Ὁ Μοναχισμός

 

 Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ

 π. ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΥ

Από το βιβλίο: ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

ΓΙΑ ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΕ ΤΗΝ Π. Ε. Γ,  τηλ. 210 6396665

      Ο αθλητής του Χριστού ποθεί την απόλυτη βίωση της εν Χριστώ κοινωνίας που δεν βλέπει να ενσαρκώνεται εύκολα μέσα στον κόσμο. Έτσι αναζητάει στο μοναχισμό την γνησιότητα της χριστιανικής ζωής και της χριστιανικής αληθείας.

«Πολλές φορές ευχήθηκα», λέγει ο Χρυσόστομος, «να παύσει να υπάρ­χει η ανάγκη των μοναστηριών και να επικρατήσει στις πόλεις τόσο κα­λή εφαρμογή των ηθικών νόμων, ώστε να μη χρειασθή να καταφύγη κα­νείς εις την έρημον». Επειδή όμως ο κόσμος γέμισε από αδικίες, ενώ η έρημος «είναι πλήρης από τους καρπούς της φιλοσοφημένης ζωής», δεν πρέπει να κατηγορούμε εκείνους που αναζητούν τον λιμένα ή και οδη­γούν άλλους, που επιθυμούν την απόλυτη βίωση της χριστιανικής ζωής σ' αυτόν, αλλά εκείνους που καθιστούν την πόλη «αδιάβατον και ακατάλληλον προς την άσκησιν της φιλοσοφημένης ζωής, ώστε να αναγκάζωνται όσοι θέλουν να σωθούν, να καταφύγουν εις τας ερημίας» (Μ. Βασιλ.).

 «Αν κάποια νύκτα πιάσει ένα σπίτι φωτιά, ποιόν θα κατηγορούσαμε, εκείνον που θα ξυπνήσει τους ανθρώπους που κοιμούνται μέσα και θα τους οδηγήσει έξω από το σπίτι εκείνο, ή αυτόν που έγινε πρόξενος της φωτιάς;» συμπληρώνει ο Χρυσόστομος.

Περιγράφοντας ο ίδιος πατέρας της Εκκλησίας τη ζωή στο μοναστι­κό κοινόβιο, λέγει για τους μοναχούς πως ενώ παντού υπάρχει τέτοια τρικυμία, αυτοί βρίσκονται στο λιμάνι και όχι σε κατώτερη κατάσταση από τους αγγέλους. Σ' αυτούς «δεν υπάρχει καμμία ανωμαλία, ούτε άλλοι μεν ευρίσκονται εις ευτυχίαν, άλλοι δε εις τας χειρότερας συμφο­ράς, αλλά όλοι εις μίαν ειρήνην και χαράν και δόξαν... Κανείς δεν ονειδίζει τον άλλον δια πτωχείαν, κανείς δεν υπερηφανεύεται δια τα πλού­τη. Το ιδικόν μου και το ιδικόν σου, αυτό ακριβώς που ανατρέπει και τα­ράσσει τα πάντα, έχει αποβληθή, και όλα εις αυτούς είναι κοινά, το φαγητόν, η στέγη και τα ενδύματα. Και τι το παράξενον, αφού και αυτή η ψυχή είναι μία και η αυτή εις όλους;»

«Διότι κοινωνία βίου τελειότατη είναι κατ' εμέ εκείνη, όπου ιδιόκτητοι δεν υπάρχουν, αι αντιθέσεις της γνώμης έχουν εκλείψει, κάθε δε ταρα­χή και φιλονικία και έρις έχει απομακρυνθή, και όλα είναι κοινά· ψυχαί, γνώμαι, σώματα, εκείνα δια των οποίων τρέφονται και θεραπεύονται τα σώματα, ο Θεός, το εμπόρευμα της ευσέβειας, η σωτηρία, τα αγωνίσμα­τα, οι κόποι, οι στέφανοι, όπου οι πολλοί είναι ένας και ο ένας δεν είναι μόνος, αλλά μέσα εις πολλούς».

 Έτσι ο μοναχός μέσα στο κοινόβιο μπορεί να βιώσει ολοκληρωτικά την εντολή της αγάπης, η οποία «ου ζητεί τα εαυτής» (Α' Κορ. ιγ' 5) και δεν επιδιώκεται το ατομικό συμφέρον αλλά «το των πολλών, ίνα σωθώσι» (Α' Κορ. Γ 33). Ταυτόχρονα δε η πνευματική πρόοδος είναι ευκολωτέρα μέσω τού έλεγχου που προέρχεται από πρόσωπα που αγα­πούν (Παροιμ. ιγ' 24. Εκκλ. δ' 10).

 Το κοινόβιο των μοναχών αποδεικνύει ότι ο λόγος της Γραφής είναι πραγματικότης γιατί όπως ακριβώς το σώμα είναι ένα και έχει πολλά μέ­λη και όλα αποτελούν το ένα σώμα, έτσι και οι αδελφοί εκφράζουν αυτήν την ενότητα του Σώματος τού Χριστού και είναι «εις εν Χριστώ», ανεξάρτητα από την εθνική, κοινωνική, μορφωτική ή οποιαδήποτε άλλη διαφορά που υπάρχει μεταξύ των (Α' Κορ. ιβ' 8-10), γιατί ο καθένας έχει το χάρισμα του εξίσου για τους άλλους όσο και για τον εαυτό του.

 «Τι ημπορεί να παραβληθή με αυτού του είδους την ζωήν»; ερωτά ο Μ. Βασίλειος αναφερόμενος στην κοινοβιακή ζωή, «τι είναι μακαριώτερον; τι είναι αληθέστερον από την σύνδεσιν και την ένωσιν; Τι είναι χαριέστερον από την ανάμιξιν των χαρακτήρων και των ψυχών; Εκινήθησαν άνθρωποι από διαφόρους φυλάς και χώρας και συνηρμόσθησαν με τοιαύτην ακρίβειαν εις ένα, ώστε να θεωρούνται μία ψυχή εις πολλά σώ­ματα, να φαίνωνται όργανα μιας γνώμης».

 Μ' αυτή τη βάση γίνεται κατανοητό γιατί ο Μ. Βασίλειος δεν επιτρέ­πει σε μία αδελφότητα ιδιαίτερες φιλίες και διακρίσεις· οι μοναχοί πρέ­πει να ακτινοβολούν προς όλους «την αυτήν ισότιμον αγάπην», λέγει. Πρέπει να υπάρχει «κοινή και ισότιμος αγάπη προς πάντας», γι' αυτό και οι ιδιαίτερες φιλίες μεταξύ δύο ή τριών χαρακτηρίζονται πονηρία. Έτσι οι μοναχοί επανέρχονται στην προ της πτώσεως κατάσταση, κατά την οποία το σύμπαν ήτο συνδεδεμένο με το δεσμό της αγάπης. Η διαίρε­ση επήλθε με την πτώση του ανθρώπου. Στην κοινοβιακή πολιτεία λοι­πόν των μοναχών «επικαλύπτεται η αμαρτία τού προπάτορος Αδάμ», λέ­γει ο Μ. Βασίλειος και πραγματώνεται η κοινωνία ζωής τού Χριστού με τους αποστόλους και με ολόκληρη την αποστολική Εκκλησία (Πράξ. β' 42-47).

 Με μόνη την ύπαρξή του ο μοναχός βεβαιώνει τη γνησιότητα της ευαγγελικής ζωής και αποτελεί ζωντανό κήρυγμα για την κοινωνία μας και ταυτόχρονα δρόμο για τον καθένα που θέλει να βιώσει απόλυτα το ευαγγέλιο της ολοκληρωτικής απαρνήσεως και ολοκληρωτικής αφοσιώσεως στον Κύριο (Ματθ. ιθ' 21).

Οι μοναχοί θεωρούνται αληθινοί στρατιώτες του Χριστού, οι οποίοι δεν εμπλέκονται σε βιοτικές υποθέσεις (Β' Τιμ. β' 4) είναι ελεύθεροι από κοσμικές φροντίδες και υποχρεώσεις και καταστέλλουν τις επανα­στάσεις των αοράτων εχθρών (Εφ. στ' 12), αφού εσταύρωσαν την σάρ­κα μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες· στο σώμα των περιφέρουν την νέ­κρωση τού Χριστού, για να φανερωθεί και η ζωή του Χριστού στο σώμα τους (Β' Κορ. δ' 10). Έτσι γίνονται άξιοι ακόλουθοι τού Κυρίου (Ματθ. ιστ' 24 Λουκ. θ' 23).

 Αυτή η «νέκρωση τού Χριστού» στο σώμα τού μονάχου πραγματο­ποιείται κυρίως με τις τρείς μοναχικές αρετές· την παρθενία, την ακτημοσύνη και την υπακοή.

Η θεληματική παρθενία είναι εκείνη για την οποία ο Χριστός ανέ­φερε πως υπάρχουν «ευνούχοι», οι οποίοι «ευνούχισαν εαυτούς δια την βασιλείαν των ουρανών». Όμως προσέθεσε: «ο δυνάμενος χωρείν χωρείτω» (Ματθ. ιθ' 12). Επίσης ο απόστολος κατακρίνει τις νεώτερες χήρες που παρέβησαν «την πρώτην πίστιν τους», ενώ είχαν ενταχθεί στο τάγμα των χηρών και έδωσαν υπόσχεση αγαμίας, τα πάθη τις απέσπα­σαν από τον Χριστό και ήλθαν σε γάμο (Τιμ. ε' 1-12).

 Το να εγκαταλείψει κανείς τον ουράνιο Νυμφίο, με τον οποίο ενώ­θηκε δια της μοναχικής υποσχέσεως, και να ενωθεί με γυναίκα, αυτό θε­ωρείται μοιχεία και τόσο χειρότερο από μοιχεία, όσο ανώτερος είναι ο Θεός από τους ανθρώπους. Ο μοναχός είναι άνθρωπος προσευχής. Και εκείνο που στους άλλους ανθρώπους συνιστάται για χάρη της προ­σευχής (Α' Κορ. ζ' 5), είναι γι' αυτόν κανόνας ζωής.

Η εγκράτεια πηγαίνει πάντοτε μαζί με τη νηστεία και την προσευχή. «Σαλπίσατε σάλπιγγι εν Σιών, αγιάσατε νηστείαν, κηρύξατε θεραπείαν, συναγάγετε λαόν, αγιάσατε εκκλησίαν... εξελθέτω νυμφίος εκ του κοιτώνος αυτού και νύμφη εκ του παστού αυτής» (Ιωήλ β' 15-16)· αυτός που προσεύχεται όπως πρέπει και νηστεύει όπως πρέπει, οφείλει να απορρίψει «κάθε βιωτικόν πόθον, κάθε φροντίδα και διαχυτικότητα και αφού συγκεντρώση τον εαυτόν του καλά από κάθε πλευράν, έτσι να πλησιάζη τον Θεόν», λέγει σχολιάζοντας ο Χρυσόστομος.

Ο ίδιος πατέρας αναφέρει πως οι πρωτόπλαστοι ζούσαν στον παρά­δεισο σαν στον ουρανό και απολάμβαναν ηδονή από την κοινωνία με τον Θεό, χωρίς να υπάρχει στην ψυχή τους επιθυμία για σαρκική μίξη, ήσαν στολισμένοι με την παρθενία. Ο Θεός είπε βέβαια «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε» (Γεν. α' 28), αλλά όπως ο Θεός στην περίπτωση του Αβραάμ, από νεκρά σώματα (Γεν. ιε' 2) έδωσε τη «ρίζα» τόσων μυριά­δων ανθρώπων, έτσι θα μπορούσε να προνοήσει, αν οι άνθρωποι έμε­ναν πιστοί και εγκρατεύοντο από την ηδονή του ξύλου, να βρει άλλο τρόπο αυξήσεως τού ανθρωπίνου γένους. Ο Θεός, εξ αιτίας της ανυ­πακοής του ανθρώπου, θέσπισε τον γάμον, για λόγους παιδαγωγίας.

 Έτσι η παρθενία είναι επάνοδος και επαναφορά της «φυγάδας» στην προηγούμενη πατρίδα της και απαλλαγή της από την μακροχρόνια εξο­ρία. Γι' αυτό και όταν ήλθε ο Χριστός, γεννήθηκε εκ Παρθένου και «με­τέβαλε τους νόμους της φύσεως, φανερώνων εξ αρχής την προς αυτήν τιμήν και αποδεικνύων την παρθένον μητέρα» (Χρυσόστομος).

 Η παρθενία είναι χάρισμα, λέγει ο Μ. Βασίλειος (βλ. Ματθ. ιθ' 11), που δεν περιλαμβάνει μόνο την άρνηση της παιδοποιίας, αλλά και την αγνότητα ολοκλήρου του βίου και τού τρόπου ζωής, την εγκράτεια όλων των παθών. Όπου υπάρχει το χάρισμα της παρθενίας, ο μοναχός δεν ακολουθεί τον σεμνό βίον από λύπη ή ανάγκη, αλλά «με ευφροσύνη και αγαλλίαση», λέγει ο πατέρας της Εκκλησίας. Γι' αυτό και η παρθενική ζωή δεν πρέπει να συνδέεται με καμμία σκοπιμότητα.

 Ο άριστος τρόπος ζωής, λέγει ο Χρυσόστομος, που τρέφει τους καρπούς της παρθενίας, είναι ο «εσταυρωμένος βίος»· η ρίζα και ταυτό­χρονα ο καρπός της παρθενίας, που ασκεί τους γενναίους στο θαυμα­στό δρόμο αποκόπτει όλα τα δεσμά και τους αφήνει να πετούν προς τον ουρανό, «ωσάν πτερωτοί με πόδια ευκίνητα και ανάλαφρα», γιατί χωρίς τη φροντίδα για γυναίκα και παιδιά, μπορεί εύκολα ν' ασκηθεί στην ακτημοσύνη, όπου είναι η άλλη βασική μοναχική αρετή. Η παρθενία αποκόπτει κάθε αφορμή περιττής φροντίδας και ανοίγει τον δρόμο για την ολοκληρωτική αφοσίωση στα έργα του Θεού.

 Ο μοναχός οφείλει να είναι ακτήμονας. Διαφορετικά, αν έχει ιδιαί­τερη περιουσία, «διαφθείρει την ακρίβειαν της κοινωνίας» και δείχνει σοβαρά δείγματα απιστίας (Ψαλμ. λστ'/λζ' 25). Ο Χριστός έδειξε το παράδειγμα της τελείας ακτημοσύνης. δεν είχε ούτε τράπεζα, ούτε λυ­χνία, ούτε οικία, ούτε κάθισμα, ούτε τίποτε άλλο από αυτά, λέγει ο Χρυ­σόστομος και παραπέμπει στο Ματθ. η' 20. Η ακτημοσύνη δεν αρνείται μόνο την κτήση αργυρίου και χρυσίου, αλλά και «οιουδήποτε πράγμα­τος, εκ του οποίου κρέμαται το θέλημα τού ανθρώπου» (Ισαάκ ο Σύρος). Είναι «λύσις των δεσμών της υλικής αυτής και πρόσκαιρου ζωής και ελευθερία από τας ανθρωπίνας υποχρεώσεις, που μας καθιστά ισχυρό­τερους να αρχίσωμε τον δρόμον που φέρει εις τον Θεόν» (Μ. Βασίλει­ος).

 Η ακτημοσύνη, συνεχίζει ο ίδιος πατέρας, είναι εν σημείον εκκινή­σεως χωρίς εμπόδια δια την απόκτησιν και χρήσιν πραγμάτων πολυτί­μων «υπέρ χρυσίον και λίθον τίμιον πολύν» (Ψαλμ. ιη' 11/ιθ' 10), είναι με ένα λόγον μετάθεσις της ανθρωπινής καρδίας προς την ουράνιον πολιτείαν, ώστε να ημπορούμε να λέγωμεν «ότι το πολίτευμα ημών υπάρ­χει εις τους ουρανούς» (Φιλ. γ' 20). Το σπουδαιότερον δε είναι αρχή της ομοιώσεώς μας προς τον Χριστόν, ο οποίος αν και ήτο πλούσιος, «επτώχευσε δι' ημάς (Β' Κορ. η' 9)».

 Επειδή ο μοναχός απέθανε δια τον κόσμο, λέγει ο Μ. Βασίλειος σε άλλο σημείο, ελευθερώθη από κάθε υποχρέωση έναντι των συγγενών και επειδή είναι ακτήμονας δεν έχει φυσικά τίποτε να τους δώσει ακό­μη και τους καρπούς της χειρονακτικής του εργασίας δεν επιτρέπεται να διαθέσει στους συγγενείς, γιατί και το σώμα του, σαν «αφιέρωμα» δεν το εξουσιάζει. Αν δείξει έντονο ενδιαφέρον για τους συγγενείς και τους ενισχύσει με σκοπό να θεραπεύσει την ένδειά τους, διαπράττει ιεροσυλία, λέγει ο Βασίλειος· «διότι όσα συγκεντρώνονται δια τους αγί­ους, που αφιέρωσαν τους εαυτούς των εις τον Θεόν, νοούνται και θεω­ρούνται ιερά και αληθινά αναθέματα. Αυτός λοιπόν που ιδιοποιείται κά­τι από αυτά, είναι ιερόσυλος».

 Η τρίτη μοναχική αρετή είναι η υπακοή στο γέροντα, που είναι δι­δάσκαλος των αγαθών έργων. «Κάθε πράξις που γίνεται κρυφά από αυτόν είναι κλοπή και ιεροσυλία, που οδηγεί εις τον θάνατο και δεν ωφελεί, και εάν ακόμη σου φαίνεται πως είναι αγαθή»· τίποτε δεν επι­τρέπεται να γίνεται κρυφά, καταλήγει ο Μ. Βασίλειος. Οι «κατά Θεόν ασκηταί», λέγει σε άλλο σημείο, πρέπει «να υπακούουν εις τους καθηγουμένους, χωρίς να σχολιάζουν τα πράγματα, όταν είναι καθαρά από αμαρτίαν, αλλά να τα εκπληρούν με κάθε προθυμίαν και ζήλον».

Η ένταξη στο μοναχικό κοινόβιο ανήκει βέβαια στην ελεύθερη προαίρεση τού ασκητού, όπως ακόμη και η εκλογή τού κοινοβίου και τού Γέροντος. Όμως μετά την είσοδό του πρέπει να δεχθεί την παιδαγωγία τού ηγουμένου˙ «ο συνετός καθηγούμενος γνωρίζει να ερευνά ακριβώς τον χαρακτήρα και τα πάθη και τας ψυχικός ορμάς και να καθορίζη ανα­λόγως ο,τι χρειάζεται δι έκαστον». Η υπακοή στον ηγούμενο συντελεί στο ξεπέρασμα τού ιδίου θελήματος και το «άνοιγμα» στην αγάπη.

Έτσι ο μοναχός, με τη ζωή του δείχνει στον κόσμο το μέτρο της αληθινής ζωής, της γνησιότητος και αγιότητος. Δεν είναι περιφρόνηση τού κόσμου η αποφυγή τού κόσμου. Εγκαταλείπει βέβαια τοπικά τον κόσμο, αλλά τον έχει στη σκέψη του, στη φροντίδα του, στις προσευ­χές του (π. Γ. Μεταλληνός). Το να προσεύχεσαι για τους ανθρώπους σημαίνει να χύνεις αίμα, είναι πιο κουραστικό από το απλό μαρτύριο, λέγει ο π. Σωφρόνιος.

Ο Ισαάκ ο Σύρος καλεί τους μοναχούς να γίνουν «έσωθεν ελεή­μονες προς πάντας εν γένει τους ανθρώπους» και να φυλάξουν αυτήν την «εσωτερικήν ελεημοσύνην», αλλά, προσθέτει, όταν η ανάγκη των πραγμάτων καλεί σε έργα, «πρέπει άνευ τινός αμελείας να δείξωμε φανερώς την αγάπην ημών», ιδιαίτερα αν κάποιος δεν ακολουθεί την «παντοτεινήν ησυχίαν». Σ' αυτήν την περίπτωση πρέπει κανείς να ασκεί την ελεημοσύνη, επειδή δεν είναι τελείως ακτήμων και δεν φυλάττει «το τέλειον της ησυχίας». Εκτός βέβαια αν υπάρχει κάποιος «άσπλαγχνος και ωμός και απάνθρωπος· και ησυχάζει μόνον δια τα όμματα των ανθρώ­πων διότι γνωρίζομεν ακριβώς, ότι άνευ της αγάπης τού πλησίον ο νους δεν δύναται να φωτισθή εκ της προσευχής και της αγάπης του Θεού».

 Ο ησυχαστής ολοκληρώνει την αγάπη προς τον πλησίον «δια του φρονήματος», με την προσευχή. Αν όμως «δεν εκτελούνται όλα τα έργα της ησυχίας», πρέπει τότε να εκπληρωθή η έλλειψη με «αισθητή πράξι», επαναλαμβάνει ο Ισαάκ ο Σύρος και υπογραμμίζει σε άλλο σημείο: «Γί­νου κοινωνός των παθημάτων πάντων των ανθρώπων, αλλά σωματικώς απομακρύνθητι εκ πάντων. Μη ελέγξης τινά, μηδέ ονειδήσης, μήτε τους λίαν κακούς κατά την πολιτείαν αυτών».

 Ο μοναχικός λοιπόν βίος αποτελεί απόλυτη βίωση της εν Χριστώ ζωής και ταυτόχρονα βεβαίωση της γνησιότητας της ευαγγελικής αλή­θειας. Ο μοναχός, με την ελεύθερη προαίρεσή του, απαρνείται κάθε εξάρτηση από τα πράγματα αυτού του κόσμου, με σκοπό την ολοκλη­ρωτική αφοσίωση στον Θεό. Αυτό το νόημα έχουν οι τρεις βασικές μο­ναχικές αρετές της παρθενίας, της ακτημοσύνης, της υπακοής. Η τοπι­κή απομάκρυνση από τον κόσμο δεν σημαίνει και διακοπή του συνδέσμου της αγάπης. Ο μοναχός προσλαμβάνει στις προσευχές του ολό­κληρο τον κόσμο και τον εμπιστεύεται στην αγάπη τού Θεού. Ταυτό­χρονα, με την ύπαρξή του, υπενθυμίζει στον κόσμο μια άλλη διάσταση στη ζωή, που σήμερα τόσο λησμονείται: είναι η κάθετη διάσταση, που μας θυμίζει πως πρέπει να φρονούμε «τα άνω», μη τα επί της γης!

ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΟΝ ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ    www.egolpion.com

22  ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ  2011

http://www.egolpion.net/669D65FE.el.aspx