Τί εἶναι ἕνας ὀρθόδοξος μοναχός

 ΤΑ ΑΣΚΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ

Α΄. ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΓΓΑΜΟΣ ΒΙΟΣ

2. Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ

Τί εἶναι ἕνας ὀρθόδοξος μοναχός

Ὁ ἱερός Χρυσόστομος, κάνοντας σύγκριση τῆς βασιλικῆς δυναστείας πρός τόν μοναχό¹⁷, διδάσκει ὅτι «πραγματικός βασιλεύς εἶναι ὁ δεύτερος, δηλαδή ὁ μοναχός. Ὁ, κατά τόν τίτλο, βασιλεύς κυριαρχεῖ σέ πόλεις, ὁ μοναχός κυριαρχεῖ στίς ψυχές. Ὁ πρῶτος πολεμεῖ βαρβάρους, ὁ δεύτερος δαίμονες. Ὁ πρῶτος δωρίζει στούς ὑπηκόους του χρυσόν, ὁ δεύτερος πνευματικήν Χάριν. Ὁ πρῶτος τρέμει τόν θάνατον, ὁ δεύτερος τόν δέχεται ἀπαθῶς. Καί ἡ κατάστασις τῶν δύο στόν μέλλοντα κόσμον θά εἶναι ἀναλόγως ρυθμισμένη, ἔστω καί ἄν ἀμφότεροι δικαίως ἐπετέλεσαν τά ἔργα των»¹⁸.

Οἱ μοναχοί εὑρίσκονται στό ὕψος τῆς πνευματικῆς φιλοσοφίας καί «τίποτε δέν αἰσθάνονται (ἀπό τίποτε δέν ἐπηρεάζονται καί δέν βλάπτονται) ἀπό αὐτά πού συμβαίνουν σ’ ἐμᾶς (πού ζοῦμε μέσα στόν κόσμο)»¹⁹.

Ὁ ὀρθόδοξος μοναχός εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού ὑπακούει στήν κλήση τοῦ Χριστοῦ: «εἴ τις θέλει ὀπίσω Μου ἐλθεῖν ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν»²⁰. Προχωρεῖ γενναῖα στίς τρεῖς ἀποταγές: τήν ἀποταγή τῆς φιλοδοξίας, τῆς φιληδονίας καί τῆς φιλαργυρίας. Ὡς ἀντίδοτο σ’ αὐτά τά πάθη ἀσκεῖ τήν ἀρετήν τῆς ὑπακοῆς, τῆς παρθενίας καί τῆς ἀκτημοσύνης ἀντίστοιχα²¹.
Γεμίζει ἔτσι μέ ἀνέκφραστο πνευματικό πλοῦτο, δοξάζεται μέ τό φῶς τοῦ Χριστοῦ καί γίνεται ἀφορμή νά δοξαστεῖ ὁ Θεός καί ἡ Ἁγία Του Ἐκκλησία.

«Ὁ μοναχισμὸς ἦταν, εἶναι καὶ θὰ εἶναι τὸ καύχημα, τὸ κόσμημα, τὸ κάλλος καὶ ἡ ὀμορφιὰ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι τὸ ἅλας τῆς γῆς καὶ τὸ φῶς τοῦ κόσμου, κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννην τῆς Κλίμακος, «Φῶς μὲν μοναχοῖς ἄγγελοι, φῶς δὲ κοσμικοῖς μοναχοί»...Εἶναι ἐπιστροφὴ στὸ «ἀρχαῖον κάλλος», κάθαρση ἀπὸ τὰ πάθη, φωτισμός, κατὰ Χάριν θέωση»²².

Ὁ μοναχός λέγει μαζί μέ τόν Ἀπόστολο Παῦλο: «ἐμοὶ τὸ ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος»²³. Καὶ τὸ βίωμα τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ: «Ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγὼ ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστὸς»²⁴. «Ζῶ οὐκέτι ἐγὼ», δηλαδή ἐγώ εἶμαι νεκρὸς γιὰ τὸν ἑαυτό μου καί γιὰ τὸν κόσμο καί γιά τόν διάβολο. «Ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός», δηλαδή ζεῖ, ἐνεργεῖ καὶ κινεῖται, νοεῖ καὶ διανοεῖται, πράττει καὶ θεωρεῖ μέσα μου καί δι’ ἐμοῦ ὁ Χριστός. Ἐκεῖνος, ποὺ εἶναι ἡ Ζωὴ καὶ ἡ Πηγὴ τῆς Ζωῆς, τὸ Φῶς καὶ ἡ Πηγὴ τοῦ Φωτός, ἡ Ἀνάσταση καὶ ἡ Πηγὴ τῆς Ἀναστάσεως²⁵.

«Τό Α καί τό Ω, ἡ ἀρχή καί τό τέλος»²⁶, τό κέντρο τῆς ζωῆς τοῦ μοναχοῦ εἶναι ὁ Χριστός καί ἡ σωτηριώδης διδαχή Του.

«Ὁ μοναχισμὸς εἶναι τὸ ἐφηρμοσμένο Εὐαγγέλιο στὴν πιὸ συνεπῆ ἔκδοσή του... Πρὸ πάντων, ὁ μοναχισμὸς εἶναι τὸ ἐγερτήριο εὐαγγελικὸ κήρυγμα: “Μετανοεῖτε”. Ἡ φυσικὴ θέση τοῦ μοναχοῦ σὲ ὅλες τὶς ἐκδηλώσεις τῆς ζωῆς του εἶναι ἡ ἐν ταπεινώσει θέση τοῦ τελώνου. Ὁ μοναχός εἶναι ὁ ἐργάτης τῆς μετανοίας, τῶν δακρύων. Μετανοεῖ γιά τόν ἑαυτό του, γιά τούς ἄλλους, τούς πλησίον του, ἀλλά καὶ γιὰ ὅλο τὸν κόσμο. Εἶναι μία ἔμψυχη εἰκόνα τοῦ πένθους καὶ τῆς συντριβῆς, τῆς ἀλλαγῆς, τῆς διορθώσεως καὶ τῆς μεταμορφώσεως, ποὺ φέρνει ἡ μετάνοια.

Κάποτε κάποιοι προσκυνηταὶ στὸ Ἅγιον Ὄρος ἐρώτησαν ἕναν ἐρημίτη:

– Τί κάνετε σεῖς ἐδῶ στὸ Ἅγιον Ὄρος, πάτερ;

Κι ἐκεῖνος ἀπάντησε μονολεκτικά:

– Μετανοοῦμε»²⁷.

Ὁ μοναχός, φορώντας τό μελανό ράσο καί τό ἐπίσης μελανό ζωστικό, ἐκφράζει τό πένθος του γιά τίς ἁμαρτίες του καί τήν διά βίου μετάνοιά του. «Μετάνοια εἶναι ἀνάκληση τοῦ Βαπτίσματος. Μετάνοια εἶναι συμφωνία μέ τόν Θεό γιά καινούργια ζωή», διδάσκει ὁ Ὅσιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακας²⁸.

Ὁ μοναχός ἐξομολογεῖται καθημερινά τούς λογισμούς του στόν Πνευματικό του καθοδηγητή-Γέροντα, κάνει ἐδαφιαῖες μετάνοιες καί κομβοσχοίνια λέγοντας ἀδιάλειπτα τήν εὐχή, τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με, τόν ἁμαρτωλό», κόβει –διά τῆς ὑπακοῆς– διαρκῶς τό θέλημα καί τό φρόνημά του, καί ἀναγνωρίζει ἀνά πᾶσα στιγμή τήν ἀνεπάρκεια καί τήν μηδαμινότητά του. Ὅλα αὐτά ἐκφράζουν τήν μετάνοιά του καί ὁδηγοῦν στήν ὁμοίωση μέ τό πρωτότυπο, πού εἶναι ὁ Χριστός²⁹.

Ἡ μοναχική ζωή εἶναι προφητική, ἀποστολική καί μαρτυρική³⁰.

Κάθε ὀρθόδοξος μοναχός –πού ζεῖ σωστά– εἶναι ἀπόστολος Χριστοῦ, εἶναι μάρτυς, εἶναι προφήτης. Ὁ μοναχός εἶναι ἀπόστολος· διότι εὐαγγελίζεται τήν Σταύρωση καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Ἐπίσης, εἶναι προφήτης· διότι φανερώνει, δείχνει, τόν Χριστό. Εἶναι καί μάρτυρας· διότι κάνει ὑπακοή, ἡ ὁποία λογίζεται ὡς ἀναίμακτο μαρτύριο.

«Καὶ οἱ τρεῖς αὐτὲς κατηγορίες (Προφῆτες, Ἀπόστολοι, Μάρτυρες) εἶχαν κοινὴ ζωή. Κέντρο τῆς ζωῆς τους ἦταν ὁ Χριστός, ὁ ἄσαρκος καὶ σεσαρκωμένος Λόγος. Εἶχαν κοινωνία μὲ τὸν Λόγο τοῦ Θεοῦ. Ἔζησαν ὅλη τὴν μέθοδο τῆς Ὀρθοδόξου εὐσεβείας καὶ τοὺς βαθμοὺς τῆς πνευματικῆς τελειώσεως, ποὺ εἶναι ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμὸς καὶ ἡ θέωση. Ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς κάνει λόγο γιὰ πρακτικὴ φιλοσοφία (κάθαρση), φυσικὴ θεωρία (φωτισμὸς) καὶ μυστικὴ θεολογία (θέωση). Ἡ κάθαρση τῆς καρδιᾶς εἶναι ἡ ἀπαλλαγὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν ἡδονὴ καὶ τὴν ὀδύνη. Φωτισμὸς τοῦ νοὸς εἶναι ἡ ἀπαλλαγὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν λήθη καὶ τὴν ἄγνοια, ὁπότε ἀναπτύσσεται ἡ νοερὰ καρδιακὴ προσευχή. Καὶ θέωση εἶναι ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν φαντασία καὶ τὴν λογικὴ ἐπεξεργασία. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀναλύοντας τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον ζοῦσε ἡ Παναγία στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων παρουσίασε ὅλο τὸ περιεχόμενο τοῦ Ὀρθοδόξου Ἡσυχασμοῦ. Γράφει ὅτι ἡ Παναγία ἐλευθέρωσε τὸν νοῦ της ἀπὸ τὴν αἴσθηση καὶ τὰ αἰσθητά, ἐλευθερώθηκε ἀπὸ τὴν φαντασία καὶ στὴν συνέχεια εἶδε τὸ ἄκτιστο Φῶς. Ἡ παρουσία της γιὰ δώδεκα χρόνια μέσα στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων στὴν πραγματικότητα ἦταν μέθεξη τῆς θεωρίας τοῦ Θεοῦ, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ὁποίας ἔγινε ἀναστολὴ καὶ τῶν σωματικῶν ἐνεργειῶν»³¹.

Ὁ μοναχός ἀρχίζει μέ τήν βαθιά μετάνοια, μέ τό κατά Θεόν πένθος· αὐτά ἑλκύουν τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Στόν Μοναχό πού μετανοεῖ ἀληθινά ἔρχεται ἡ Θεία Χάρις καί πραγματοποιεῖ τήν κάθαρση τῆς καρδίας του.

Ὁ ὑποψήφιος μοναχός ἀντιστοιχεῖ στόν κατηχούμενο τῆς πρώτης Ἐκκλησίας³². Κατά τήν διάρκεια τῆς δοκιμασίας ὁ δόκιμος μοναχός περνᾶ μέσα ἀπό τήν μετάνοια καί τήν κάθαρση τῆς καρδιᾶς. Βιώνει τήν πρώτη ἀγάπη, γιά τήν ὁποία κάνει λόγο ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης στήν Ἀποκάλυψη³³.

Ὅταν ὁλοκληρώνεται ἡ μετάνοια, γίνεται ἡ μοναχική κουρά, πού λέγεται καί μυστήριο· διότι ὁ μοναχός βιώνει τήν φωτιστική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ἄλλωστε, τό δεύτερο Βάπτισμα, κατά τόν Ἅγιο Συμεών τόν Νέο Θεολόγο, εἶναι τό Βάπτισμα τοῦ Πνεύματος³⁴, ὁ φωτισμός τοῦ νοῦ, ἡ ἀπόκτηση τῆς νοερᾶς προσευχῆς.

Κατά τήν μοναχική κουρά ὁ κειρόμενος ἀκούει κατά τήν κατήχησή του ἀπό τόν ἱερέα: «Δεύτερο βάπτισμα λαμβάνεις σήμερα ἀδελφέ... καί καθαρίζεσαι ἀπό τίς ἁμαρτίες σου καί γίνεσαι παιδί τοῦ φωτός»³⁵, τό ὁποῖο δείχνει ὅτι ὁ μοναχός πρό τῆς κουρᾶς ζεῖ τήν κάθαρση τῆς καρδιᾶς καί μέ τήν κουρά ἀποκτᾶ τόν φωτισμό τοῦ νοῦ. Στόν μοναχισμό ἔχουμε ἀναβίωση τῆς ἀποστολικῆς ζωῆς καί τῆς πολιτείας τῶν πρώτων Χριστιανῶν, ὅπως περιγράφεται στίς ἐπιστολές καί στίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων³⁶.

Ὁ Ἅγιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης γράφει: «Ὁ κόσμος νομίζει πὼς οἱ μοναχοὶ εἶναι ἀνώφελο γένος. Ἔχουν ὅμως ἄδικο νὰ σκέφτονται ἔτσι. Δὲν ξέρουν πὼς ὁ μοναχὸς προσεύχεται γιὰ ὅλον τὸν κόσμο. Δὲν βλέπουν τὶς προσευχές του καὶ δὲν γνωρίζουν μὲ πόση εὐσπλαχνία τὶς δέχεται ὁ Κύριος. Οἱ μοναχοὶ κάνουν μεγάλο πόλεμο μὲ τὰ πάθη καὶ γι’ αὐτὸν τὸν ἀγῶνα τους θὰ εἶναι μεγάλοι κοντὰ στὸν Θεό»³⁷.

 Ὁ Ἅγιος Σεραπίων Θμούεως (4ος αἰών), ἀναγνωρίζοντας αὐτό τό μεγαλεῖο τοῦ ἀγγελικοῦ σχήματος, ἀπευθύνεται στούς μοναχούς λέγοντας: «Πόσο ὑπερέχει στὴν τιμὴ τὸ Ἅγιο σχῆμα σας! Πόση εὐωδία πνευματικὴ ἀποπνέει! Πόσο μεγάλο εἶναι τὸ ἐπάγγελμα ποὺ διαλέξατε! Κανένας λόγος δὲν μπορεῖ νὰ τὸ ἐξυμνήσει! Ὢ ἐπάγγελμα ποὺ ἀγγίζεις τὸν οὐρανό! Ὢ ἐπάγγελμα ποὺ συνδέεσαι μὲ τὸν Θεό! Ὢ ἐπάγγελμα ποὺ μοιάζεις μὲ ἀγγέλους! Ὢ ἐπάγγελμα ποὺ διασώζεις τὸ «κατ’ εἰκόνα»! Ὢ ἐπάγγελμα ποὺ παραστέκεσαι κοντὰ στὸν Θεό! Ὢ ἐπάγγελμα ποὺ εἶσαι γιὰ τὸν Θεὸ τὸ πιὸ τίμιο! Ὢ ἐπάγγελμα μὲ τὸ ὁποῖο σώζεται ὁ κόσμος! Μακαρίζοντάς σας κάποιος, δίκαια θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ: «μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ, οἱ πορευόμενοι ἐν νόμῳ Κυρίου»³⁸. 

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού ἤδη κυκλοφορεῖ.

17 Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ΕΠΕ 28, 590-606. PG 47,387-392.

18 Πρβλ. Βενεδίκτου Ἱερομονάχου, Χρυσοστομικόν Ταμεῖον, Ἐκδ. Σαλονικίδης, Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 487.

19 Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Περί κατανύξεως, Β. ΕΠΕ 28,634. PG 47,411-412: «οὐδενός ἐπαισθάνονται τῶν παρ’ ἡμῖν».

20 Μάρκ. 8, 34.

21 Πρβλ. Μοναχισμός, Οἱ τρεῖς μοναχικές ὑποσχέσεις, http://www.impantokratoros.gr/14726ACB.el.aspx.

22 Ἀρχιμανδρίτου Ἰωαννικίου, Καθηγουμένου Ἱ. Μονῆς Μεταμορφώσεως Σοχοῦ Λαγκαδᾶ, Λογισμοί γιά τόν σύγχρονον Μοναχισμόν, http://www.imepa.gr/esoterika/drastiriotites/1monastikiimerida/Eisigisisperilipsis/p.Ioannikios.htm.

23 Φιλιπ. 1, 21.

24 Γαλ. 2, 20.

25 Πρβλ. Ἀρχιμανδρίτου Ἰωαννικίου, Καθηγουμένου Ἱ. Μονῆς Μεταμορφώσεως Σοχοῦ Λαγκαδᾶ, Λογισμοί γιά τόν σύγχρονον Μοναχισμόν, http://www.imepa.gr/esoterika/drastiriotites/1monastikiimerida/Eisigisisperilipsis/p.Ioannikios.htm.

26 Ἀποκ. Ἰωάνν. κεφ. κβ΄ στίχ. 13

27 Ἀρχιμανδρίτου Ἰωαννικίου, Καθηγουμένου Ἱ. Μονῆς Μεταμορφώσεως Σοχοῦ Λαγκαδᾶ, Λογισμοί γιά τόν σύγχρονον μοναχισμόν, http://www.imepa.gr/esoterika/drastiriotites/1monastikiimerida/Eisigisisperilipsis/p.Ioannikios.htm.

28 Ὁσίου Ἰωάννου, Κλῖμαξ, λόγος Ε΄ Περί Μετανοίας, β΄ , σελ. 115, ἔκδ. Ι. Μ. Παρακλήτου, 2009,

29 Πρβλ. Ἀρχ. Γεωργίου Καψάνη, Καθηγούμενου Ἱ.Μ. Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὄρους, Ὁ Ὀρθόδοξος μοναχισμός κατά τόν Ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη, http://thesvitis.blogspot.com/2012/07/blog-post_5171.html.

30 Πρβλ. Μητρ. Ἱερόθεου Βλάχου, «Ὁ μοναχισμὸς ὡς προφητική, ἀποστολικὴ καὶ μαρτυρικὴ ζωὴ», http://www.parembasis.gr/2006/06_10_13.htm.

31 Ὅ. π.

32 Πρβλ.: Πρωτ. Γεώργιου Μεταλληνοῦ, Ἐνορία - Ἡ μεγάλη μας οἰκογένεια, ἐκδόσεις Ὀρθόδοξος Κυψέλη, http://panagiavothinonkalymnou.blogspot.com/2009/03/blog-post_6246.html.

33 Ἀποκ. 2, 4.

34 Ἁγίου Συμεῶνος τοῦ νέου Θεολόγου, Kεφάλαια πρακτικά καί θεολογικά ρ΄, κεφ. λε΄. http://www.orthodoxfathers.com/Logoi-Agioy-Symeon-neoy-THeologoy/Kephalaia-praktika-theologika-r-0.

35 Ἀκολουθία τῆς μοναχικῆς κουρᾶς: «Δεύτερον βάπτισμα λαμβάνεις σήμερον, ἀδελφέ, τῇ περιουσία τῶν τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ δωρεῶν, καί τῶν ἁμαρτιῶν σου καθαίρῃ, καί υἱός φωτός γίνῃ».

36 Πρβλ. Ὁ μοναχισμός καί ὁ ἔγγαμος βίος, http://www.gonia.gr/gonia.php?article=1977&PHPSESSID=6529eda2f1aed42dfa90e62829132807.

37 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Ὁ Γέροντας (Ἅγιος) Σιλουανός, Γ΄Ἔκδ. Ἔσσεξ 1985, σελ. 445.

38 Περί μοναχισμοῦ, http://www.impantokratoros.gr/14726ACB.el.aspx.