν Ἐκκλησία, διότι ξέρω ὅτι ἡ διδασκαλία της εἶναι ἁγία καί σωτηριώδης. Ξέρω ὅτι οἱ παπποῦδες μας ἦταν καλύτεροι χριστιανοί ἀπό ἐμᾶς καί θά ἤθελα νά εἴμαστε κι ἐμεῖς σάν αὐτούς.
Ἰδού ἕνα πάρα πολύ διδακτικό παράδειγμα δημόσιας ἐξομολόγησης τῶν ἁμαρτιῶν, πού πηγάζει ἀπό τήν ψυχολογική ἀνάγκη τῆς συγχώρησης. Ἡ ἐξομολόγηση εἶναι ἕνας νόμος τῆς ἀνθρώπινης φύσης. Ὁ ψυχοσωματικός ὀργανισμός μας ἀναζητεῖ φυσικά καί ἐπιτακτικά τήν ἀποβολή τοῦ κακοῦ καί τήν θεραπεία τῆς ψυχῆς.
Ἡ ἐξομολόγηση καί ἡ συγχώρεση τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι μία συστηματική διαδικασία πού ἀνακαλύπτει καί διατηρεῖ τήν πνευματική αἰσιοδοξία καί ταὐτόχρονα ἀπομακρύνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν τυραννική ἐξουσία τοῦ κακοῦ. Ἡ ἐξομολόγηση φέρνει μία ἐκκένωση τῆς ἔνοχης συνειδήσης, μία ἀπαλλαγή καί μία ψυχική ἀγαλλίαση. Διά τῆς συγχώρησης τῶν ἁμαρτιῶν του, ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται ὄντος ἀπελευθερωμένος, ἁγνισμένος καί λυτρωμένος.
Ἡ ἁμαρτία προξενεῖ πόνο καί κάθε πόνος χρειάζεται νά ἐξομολογηθεῖ καί ὅπως μία συγκεκριμένη χαρά αὐξάνει, ἔτσι κι ἕνας ἐξὁμολογούμενος πόνος θεραπεύεται.
Τό ἴδιο γίνεται καί μέ τήν ψυχολογική ἀξία τῶν κανόνος τῆς μετανοίας. Τό ἰδανικό τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἕνα μέ τήν ἁγιότητα. Γιά τήν προαγωγή τοῦ ἀνθρώπου, τήν ἀναίρεση τῆς ἀνηθικότητας, ἡ Ἐκκλησία προτρέπει στά μέλη της νά ὑπακούουν σέ μερικούς κανόνες, οἱ ὁποῖοι ἐπιβάλλουν τήν πειθαρχία καί ἀποβλέπουν στήν διαφύλαξη τοῦ νέου πνεύματος. Ὁ σκοπός τῆς πειθαρχίας δέν εἶναι νά καταστέλλει ἤ νά τιμωρεῖ, ἀλλά νά ἐγείρει τούς πεσμένους, νά διδάσκει τά ἰδανικά τῆς Ἐκκλησίας καί νά κυρώνει τήν παράβαση τῶν ἀρχῶν ἤ τῶν δογμάτων της.
Ἡ πειθαρχία ἀποβλέπει στήν ἐπανόρθωση τῶν ἁμαρτωλῶν, στήν ἀφύπνιση τῆς μεταμέλειας, στήν ἐκπαίδευση καί στήν τήρηση τῆς ἠθικῆς συνείδησης σέ ἐγρήγορση. Δηλαδή ἔχει ἕνα παιδαγωγικό σκοπό, νά ζεῖ ὁ ἄνθρωπος σύμφωνα μέ τό ἰδανικό στό ὁποῖο ἔχει μεταμορφωθεῖ. Ἡ ἐκπλήρωση ἑνός κανόνα ἔχει τόν ἴδιο σκοπό, τήν κάθαρση τῆς καρδιᾶς. Ἡ παιδαγωγική του ἀξία προκύπτει ἀπό τήν ψυχική ἀνάγκη τῶν μετανοημένων νά διορθώσουν καί νά ἐξαγοράσουν τά πραττόμενα λάθη.
Δέν ὑπάρχει τίποτε πιό φυσικό καί πιό ὠφέλιμο ἀπό τήν μεταμέλεια γιά ἁμαρτίες καί τήν εὐμένεια νά ἐκπληρώσει ἕνα κανόνα, ὁ ὁποῖος νά βοηθήσει στήν ἐξάλειψή τους. Ἔτσι, λοιπόν, εἶναι ἀδιανόητο γιατί ὁ προτεσταντισμός ἔχει καταργήσει αὐτό τό Μυστήριο τῆς μετανοίας, τοῦ ὁποίου ἡ ἀναγκαιότητα καί εὐεργεσία προέρχεται καί μέ βιβλικά ἐπιχειρήματα καί μέ ψυχολογικά.
Στό ἔργο τῆς ἐν Χριστῶ μεταμόρφωσης καί στήν μετάνοια παντοῦ παίζει ἕνα σημαντικό ρόλο τό θρησκευτικό συναίσθημα. Ὑπάρχουν ἱεραπόστολοι οἱ ὁποῖοι πιστεύουν ὅτι ὁ Κύριος σκοπός τοῦ χριστιανικοῦ κηρύγματος εἶναι νά προκαλέσει στίς ψυχές τῶν ἀκροατῶν δυνατά συναισθήματα κι ἔτσι νά τούς πείσει πιό εὔκολα νά πιστεύσουν καί νά μετανοήσουν.
Κανένας δέν ἀμφισβητεῖ τήν σπουδαιότητα τοῦ συναισθήματος καί τήν ἀναγκαιότητα του στήν θρησκευτική ζωή. Ἕνα ἔντονο συναίσθημα προκαλεῖται ἀπό μία ζωντανή θρησκευτική ἐμπειρία, ἐνισχύει τήν πίστη καί μᾶς κάνει νά αἰσθανόμαστε κοντά μας τόν Θεό.
Μᾶς ὠθεῖ σέ μιά ταπεινή προσκύνηση καί ἀφυπνίζει μέσα μας τό συναίσθημα τοῦ ὑψηλοῦ. Πρέπει ἀκόμη νά μήν ξεχνᾶμε ὅτι τά συναισθήματα προκαλοῦν ὑποβολές, ἀλλά χωρίς διάρκεια. Περνᾶνε γρήγορα καί οἱ μεταστροφές παραμένουν φαινομενικές καί ἀσταθεῖς. Τό συναίσθημα εἶναι ἕνα τεχνητό μέσο πού προξενεῖ χειρονομίες καί λόγια τά ὁποῖα τίς πιό πολλές φορές δέν ἀνταποκρίνονται στήν πραγματικότητα.
Ἡ ἔξαρση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος καί οἱ εὐλαβικές φράσεις πολλές φορές κρύβουν φαρισαϊκούς τύπους καί προξενοῦν ἐπιζήμιες ἐκτροπές. Μετά ἀπό ἕνα συναίσθημα ἀκολουθεῖ καί μία εὐαρέσκεια ἤ μία ἔξαρση τρυφερότητας. Τό ἔντονο συναίσθημα προκαλεῖ ἀκόμη καί ἐντυπώσεις πού δημιουργοῦν ἀόριστους, ἀλλά ἔντονους πόθους. Κι ἔτσι φτάνει μία εὐλαβής σύναξη ν᾿ ἀρχίσει μέ πνευματικά θέματα καί νά καταλήξει στά θέματα τῆς σάρκας. Οἱ συναισθηματικές διεγέρσεις δελεάζονται καί εὔκολα συμφιλιώνονται μέ τήν ἀνηθικότητα.
Δέν ὑπολογίζουν πολύ τήν λογική. Λοιπόν, εἶναι λάθος νά καλλιεργεῖται μόνο τό συναίσθημα πού προκαλεῖ πνευματική κρίση καί μετά τήν συγκατάθεσι. Τό συναίσθημα εἶναι ἕνα πολύ ἀσταθές φαινόμενο, διότι εἶναι εὔκαμπτο καί τυφλό. Γι᾿ αὐτό πρέπει νά διαρρυθμίζεται καί νά φωτίζεται διά τῆς δογματικῆς διδασκαλίας καί τοῦ ἠθικοῦ κηρύγματος. Οἱ ἀρχές κυβερνοῦν τήν ζωή. Τά συναισθήματα μόνο ὅταν συνδέονται μέ ἀρχές, μέ πεποιθήσεις καί μέ πραγματικές γνώσεις εἶναι εὐεργετικά.
Ἐδῶ ἐπεμβαίνει ὁ σημαντικός ρόλος τῆς θεολογίας στήν ἐπιστροφή καί στήν μετάνοια. Διότι ἡ θεολογία, διά τῶν βιβλικῶν, πατερικῶν καί λογικῶν ἀποδείξεων, ἀνοίγει τίς θύρες τῆς μετανοίας καί δι᾿ αὐτοῦ συντείνει στήν ἐπανόρθωση καί στήν βελτίωση τῶν ἠθῶν. Ἡ θρησκευτική γνώση ὁδηγεῖ στήν ἐπιστροφή στόν Χριστό πρόσωπα καί ὁλόκληρες κοινωνίες. Σ᾿ αὐτή τήν περίπτωση τό συναίσθημα πορεύεται παράλληλα μέ τήν λογική ἐπίδειξη, πρᾶγμα τό ὁποῖο ἀποτελεῖ ἕνα καλό πού δέν χρειάζεται πιά νά τονιστεῖ.
Μία ἀπό τίς μεγάλες ἔννοιες τῆς μετανοίας εἶναι ἡ συγκράτηση τῆς ἀλαζονείας καί ἡ αὐτογνωσία. Ὁ δρόμος διά τοῦ ὁποίου φτάνουμε στήν ὀρθή γνώση τῆς δικῆς μας ἀξίας εἶναι ἡ ἐξέταση τῆς συνείδησης. Κάθε μετανοημένος καλεῖται, πρίν νά πάει στήν ἐξομολόγηση, νά κάνει μία αὐστηρή ἐξέταση τῆς συνείδησής του, νά ἀντικρύσει διά τοῦ συλλογισμοῦ του τήν θρησκευτική καί ἠθική του ζωή ὑπό τό φῶς τῆς πίστεως καί τῶν βιβλικῶν διδασκαλιῶν.
Ὅταν αὐτή ἡ ἐξέταση γίνεται ἐπισταμένως, ἡ δουλειά τοῦ ἱερέως διευκολύνεται πάρα πολύ. Ὁ ἴδιος ὁ μετανοημένος πιστός αἰσθάνεται ὅτι ἡ ψυχή του εἶναι πιό ἐλαφρά καί εἰρηνική, ὅταν προετοιμαστεῖ πολύ σοβαρά γιά τήν ἐξομολόγηση, οὕτως ὥστε νά μή ἀφήσει τίποτε ἀνεξομολόγητο ἀπό κάθε κακό πού τοῦ περισφίγγει τήν καρδιά.
Μεταφραστές : ἱερεύς π. Κυπριανός Στάϊκου, ρουμᾶνος καί μοναχός Δαμασκηνός Γρηγοριάτης
Τό κείμενο προέρχεται ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε θερμά γιά τήν παραχώρηση τῶν ἀρχείων, ὅπως ἐπίσης εὐχαριστοῦμε καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.
Ἐπιμέλεια κειμένου και πηγή στο Διαδίκτυο Ἀναβάσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου