Ἡ σκληρότητα τοῦ προφήτη Ἡλία & ἡ τιμωρία του

Απόσπασμα μιας βαρυσήμαντης ομιλίας για τον προφήτη Ηλία, του μητροπολίτη Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως π. Ιερεμία Φούντα, καθηγητή πανεπιστημίου, ενός από τους σημαντικότερους μελετητές της Παλ. Διαθήκης στη σημερινή Ελλάδα.

Αξίζει να τη διαβάσετε ολόκληρη (περιέχει όλη την ιστορία του προφ. Ηλία, με πολλά στοιχεία άγνωστα στους πολλούς) εδώ, απ' όπου και το παρακάτω απόσπασμα. Οι καφέ αγκύλες είναι δικές μας.

Υπάρχει μία σπουδαία όσο και τολμηρή ομιλία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου περί του προφήτου Ηλία (MPG 56,583-586 [MPG = Migne, Patrologia Greaca, κλασική έκδοση πατερικών έργων, που θα βρείτε στις μεγάλες ενημερωμένες βιβλιοθήκες, πανεπιστημιακές, δημόσιες κ.λ.π.]). Την παραθέτω συντόμως. Κατά την ομιλία αυτή, ο Θεός προσπάθησε πολύ να κάνει τον ζηλωτή προφήτη του επιεική και φιλάνθρωπο, χωρίς όμως... να το πετύχει. Η ομιλία παρουσιάζει τον Ηλία να απορεί για την αγάπη και την φιλανθρωπία του Θεού στους αποστάτες Ισραηλίτες, γιατί έβλεπε ότι με αυτήν δεν επέρχεται η διόρθωσή τους.

Πίστευε δε ότι η διόρθωση αυτή του λαού θα έλθει με μία τιμωρία, αυστηρή τιμωρία εναντίον του. Γι᾽ αυτό – όπως το παρουσιάζει η ομιλία του ιερού Πατρός – τόλμησε να παρουσιαστεί στον Θεό και να τον «δέσει» με όρκο να δώσει τιμωρία στους Ισραηλίτες, όπως την σκεπτόταν αυτός, και να μη λύσει την τιμωρία αυτή, αν δεν το πει ο ίδιος!... «Ει μη διά στόματός μου», είπε! Ο προφήτης Ηλίας ζήτησε από τον Θεό να δώσει ανομβρία στην γη για τρία έτη και έξι μήνες. Η ομιλία παρουσιάζει τον Θεό να «συνέχεται», να συμπιέζεται· από την μια μεριά ήθελε να ακούσει τον ζηλωτή του προφήτη Ηλία, αλλά και από την άλλη μεριά ευσπλαγχνιζόταν τον λαό για το κακό της ανομβρίας και της πείνας, που θα του συνέβαινε. Γι᾽ αυτό και κάνει μεν το θέλημα του Ηλία, αλλά και τον βοηθεί να γίνει φιλάνθρωπος, ώστε σύντομα αυτός να τον παρακαλέσει για την λύση της τιμωρίας. Πρώτα-πρώτα ο Θεός «συγκολάζει τω λαώ τον προφήτην» [=τιμωρεί και τον προφήτη μαζί με το λαό]!

Αφού ο Ηλίας ζήτησε ανομβρία για τον λαό, θα υπαχθεί και ο ίδιος στην τιμωρία αυτή!... Φροντίζει όμως ιδιαίτερα ο Θεός για τον προφήτη του, γι᾽ αυτό και τον τρέφει μυστικά και θαυμαστά. Και λέγομε «θαυμαστά», γιατί τον τρέφει με έναν κόρακα, που του πήγαινε κρέας. Ο κόρακας όμως, σχολιάζει ο Χρυσόστομος, είναι ζώο «μισότεκνον» [=που μισεί τα τέκνα του], γιατί δεν αγαπά τα νεογνά του, αφού δεν τα τρέφει. Γι᾽ αυτό και ο ψαλμωδός Δαυΐδ παριστάνει τα μικρά των κοράκων να επικαλούνται τον Θεό για τροφή, αφού ο πατέρας τους δεν τους την δίνει: «Τοις νεοσσοίς των κοράκων τοις επικαλουμένοις αυτόν (τον Θεόν)» (Ψαλμ. 146, 9). Όπως ο κόρακας είναι μισότεκνος, έτσι και ο Ηλίας ήταν μισότεκνος προς τους Ιουδαίους ένεκα της αποστασίας τους.

Αλλά να τώρα που ο κόρακας μεταβάλλεται και γίνεται φιλάνθρωπος και πηγαίνει τροφή στον Ηλία. Αυτό ήταν το μυστικό μάθημα, που ήθελε ο Θεός να δώσει στον προφήτη του: να γίνει μεσίτης για τους Ιουδαίους, όπως ο κόρακας μετέβαλε την φύση του και γίνεται μεσίτης της φιλανθρωπίας του Θεού προς αυτόν (τον Ηλία) και του πηγαίνει τροφή στον καιρό της πείνας. Ο προφήτης Ηλίας όμως δεν διδάχθηκε από το μάθημα αυτό ή μάλλον δεν θα το εννόησε και καθόλου, γι᾽ αυτό και ο Θεός του αφαιρεί τώρα την διατροφή του από τον κόρακα, ώστε να πιεστεί από την πείνα και να πρεσβεύσει στον Θεό να λυθεί η τιμωρία. Αλλά ο Ηλίας ήταν τόσο πολύ χολωμένος για την αποστασία του Ισραήλ από τον Θεό, ώστε, όχι! Δεν ήθελε να παρακαλέσει γι᾽ αυτούς που ζούσαν ακόμη στην αποστασία τους. Αφού, λοιπόν, ο προφήτης Ηλίας δεν διδάχθηκε από το μάθημα του κόρακα, έφερε ο Θεός έτσι τα πράγματα να διδαχθεί από μια ειδωλολάτρισσα χήρα γυναίκα.
Ακούστε: Η πείνα έθλιβε τον Ηλία και ο Θεός του είπε: «Φύγε απ᾽ εδώ και πήγαινε έξω από το Ισραήλ, στα Σαρεφθά της Σιδωνίας και εκεί θα πω σε μια χήρα εθνική γυναίκα να σε διαθρέψει». Απαγορευόταν τότε η επικοινωνία των Ιουδαίων με τους Εθνικούς και γι᾽ αυτό ο Θεός, ερμηνεύει ο Χρυσόστομος, είπε στον Ηλία να πάει σε εθνική γυναίκα να τον διαθρέψει, ώστε να σιχαθεί την τροφή από ειδωλολάτρισσα και να μεσιτεύσει στον Θεό να στείλει βροχή και να πάψει η τιμωρία της πείνας. Ούτε όμως και από αυτό ο Ηλίας κάμφθηκε σε φιλανθρωπία υπέρ του Ισραήλ, αλλά πήγε μακρυά στα Σαρεφθά της Σιδωνίας για να τραφεί εκεί.
Ο Θεός όμως έκανε εκεί την χήρα γυναίκα να του μιλήσει σκληρά, ενώ μάλιστα αυτός βρισκόταν σε μεγάλη πείνα· και αυτό το έκανε για να πονέσει και να γίνει φιλάνθρωπος. Στον πεινασμένο, λοιπόν, προφήτη η χήρα εθνική γυναίκα του είπε: «Δεν έχω καθόλου ψωμί παρά μόνο μια χούφτα αλεύρι στο πιθάρι και λίγο λάδι στο δοχείο. Θα τα ετοιμάσω για μένα και για τα παιδιά μου, θα τα φάμε και μετά θα πεθάνουμε» (Γ´ Βασιλειών 17,22). Αυτά τα λόγια της χήρας γυναίκας πρέπει να πόνεσαν τον Ηλία. «Αυτή η γυναίκα – θα σκέφθηκε – υποφέρει περισσότερο από μένα, γιατί εγώ υποφέρω μόνος, ενώ αυτή υποφέρει και με τα παιδιά της. Ας μη γίνω λοιπόν πρόξενος θανάτου στην χήρα γυναίκα που με δέχθηκε σπίτι της».

Όπως φαίνεται, τώρα για πρώτη φορά ο Ηλίας ομιλεί φιλάνθρωπα. Όπως λέγει ο Χρυσόστομος «χαυνούται προς την φωνήν (της χήρας), άρχεται λοιπόν φιλανθρωπίας εν εαυτώ περιφέρειν μελέτην» [=αρχίζει να προβληματίζεται φιλάνθρωπα]. Τώρα ο Ηλίας ευλογεί την τροφή της γυναίκας να μη λείψει από το σπίτι της και τώρα για πρώτη φορά μιλάει για λύση της τιμωρίας και ότι ο Θεός θα στείλει βροχή στην γη. Είπε, λοιπόν, στην απελπισμένη χήρα γυναίκα: «Το πιθάρι με το αλεύρι δεν θ᾽ αδειάσει και το λάδι στο δοχείο δεν θα λιγοστέψει, μέχρι την ημέρα που ο Κύριος θα στείλει βροχή στην γη» (Γ´ Βασιλειών 17,14).
Ας παρατηρήσουμε όμως μαζί με τον Χρυσόστομο, ότι ακούμε μεν τον προφήτη Ηλία να λέει στην χήρα ότι θα έρθει κάποτε βροχή στη γη, δεν τον ακούμε όμως να προσεύχεται γι᾽ αυτό, ώστε να σταματήσει γρήγορα η ανομβρία. Γι᾽ αυτό ο Θεός βοηθεί τον προφήτη του να προοδεύσει στην φιλανθρωπία, που τώρα άρχισε να του εμφανίζεται, και κάνει να πεθάνει το παιδί της χήρας! Αυτό πόνεσε πολύ την χήρα, η οποία και παραπονέθηκε στον προφήτη.
Ο Ηλίας της έδωσε την ευλογία στο σπίτι της να μη λείψει η τροφή απ᾽ αυτό, αλλά για την χήρα –όπως την παρουσιάζει να λέει ο Χρυσόστομος – θα ήταν καλύτερα να πέθαινε με το παιδί της από την πείνα, όπως το είπε από την αρχή στον προφήτη, παρά να ζει τώρα αυτή και να βλέπει νεκρό το παιδί της. Και ο προφήτης του Θεού όχι απλώς λυπόταν, αλλά και ντρεπόταν για το θέαμα, όπως το υποθέτει ο Χρυσόστομος. θα σκεπτόταν: «Προτού να έρθω και να φιλοξενηθώ από την γυναίκα, αυτή ήταν εύτεκνος. Τώρα με την φιλοξενία μου της πέθανε το αγαπητό της παιδί και αυτή οδύρεται. Αυτόν τον μισθό έδωσα στην γυναίκα για την καλή της φιλοξενία;». Σκεπτόμενος, λοιπόν, το συμβάν και ντρεπόμενος γι᾽ αυτό άρχισε να εννοεί ότι το συμβάν δεν είναι φυσικό, αλλά προέρχεται από τον Θεό και ότι κάτι θέλει να του πει ο Θεός με αυτό. 

Αλλά κατάλαβε ο Ηλίας την τέχνη και τον σκοπό του Θεού: Ήθελε να τον κάνει σπλαγχνικό προς τον Ισραήλ. Ας μεταφράσω την σχετική περικοπή από την ομιλία του Χρυσοστόμου. Ο ιερός πατήρ παριστάνει τον Ηλία να λέγει:

«Δεν είναι το συμβάν φυσικός θάνατος· είναι, Θεέ, από την δική σου τέχνη και κατ᾽ ανάγκην με κάνεις φιλάνθρωπο. Ώστε, όταν σου πω, “Ελέησε Κύριε το νεκρό παιδί της χήρας”, θα μου πεις και συ – “Ελέησε το παιδί μου τον Ισραήλ”. Με ωθείς για φιλανθρωπία, Θεέ. Καταλαβαίνω τα τεχνάσματά σου Κύριε, γιατί όταν θα σου πω εγώ, “Σώσε το παιδί της χήρας το νεκρό”, θα μου πεις: “Οικτείρησε και συ τον Ισραήλ τον νεκρό από την πείνα. Μου ζητάς χάρη, αλλά κάνε και συ χάρη. Λύσε την απόφαση του λιμού και λύνω και εγώ τον θάνατο του υιού της χήρας”».

Τότε, λοιπόν, όταν είδε ο Θεός ότι ο Ηλίας έγινε φιλανθρωπότερος, τότε τον στέλνει στον Αχαάβ να του αναγγείλει ότι θα λυθεί η τιμωρία: «Πορεύθητι – του είπε – και όφθητι [=πήγαινε και εμφανίσου] τω Αχαάβ και δώσω υετόν [=βροχή] επί πρόσωπον της γης» (Γ´ Βασ. 18,1).
Ας παρατηρήσουμε όμως ότι ο Θεός έδωσε στον προφήτη να πει αυτά τα λόγια φιλανθρωπίας για την λύση του λιμού, όταν και ο ίδιος ο προφήτης έγινε φιλανθρωπότερος. και ας παρατηρήσουμε ακόμη ότι δεν έλυσε ο Θεός μόνος του τον λιμό χωρίς πρώτα να το αναγγείλει ο προφήτης του, ο οποίος και προανήγγειλε την έναρξη του λιμού.
Τρέχει, λοιπόν, τώρα ο προφήτης Ηλίας σε όλη την χώρα και κηρύττει την λύση της τιμωρίας, ότι θα έρθει βροχή στην γη. Αλλά εκεί που πήγαινε να κηρύξει αυτό το χαρμόσυνο μήνυμα, έβλεπε πάλι ασέβειες και παραβάσεις των εντολών του Θεού και σκεπτόταν νέα τιμωρία κατά του λαού. «Πάλιν την αυτών ασέβειαν θεασάμενος, εμελέτα τινά τιμωρίαν κατ᾽ αυτών απόφασιν λυπηράν». Βλέποντας, λοιπόν ο Θεός τον Ηλία, λέει ο Χρυσόστομος, ότι δεν είναι συμπαθητικός στα αμαρτήματα των ανθρώπων, τον χωρίζει απ᾽ αυτούς, δεν τον αφήνει να κατοικήσει μαζί τους! 

Σαν να του λέει, όπως το φαντάζεται ο Χρυσόστομος: «Εγώ, ω Ηλία, γνωρίζω τον ζήλο σου και αναγνωρίζω την πολιτεία σου. Όμως, ευσπλαγχνίζομαι τους αμαρτωλούς όταν τιμωρούνται πολύ. Αλλά εσύ εκδικείσαι πολύ την ασέβεια, οι άνθρωποι όμως συνεχώς αμαρτάνουν. Σας χωρίζω από το να συγκατοικείτε. Εσύ, αφού δεν μπορείς να υπομένεις τους αμαρτωλούς, πήγαινε μέχρι τον ουρανό. Στην γη θα κατέβω Εγώ. Αν εσύ, Ηλία, μείνεις για πολύ στην γη θα χαθεί το ανθρώπινο γένος, γιατί συνεχώς θα τους τιμωρείς. Τί θα γίνει, λοιπόν; Πήγαινε, Ηλία, μέχρι στον ουρανό. Δεν μπορεί η φωτιά να είναι μαζί με τα καλάμια! Σου δίνω την χαρά να συγκατοικείς με αναμάρτητους· μείνε μαζί με τους χορούς των αγγέλων. Πήγαινε, λοιπόν, προς τον ουρανό. Με τους αμαρτωλούς θα κατοικήσω εγώ. Εγώ, που θέλω να φέρω στον ώμο μου το πλανεμένο πρόβατο. Εγώ που θα πω σε όλους τους αμαρτωλούς: “Ελάτε σε μένα όλοι οι βεβαρυμένοι”· δεν θα σας κολάσω, αλλά “θα σας αναπαύσω”».
Tα ίδια περίπου για τον προφήτη Ηλία λέγει ο ιερός Χρυσόστομος και σε μία του άλλη ομιλία αφιερωμένη σ᾽ αυτόν (MPG 50,725-736). Λέγει δηλαδή ότι ο Θεός είναι φιλάνθρωπος και όχι απάνθρωπος και ήθελε έτσι να κάνει και τον προφήτη του Ηλία. Γι᾽ αυτό ο Θεός, λέγει ο άγιος Χρυσόστομος, έδωσε το «δεσμείν» και «λύειν» στον άνθρωπο ιερέα και όχι σε άγγελο, διότι ο ιερεύς, σαν άνθρωπος με σάρκα, θα κατανοεί τον πειρασμό και το αμάρτημα του εξομολογουμένου πιστού, ενώ ο άγγελος θα του απέκοπτε την κεφαλήν! 

«Ει γάρ ήν άγγελος ιερεύς και έλαβε τινά πορνεύσαντα, ευθύς ανῄρει αυτόν, αυτός τω πάθει τούτο ου συμπεπλεγμένος. Διά τούτο, ει έλαβε άγγελος την εξουσίαν του ιερατεύειν, ουκ εδίδασκεν, αλλ᾽ ευθέως ανῄρει διά το εκείνον μη είναι τοιούτον, εις οργήν αυτόν έφερε κατά του τοιούτου. Αλλά διά τούτο άνθρωπος επιστεύθη, ειδώς τα πλημμελήματα εαυτού και εκ πείρας έχων, ίνα συγγινώσκῃ τοίς αμαρτάνουσι, και μη κινήται διά της οργής και μη κενώται διά της οργής η Εκκλησία» (MPG 50,728)!
Και γι᾽ αυτό μάλιστα, λέγει ο Χρυσόστομος, ο Χριστός επέτρεψε ο Πέτρος, στον οποίο έδωσε το «δεσμείν» και «λύειν», να αμαρτήσει με την άρνησή του, φοβηθείς μία υπηρέτρια, για να είναι ο ίδιος επιεικής στους χριστιανούς. Και γι᾽ αυτό ακριβώς, συνεχίζει λέγοντας ο άγιος Χρυσόστομος, επέτρεψε ο Θεός και ο Ηλίας, πριν από τον Πέτρο, να πέσει στο ίδιο αμάρτημα με αυτόν, στο αμάρτημα της δειλίας σε μία γυναίκα, για να γίνει και φιλάνθρωπος ο ζηλωτής προφήτης του.
Πραγματικά, ο Ηλίας εφοβήθη την Ιεζάβελ και γι᾽ αυτό έφυγε πολύ μακράν του Ισραήλ, στα Σαρεφθά της Σιδωνίας. Και λέγει ωραία ο Χρυσόστομος: «Αι δύο ακροπόλεις (Ηλίας και Πέτρος) υπό γυναικός ηλέγχθησαν· Πέτρος κόρην εφοβήθη και Ηλίας την Ιεζάβελ· τοις αυτοίς περιέπεσον αμαρτήμασι... Νυν δε εδείχθη Ηλίας και αυτός αμαρτία υπεπτωκώς, του Θεού συγχωρήσαντος [=επιτρέποντος] και επινοούντος, ίνα εξ ων αυτός φιλανθρωπίας έτυχε, και αυτός ή [=είναι] προς τους άλλους μη απάνθρωπος» (MPG 50,734)!
Συγγνώμη διά την αργοπορία μου και σας ευχαριστώ που με ακούσατε.
Ομιλία εις το Συνεδριακόν Κέντρον του Εκπαιδευτικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης «ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ» την 7ην Ιουνίου 2012 

 http://o-nekros.blogspot.gr/2012/07/blog-post_31.html

http://paterikos.blogspot.gr/2014/07/blog-post_3029.html#more