Ἡ μεταφυσική θεώρηση τῆς θρησκείας

Του πρωτοπρ. Ιωάννη Σ. Ρωμανίδη (+)

Καθηγητή Πανεπιστημίου

 

Πώς επέδρασε η Γαλλική Επανάσταση στη σύγχρονη σκέψη; Ποιο είναι το γενεαλογικό δένδρο τών Μαρξιστών; Ποια η σχέση όλων αυτών με τον Προτεσταντισμό στους διαφόρους κλάδους του; Τα παραπάνω ερωτήματα, είναι λίγα μόνο από όσα απαντώνται σε αυτό το άρθρο.

 Η Ορθοδοξία ενδιαφέρεται πρωτίστως γι’ αυτήν  εδώ την ζωή. Οι Πατέρες τονίζουν ότι «μετά θάνατον ουκ έστι μετάνοια». Οι Νεοέλληνες θεολόγοι όμως, ακολουθούντες τον δάσκαλο τους τον Αδαμάντιο Κοραή έχουν μία μεταφυσική αντίληψη περί του θέματος και έχουν αντιγράψει την μεθοδολογία των Λατίνων και των Προτεσταντών επάνω στο θέμα της θρησκείας.

            Την περίοδο που έφυγαν αυτοί για να σπουδάσουν Θεολογία στην Ευρώπη και Ρωσία, αλλά και στην Αμερική μετά τον πόλεμο, είχε ήδη αρχίσει από πολλά χρόνια πριν  η μεγάλη διαμάχη μεταξύ, αφ’ ενός των εμπειριστών, που είναι οι διάδοχοι  του Διαφωτισμού, της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, και των μεταφυσικών αφ’ ετέρου. Η βασική διάκριση μεταξύ εμπειριστών και μεταφυσικών είναι ότι η ουσία της εμπειρικής γραμμής είναι η παρατήρηση ενώ της μεταφυσικής είναι ο φιλοσοφικός στοχασμός.

            Τότε όλοι οι θρησκευόμενοι ήσαν οπαδοί της μεταφυσικής και μέχρι πρότινος ακόμη, ενώ όλοι οι εμπειριστές ήσαν αγνωστικιστές και μερικοί εξ’ αυτών και άθεοι. Γιατί; Διότι η ουσία της εμπειρικής γραμμής δεν είναι καν φιλοσοφία. Βέβαια παρουσιάζεται σαν εμπειρική φιλοσοφία, σαν φιλοσοφία  των εμπειριστών. Αυτοί επεκράτησαν επί των μεταφυσικών στην Αμερική και επετέλεσαν ένα μεγάλο έργο υπέρ της Ορθοδοξίας. Υπήρξαν όμως καταστροφικοί για την Νεοελληνική Θεολογία.

            Σήμερα (1983) στην Ελλάδα όλοι οι Μαρξιστές είναι εμπειριστές, χωρίς να το ξέρουν βέβαια. Διότι οι Έλληνες ιδεολόγοι Μαρξιστές δεν ξέρουν ποιο είναι το οικογενειακό δέντρο του Μαρξισμού, όπως το ξέρουν οι συνάδελφοί τους στην Ευρώπη και την Αμερική, διότι εδώ απλώς έχουν αποστηθίσει μηχανικά τα μαθήματα τους, όπως οι Ιεχωβάδες.

            Νομίζω ότι είναι μεγάλη τραγωδία, όχι του Αισχύλου αλλά του αίσχους, το ότι δεν υπάρχουν δυνατοί διανοούμενοι Μαρξιστές στην Ελλάδα. Ευτυχώς βέβαια για την Αστυνομία και για τους Δεξιούς, καθώς και για τους Νεοέλληνες θεολόγους, αλλά δυστυχώς για την έρευνά της αλήθειας. Διότι ο Μαρξισμός ξεκίνησε επάνω σε εμπειρικές βάσεις και έφτασε εκεί που έφτασε. Το θεμέλιο του Μαρξισμού και το θεμέλιο της Πατερικής θεολογίας από επιστημονική άποψη είναι το ίδιο, οπότε θα μπορούσαν μεταξύ τους οι Μαρξιστές και οι Πατερικοί θεολόγοι να συνεννοηθούν.

            Ο Μαρξισμός όμως συγκρούστηκε με την θρησκεία. Ναι αλλά με ποια θρησκεία; Όχι με την Αποκάλυψη, αλλά με την θρησκεία, που ταυτίζεται με την μεταφυσική. Ένας δε από αυτούς τους μεταφυσικούς, που ταύτισε την τύχη του Ελληνισμού με την Μεταφυσική, είναι ο Αδαμάντιος Κοραής.

            Η ουσιαστική διαφορά μεταξύ εμπειριστού και μεταφυσικού είναι ότι ο μεταφυσικός έχει ως κύριο γνώρισμά του την τάση να ταυτίζει με την πραγματικότητα κάτι που του φαίνεται ότι είναι λογικά βέβαιο. Βέβαια μπορεί ένας άνθρωπος να έχει λογική βεβαιότητα για κάτι με λογικά επιχειρήματα. Εφ’ όσον όμως αυτή δεν υποπίπτει στην εμπειρική εξακρίβωση, στην εμπειρική επιβεβαίωση, πως μπορεί να είναι βέβαιος περί εκείνου που σκέπτεται και λογικά συμπεραίνει; Επειδή είναι απλή σκέψη; Πως μπορεί κανείς να ταυτίσει την σκέψη του με την βεβαιότητα; Ο μεταφυσικός το κάνει αυτό το πράγμα, ενώ ο εμπειριστής αποδέχεται και κατατάσσει σε ομάδες μόνο ότι υποπίπτει στην αντίληψη του από εμπειρική παρατήρηση.

            Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, οι Καλβινιστές έχουν κάποια δυσκολία μαζί με τους Παπικούς. Οι Λουθηρανοί όμως ζουν σε άλλο κόσμο γύρω από αυτά τα θέματα.

            Εκείνος τώρα, που είναι άθεος, γιατί δεν πιστεύει; Διότι δεν έχει το δώρο του Αγίου Πνεύματος, το δώρο της ενδιαθέτου πίστεως. Και εκείνος που λέει ότι πιστεύει, είναι πράγματι πιστός; Όχι πάντα. Όπως π.χ. οι Καλβινιστές οι οποίοι λένε πολλές φορές ότι πιστεύουν, επειδή είναι προορισμένοι. Κατ’ αυτόν όμως τον τρόπο βαδίζουν τον αντιεπιστημονικό δρόμο, εκείνον δηλαδή που δεν κατοχυρώνεται από κάποια εμπειρική πραγματικότητα  Αλλά ούτε μεταφυσική κατοχύρωση έχουν γι’ αυτά που πιστεύουν.

Αυτοί βέβαια το ξέρουν αυτό, διότι είναι διανοούμενοι και ξέρουν πως έχουν τα πράγματα, όμως συνεχίζουν να κινούνται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Γι’ αυτό όμως παρατηρείται ότι και οι Καλβινιστές και οι Λουθηρανοί καταφεύγουν στον Υπαρξισμό.  Το ίδιο όμως συμβαίνει και με τους Προτεστάντες της Αμερικής οι οποίοι προσθέτουν στα προηγούμενα και τον συναισθηματισμό. Οι Προτεστάντες της Αμερικής  είναι πάρα πολύ συναισθηματικοί, και στην λατρεία τους και στον τρόπο συμπεριφοράς τους.

Ιωαννου Σ. Ρωμανίδου, Πατερική Θεολογία , Εκδόσεις Παρακαταθήκη, 2004, σελ 181 –184, Πρόλογος Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μετάλληνου,  Επιμέλεια – Σχόλια: Μοναχού Δαμασκηνού Αγιορείτου.

http://www.oodegr.com/oode/filosofia/mtfys1.htm