Ἡ φιλανθρωπία ὡς κέντρο τῆς ζωῆς.

ΤΑ ΑΣΚΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ

Β΄ Η ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΟΣΜΙΚΗ ΕΝΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

• Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ- ΤΟ «ΒΥΖΑΝΤΙΟ».

Ἡ φιλανθρωπία ὡς κέντρο τῆς ζωῆς.

«Μαζί μέ τήν φιλοθεΐα» οἱ Βυζαντινοί «ἀσκοῦσαν ἔντονα καί τήν φιλανθρωπία. Καί αὐτό εἶναι φυσικό· γιατί ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀγαπᾶ πραγματικά τόν Θεό, τότε δέν μπορεῖ νά μήν ἀγαπᾶ καί ὅ,τι ἀγαπᾶ ὁ Θεός. Ὁλόκληρη ἡ Ὀρθόδοξη Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία ἦταν Αὐτοκρατορία φιλανθρωπίας. Διασώζονται μάλιστα καί πληροφορίες πού τήν χαρακτηρίζουν κατ’ αὐτόν τόν τρόπο. Ἕνας πρεσβευτής πού πῆγε νά συζητήσει μέ τούς Ἀβάρους, μεταξύ ἄλλων τούς εἶπε καί τά ἑξῆς: “Οἱ Βυζαντινοί (Ρωμαῖοι) ἐν ὀνόματι τῆς εἰρήνης ρίχνουν στήν λήθη τίς προηγούμενες συμφορές καί ἔχουν ἤδη ξεχάσει τίς ἀδικίες πού τούς κάνατε. Καί, ἐπειδή αὐτοί εἶναι ἀνώτεροι στήν φιλανθρωπία ἀπ’ ὅλα τά ἄλλα κράτη, δέν εἶναι πρόθυμοι νά καταφεύγουν στά ὅπλα”.

Ὁ Αὐτοκράτορας Τιβέριος ὁ Β΄ (578-582) συμβούλευσε τόν γαμπρό του, τόν Αὐτοκράτορα Μαυρίκιο, ὡς ἑξῆς: “ἄς προηγεῖται ἡ φιλανθρωπία ἀπό τήν ὀργή”.

Ἡ Χριστιανική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία ἦταν δοξασμένο Κράτος, λόγῳ τῆς φιλανθρωπίας του. Πρώτη φορά ἔβλεπε ὁ κόσμος γηροκομεῖα, ὀρφανοτροφεῖα, νοσοκομεῖα κ.λπ. ἄριστα ὀργανωμένα. Καί τά περισσότερα κτίζονταν γύρω ἀπό τά Μοναστήρια.

Ὁ Μ. Φώτιος, γράφοντας στόν Αὐτοκράτορα Βασίλειο τόν Α΄, τοῦ λέγει ὅτι πρέπει νά φερθεῖ ὅπως ἁρμόζει στόν ἀρχηγό “τοῦ πιό φιλανθρωπικοῦ κράτους, τῶν Ρωμαίων”.

Ὁ Νικόλαος ὁ Μυστικός, τόν δέκατο αἰῶνα, γράφοντας στόν ἀρχηγό τῶν Ἀράβων πού ἑτοίμαζε ἐπίθεση ἐναντίον τῆς Κωνσταντινουπόλεως γιατί εἶχε διαδοθεῖ ὅτι καταστράφηκε τό τζαμί τους στήν Κωνσταντινούπολη, τοῦ ἔγραφε ὅτι δέν πρέπει νά πιστεύει σέ τέτοιες ἀβάσιμες πληροφορίες. Μεταξύ τῶν ἄλλων ἔγραφε: “Ὑπάρχουν πολλά πράγματα γιά τά ὁποῖα τό κράτος τῶν Ρωμαίων διακρίνεται. Ὡστόσο, αὐτό πού τούς ξεχωρίζει πάνω ἀπ’ ὅλα εἶναι ἡ φιλανθρωπία καί ἡ ἐπιείκειά τους. Δέν εἶναι γνώμη δική μου αὐτή, ἀλλά παντοῦ οἱ ἄνθρωποι καί ὁλόκληρη ἡ ἱστορία ἐπιβεβαιώνουν αὐτήν τήν μαρτυρία”.

Ὁ Ἰωάννης ὁ Καντακουζηνός περιγράφει τήν Αὐτοκρατορία ὁλόκληρη ὡς ἕνα κράτος ἀφοσιωμένο στήν φιλανθρωπία (βλ. Δημητρίου Κωνσταντέλλου, Βυζαντινή φιλανθρωπία, σελ. 9-10)»⁸⁵.

Ἡ ἀληθινή ἀγάπη εἶναι αὐτή τῶν Ἁγίων καί ἔχει κύριο χαρακτηριστικό τήν ἀνιδιοτέλεια.

Στό «Βυζάντιο» διά τῆς σωστῆς Ἐνοριακῆς-Ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς βίωναν αὐτήν τήν μεταμόρφωση τῆς ἀγάπης, ἀπό ἰδιοτελῆ σέ ἀνιδιοτελῆ. Ἔτσι ἐξαγιάζονταν.

«Τόσο ἡ φιλοθεΐα ὅσο καί ἡ φιλανθρωπία ἦταν συνάρτηση τῆς μεταμορφώσεως τῆς ἀγάπης ἀπό ἰδιοτελῆ σέ ἀνιδιοτελῆ. Οἱ Ρωμαῖοι δέν διακρίνονταν τόσο γιά τήν φιλαυτία τους, γι’ αὐτό καί εἶχαν φιλοθεΐα καί φιλανθρωπία. Σ’ αὐτό συνέτεινε ἡ ὀρθόδοξη θεραπευτική ἀγωγή, πού εἶναι ἡ καρδιά τῆς παραδόσεώς μας. Ἄλλωστε, τό ὅτι οἱ μοναχοί καί οἱ ἅγιοι ἦταν τά πρότυπα τῆς πολιτικῆς καί κοινωνικῆς ζωῆς εἶναι ἀπόδειξη ὅτι ἡ ἄσκηση, ἡ στέρηση, ἡ ἐγκράτεια, γενικά ὁ ἀσκητικός τρόπος ζωῆς εἶναι ἐκεῖνος πού κυριαρχοῦσε καί φυσικά αὐτή ἡ μέθοδος θεράπευε τούς ἀνθρώπους. Γι’ αὐτό καί οἱ Ρωμαῖοι ἐπεδίωκαν τήν ἐπικράτηση τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως. Ἄλλωστε, ἡ Ὀρθοδοξία δέν εἶναι μιά ἰδεολογία, ἀλλά ἕνας συγκεκριμένος τρόπος ζωῆς»⁸⁶.

Ἡ ἐλεημοσύνη πρός τούς φτωχούς ἦταν σύμφωνη μέ τό πνεῦμα τοῦ Εὐαγγελίου. Στό πρόσωπο τοῦ φτωχοῦ ὑποδέχονταν τόν Χριστό καί Τοῦ χρωστοῦσαν χάρη. «Οἱ φτωχοὶ» παρατηρεῖ ὁ π. Δημήτριος Κωνσταντέλος «τοὺς ἔκαναν χάρη. Ἐπειδὴ οἱ φτωχοὶ στηρίζονταν στοὺς πλουσιότερους, τοὺς ἔδιναν τὴν εὐκαιρία νὰ ἀσκήσουν φιλανθρωπία καὶ νὰ κάνουν πράξη τὴν ἀγάπη γιὰ τὸν διπλανό τους. Τοὺς ζητιάνους καὶ τοὺς πένητες τοὺς ὑποδέχονταν σὰν πρέσβεις τοῦ Θεοῦ. […]

Ἡ ταπεινὴ συνεισφορὰ τοῦ μοναχοῦ ἢ τοῦ ἀγρότη, ἡ ὀργανωμένη φιλανθρωπία τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἡ ὑποστήριξη ποὺ δινόταν στὶς ἀνθρωπιστικὲς προσπάθειες τῆς πολιτείας, οἱ προσωπικὲς ὑπηρεσίες ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν ὅλων τῶν τάξεων καὶ βαθμῶν, οἱ γενναιόδωρες εἰσφορὲς τῶν αὐτοκρατόρων, τῶν ἐπισκόπων ἢ τῶν πλουσίων συνέβαλαν πάρα πολὺ στὴν ἐλάφρυνση τῶν βασάνων τῆς Βυζαντινῆς κοινωνίας, τὰ ὁποῖα προέρχονταν ἀπὸ τὶς συνεχεῖς ἐπιδρομὲς βαρβάρων, ἀπὸ φυσικὲς καταστροφὲς εἴτε ἀπὸ ἀνθρώπινες ἀδικίες… Ἀκόμη κι ὅταν ἡ πρωτεύουσα εἶχε ἔρθει πιὰ σὲ φτώχεια, τοὺς τελευταίους δύο αἰῶνες (πρίν ἀπὸ τὴν ἅλωση), διατήρησε τὰ φιλανθρωπικά της ἱδρύματα καὶ τὴ φροντίδα γιὰ τοὺς φτωχοὺς καὶ τοὺς ξένους»⁸⁷.

Ἡ ἐλεημοσύνη ἠσκεῖτο ἀκόμη καί μέ ἰδία ἤ καί κρατική ζημία: «Τὸ φυσικὸ ὑπέδαφος, πάνω στὸ ὁποῖο μποροῦσε νὰ βρεῖ ἐσωτερικὸ ἔρεισμα ἡ οἰκονομικὴ ἐξασθένηση, δὲν ἦταν ἡ ἀντιπάθεια γιὰ τὸν πλουτισμό, ἀλλὰ ἡ φιλανθρωπία, ἡ ὁποία εὐνοοῦσε τὴν κατανομὴ περισσότερο ἀπὸ τὴν παραγωγὴ τοῦ πλούτου. Ἀκόμα καὶ ἡ περίφημη αὐτοκρατορικὴ ἐφορία σὲ ὥρα ἀνάγκης “προμήθευε τρόφιμα σὲ ὅλη τὴν ἐπαρχία!’’»⁸⁸.

Ὄχι μόνον οἱ πολίτες, οἱ ἁπλοί Ρωμηοί, ἀλλά καί τό ἐπίσημο κράτος στοιχοῦσε στά διδάγματα τοῦ Εὐαγγελίου καί ἔτεινε νά μιμηθεῖ τήν πρωτοχριστιανική Ἐνορία τῶν Ἱεροσολύμων.

  Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού ἤδη κυκλοφορεῖ.

85 Βλάχου Ἱεροθέου, Σεβαστοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου, Γέννημα καί θρέμμα Ρωμηοί, Τό ἦθος τῶν Ρωμηῶν, Ἡ ρωμαίϊκη φιλοθεΐα καί φιλανθρωπία.

86 Ὅ.π.

87 Δ. Κωνσταντέλου, Byzantine Philanthropy and Social Welfare, N.Y. 1991(2), σελ. 203-6· πρβλ. τοῦ ἰδίου, Poverty, Society and Philanthropy in the Late Mediaeval Greek World, N.Y. 1992, σ. 52 στό: Γ. Βαλσάμης, Ὁ Νέος Ἑλληνισμός καί ἡ Δύση, http://www.ellopos.net/gr/byzantium.asp#_ftnref60, σελ. 2.

88 Ράνσιμαν, Βυζαντινὸς πολιτισμός, ὅ.π., σ. 235 στό : Γ. Βαλσάμης, Ὁ Νέος Ἑλληνισμός καί ἡ Δύση, http://www.ellopos.net/gr/byzantium.asp#_ftnref60, σελ. 2.