Γιατί συνηθίζεται νά σκεπάζεται τό κεφάλι τῶν κεκοιμημένων;

Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρουμε και την πολύ παλαιά συνήθεια να σκεπάζεται το κεφάλι των κεκοιμημένων. Το αναφέρουμε εδώ, γιατί αυτή η συνήθεια επικρατεί μέχρι και σήμερα μαζί με το σάββανο. Η συνήθεια αυτή διατηρείται και στις μοναχικές διατάξεις, όπου το κεφάλι του κεκοιμημένου από τη στιγμή που ενδύεται ο κεκοιμημένος τα μοναχικά του, παραμένει καλυμμένο μέχρι και αυτής της ταφής. Το ειδικό αυτό ύφασμα που εκάλυπτε την κεφαλή του κεκοιμημένου έχει διάφορα ονόματα όπως: «σουδάριον προσώπου» κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης ή «κάλυμμα της θήκης» κατά τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο1. Αυτά τα καλύμματα φαίνεται - σύμφωνα με τη μαρτυρία του αγίου Γρηγορίου Νύσσης τα έπαιρνε κατά την ταφή ο πιστός λαός για ευλογία.
Έτσι «τα σουδάρια των προσώπων αυτού (ενν. του αγίου Μελετίου επισκόπου Αντιοχείας) εις φυλακτήρια των πιστών διετίλλετο» 2. Στον βίο της αγίας Μακρίνας της αδελφής του αγίου Γρηγορίου επισκόπου Νύσσης αναφέρει ο ίδιος: «Επειδή το ιερόν εκείνο πρόσωπον αι παρθένοι προσέβλεψαν... μιας τινός ατάκτως εκβοησάσης, ότι ουκέτι μετά την ώραν ταύτην το θεοειδές τούτο προσβλέψομεν πρόσωπον...» 3. Ακόμη και καθ' όλην την νεκρική πομπή της μεταφοράς της οσίας Μακρίνας το πρόσωπό της παρέμεινε σκεπασμένο. Όταν έφθασε η ώρα της ταφής το πρόσωπο της ξεσκεπάστηκε. Η συνήθεια της καλύψεως με το σάββανο συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Καθ' όλη την διάρκεια των μεταφορών το λείψανο παραμένει καλυμμένο. Η αποκάλυψη του προσώπου γίνεται κατά την ώρα της νεκρώσιμης ακολουθίας και κατά τη στιγμή της ταφής.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφέρει σχετικά με το σκέπασμα του προσώπου του κεκοιμημένου στο Εγκώμιό του για τον Μέγα Βασίλειο: «Προεκομίζετο μεν ο άγιος, χερσίν αγίων υψούμενος σπουδή δ' ην εκάστω, τω μεν κρασπέδου λαβέσθαι, τω δε σκιάς, τω δε του ιεροφόρου σκίμποδος, και ψαυσαι μόνον τι γάρ εκείνου του σώματος ιερώτερον τε και καθαρώτερον; τω δε των αγόντων ελθείν πλησίον, τω δε της θείας απολαύσαι μόνης, ως τι κακείνης πεμπούσης όφελος» 4.
Στο κεφάλαιο αυτό πρέπει να προσθέσουμε και κάποια παράξενη και ξενική συνήθεια για την καθ' ημάς Ανατολική Ορθόδοξο Εκκλησία που είναι το κλείσιμο και το σφράγισμα του φερέτρου του κεκοιμημένου προκειμένου να μην τον αντικρύσουν οι άνθρωποι και φοβηθούν. Υπογραμμίζουμε και σε άλλο σημείο του βιβλίου μας τη συνήθεια να μην έρχεται αντιμέτωπος ο άνθρωπος με τους νεκρούς. Αυτό φανερώνει κάποια αποξένωση από την πραγματικότητα. Κάποιοι διατείνονται και λένε υποστηρίζοντας το σφράγισμα των φερέτρων ότι οι συγγενείς δεν πρέπει να βλέπουν τον κεκοιμημένο τους, για να μη χαλάσει η εικόνα που είχαν γι' αυτόν όπως ήταν εν ζωή. Αυτή δεν είναι σωστή αντιμετώπιση. Δυστυχώς τελευταίως παρατηρείται η ίδια κατάσταση και σε εκκλησιαστικά πρόσωπα, επισκόπους και ιερείς, γεγονός που προξενεί αλλοίωση της ιεράς Παραδόσεώς μας.
1 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ 4, P.G. 55,512.
2 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ 1, P.G. 46,861.
3 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ, σ. 84.
4 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, P.G. 36, AB.


 Γιατί τοποθετείται ιερά εικόνα ή ευαγγέλιο στο σκήνωμα του κεκοιμημένου;

Αφού ετοιμασθεί το λείψανο και τακτοποιηθεί στο φέρετρο τοποθετείται και η εικόνα του Δεσπότου Χριστού. Για τους κληρικούς κεκοιμημένους αντί της εικόνας τοποθετείται πάνω τους το ιερό Ευαγγέλιο. Πρώτη χειρόγραφη μαρτυρία περί αυτής της συνήθειας εντοπίζεται στον χειρόγραφο κώδικα της Κρυπτοφέρρης1: «Και ει μεν έστιν ηγούμενος, ή πρεσβύτερος, ή διάκονος ο τετελευτηκώς, τίθεται... το Ευαγγέλιον επί το στήθος αυτού».
Η τοποθέτηση της εικόνος του Χριστού δείχνει την πίστη των ανθρώπων και της Εκκλησίας ότι μόνο ο Χριστός σώζει.
Την εικόνα ή το Ευαγγέλιο το ασπάζονται όσοι προσέρχονται στον κεκοιμημένο.
Αυτή η τάξη επικρατεί και όταν ο κεκοιμημένος βρίσκεται στο σπίτι του και στο ναό. Συνηθίζουν δε οι πιστοί μας να βάζουν μαζί με τον κεκοιμημένο μια μικρή εικόνα του Χριστού, ενώ στους κεκοιμημένους ιερείς μας τοποθετούν το ευαγγέλιο.
Ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης ανακεφαλαιώνοντας όλη την προγενέστερη παράδοση τονίζει για την τοποθέτηση της αγίας εικόνος πάνω στο λείψανο του κεκοιμημένου τα ακόλουθα: Η εικόνα που τίθεται πάνω στον κεκοιμημένο φανερώνει την πίστη και την αγάπη του για το Χριστό, στον οποίο και παρέδωσε την ψυχή του. «Και εικόνα αυτού ούπερ ηγάπησεν, επάνω τιθέασι... Άνω δε τούτων (κεκοιμημένων) Ιερόν τιθέασιν έπιπλον, ότι πιστός τε και ιερός και υπό την του Χριστού σκέπην. Και εικών επάνω τούτου διά την εις Χριστόν πίστιν τίθεται• και ότι τούτω παρέδωκε την ψυχήν» 2. Στους κεκοιμημένους ιερωμένους επεκράτησε να τοποθετείται το ιερόν Ευαγγέλιον, ενώ στους λαϊκούς και μοναχούς η εικόνα3. Την τοποθέτηση του Ευαγγελίου στους ιερωμένους τη γνωρίζει και ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης: «Εις τας χείρας δε το Ευαγγέλιον» 4.
Σε μεταγενέστερη εποχή είχε επικρατήσει στα χέρια των κεκοιμημένων αρχιερέων να τοποθετείται άγιος άρτος: «προς αποτροπήν των δαιμονίων και ίνα δι' αυτού εφοδιάζηται προς ουρανόν ο του μεγάλου καταξιωθείς επαγγέλματος» όπως αναφέρει ο Θεόδωρος Βάλσαμων, ερμηνεύοντας τον 83ο κανόνα της εν Τρούλλω Στ' Οικουμενικής Συνόδου5. Η πράξη όμως αυτή ευτυχώς δεν διεσώθη.
1 Βλέπε χειρ. κωδ. Crypt, gr. Γ. β. XLIII (XI αι.).
2 ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, P.G. 155,676D.
3 ΚΟΥΚΟΥΛΕ, σ. 10.
4 ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, P.G. 155,676ΑΒ.
5 ΚΟΥΚΟΥΛΕ, σ. 10-11.
 http://www.orthmad.gr/node/262#62