Τό λειτουργικόν ἔτος

Εφόδιον Ορθοδοξίας

Βασική Δογματική Διδασκαλία 

Τού Πρωτοπρ. Αντωνίου Γ. Αλεβιζόπουλου Δρ. Θεολογίας Δρ. Φιλοσοφίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 28^ο. Τό λειτουργικόν ἔτος

1. Η ογδόη ημέρα

«Και είδεν ο Θεός όλα όσα εδημιούργησε και είδεν ότι ήσαν καλά λίαν. Και έγινε εσπέρα και έγινε πρωί, ημέρα έκτη… Και ευλόγησεν ο Θεός την ημέραν την εβδόμην και ηγίασεν αυτήν, διότι κατ' αυτήν κατέπαυσε την δημιουργίαν των έργων του, τα οποία ήρχισε να δημιουργή» (Γεν. 1,31. 2,3).

Με τον τρόπον αυτόν ο άνθρωπος καλείται από τον Θεόν να αγιάση και αυτός την ημέραν την εβδόμην και να συμμετάσχη εις την χαράν δια την ωραιότητα της δημιουργίας.

Όμως, ο κόσμος αυτός έπεσεν εις την αμαρτίαν και η ωραιότης του αχρειώθηκε. Συνεπώς, δεν ημπορούσαν η εβδόμη ημέρα να παραμείνη ημέρα χαράς δια την ωραιότητα της δημιουργίας. Ο άνθρωπος και ολόκληρος ο κόσμος έζη πλέον εις τον χρόνον της λύπης και της εξορίας (Γένεση 3,16-24).

Όμως, με την ενσάρκωσιν και ιδιαιτέρως με την ανάστασιν του Χριστού, εισήλθεν ο άνθρωπος και ο κόσμος ολόκληρος εις μίαν νέαν περίοδον. Μία νέα ημέρα ανέτειλεν και αυτή είναι η ημέρα της Αναστάσεως, η ημέρα του Κυρίου, η ογδόη ημέρα (Παράβαλλε Εβραίους 4,1-11).

Η ενσάρκωσις, ο θάνατος και η ανάστασις του Χριστού σημαίνουν την κατάλυσιν του παλαιού καιρού και την έναρξιν του νέου, του χρόνου της αναστάσεως και της χαράς.

«Χαίρε Κεχαριτωμένη* ο Κύριος μετά Σου»! (Λουκάς 1,28), λέγει ο Άγγελος εις την Παρθένον και συνδέει την χαράν με το γεγονός της συμφιλιώσεως του ανθρώπου με τον Θεόν.

«Χαίρετε»! ήταν ο πρώτος λόγος του Χριστού εις τας γυναίκας μετά την ανάστασίν Του (Ματθαίος 28,9), δια του οποίου συνέδεσε την χαράν με το γεγονός της αναστάσεως.

2. Ο λειτουργικός χρόνος

Όλα τα γεγονότα τα οποία εορτάζομεν εις την Εκκλησίαν μας είναι τοποθετημένα εις τον νέον χρόνον, ο οποίος μετεμορφώθη εις το φως της αναστάσεως του Χριστού. Μέσα εις την θείαν Λειτουργίαν ζώμεν την καθολικήν ενότητα με τους αδελφούς και με την δημιουργίαν ολόκληρον, με κέντρον το σώμα του Χριστού, την θεανθρωπίνην ζωήν του Κυρίου. Όμως, εις αυτό το θεανθρώπινον σώμα ανήκει και η Παρθένος Μαρία και όλοι οι Άγιοι της Εκκλησίας μας (Παράβαλλε Εφ. 1,22. 5,23. Κολοσσαείς 1,18. 24. Ιωάννης 10,16. Α' Κορινθίους 10,16-17. Γαλ. 3,27-28. Εφ. 4,4. 5,30).

Η ζωή των Αγίων είναι η ιδία η ζωή του Χριστού η οποία συνεχίζεται δια μέσου των αιώνων. Με αυτούς είμεθα συνδεδεμένοι με βάσιν την κοινήν ανθρωπίνην φύσιν, την οποίαν ανώρθωσεν ο Χριστός με την ενανθρώπησιν, τον θάνατον και την ανάστασίν Του.

Επομένως, μέσα εις την θείαν λατρείαν και προ παντός εις την θείαν Λειτουργίαν, μετέχομεν εις όλα τα γεγονότα της ζωής του Χριστού και της ζωής των Αγίων, διότι όλοι ημείς, μαζί με τους Αγίους και μαζί με τον Χριστόν, αποτελούμεν ένα Σώμα, είμεθα «εις εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ. 3,28).

Με τας εορτάς της Εκκλησίας μας δεν ενθυμούμεθα απλώς τον Χριστόν και τους Αγίους, δεν «αναγόμεθα» εις τα γεγονότα της θείας οικονομίας και της ζωής των Αγίων, αλλά ζώμεν μυστικώς τα γεγονότα αυτά και συμμετέχομεν εις την ζωήν του Χριστού και εις την ζωήν των Αγίων.

Δια τον λόγον αυτόν οι ύμνοι της Εκκλησίας μας δεν αναφέρονται εις το παρελθόν, αλλά πάντοτε εις το παρόν.

«Σήμερον κρεμάται επί ξύλου»!

«Σήμερον γαρ ο της εορτής ημίν επέστη καιρός

και χορός Αγίων αγγέλων εκκλησιάζεται ημίν».

Αυτό το σήμερον δεν είναι σχήμα λόγου, αλλά μυστική πραγματικότης εις τας καρδίας των πιστών. Όλα τα ιερά πρόσωπα είναι παρόντα. Συναναστρεφόμεθα πνευματικώς μαζί τους και ζώμεν όλα τα γεγονότα τα οποία εορτάζομεν, διότι όλα επαναλαμβάνονται με τρόπον μυστικόν εις το παρόν.

Ο ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Γέννησις του Χριστού, η Περιτομή, η Βάπτισις, η Μεταμόρφωσις, τα Πάθη, η ανάστασις, η ανάληψις, η Πεντηκοστή και αι εορταί όλων των Αγίων, δεν είναι γεγονότα τα οποία συνέβησαν απλώς εις το παρελθόν και τα οποία ερχόμεθα να ενθυμηθώμεν πάλιν και να παραδειγματισθώμεν από αυτά. Είναι κάτι πολύ περισσότερον: Βιώματα της Εκκλησίας μας. Είναι το ίδιον το πρόσωπον και το έργον του Χριστού και του Αγίου Πνεύματος, το οποίον διατηρείται ζωντανόν εις την ζωήν της Εκκλησίας μας. Είναι η εσωτερική εμπειρία της Εκκλησίας και του κάθε πιστού, δια μίαν πραγματικότητα, η οποία είναι ήδη παρούσα (Παράβαλλε Ματθαίος 16,28. Μάρκος 9,1. Λουκάς 9,27. 17,21).

 

3. Ο κύκλος των εορτών της γεννήσεως του Χριστού

Η εορτή της γεννήσεως του Χριστού, η οποία αποτελεί την έκφρασιν της αγάπης του Θεού προς τον άνθρωπον της πτώσεως (Ιωάννης 3,16), προπαρασκευάζεται με την τεσσαρακονθήμερον νηστείαν, περιλαμβάνει την γέννησιν, την περιτομήν και την βάπτισιν του Κυρίου και τελειώνει με την Κυριακήν μετά τα Φώτα.

Οι ύμνοι της Εκκλησίας μας είναι η έκφρασις της χαράς του ανθρώπου και της δημιουργίας ολοκλήρου δια το γεγονός της σωτηρίας. Μιας χαράς, η οποία μετατρέπεται εις καθολικήν δοξολογίαν προς τον Σωτήρα Χριστόν.

«Χριστός γεννάται, δοξάσατε

Χριστός εξ ουρανών, απαντήσατε

Χριστός επί γης, υψώθητε

άσατε τω Κυρίω πάσα η γη και εν ευφροσύνη),

ανυμνήσατε, λαοί, ότι δεδόξασται».

«Η παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει και η γη το σπήλαιον τω απροσίτω προσάγει άγγελοι μετά ποιμένων δοξολογούσι μάγοι δε μετά αστέρος οδοιπορούσι δι ημάς γαρ εγεννήθη Παιδίον νέον, ο προ αιώνων Θεός».

Οι ύμνοι παρουσιάζουν πάντοτε ολόκληρον το θεανθρώπινον γεγονός. Εις τα μάτια των πιστών το θείον βρέφος δεν είναι απλώς «παιδίον», αδύνατον νεογέννητον παιδάκι, αλλά είναι και μένει ταυτοχρόνως ο «υπερούσιος» και «απρόσιτος», ο οποίος γεννάται και «προσάγεται» δια την σωτηρίαν του ανθρώπου.

Εις το ίδιον επίπεδον κινούνται και οι ύμνοι της περιτομής και της βαπτίσεως του Κυρίου.

«Μορφήν αναλλοιώτως ανθρωπίνην προσέλαβες, Θεός ων κατ’ ουσίαν, πολυεύσπλαγχνε Κύριε και νόμον εκπληρών, περιτομήν θελήσει καταδέχει σαρκικήν, όπως παύσης τα σκιώδη

και περιέλης το κάλυμμα των παθών ημών.

Δόξα τη αγαθότητι τη Ση

δόξα τη ευσπλαγχνία Σου

δόξα τη ανεκφράστω, Λόγε, συγκαταβάσει Σου».

«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου Κύριε,

η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις'

του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι,

αγαπητόν σε υιόν ονομάζουσα'

και το Πνεύμα εν ιδεί περιστεράς

εβεβαίου του λόγου το ασφαλές.

Ο επιφανείς, Χριστέ ο Θεός,

και τον κόσμον φωτίσας, δόξα Σοι».

 

4. Ο κύκλος των εορτών του Πάσχα

Ο κύκλος του Πάσχα είναι το αποκορύφωμα του εκκλησιαστικού έτους και αρχίζει με το Τριώδιον. Με την Κυριακήν του Τελώνου και του Φαρισαίου, καθώς και με τας Κυριακάς του Άσωτου, των απόκρεω, της Τυροφάγου και τας λοιπάς Κυριακάς της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, εισαγόμεθα εις την ζωήν της μετανοίας και εις το στάδιον της έντονου ασκήσεως.

«Φαρισαίου φύγωμεν υψηγορίαν

και Τελώνου μάθωμεν το ταπεινόν εν στεναγμοίς,

προς τον Σωτήρα κραυγάζοντες

Ίλαθι, μόνε ημίν ευδιάλλακτε».

«της πατρώας δόξης σου,

αποσκιρτήσας αφρόνως,

εν κακοίς εσκόρπισα,

ον μοι παρέδωκας πλούτον

όθεν σοι την του Άσωτου φωνήν κραυγάζω·

Ήμαρτον ενώπιον Σου, Πάτερ οικτίρμον δέξαι με μετανοούντα και ποίησαν με, ως ένα των μισθίων σου».

«Το στάδιον των αρετών ηνέωκταν

οι βουλόμενοι αθλήσαι, εισέλθετε,

αναζωσάμενοι τον καλόν της νηστείας αγώνα'

οι γαρ νομίμως αθλούντες, δικαίως στεφανούνται·

και αναλαβόντες την πανοπλίαν του Σταύρου

τω εχθρώ αντιμαχησώμεθα,

ως τείχος άρρηκτον κατέχοντες την πίστιν

και ως θώρακα την προσευχήν

και περικεφαλαίαν την ελεημοσύνην

αντί μαχαίρας την νηστείαν,

ήτις εκτέμνει από καρδίας πάσαν κακίαν.

Ο ποιών ταύτα τον αληθινόν κομίζεται στέφανον

παρά του παμβασιλέως Χριστού

εν τη ημέρα της κρίσεως».

Ο πνευματικός αυτός αγών και η εγρήγορσις κορυφούνται κατά την Μεγάλην Εβδομάδα, όπου ο πιστός καλείται να συνάντηση τον Χριστόν και να ζήση μυστικώς τα πάθη Του.

«Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός' και μακάριος ο δούλος, αν ευρήσει γρηγορούντα' ανάξιος δε πάλιν, αν ευρήσει ραθυμούντα. Βλέπε ουν ψυχή μου, μη τω ύπνω κατενεχθής, ίνα μη τω θανάτω παραδοθής, και της βασιλείας έξω κλεισθής' αλλ’ ανάνηψον κράζουσα' άγιος, άγιος, άγιος ει ο Θεός' δια της Θεοτόκου ελέησον ημάς».

«Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας.

Στέφανον εξ ακανθών περιτίθεται

ο των αγγέλων βασιλεύς.

Ψευδή πορφύραν περιβάλλεται

ο περιβάλλων τον ουρανόν εν νεφέλαις.

Ράπισμα κατεδέξατο

ο εν Ιορδάνη ελευθερώσας τον Αδάμ.

Ήλοις προσηλώθη

ο νυμφίος της Εκκλησίας.

Λόγχη εκεντήθη

ο Υιός της Παρθένου.

Προσκυνούμεν Σου τα Πάθη Χριστέ.

Δείξον ημίν και την ένδοξόν Σου ανάστασιν».

Την νύκτα της Αναστάσεως οι πιστοί και η δημιουργία ολόκληρος ζουν μέσα εις ένα απέραντον φως. Είναι το φως της χαράς και της μεταμορφώσεως. Εις αυτήν εισέρχονται και εις αυτήν συμμετέχουν τα πάντα:

«Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια. Εορταζέτω γουν πάσα κτίσις την έγερσιν Χριστού εν η εστερέωται».

«Θανάτου εορτάζομεν νέκρωσιν, Άδου την καθαίρεσιν, άλλης βιωτής της αιωνίου απαρχήν. Και σκιρτώντες υμνούμεν τον αίτιον τον μόνον ευλογητόν των Πατέρων Θεόν και υπερένδοξον».

Οι πιστοί δεν ευρίσκονται, λοιπόν, εις συνηθισμένην ημέραν. Είναι η απαρχή άλλης «βιωτής». Η ογδόη ημέρα έχει ήδη ανατείλει και μέσα εις αυτήν την ανέσπερον ημέραν ευλογούμεν «Χριστόν εις τους αιώνας».

Ο κύκλος του Πάσχα κλείεται με τας επομένας Κυριακάς του Θωμά, των Μυροφόρων, του Παραλύτου, της Σαμαρείτιδος και του Τυφλού.

 

5. Ο κύκλος της Πεντηκοστής

Ο τρίτος κύκλος του λειτουργικού έτους είναι ο κύκλος της Πεντηκοστής. Αρχίζει με την εορτήν της Αναλήψεως του Κυρίου και μας εισάγει εις το Βασίλειον του Αγίου Πνεύματος.

Ο Κύριος την στιγμήν της αναλήψεως Του υπόσχεται εις τους μαθητάς Του, ότι θα Αποστείλη το Πνεύμα το άγιον, το οποίον θα τους καταστήση μάρτυρας Του εις τον κόσμον ολόκληρον (Πράξεις 1,8). Το γεγονός αυτό αναλύουν οι ύμνοι της Εκκλησίας μας.

«Ανελήφθης εν δόξη, Χριστέ ο Θεός ημών.

χαροποιήσας τους μαθητάς,

τη επαγγελία του Αγίου Πνεύματος

Βεβαιωθέντων αυτών δια της ευλογίας,

ότι συ εί ό Υιός του Θεού,

Ο Λυτρωτής τον κόσμον».

Το έργον του Χριστού δια την σωτηρίαν του κόσμου ωλοκληρώθη την ημέραν της Πεντηκοστής. Το Πνεύμα το άγιον απεκάλυψεν εις τους Αποστόλους ολόκληρον το μυστήριον της θείας αγάπης και τους κατέστησεν ικανούς να γίνουν φλογεροί κήρυκες του Χριστού.

«Το Πνεύμα το άγιον φως και ζωή, και ζώσα πηγή νοερά' Πνεύμα σοφίας Πνεύμα συνέσεως, αγαθόν, ευθές, νοερόν,

ηγεμονεύον καθαίρον τα πταίσματα'

Θεός και θεοποιούν,

πυρ εκ πυρός προϊόν,

λαλούν, ενεργούν, διαιρούν τα χαρίσματα·

δι’ ου Προφήται άπαντες και Θεού Απόστολοι

μετά μαρτύρων εστέφθησαν.

Ξένον άκουσμα, ξένον θέαμα,

πυρ διαιρούμενον εις νομάς χαρισμάτων».

Ο άνθρωπος δεν είναι πλέον διεσπαρμένος. Η περίοδος της Βαβέλ επέρασε. Μία νέα περίοδος ανέτειλε δια την ανθρωπότητα. Είναι η περίοδος της ενότητος εις το Σώμα του Χριστού (Παράβαλλε Γεν. 11,1-9. Πράξεις 2,5-12. Αποκ. 7,9-10).

«Ότε καταβάς τας γλώσσας συνέχεε,

διεμέριζεν έθνη ο Ύψιστος·

ότε του πυρός τας γλώσσας διένειμεν,

εις ενότητα πάντας εκάλεσέ

και συμφώνως δοξάζομεν το Πανάγιον Πνεύμα».

Αποτέλεσμα του θείου φωτός, της «βιαίας πνοής» της Πεντηκοστής, συνέπεια της επιστροφής του ανθρώπου εις την ενότητα με την Αγίαν Τριάδα, είναι η επάνοδος αυτού εις την ορθήν και αληθινήν πίστιν. Είναι, ακόμη, η αληθινή προσκύνησις του ενός και Τριαδικού Θεού, ο οποίος είναι η σωτηρία του ανθρώπου.

«Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν πνεύμα επουράνιον, εύρομεν πίστιν αληθή, αδιαίρετον Τριάδα προσκυνούντες’ αυτή γαρ ημάς έσωσεν».

Ολόκληρον αυτό το διάστημα οι Χριστιανοί ζουν μέσα εις το φως της Αναστάσεως, ευρίσκονται επάνω εις το όρος Θαβώρ και ζουν την ανέκφραστον χαράν της Μεταμορφώσεως. Η Ορθόδοξος Εκκλησία απαγορεύει κατά την περίοδον αυτήν την γονυκλισίαν. Η όρθια θέσις είναι η θέσις της Αναστάσεως, ενώ η γονυκλισία είναι ένδειξις πένθους και μετανοίας. Δι’ αυτόν τον λόγον βλέπομεν τους δικαίους γύρω από τον θρόνον του Θεού να έχουν στάσι ορθίαν (Αποκ. 20,12).

Όμως, τώρα ακούγεται και πάλιν δια πρώτην φοράν η προτροπή του Διακόνου:

«Έτι και έτι κλίναντες τα γόνατα, του Κυρίου δεηθώμεν»!

Οι πιστοί προτρέπονται να επιστρέψουν εις τον κόσμον ο οποίος ευρίσκεται εις την πτώσιν και εις την φθοράν, δια να του μεταδώσουν το μήνυμα της χαράς και της ελπίδος του Αγίου Πνεύματος. Τοιουτοτρόπως, ο κόσμος λαμβάνει και πάλιν νόημα, νοηματοδοτείται!

 

6. Ο κύκλος της Κυριακής

Κάθε φοράν όπου οι Χριστιανοί θα συναχθούν να τελέσουν την θείαν ευχαριστίαν και ιδιαιτέρως κάθε Κυριακήν, επαναλαμβάνεται το γεγονός της Αναστάσεως και της Πεντηκοστής. Δι’ αυτόν τον λόγον ο λαός ψάλλει με ενθουσιασμόν εις το τέλος κάθε θείας Λειτουργίας:

«Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν Πνεύμα επουράνιον… ».

Και, εν συνεχεία, ο ιερεύς προτρέπει όλον το Εκκλησίασμα να μεταβή και πάλιν εις τον κόσμον δια να μεταδώση αυτήν την χαράν και αυτό το λυτρωτικόν μήνυμα:

«Εν ειρήνη προέλθωμεν!»

Με όλα αυτά έγινε σαφές, ότι εις τον λειτουργικόν χρόνον δεν πρόκειται δια ωρισμένας ημερομηνίας, δια ωρισμένας ώρας, τας οποίας ο Χριστιανός καλείται να ζήση διαφορετικούς, λησμονών τας ασχολίας του και τα καθημερινά προβλήματα της ζωής. Δεν πρόκειται, δηλαδή, δια ωρισμένας διακοπάς εις τον καθημερινόν μόχθον του ανθρώπου. Αντιστρόφως, αυτό το οποίον ο Χριστιανός ζη εις τον λειτουργικόν χώρον και χρόνον καλείται να το συνέχιση εις την ζωήν του ολόκληρον. Ολόκληρος η ζωή του καλείται να φωτισθή και να νοηματοδοτηθή από το κεντρικόν αυτό γεγονός της Αναστάσεως και της Πεντηκοστής.

Όμως, το πράγμα δεν είναι εύκολον δια τον άνθρωπον εις την ζωήν αυτήν. Δι5 αυτό και κάθε τόσον πρέπει να επιστρέφη εις τον λειτουργικόν χώρον, να ξαναζή την χαράν της Αναστάσεως και της Πεντηκοστής δια να κινά και πάλιν με νέαν δύναμιν δια τον κόσμον, έως ότου γίνη πραγματικότης η έλευσις του Κυρίου, οπότε ολόκληρος η ζωή του ανθρώπου και ο κόσμος ολόκληρος θα ζήση μέσα εις μίαν διαρκή θείαν Λειτουργίαν μέσα εις την διαρκή δόξαν της Αναστάσεως και της Πεντηκοστής (Παράβαλλε Αποκ. 21,22-25,5. Ησαΐας 60,1-22).

 http://www.oodegr.com/oode/biblia/alavizop_dogma_1/28.htm